Orta ocukluk Dnemi Prof Dr Figen GRSOY 1

Orta Çocukluk Dönemi Prof. Dr. Figen GÜRSOY

1. FİZİKSEL GELİŞİM

Bedensel Büyüme ve Değişim ✘ Orta çocukluk dönemi gelişimin yavaş olduğu bir dönemdir. ✘ Büyüme atağını olduğu ergenlik dönemi öncesi yaşanan gelişim açısından sakin bir dönemdir. ✘ 11 yaşına gelene kadar bu dönemde çocuk 5 -8 cm uzar, 2 -3 kilo alır. ✘ Bu dönemde iskelet sistemi de gelişmeye devam eder. Kemikler daha da uzar. ✘ Kas kütlesi ve gücü kademeli olarak artar.

2. MOTOR GELİŞİM

Motor Gelişim ✘ Erken çocukluk dönemi ile kıyaslandığında daha yumuşak ve koordineli harekeler görülmektedir. ✘ Koşma, tırmanma, ipten kayma, yüzme, bisiklet sürme ve kaykay kayma gibi birçok motor beceriyi gerçekleştirebilmektedir. ✘ İnce motor becerilerde de ilerleme olmaktadır. Yazma gibi becerilerde ustalaşarak ellerini daha usta bir şekilde kullanabilirler

✘ Okul dönemindeki çocukların kaba motor becerilerinde dört önemli alan vardır. ✗ Esneklik ✗ Denge ✗ Çeviklik ✗ Kuvvet

✘ Bu dönemde kurallı grup oyunları tercih edilmeye başlanmaktadır. ✘ Futbol, basketbol, voleybol gibi grup oyunları tercih edilmektedir.

✘ İnce kas motor gelişiminde de çocuklar büyük ilerleme göstermektedir. ✗ Yazmada ustalaşma başlarlar. ✗ Büyük harfleri küçük harflere göre daha kolay yazabilirler. ✗ Resimlerde derinlik çizmeye başlarlar.

Sporla İlgili Hareketler Dönemi ✘ Hareket sadece öğrenmedeki bir amaç olmaktan ziyade artık yarışmalar, işbirliğine dayalı oyunlar ve dans gibi etkinliklerde araç olarak kullanılmaktadır.

3. BİLİŞSEL GELİŞİM

✘ 6 -7 yaşlarında ortaya çıkan yeni becerilerin çoğunluğu daha önceki dönemde yani okul öncesi dönemde gerçekleşmiş bütün değişimlerin üzerinde şekillenen ve kurulan becerilerdir.

Piaget’nin Bilişsel Gelişim Kuramı

✘ Okul öncesi dönem çocuğunun düşüncesi işlem öncesidir. ✘ Bir sonraki dönem ise somut işlemler dönemidir.

Somut İşlemler Dönemi ✘ 7 -11 yaşları arasını kapsamaktadır. ✘ Çocuklar bu dönemde somut işlemler gerçekleştirebilirler. ✘ Belirli veya somut örneklerle uygulanabildiği sürece mantıklı muhakeme yapabilirler. ✘ Bu noktada işlemler; geri dönüştürülebilir zihinsel eylemlerdir.

Somut İşlemler Dönemi ✘ Mantıksal ilişkileri yakalamaya başlarlar ve düşünceleri daha çoğunlukla mantıksal kurallara dayanmaktadır. ✘ Nesneler hakkında kurulan nedensel mantık, Piaget tarafından somut işlemler dönemi olarak adlandırılmıştır. ✘ Çocuklar bu dönemde düşüncelerinde daha esnek ve düşünce süreçlerinde daha mantıklıdırlar.

Somut İşlemler Dönemi ✘ Somut işlemler dönemindeki çocuklar çarpmanın bölmeyle ilgili, çıkarmanın toplamanın tersi olduğunu kavrayabilmektedirler. ✘ Somut işlemler dönemindeki çocuklar tek bir özellikten daha çoğuna odaklanabilmektedir. ✘ Geriye dönüştürülebilir özelliği de bu dönemde kazanılmıştır. ✘ Örnek: 2+3=5 ise 5 -2=3’tür.

Somut İşlemler Dönemi ✘ Nesneleri farklı gruplara ve alt gruplara ayırma ve bu grupların kendi aralarındaki bağlantılarını göz önünde bulundurabilme becerisine sahiptir. ✘ Serileme: Niceliksel bir boyuta göre (Örneğin; uzunluk) uyarıcıyı sırlamayı içeren somut işlemdir. ✘ Geçişlilik: Belirli bir yargıyı anlamak için ilişkileri mantıklı biçimde birleştirme becerisidir.

Korunum ✘ Herhangi bir nesne ya da nesne grubunun fiziksel biçimi ya da konumu değişse bile nesnenin miktarının, sayısının, uzunluğunun ve hacminin değişmeyeceğine olan inançtır.

KORUNUM Sayı Korunumu 6 -7 yaş Uzunluk Korunumu 6 -7 yaş Sıvı korunumu 6 -7 yaş Şekil korunumu 6 -7 yaş Alan Korunumu 9 -10 yaş Ağırlık Korunumu 9 -10 yaş Hacim Korunumu 11 yaş 19

✘ ✘ ✘ Sayı Korunumu: Birbirine eşit iki sıra nesnenin eşit sayıda olduğu çocuğa gösterilmektedir. Top sıralarından bir tanesi genişletilir ve çocuğa o sırada daha fazla nesne olup olmadığı sorulur. 20

✘ ✘ Uzunluk Korunumu: Aynı uzunluktaki iki çubuk çocuğun önüne koyulur. Aynı uzunlukta olup olmadığı sorulur ve çocuktan iki çubuğun eşit olduğunun teyidi alınır. Çubuklardan biri sağa doğru itilir ve çocuğa aynı uzunlukta olup olmadığı sorulur. Çocuk sağa doğru itilmiş çubuğun daha uzun olduğunu söyler. 21

✘ ✘ Piaget’nin kuramına göre işlem öncesi dönemde olan çocuklar sıvı korunumu görevinde başarısız olmaktadırlar. Başarısızlık sadece odaklanma ile ilgili değil aynı zamanda eylemin zihinde geri çevrilemezliği ile ilgilidir. 22

✘ ✘ ✘ Sıvı Korunumu: İçi aynı miktarda su ile dolu iki bardak gösterilmiştir. Çocuklara bu bardaklardaki su miktarının aynı olup olmadığı sorulmuştur. Çocuklar «evet» olarak yanıtlamışlardır. Daha sonra bardaklardan biri daha önceki iki bardaktan daha dar, ince ve uzun bardağa dökülmüştür. Çocuklara içinde su kalan ilk bardak ve dar-uzun bardaki su miktarının eşit olup olmadığı sorulmuştur. 7 -8 yaşlarından küçük çocuklar 23 «hayır» olarak cevap

✘ ✘ Şekil korunumu: İki eşit oyun hamuruyla yapılmış top çocuğa gösterilir ve çocuğa eşit miktarda olduğu gösterilir. Daha sonra hamurlardan birisinin şekli değiştirilerek daha uzun hale getirilir. Çocuğa hamurların miktarının eşit olup olmadığı sorulduğunda çocuklar «uzun olanın daha çok» olduğunu söylemektedir. 24

✘ ✘ Alan Korunumu: Yan yana duran kareler bütünü bir dikdörtgen oluşturduğunda ve ayrı durduğunda çocuk ayrı duranın daha fazla alan kapsadığını düşünür. 25

✘ ✘ ✘ Ağırlık Korunumu: Aynı büyüklükte ve ağırlıktaki iki hamur top çocuğun önünde terazide tartılır. İki topun aynı ağırlıkta olduğu teyit edilir. Toplar teraziden indirilip biri uzun hale getirilir. Çocuğa ağırlıklarının eşit olup olmadığı sorulur. Çocuk uzun şekilde olan hamurun daha uzun olduğunu söyler. 26

✘ ✘ Hacim Korunumu: Aynı özelliğe sahip iki hamur top, aynı miktarda su olan iki bardağa atılır. Toplar suya atıldığında su seviyeleri eşit bir şekilde mi yükseldi diye sorulur. Bir bardaktaki top çıkarılır şekli değiştirilip aynı sıvının içine atılır. Çocuk şekli değişen topun su seviyesinin fazla 27

Alan Korunumu: ✘ Yan yana duran kareler bütünü bir dikdörtgen oluşturduğunda ve ayrı durduğunda çocuk ayrı duranın daha fazla alan kapsadığını düşünür.

Ağırlık Korunumu: ✘ Aynı büyüklükte ve ağırlıktaki iki hamur top çocuğun önünde terazide tartılır. ✘ İki topun aynı ağırlıkta olduğu teyit edilir. ✘ Toplar teraziden indirilip biri uzun hale getirilir. Çocuğa ağırlıklarının eşit olup olmadığı sorulur. ✘ Çocuk uzun şekilde olan hamurun daha uzun olduğunu söyler.

Hacim Korunumu: ✘ Aynı özelliğe sahip iki hamur top, aynı miktarda su olan iki bardağa atılır. Toplar suya atıldığında su seviyeleri eşit bir şekilde mi yükseldi diye sorulur. ✘ Bir bardaktaki top çıkarılır şekli değiştirilip aynı sıvının içine atılır. ✘ Çocuk şekli değişen topun su seviyesinin fazla olduğunu söyler.

BİLGİ İŞLEME ✘ Çocuk dikkatini sürdürme ve kontrol etme becerilerinde ilerleme göstermiştir. ✘ Bellek, düşünce ve üst bilişte gelişmeler görülmektedir.

BELLEK ✘ Erken çocukluk döneminde kısa süreli bellekte ilerleme görülmektedir ancak 7 yaşından sonra bu ilerleme daha azdır. ✘ Uzun süreli belleğin ise bu dönemde kapasitesi, kalıcılığı ve sınırsızlığı artmaktadır. ✘ Bellekteki ilerleme çocuğun bilgi ve strateji kullanımını yansıtmaktadır.

DÜŞÜNME ✘ Eleştirel düşünme; yansıtıcı ve üretken düşünme ile kanıtı değerlendirmeyi içermektedir. ✘ Yaratıcı düşünme; yeni ve alışılmadık yollar düşünme ve sorunlara benzersiz çözümler üretme becerisidir. ✘ Bilimsel düşünme; nedensel ilişkileri saptamayı içermektedir.

ÜST BİLİŞ ✘ Biliş hakkında biliş veya bilme hakkında bilmedir. ✘ Çocukların gelecek haftaki sınav için yeterince çalışıp çalışmadığını izleme becerisi gibi bireyin kendi belleğiyle ilgili bilgisini içermektedir. ✘ 6 yaşından itibaren tanıdıkları nesneleri tanımadıklarına göre kolay öğrenirler. Kısa listeleri uzun listelere göre hatırlamaları daha kolaydır. Bu becerileri ile ilgili kendileri hakkında farkındalıkları vardır.

4. DİL GELİŞİMİ

✘ Orta ve geç çocukluk döneminde, çocuğun zihinsel sözcük bilgisini düzenleyecek şekilde gelişim olmaktadır. ✘ Duydukları bir sözcükten sonra akıllarına gelen bir sözcüğü söylemesi istendiğinde, erken çocukluk dönemindeki çocuklar sıklıkla, duydukları sözcüğün yer aldığı bir cümle içinde onu takip eden bir başka sözcüğü söyleyebilirler. ✘ Örneğin; «köpek» denildiğinde «havlar» diyebilirler.

✘ 7 yaş civarında ise uyaran sözcükle aynı sözcük türünden olan başka bir sözcükle yanıt verebilirler. ✘ Örneğin; «köpek» denildiğinde «kedi» diyebilirler. ✘ Sözcükleri sınıflama becerisi çocuğun sözcük dağarcığı arttıkça kolaylaşmaktadır. ✘ Dil bilgisi açısından da benzer bir şekilde gelişme gösterirler.

✘ İlkokul döneminde çocuğun mantıksal muhakeme ve analitik becerisindeki artış; karşılaştırma yapma ve kişisel fikir belirtme açısından yardımcı olmaktadır. ✘ İlkokul yıllarındaki sözcük bilgisi ve dil bilgisindeki ilerlemeler; dil bilgisi kurallarını içeren edat, bağlaç veya dilin seslerini ele alma becerisi gibi dil ötesi farkındalığın gelişimine olanak sağlamaktadır.

✘ Dil ötesi farkındalık; çocukların dilleri üzerindeki düşünmelerini, sözcükleri anlamalarını ve tanımlamalarını sağlamaktadır. ✘ Çocuklar dili kültüre uygun biçimde nasıl kullanacaklarıyla ilgili anlayışlarında «edimbilgisi» açısından ilerleme kaydetmektedirler. ✘ Ergenlik dönemine geldiklerinde ise gündelik bağlamlarda dilin kullanımıyla yani ne demenin uygun olacağı ve ne demenin uygun olamayacağıyla ilgili kuralları bilmektedirler.

OKUMA ✘ Okuma öncesinde çocuklar fiziksel olarak var olmayan şeyler üzerinden konuşabilmek için; ✗ Dili kullanmayı, ✗ Sözcüğün ne olduğunu, ✗ Sesleri fark edip üzerinde konuşmayı öğrenmektedirler.

YAZMA ✘ Çocuklar yazmaya çalışırken genellikle heceleri çıkarmaya çalışırlar. ✘ Yazmada zaman içinde ustalaşmak için pratik yapmak gerekmektedir. ✘ Dil ve bilişsel beceriler geliştikçe, yazma becerileri de gelişmektedir. ✘ Söz dizimi ve dil bilgisiyle ilgili daha üst düzey bir kavrayış daha iyi yazmayı sağlayacaktır.

5. SOSYAL GELİŞİM

BENLİK ✘ Kendini anlamanın gelişmesi: 8 -1 1 yaşlar arasında çocuklar, erken çocuklukta olan somut tanımlamaların aksine, kendilerini gittikçe daha karakteristik ve psikolojik özellikleri ile tanımlamaya başlarlar. ✘ Örneğin; popüler, yardımsever, cimri, akıllı vb. gibi

BENLİK ✘ Bu dönemde çocuklar benliklerinin sosyal özelliklerini tanımaya daha yatkındırlar. ✘ Benliklerini tanımlarken sosyal gruplarını referans alabilirler. ✘ Ayrıca bu dönemde kendilerine dair anlayışlarında sosyal kıyaslamalar yapmaktadırlar.

BENLİK ✘ Bu dönemde çocuklar artık ne yapıp ne yapamadıklarından çok başkalarının ne yapabildikleri üzerine düşünme eğilimindedirler. ✘ Orta çocukluk döneminde benlik tanımlamaya sosyal kıyaslama dahil olmak üzere giderek daha fazla psikolojik ve sosyal karakteristikler girmeye başlar.

Başkalarını Anlama ✘ Bu dönemde çocukların perspektif kazanmalarında artış görülmektedir. ✘ Perspektif kazanma, başkalarının bakış açısını kavrama ve onların duygu ve düşüncelerini anlama kabiliyetidir. ✘ 6 -8 yaşlarındaki çocuklar, başkalarının bir perspektife sahip olduğunu çünkü bilgiye daha fazla erişim imkanlarının olduğunu anlama başlarlar.

Başkalarını Anlama ✘ İlerleyen yıllarda çocuklar, her bireyin başkalarının bakış açısının farkında olduğunun ve kendini başkalarının yerine koymanın da kişilerin niyet, amaç ve davranışlarını yargılamanın bir yolu olduğunun bilincine varırlar. ✘ Perspektif kazanma, çocukların pro-sosyal veya anti-sosyal tutum ve davranışlar geliştirmeleri açısından önemlidir.

Başkalarını Anlama ✘ Pro-sosyal davranışlar açısından başkalarının perspektifini kazanma, çocukların başkalarını anlama olanağı sağlar. ✘ Anti-sosyal davranışlar açısından ise perspektif kazanma kabiliyeti zayıf çocuklar, bu kabiliyeti iyi olan çocuklara göre daha fazla anti-sosyal davranışlar sergilemektedirler.

Benlik Saygısı ve Benlik Kavramı ✘ Yüksek öz saygı ve olumlu benlik algısı, çocukların iyi olma halini belirlemektedir. ✘ Benlik saygısı; benliğin genel değerlendirmesidir. Örneğin; bir kişinin sadece bir insan olması değil, iyi bir insan olmasının farkında olunmasıdır. ✘ Benlik kavramı; benliğin alana özgü değerlendirmesidir. Çocukların kendilerini akademik, sportif, dış görünüş olarak öz değerlendirme yapmasıdır. ✘ Benlik saygısı, genel değerlendirme; benlik kavramı ise belirli alanlardaki değerlendirmedir.

Benlik Saygısı ve Benlik Kavramı ✘ Benlik saygısı, bazen gerçeklik ile örtüşmeyen algıları yansıtabilmektedir. ✘ Bu nedenle yüksek benlik saygısı, bireyin kendisinin başarısı ve kazanımları hakkındaki algılarını yansıttığı gibi; başkalarına karşı kendini beğenmiş, abartılı ve dengesiz bir üstünlük hissinden de kaynaklanıyor olabilir. ✘ Aynı şekilde zayıf benlik saygısı kişinin yetersizliğine dair yerinde bir algı olabileceği gibi, aşağılık ve güvensizlik duygusundan da kaynaklanıyor olabilir.

Öz Yeterlilik ✘ Bireyin bir durumun üstesinden gelebileceği ve iyi sonuçlar yaratabileceği hakkındaki inancıdır. ✘ Ben yapabilirime olan inançtır.

Öz Düzenleme (Kendini düzenleme) ✘ Orta çocukluk döneminde benliğin en önemli boyutlarından birisi, kendisini düzenleme kapasitesidir. ✘ Bu beceri, kişinin kendi duygu ve düşüncelerini yönetmesini sağladığı için sosyal yetkinlik sağlamaktadır.

Erikson’nun Psikososyal Gelişim Kuramı

Çalışkanlığa karşı aşağılık duygusu ✘ Erikson’un sekiz aşamalı gelişim kuramın dördüncü aşamasıdır. ✘ Çocuklar bu dönemde bir şeylerin nasıl yapılacağını ve nasıl çalıştığını merak eder. ✘ Çocuklar bir şeyler üzerinde çalışmaya, üretmeye ve yapmaya teşvik edildiğinde başarma hisleri gelişir. ✘ Eğer çocuğun bir şeyler yapma çabaları «yaramazlık» olarak görülürse çocukların aşağılık duygusu gelişmektedir.

Çalışkanlığa karşı aşağılık duygusu ✘ Çocukların ailelerinin dışında sosyal dünyaları da başarı hissine katkıda bulunmaktadır. ✘ Özellikle okul bu başarı hissinin gelişmesine ya da başarısızlık hissinin olmasına neden olabilmektedir.

Freud’nun Psikoseksüel Gelişim Kuramı

Latans (Gizil) dönem ✘ Libido vücudun belirli bir bölgesinde değildir. ✘ Çocuk okula başlaması ile birlikte öğrenme ve yeni şeyler araştırma, yeni insanlar iletişim içinde olma eğilimindedir. ✘ Kızlar kız arkadaşlarına, erkekler de erkek arkadaşlarına yakındırlar. ✘ Bu dönemde çocuklar kendi cinsiyetlerinden arkadaşları ile olarak kendi cinsiyetlerini tanımaktadırlar.

Kaynakça ✘ Aral, N. (2011). Bilişsel Gelişimi. Çocuk Gelişimi (Aral, N. & Baran, G. Ed. . ). İstanbul: Yapa. ✘ Baran, G. (2011). Sosyal Gelişim. Çocuk Gelişimi (Aral, N. & Baran, G. Ed. . ). İstanbul: Yapa. ✘ Aytekin, Ç. (2016). Fiziksel Büyüme ve Motor Gelişimi. Doğumdan Ergenliğe Çocuk Gelişimi (Metin, N. Ed. ). Ankara: Pegem Akademi. ✘ Bayhan, P. ve Artan, İ. (2012). Çocuk Gelişimi ve Eğitimi. İstanbul: Morpa yayınevi. ✘ Ceylan, R. (2017). Fiziksel Gelişim. Eğitim Psikolojisi. (Aral, N. & Duman, T. Ed. ). Ankara: Pegem Akademi. ✘ Demircioğlu, H. (2016). Sosyal Duygusal Gelişimi. Doğumdan Ergenliğe Çocuk Gelişimi (Metin, N. Ed. ). Ankara: Pegem Akademi. ✘ ✘ ✘ ✘ Bee H, Boyd D (2009). Çocuk Gelişim Psikolojisi. İstanbul: Kaknüs Yayınları. Fazlıoğlu, Y. (2017). Sosyal Gelişimi. Eğitim Psikolojisi. (Aral, N. & Duman, T. Ed. ). Ankara: Pegem Akademi. Erdoğan, S. (2011 Fiziksel Gelişim. Çocuk Gelişimi (Aral, N. & Baran, G. Ed. . ). İstanbul: Yapa. Özer, D. (2017). Motor Gelişimi. Eğitim Psikolojisi. (Aral, N. & Duman, T. Ed. ). Ankara: Pegem Akademi. Santrock, J. W. (2011). Yaşam boyu gelişim. (G. Yüksel, Çev. Ed. ) Ankara: Nobel yayıncılık. Şahin, S. (2016). Bilişsel Gelişimi. Doğumdan Ergenliğe Çocuk Gelişimi (Metin, N. Ed. ). Ankara: Pegem Akademi. Senemoğlu, N. (2018). Gelişim, Öğrenme ve Öğretim Kuramdan Uygulamaya. Ankara: Anı Yayıncılık. Turan, F. & Topçu, G. (2016). İletişim ve Dil Gelişimi. Doğumdan Ergenliğe Çocuk Gelişimi (Metin, N. Ed. ). Ankara: Pegem Akademi.