SALIK HZMETLER MESLEK YKSEKOKULU DYALZ PROGRAMI DYZ 106

SAĞLIK HİZMETLERİ MESLEK YÜKSEKOKULU DİYALİZ PROGRAMI DYZ 106 İÇ HASTALIKLARI Öğr. Gör. Hüsniye AŞIK

ENDOKRİN SİSTEM HASTALIKLARI

HEDEFLER Ø Hipofiz Bezi Hastalıklarını Öğrenebilmesi Ø Tiroid Bezi Hastalıklarını Öğrenebilmesi Ø Paratiroid Bezi Hastalıklarını Öğrenebilmesi Ø Adrenal Bez Hastalıklarını Öğrenebilmesi

ENDOKRİN BEZLERDEN SALGILANAN HORMONLAR

Endokrin Sistem Hastalıklarında Başlıca Belirti ve Bulgular • Ateş, taşikardi, tremor, terleme, ekzoftalmus • Hipertansyon, ateş basması

• Dehidratasyon • Ellerde ayaklarda büyüme ve yüz hatlarında değişiklik

• Aydede yüzü, santral obesite • Sıvı-elektrolit dengesizlikleri • Hiperpigmentasyon • Kemik ağrıları ve kırıklar, böbrek taşları

Hipofiz Ön Lop Hastalıkları § Hipopitiuterizm § Dwarfizm (Cücelik) § Hiperpitüiterizm § Jigantizm § Agromegali

Hipopitiuterizm Hipofiz ön lobundan salgı hormonların bir yada birden fazlasının yetersizliği durumuna denir. Etyoloji, damar lezyonlarıdır.

Klinik Belirti ve Bulgular Hastada etkilenen hormonun yetersizliğine bağlı belirti ve bulgular ortaya çıkar. Tedavisinde hastalığın nedeni ortadan kaldırılır ve eksik olan hormonlar hastaya dışarıdan verilir.

Dwarfizm (Cücelik) Büyüme hormonunun (GH) yetersiz salgılanmasından dolayı ortaya çıkar. Bu hastalıkta genel olarak vücut bölümleri orantılıdır fakat gelişme hızı yavaştır. Etitolojisi: Konjenital oalabileceği gibi kanamalar, travmalar, enfeksiyonlar ve tümör nedeniylede olabilir.

Belirti ve Bulgular • Çocuk 10 yaşına geldiğinde fiziksel olarak 4 -5 yaşındaki çocuk gibi, 20 yaşına geldiğinde 7 -10 yaşındaki çocuk gibi görünür. • Eğer büyüme hormonu eksikliği varsa (ki bu 1/3 oranındadır) bu kişiler seksüel olarak olgunlaşıp çocuk sahibi olabilirler.

Tedavi Eksik olan hormonun yerine konulması.

Hiperpitüiterizm Hipofiz ön lob hormonlarından birinin yada birden fazlasının aşırı salgılanmasıdır. Belirti ve Bulgular; fazla salgılanan hormonun ne olduğuna göre değişir.

Hastalığın esas nedeni, hormon salgılayan bir hipofiz tümörüdür. Hiperpituitarizm; -- Cushing sendromuna -- Akromegaliye -- Amenoreye -- Hipertiroidizme neden olur.

Akromegali Hipofiz ön lobundan büyüme hormonu (GH)-Growth) salgılayan asidofil hücreleri aşırı aktif hale gelerek büyüme hormonunun artması sonucu ortaya çıkar.

Belirti ve Bulgular • • Yüzde kabalaşma Dudaklarda kalınlaşma Dilde büyüme, seste kalınlaşma Karaciğer ve böbreklerde büyüme • Burnun iki kat büyümesi • Alt çenenin öne doğru uzaması • Ayaklar büyümesi, parmakların kalınlaşması ve ellerin iki kat büyümesi.

Tedavi • Medikal tedavi ile hormon seviye aşağıya doğru çekilmeye çalışılır. Cerrahi ile hipofiz tümörleri çıkarılabilir. Radyoterapi, psikolojik destek. • Fiziksel değişimlerin geriye dönüşümü yoktur.

Jigantizm (Devlik) Fazla miktarda büyüme hormonunun salgılanmasına bağlı olarak ortaya çıkan bir durumdur. Büyüme hormonu ergenlikten önce çocukluk döneminde salgılanırsa Jigantizm oluşur.

Belirti ve Bulgular Uzun kemiklerde epifizlerde kapanma olmadığı için kemiklerde aşırı uzama görülür. Boy uzunluğu 2. 40 -2. 70 cm olabilir. Kemiklerdeki uzamanın geri dönüşü yoktur.

Tedavi ancak GH büyüme hormonun baskılanmasına yöneliktir. Tedavi edilmezse tümör, hipofizi tamamen harap eder. Erişkin yaşta ölüme neden olur. Tümörün alınması kişinin yaşamı için şarttır.

Hipofiz Arka Lop Hastalıklarından; Diabetes İnsipitus ( Şekersiz Diyabet) Hipofizin arka lobundan ADH salgılanamadığı durumda ortaya çıkan hastalık tablosudur. Etyoloji: Kafa travması, hipofizektomi veya hipofiz bezine radyasyon uygulamasıdır.

Belirti ve Bulgular • • Polidipsi Poliüri Kilo kaybı Yorgunluk gibi belirtiler görülür.

TEDAVİ Tedavinin amacı eksik olan ADH hormonu sentetik olarak verilir. (Vasopressin-Pitresin)

TİROİD BEZİ HASTALIKLARI § Hipotiroidizm § Hipertiroidizm § Guatr § Tiroiditis § Tiroid tümörleri

Hipotiroidizm, tiroid hormonlarının yetersiz miktarda salgılanmasıdır. Hipotiroidizm primer, sekonder yada tersiyer olabilir.

• Primer hipotiroidizmde hastalık Tiroid bezinden kaynaklanır. § Sekonder hipotiroidizmde Hipofiz bezinin hastalık yetersiz TSH salgılamasından kaynaklanır.

§ Tersiyer hipotiroidizmde ise; Hipotalamustan tirotropin releasing hormonun yetersiz salgılanmasına bağlıdır.

Belirti ve Bulgular Hafif hipotiroidizmi olan hastada; • Yorgunluk nedeniyle günlük işlerini tamamlamakta güçlük çekme • Cilt kuruluğu • Tırnakların kolay kırılması • Sesin boğuklaşması • Menstrual bozukluklar • Libidoda azalma

Hipotiroidizm ilerlediğinde; • Bradikardi • Hipotermi • Obesite • Saç dökülmesi • Ciltte kalınlaşma • Apati • Konstipasyon görülür.

Şiddetli hipotiroidizmde ise; • Ventilasyonda azalma • Uyku apnesi • Plevral effüzyon • Solunum sıkıntısı • Hipotansiyon • Gode bırakmayan ödem

Hipotiroidizmin ilerlemesiyle ortaya çıkan önemli bir komplikasyon miksödem koması’dır. Miksödemi olan hastada; koması’ • Laterji • Stupor • Koma görülür.

MİKSÖDEM TABLOSUNDA Karbondioksit retansiyonu olur Beden ısısı azalır Kardiyovasküler kollaps ve şok gelişir.

Tanı Hipotirodizmin tanısı için; Serum T 3, T 4, ve TSH düzeylerine bakılır. Ayrıca, serum kolesterol ve lipid düzeylerine bakılır. Hasta hikayesi ve fizik muayene de hipotiroidizmin tanısında önemlidir.

Tedavide; T 3 ve T 4 içeren ilaçlar kullanılır. Hipotiroidizmi olan hastaların genellikle yaşam boyu ilaç almaları gerekir.

Hipertiroidizm Tiroid hormonlarının aşırı miktarda salgılanması anlamına gelen hipertiroidizm, endokrin sistemin, diyabetes mellitustan sonra en sık görülen ikinci hastalığıdır.

Hipertiroidizmin başlıca nedenleri • • Grave’s hastalığı (toksik diffuz guatr) Toksik adenom Toksik nodüler guatr Tiroid kanseri TSH salgılayan hipofiz tümörleri Tiroiditis Hipotiroidizmin tedavisi amacıyla fazla miktarda tiroid hormonu verilmesi

Belirti ve Bulguları • • • Sinirlilik Huzursuzluk Aşırı hareketlilik Uyku düzensizlikleri Sıcak, kırmızı, yumuşak ve nemli bir cilt • İnce telli ve yumuşak saçlar

• • • Tremor, sıcağa dayanamama, aşırı terleme Aşırı besin tüketimine rağmen kilo kaybı Diyare yada konstipasyon Kaslarda zayıflama ve yorgunluk hissi Sinüs taşikardisi, kalp debisinde artma ve ritm bozuklukları

• Göze ilişkin sorunlar

Tanı • • Hasta hikayesi Fizik muayene Laboratuvar testleri Tiroid sintigrafisi

Tedavi • İlaç tedavisi • Radyoaktif iyot tedavisi • Cerrahi tedavi

Guatr, tiroid bezinin büyümesi anlamına gelir. 3 şekilde görülebilir; § Toksik diffuz guatr (Grave’s hastalığı) § Basit guatr (nontoksik guatr) § Toksik nodüler guatr

Basit Guatrda Belirti ve Bulgular • Boyunda gözle görünür kitle olması • Solunum ve yutma güçlüğü • Hasta ötiroididir

Tedavi ve Bakım • Basit guatr, iyot eksikliğine bağlıysa ve hastanın hormon salgılanması baskılanmış ise, hasta iyot ve tiroid hormonu preparatları ile tedavi edilir. • Tıbbi tedavi yetersiz kaldığında cerrahi tedavi uygulanır.

Toksik Nodüler Guatr Hastada uzun süredir var olan ve toksik olmayan nodüler guatrın bir süre sonra toksik hale dönüşmesi şeklinde ortaya çıkar.

Belirti ve Bulgular Hasta hipertiroidizme ait belirti ve bulgular çıkar. Ancak bunlar hafif seyreder. Tiroid fonksiyon testlerinin bulguları Grave’s hastalığındaki kadar belirgin olmayıp tanı çoğu kez klinik bulgulara dayalıdır.

Tedavi ve Bakım Hipertiroidizm tedavisi uygulanır. o Bezin aşırı büyüdüğü, o Radyoaktif iyot yada ilaç tedavisinde dozun belirlemesinde güçlük yaşandığı durumlarda, o CA şüphesi olduğunda cerrahi tedavi uygulanır. Bakım, seçilen tedavi yöntemine, hipertiroidizm belirti ve bulgularına göre planlanır.

Tiroiditis, tiroid bezinin inflamasyonudur. 3 şekli vardır; -- Akut süpüratif tiroiditis -- Subakut granülamatöz tiroiditis -- Kronik tiroiditis ( Hashimoto tiroiditi)

Kronik Tiroiditis (Hashimoto Tiroiditi) Troiditisin en sık görülen şeklidir. Otoimmün bir hastalıktır. Hasta ötiroidi olabileceği gibi hipertirodizm yada hipotiroidizm de görülebilir. - Bezde ağrısız büyüme olur - Yutma güçlüğü ve solunum sıkıntısı sorunları yaşanabilir.

Tedavi ve Bakım • Tiroid hormonu verilerek bezin dinlenmesi sağlanır. • İnflamasyonu baskılamak için glikokortikoidler verilir. • Bezdeki büyüme sonucunda çevre dokuya bası varsa cerrahi girişim ile subtotal tiroidektomi yapılır.

Tiroid Tümörleri Tiroid bezinin benign tümörü toksik adenomdur. Tiroid kanserleri ise; -- Papiller adenokarsinom -- Foliküler adenokarsinom -- Medüllar karsinom -- Anaplastik karsinomdur.

Toksik Adenom Tiroid bezinin benign tümörüdür. Hastalık toksik nodüler guatrın bir parçası olarak yada tek başına olabilir. Tiroid hormonlarının aşırı salgılanmasına ve çevre dokuya olan basıya bağlı belirti ve bulgular ortaya çıkar. Bu hastalık ekzoftalmusa yol açmaz.

Tanı Tiroid fonksiyon testlerinde, özellikle serum T 3 düzeyinde yükselme görülür. Sintigrafide tiroid bezinde sıcak kitle izlenir.

Tedavi ve Bakım Toksik adenomun tedavisinde; Antitiroid ilaçlar, radyoaktif iyot ve cerrahi girişim uygulanabilmektedir. Hemşirelik bakımı seçilen tedavi yöntemine ve hipertiroidizmin neden olduğu sorunlara göre planlanmaktadır.

Tiroid Kanserleri Tiroid bezinde malign tümörler nadir ortaya çıkar. Tiroid kanseri türleri; - Papiller Adenokarsinom - Folliküler Adenokarsinom - Medüller Karsinom - Anaplastik Karsinom

Belirti ve Bulgular • • Bezde ağrısız ve sert bir kitle Nodül, soğuk ve solid olup hızlı büyümesi Yutma ve solunum güçlüğü Lenf nodlarında büyüme

Tanı • İğne aspirasyonu yada biyopsi yapılır. • USG, nükleer magnetik rezonans, BT, tiroid sintigrafisi, radyoaktik iyot tutulumu ve tirod fonksiyon testleri tiroid CA tanısında kullanılan diğer yöntemlerdir.

Tedavide cerrahi girişimle tiroid bezinin tamamı yada tamamına yakın bir kısmı çıkarılır. Lenf nodu tutulumu varsa modifiye boyun diseksiyonu yada daha geniş radikal boyun diseksiyonu yapılır.

PARATİROİD BEZ HASTALIKLARI • Hiperparatiroidizm • Hipoparatiroidizm

Hiperparatiroidizm, paratiroid bezlerden birinin yada birden fazlasının aşırı hormon salgılamasıdır. 2 şekli vardır; -Primer hiperparatiroidizm -Sekonder hiperparatiroidizm

Belirti ve Bulgular • İrritabilite, depresyon yada psikoz • Kemik ağrısı, patolojik kırıklar, deformiteler ve boy kısalığı • Ağrı, poliüri ve hipertansiyon gibi sorunlar • Peptik ülser, pankreatit, karın ağrısı, bulantı, kusma ve konstipasyon • Halsizlik, kas zayıflığı ve kardiyak aritmiler

Tanı • Laboratuvar testleri (serum kalsiyum, fosfor, ve parathormon düzeylerine bakılır) • Görüntüleme yöntemleri (USG, nükleer magnetik rezonans ve sintigrafi)

Tedavi • İlac Tedavisi - Lasiks - Mithramycin, gallium nitrat, fosfat ve kalsitonin - Glikokortikoidler kullanılır. • Cerrahi Tedavi - Paratiroidektomi yapılır.

Paratiroidektomi sonrası gelişebilecek en önemli komplikasyon HİPOKALSEMİ’dir.

Hipoparatiroidizm, paratiroid bezlerin yetersiz miktarda hormon salgılamasıdır.

Belirti ve Bulgular Hipokalsemi belirti ve bulguları görülür; • Tetani vardır, trousseau ve chvostek bulguları pozitiftir. Ellerde ve ayaklarda uyuşma, karıncalanma; ağrılı kas spazmları ve tremor görülür. • Şiddetli tetanide; bronkospazm, larengeal spazm, karpopedal spazm, konvülsiyonlar, disfaji ve kardiyak aritmiler ortaya çıkar.

• Anksiyete, irritabilite, depresyon ve deliryum görülebilir. • Ciltte kuruluk, tırnaklarda küntlük ve kaşlarda dökülme olur.

Tanı • Serum kalsiyum, fosfor düzeylerine bakılır. • Kemik grafisinden yararlanılır • İdrar kalsiyum düzeyine bakılır.

Tedavi • Akut hipoparatiroidizmde, IV mayi içinde kalsiyum glukonat verilir. • Parenteral yolla parathormon verilebilir. • Hastaya ağız yoluyla kalsiyum ve D vitamini içeren ilaçlar verilir.

ADRENAL BEZ HASTALIKLARI • Addison hastalığı (Adrenal yetmezlik) • Cushing sendromu (Hiperadrenokortikolizm) • Feokromositoma

Addison Hastalığı (Adrenal Yetmezlik) Adrenal korteksin mineralokortikoid (aldosteron), glikokortikoid (kortizol) ve seks steroidlerini yetersiz salgılamasıdır.

Belirti ve Bulgular • Halsizlik, kas zayıflığı, iştahsızlık • Diz, dirsek ve parmakların eklem yerlerindeki deri kıvrımlarında ve müköz membranlarda pigmentasyon artışı • Kronik dehidratasyon ve hipotansiyon • Bulantı, kusma, diyare • Hipoglisemi • Emosyonel bozukluklar

Tanı • Hasta hikayesi • Laboratuvar bulguları (kan glikoz, sodyum ve potasyum düzeylerine; kanda ve idrarda adrenokortikal hormon düzeyine bakılır. ) • ACTH stimülasyon testi yapılır.

Tedavi • Hastalık nedeni enfeksiyon ise; uygun antibiyotikler verilir. • Tedavide; kortikosteroidler kullanılır.

Cushing Sedromu Cushing sendromu, adrenal korteksin aşırı fonksiyon görmesinden kaynaklanır. Çoğunlukla kadınlarda ve 20 -40 yaşları arasında görülür.

Belirti ve Bulgular • Gövdede şişmanlık olmasına karşın, ekstremitelerde zayıflık (santral obesite) • Yüzde şişmanlık (aydede yüzü) • Boyun ve sırt bölgesinde yağ dokusu artışına bağlı ‘bufalo hörgücü’ görünümü • Ciltte yağlanma, akneler, ekimozlar ve strialar

• Enfeksiyonlara yatkınlık • Hiperglisemi • Protein katabolizmasına bağlı kas harabiyeti ve osteoporoz • Osteoporoza bağlı kifoz, sırt ağrısı, kompresyon kırıkları • Sodyum ve su tutulumuna bağlı ödem ve hipertansiyon, konjestif kalp yetmezliği

• Potasyum eksikliğine bağlı kardiyak aritmiler ve kas zayıflığı • Androjenlerin aşırı miktarda salgılanmasına bağlı kadınlarda erkeğe ait özelliklerin görülmesi • Hafıza kaybı, konsantrasyon azlığı, depresyon ve psikoz

Tanı Cushing sendromunun tanısında; - Hasta hikayesi - Fizik muayene - Laboratuvar testleri (serum sodyum, potasyum, glikoz ve kortizol düzeylerine; idrarda adrenal korteks hormonları düzeyine bakılır. Kortizol supresyon ve stimulasyon testleri yapılır). - Görüntüleme yöntemleri (USG, BT, nükleer magnetik rezonans)

Tedavi Cushing sendromunun tedavisinde hastalık nedenine göre, • Radyasyon ve ilaç tedavisi yada • Cerrahi tedavi uygulanır.

Cerrahi Tedavi • Transsfenoidal yada transfrontal girişimle hipofizektomi • Unilateral adrenalektomi • Bilateral adrenalektomi

Feokromositoma, genellikle benign olan ve adrenal medüllanın kromaffin hücrelerinden kaynaklanan bir tümördür.

Belirti ve Bulgular • Aralıklı yada sürekli olabilen hipertansiyon en önemli bulgusudur. • Aralıklı hipertansiyon akut ataklar şeklinde ortaya çıkar. • Atak esnasında; baş ağrısı, baş dönmesi, görme bulanıklığı, taşikardi, kulak çınlaması, terleme, tremor, yüz kızarması ve anksiyete ortaya çıkar.

• Şiddetli atak, akut sol kalp yetmezliği ve pulmoner ödem nedeniyle solunum yetmezliğine yol açabilir. • Serebral hemoraji, kardiyak aritmi ve ABY de hipertansiyona bağlı olarak ortaya çıkabilecek diğer önemli sorunlardır. • Hastada hiperglisemi ve glikozüri de görülür.

Tanı • Hasta hikayesi • Laboratuvar bulguları (serum ve idrardaki katekolamin düzeylerine ve kan glikoz düzeyine bakılır) • Görüntüleme yöntemleri (BT, nükleer magnetik rezonans gibi görüntüleme yöntemleri)

Tedavi • İlaç tedavisi ( Phentolamin ve phenoxybenzamin gibi alfa adrenerjik reseptör blokerleri, propronolol gibi beta adrenerjik blokerleri tercih edilmektedir) • Cerrahi tedavi ( unilateral yada bilateral adrenalektomi yapılır)

TEŞEKKÜRLER