rodki odkaajce Cel dezynfekcji odkaania zabicie drobnoustrojw chorobotwrczych
Środki odkażające Cel dezynfekcji (odkażania) - zabicie drobnoustrojów chorobotwórczych Metody dezynfekcji – środki fizyczne i chemiczne, działające bezpośrednio na skórę, błony śluzowe, na przedmioty.
Środki odkażające Cechy dobrego środka dezynfekcyjnego: Ø aktywność wobec bardzo wielu rodzajów drobnoustrojów Ø działanie w krótkim czasie Ø dobra tolerancja dla skóry i błon śluzowych Ø mała toksyczność
Środki odkażające Cechy dobrego środka dezynfekcyjnego: > nie uleganie inaktywacji pod wpływem białek znajdujących się w wydalinach i wydzielinach Ø długi okres trwałości Ø degradacja biologiczna Ø brak przykrego zapachu Ø muszą mieć atest Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego i PZH
Środki odkażające Działanie środków dezynfekcyjnych polega na hamowaniu aktywności enzymów, niszczeniu białek komórkowych, zmianie przepuszczalności błony komórkowej, zaburzeniu funkcji ściany komórkowej
Środki odkażające Skuteczność środka dezynfekcyjnego zależy od: > stężenia > czasu działania > temperatury Uwaga ! podczas odkażania skóry lub błon śluzowych przed zabiegiem operacyjnym, a także podczas dezynfekcji narzędzi chirurgicznych - zwróć uwagę na czas trwania odkażenia !!
Środki odkażające Podział środków odkażających ze względu na rodzaj odkażanej powierzchni > odkażanie błon śluzowych - wodne roztwory jonoforów, roztwór chlorheksydyny lub wody utelnionej Ø higieniczna dezynfekcja rąk - czyste alkohole lub alkohole z dodatkiem jonoforów lub chlorheksydyny i/lub wodne/alkoholowe roztwory jodoforów lub chlorheksydyny Ø dezynfekcja powierzchni lub dużych przedmiotów - roztwory aldehydów Ø odkażanie narzędzi - roztwory aldehydów (uwaga! - tylko gdy nie ma zanieczyszczeń białkowych!) lub fenole (gdy są)
Środki odkażające Rodzaje środków dezynfekcyjnych: 1. Cząstka aktywna - tlen. Są to środki utleniające, niestabilne. a/ nadtlenek wodoru - 0, 3 -0, 6% służy do odkażania ran. 3% do odkażania gardła (1 łyżka stołowa rozpuszczona w szklance wody). Perform, Dismozon b/ inne nadtlenki – 3 -5% do odkażania narzędzi, 0, 5 -1, 5% do odkażania powierzchni c/ nadmanganian potasu - 0, 1 – 0, 3% do odkażania ran, 0, 03% - do płukania gardła
Środki odkażające 2. Cząstka aktywna - chlorowce. Środki te są inaktywowane przez białka znajdujące się we krwi, w kale itp. a/ związki chloru - w stężeniu 0, 5 – 1, 5% służą do odkażania narzędzi oraz powierzchni (Chloramina) b/ związki jodu (jodofory, jodopowidon) – 7, 5 - 10% do odkażania skóry i błon śluzowych (Braunoderm, Betaisodona, Braunol) c/ związki bromu - 1 -3% do odkażania skóry i błon śluzowych (Dibromol)
Środki odkażające Rodzaje środków dezynfekcyjnych: 3. cząstka aktywna - chlorheksydyna w stężeniu 0, 1 -0, 2% do odkażania skóry i błon śluzowych (Chlorhexamed, Desmanol) 4. cząstka aktywna - alkohol. Alkohol nie działa na formy przetrwalnikowe. Sterillium, Hospisept, Cutasept F a/ 70 -80% etanol do odkażania rąk, 80% do odkażania powierzchni b/ n-propanol- 60% do odkażania rąk c/ izopropanol - 70% do odkażania rąk
Środki odkażające Rodzaje środków dezynfekcyjnych: 5. Aldehydy - mają działanie alergizujące, są inaktywowane przez białka biologiczne: 0, 5 -5% formaldehyd do odkażania narzędzi; aldehyd glutarowy - powierzchni (Buraton 10 F, Lysoformin, Melsept, Incidur) 6. Fenole - uszkadzają tkanki. Służą do odkażania powierzchni i narzędzi - 2 -5% bifenylol, chlorofenol ( Kodan, Grotanat, Sagrotan)
Środki odkażające Rodzaje środków dezynfekcyjnych: 7. Związki powierzchniowo czynne - inaktywowane przez białka biologiczne i środki czystości zawierające mydła. Są to: 1 -2% chlorek benzalkonium i cetylopirydyny, służą do odkażania skóry i błon śluzowych (terralin Protect) 8. Guanidy - 1 -2% do odkażania powierzchni ( Prontosan)
Środki odkażające stosowane przy zakażeniu wirusem HIV: 1. aldehydy: narzędzia sprzęty codziennego użytku powierzchnie 2. 70% alkohole: ręce, skóra narzędzia i powierzchnie
Środki odkażające stosowane przy zakażeniu wirusem HIV: 3. 0, 5% fenole: ręce i skóra narzędzia, przedmioty, powierzchnie 4. chlorowce i jodofory: ręce i skóra powierzchnie i przedmioty
ANTYBIOTYKI
ANTYBIOTYKI Można wyróżnić dwa rodzaje działania substancji przeciwbakteryjnych: > bakteriobójcze – nieodwracalne uszkodzenie bakterii (zabicie). Szybki początek działania ! Zabicie drobnoustrojów i rozpad ich komórek może jednak doprowadzić do uwolnienia znacznej ilości toksyn i nasilić objaw choroby. > bakteriostatyczne - hamowanie namnażania bakterii. Ostateczne zniszczenie przy udziale układu odpornościowego człowieka.
ANTYBIOTYKI Większość substancji przeciwbakteryjnych może zniszczyć bakterie znajdujące się w fazie podziału komórkowego. Usunięcie źródła infekcji zawsze wymaga więc udziału układu immunologicznego.
ANTYBIOTYKI Leki bakteriobójcze: - aminoglikozydy (w dużych dawkach), beta-laktamy, fluorochinolony, lipopeptydy, nitroimidazol leki bakteriostatyczne: - chinolony niefluorowane, klindamycyna, antagoniści kwasu foliowego, tertracykliny
ANTYBIOTYKI Oporność na lek: Pierwotna (naturalna): niewrażliwość wszystkich drobnoustrojów danego gatunku na działanie danej substancji Wtórna (nabyta): niektóre drobnoustroje są wrażliwe, inne nie (na skutek zmian genetycznych bakterii)
ANTYBIOTYKI Wskazania do stosowania antybiotyków - infekcje bakteryjne. Gorączka nie jest wskazaniem ! Wybór antybiotyku zależy od przypuszczalnej lub potwierdzonej etiologii infekcji (najlepiej – antybiogram). Należy wybierać antybiotyk o wąskim spektrum, a dawki muszą być odpowiednio duże, leczenie odpowiednio długo stosowane.
ANTYBIOTYKI Ogólne zasady podawania wybranych antybiotyków: > Amoksycylina z kwasem klawulonowym (Augemntin) - podawć na początku posiłku Ø Ciprofloksacyna (Cipronex) – nie podawać z produktami mlecznymi Ø doksycylina (Unidox) – 60 min przed jedzeniem, nie podawać łącznie z produktami mlecznymi (wyjątek - dolegliwości żołądkowe)
ANTYBIOTYKI Ogólne zasady podawania wybranych antybiotyków: Ø erytromycyna - godzinę przed jedzeniem Ø izoniazyd (Nitrazid) - 30 min przed lub 2 godz. po jedzeniu Ø izoniazyd+ryfampycyna (Rifamazyd) – 60 min przed jedzeniem lub 2 godz. po Ø klindamycyna (Dalacin C) – ze szklanką wody Ø klotrimazol (Biseptol, Bactrim) – z posiłkiem lub po Ø metronidazol - z posiłkiem lub po Ø rifampicyna – 30 min przed jedzeniem
ANTYBIOTYKI Antybiotyki profilaktycznie przed zabiegiem operacyjnym- wybór: o szerokim spectrum, 30 -60 min przed zabiegiem Brak skuteczności antybiotyku po 3 – 4 dniach: rozważyć – czy dobry wybór? , ropień ? , niedobór odporności u pacjenta? , obecność ciał obcych ?
ANTYBIOTYKI I. ANTYBIOTYKI BETA-LAKTAMOWE Penicyliny Cefalosporyny Karbapenemy Aztreonam Wszystkie mają podobną budową chemiczną i cechy wspólne (mechanizm działania, inaktywacja przez enzymy bakteryjne, szeroki zakres terapeutyczny)
ANTYBIOTYKI P e n i c y l i n y Antybiotyki bakteriobójcze. Działają głównie na bakterie Gram dodatnie, nowa generacja - też na gram ujemne. Penicylinazy - enzymy syntetyzowane przez bakterie, rozkładające penicyliny (beta-laktamazy). Więc - stosuje się penicyliny z inhibitorami beta-laktamaz Działania niepożądane penicylin: najczęściej biegunki. Poza tym - alergie (zbierz wywiad pod tym kątem), duże dawki (powyżej 20 mln jedn. ) - zaburzenia neurologiczne
ANTYBIOTYKI Podział penicylin: Ø penicylina G (Debecylina) Ø penicyliny doustne (V-cylina, Ospen) Ø penicyliny odporne na działanie penicylinaz (kloksacylina - Syntarpen) Ø penicyliny o szerokim spectrum ( ampicillin TZF - Unasyn, amoksycylina - Augemntin, piperacylina- Tazacylin) Ø inhibitory penicylinaz (kwas klawulonowy - w preparacie Augmentin, sulbaktam - w preparacie Unasyn, tazobaktam – w preparacie Tazacylin)
ANTYBIOTYKI c e f a l o s p o r y n y tak jak penicyliny ulegają rozkładowi pod wpływem cefalosporynaz. Dzieli się je na cztery grupy: I generacja - cefalosporyny wrażliwe na działanie cefalosporynaz. Są to - cefazolina (Biofazolin), podawana dożylnie i cefaklor (Ceclor) - doustnie II generacja - mają zwiększoną odporność na cefalosporynazy. Są to - aksetyl cefuroksymu (Zinat) - p. o. , cefamandol (Tarcefandol)- pozajelitowo, ceftibuten (Cedax) - p. o. , cefuroksym ( Zinacef) pozajelitowo
ANTYBIOTYKI III i IV generacja - zwiększona odporność na cefalosporynazy i szerokie spektrum. Wszystkie podaje się pozajelitowo. Cefotaksym (Biotaksym), ceftazydym (Fortum), ceftriakson (Biotrakson), cefepim (Maxipime). Działania niepożądane - są mało toksyczne! u 1 -4% alergiczna osutka. u ok. 5% chorych z alergią na penicyliny - alergia krzyżowa na cefalosporyny. Zachować ostrożność u pacjentów z niewydolnością nerek (zwłaszcza przy starszych preparatach)
ANTYBIOTYKI K a r b a p e n e m y bardzo szerokie spektrum - większość bakterii Gram dodatnich i ujemnych. Obserwuje się rozwój oporności na karbapenemy, a więc stosować je w zakażeniach lekoopornych. Działania niepożądane - żołądkowo-jelitowe, zapalenia żył w miejscu podania. Ertapenem - Invanz, imipenem+cylastatyna (Tienam), meropenem (Meronem)
ANTYBIOTYKI II. ANTYBIOTYKI AMINOGLIKOZYDOWE Działanie antybiotyków aminoglikozydowych ma szerokie spektrum, nie obejmuje jednak bakterii beztlenowych Pozajelitowo! (neomycyna– działa miejscowo)
ANTYBIOTYKI Jedna dawka dobowa (poza zapaleniem wsierdzia) - a więc mniejsza toksyczność Ważne okresowe oznaczanie stężenia kreatyniny we krwi Działania niepożądane - NIEODWRACALNA ototosyczność i nefrotoksytczność. Uszkodzenie słuchu może wystąpić od razu. Przykłady - amikacyna (Amikin), Gentamycyna, Neomycyna, tobramycyna (Tobi)
ANTYBIOTYKI III. TETRACYKLINY Mają szerokie spectrum działania, hamują rozwój bakterii wewnątrzkomórkowych (Chlamydia, Mycoplasma) Pełna oporność krzyżowa pomiędzy tetracyklinami. Uwaga – pałeczki jelitowe mogą przekazywać między sobą oporność na tetracykliny. Pałeczki jelitowe odpowiedzialne są za infekcje dróg moczowych, zakażenia ran.
ANTYBIOTYKI Tertracykliny - podawane doustnie i pozajelitowo Leczenie boreliozy (przekazywanej przez ukąszenia kleszczy) – z wyboru: tetracyklina - doksycyklina Działania niepożądane: odkładają się z zębach (jeśli przyjmowane są w okresie rozwoju zębów), tworząc trwałe przebarwienia; zaburzenia żołądkowo-jelitowe (na skutek niszczenia flory bakteryjnej); uszkodzenie wątroby (duże dawki, podane pozajelitowo); fotodermatozy (unikać słońca!)
ANTYBIOTYKI Uwaga! Nie podawaj tetracyklin z produktami mlecznymi i preparatami zawierającymi wapń, magnez, żelazo – tworzą się nierozpuszczalne połączenia, nie wchłaniające się z przewodu pokarmowego Tetracykliny - NIE ! alergia na nie, ciężka niewydolność wątroby, ciąża, dzieci do 12 r. ż. Przykłady: doksycyklina (Unidox), limecyklina (Tetralysal)
ANTYBIOTYKI IV. MAKROLIDY Wąskie spectrum działania, stosowane głównie w infekcjach dróg oddechowych, a także w infekcjach Chlamydia i Mycoplasma Są stosunkowo bezpieczne - mało działań niepożądanych (zaburzenia żołądkowo-jelitowe; erytromycyna długo podawana: żółtaczka cholestatyczna) Azytromycyna (Sumamed), erytromycyna, klarytromycyna (Klacid), roksytromycyna (Rulid), spiramycyna (Rovamycyna)
ANTYBIOTYKI V. KLINDAMYCYNA Wąskie spektrum działania, nie wykazuje aktywności wobec Chlamydia i Mycoplasma. duża aktywność wobec beztlenowców i gronkowców penicylinoopornych, dobre przenikanie, zwłaszcza do kości. Uwaga! Może wywołać rzekomobłoniaste zapalenie jelit (przerwać leczenie klindamycyną !), zburzenia funkcji wątroby, reakcje alergiczne. Przykład: Dalacin C
ANTYBIOTYKI VI. CHINOLONY podział: chinolony niefluorowane (Palin - zakażenia dróg moczowych) chinolony fluorowane, które mają szerokie spektrum działania, dużą aktywność wobec gronkowców i bakterii G-ujemnych.
ANTYBIOTYKI Działania niepożądane - głównie nudności, bóle żołądka, wymioty, czasem: splątanie, bóle, zawroty głowy. Nie podawać w ciąży i u dzieci/młodzieży do zakończenia okresu wzrastania. Uwaga! Nie podawać chinolonów z produktami mlecznymi oraz lekami zawierającymi wapń, magnez, żelazo (tworzą się nierozpuszczalne połączenia, które nie wchłaniają się z przewodu pokarmowego)
ANTYBIOTYKI Norfloksacyna (Nolicin) - stosowana w zakażeniach dróg moczowych, pozostałe - w infekcjach ogólnoustrojowych (ciprofloxacyna - Cipronex; lewofloksacyna – Tavanic; ofloxacyna – Tarivid, lomefoxacyna – Okacin, krople do oczu)
ANTYBIOTYKI VII. ANTAGONIŚCI KWASU FOLIOWEGO Dwie grupy: sulfonamidy i trimetoprim. Ingerują w metabolizm kwasu foliowego bakterii (na różnych etapach) Spectrum działania: bakterie Gram-dodatnie i Gram-ujemne. Obie grupy stanowią składniki preparatów złożonych, co zwiększa siłę działania, poszerza spectrum, zmniejsza ryzyko lekooporności
ANTYBIOTYKI Działania niepożądane - alergia (u 1 -3% pod postacią rzutów gorączki!), nudności, wymioty. Dłuższe stosowanie - zmiany obrazu krwi. Nie stosować u dzieci do 6 tygodnia życia, w III trymestrze ciąży, u pacjentów z ciężkim uszkodzeniem wątroby i nerek Preparaty: kotrimoksazol (sulfametoksazol+trimetoprim; Bactrim, Biseptol), trimetoprim (Trimesan)
ANTYBIOTYKI VIII. NITROIMIDAZOLE Działanie bakteriobójcze - bakterie beztlenowe. Stosuje się je łącznie z innymi antybiotykami. Ponadto - działają na pierwotniaki (pełzaki, rzęsistki). Działania niepożądane - dolegliwości żołądkowo-jelitowe, metaliczny smak w ustach, reakcje skórne. Nie pić jednocześnie alkoholu ! Uwaga na potencjalne działanie karcynogenne i mutagenne! Nie stosować dłużej niż przez 10 dni !! nie - w ciąży ! > Metronidazol – jest lekiem z wyboru w rzekomobłoniastym zapaleniu jelit > Tynidazol (Tinidazolum)
ANTYBIOTYKI IX. ANTYBIOTYKI GLIKOPEPTYDOWE Działanie bakteriobójcze, na bakterie tlenowe i beztlenowe G- dodatnie. Podane DOUSTNIE - nie wchłaniają się z przewodu pokarmowego, stosowane są w ciężkich infekcjach przewodu pokarmowego wywołanych przez Clostridium difficile (jak lek II rzutu) oraz gronkowce.
ANTYBIOTYKI Podczas długiego stosowania lub współistniejącej niewydolności nerek - może wystąpić ototoksyczność (zwłaszcza przy jednoczesnym stosowaniu innych leków ototoksycznych, np. aminoglikozydów). Konieczna kontrola funkcji nerek, słuchu ! Ostra niewydolność nerek, niedosłuch, ciąża - przeciwwskazanie ! Przykłady: Teikoplanina (Targocin), wankomycyna (Acviscin)
ANTYBIOTYKI X. ANTYBIOTYKI INNYCH KLAS Stosowane są w sytuacjach szczególnych - w ciężkich infekcjach wywołanych przez bakterie G-dodatnie, zwłaszcza gronkowce metycylinooprne (MRSA), enterokoki wankomycynooporne, pneumokoki penicylinooporne (linezolid - Zyvoxid) Nowsze - lipopeptyd daptomycyna (aktywność wobec G-dodatnich, w tym MRSA) oraz tygecylina (Tygacil): aktywność również wobec beztelnowców.
LEKI PRZECIWGRZYBICZE
LEKI PRZECIWGRZYBICZE Leki te stosuje się w leczeniu grzybic - tylko miejscowo lub - ogólnoustrojowo.
LEKI PRZECIWGRZYBICZE Leki podawane ogólnoustrojowo - zwróć uwagę ! Ø amfoterycyna B (Amphocil) – pozajelitowo, doustnie, Miejscowo; jest nefrotokyczna, często wywołuje gorączkę i dreszcze. Ponadto: zapalenia żył, alergia, reakcje neurotoksyczne, uszkodzenie wątroby > mikonazol (Daktarin - miejscowo)- zapalenie żył, zaburzenia żołądkowo-jelitowe, gorączka, alergia. Nie - w ciąży Ø ketokonazol (Nizoral - doustnie, miejscowo)- ciężkie, zagrażające życiu uszkodzenie wątroby (rzadko). Nie – w ciąży
LEKI PRZECIWGRZYBICZE Ø flucytozyna (Ancotil - pozajelitowo)- nudności, wymioty, egzema, leuko- i trombocytopenia. Nie podawać w ciężkiej niewydolności nerek oraz w ciąży. Ø Kaspofungina (Cancidas - pozajelitowo) – gorączka, wzrost ALAT i Asp. AT, hipokaliemia, niedokrwistość Ø worykonazol (Vfend - pozajelitowo, doustnie)- zaburzenia widzenia, gorączka, wysypki, nudności, bóle głowy. Nie – w ciąży. Inne - Nystatyna, Lamisil, Clotrimazol (stosowane miejscowo)
Leki przeciwwirusowe
LEKI PRZECIWWIRUSOWE Infekcje wirusowe - trudne do leczenia (wirusy nie mają swojego metabolizmu, wykorzystują organizm gospodarza) Lek przeciwwirusowy nie może zaburzać funkcjonowania komórek gospodarza, lecz skutecznie zahamować namnażanie wirusa.
LEKI PRZECIWWIRUSOWE Wykorzystuje się w tym celu m. in. wbudowanie analogów nukleozydowych (elementów nieprawidłowych) w RNA lub DNA wirusa. Inny sposób działania na wirusy > zahamowanie enzymów potrzebnych wirusowi do namanżania się (polimerazy RNA, DNA, nukleazy itd. ) > zahamowanie enzymu uwalniającego uwalnianie wirusa z zakażonej komórki gospodarz (np. inhibitor neuraminidazy stosowany przy infekcji wirusem grypy) Podać w ciągu pierwszych 48 godzin
LEKI PRZECIWWIRUSOWE Leki przeciwwirusowe podaje się w ciężkich infekcjach. Działania niepożądane występują często podczas ich stosowania: > acyklowir (Zovirax: herpes simplex, herpes zoster) i walacyklowir (prolek acyklowiru, lepiej wchłaniany, herpes zoster; Valtrex) - osutki i zaburzenia neurologiczne
LEKI PRZECIWWIRUSOWE > gancyklovir (wirus cytomegalii u pacjentów leczonych immunosupresyjnie i chorych na AIDS, Cymevene) –neutropenia, trombocytopenia > zydowudyna (Retrovir) - uszkodzenie szpiku kostnego
Leczenie zakażenia wirusem HIV Obecnie jest możliwe całkowite wyeliminowanie wirusa HIV. Terapia lekami przeciwwirusowymi ogranicza w czasie rozwój objawów AIDS. Inny problem - lekooporność (konieczne jest regularne, ściśle określone przyjmowanie leków).
Leczenie zakażenia wirusem HIV Profilaktyka poekspozycyjna - zakłucie igłą, sex z seropozytywnym partnerem bez zabezpieczenia – skuteczna, gdy rozpocznie się ją do 48 godz. (max - 72 h). Terapia jest łączona i wiąże się z obciążającymi działaniami niepożądanymi.
Leczenie zakażenia wirusem HIV Działania niepożądane występują podczas stosowania WSZYSTKICH leków podawanych przy zakażeniu HIV. Często powodują przerwanie terapii przez pacjenta. Należy zatem wyjaśnić pacjentowi przebieg leczenia. Działania niepożądane występują głównie na początku leczenia.
Leczenie zakażenia wirusem HIV Podział leków stosowanych podczas zakażenia HIV/działania niepożądane 1. inhibitory odwrotnej transkryptazy (analogi nukleozydowe, NRTI) > abakawir (Ziagen) - gorączka, egzema, nadwrażliwość > emtrycytabina(Emtriva) - neutropenia, niedokrwistość
Leczenie zakażenia wirusem HIV >lamiwudyna (Epivir) – neutropatie Øtenofowir (Viread) - kwasica mleczanowa, osłabienie, lipodystrofia Øzydowudyna (Retrovir) -neutropenia, niedokrwistość
Leczenie zakażenia wirusem HIV 2. inhibitory proteazy > atazanawir (Reyataz) – żółtaczka > fosamprenawir (Telzir) – hipertriglicerydemia, biegunka > indynawir (Ceixivan) - kamica nerkowa, hiperbilirubinemia
Leczenie zakażenia wirusem HIV > lopinawir (Kaletra) - biegunki, nudności > nelfinawir (Viracept) - hipertriglicerydemia > rytonawir (Norvir) - hipertriglicerydemia > sakwinawir ( Invirase) - neutropenia > tipranawir ( Aptivus) - osutka, wzrost transaminaz
Leczenie zakażenia wirusem HIV 3. inhibitory fuzji enfuwirtyd (Fuzeon) - ból w miejscu podania, infekcje bakteryjne (zapalenie płuc) 4. inhibitory integrazy raltegrawir (Isentress) - zawroty głowy, bóle brzucha, wymioty
Dziękuję za uwagę
- Slides: 62