ANTROPOMETRK YNTEMLERLE BESLENME DURUMUNUN DEERLENDRLMES II Bel evresi

ANTROPOMETRİK YÖNTEMLERLE BESLENME DURUMUNUN DEĞERLENDİRİLMESİ II

Bel Çevresi Tek başına bel çevresinin ölçülmesi abdominal yağ dağılımının ve sağlığın bozulmasına bir gösterge olarak pratik bir kullanım sağlar. Bel çevresi ölçümü geçerli, basit bir ölçümdür ve boy uzunluğuna bağımlı değildir. 2

• Ölçüm yapılırken bireyin gece yarısından itibaren aç kalmasına dikkat edilmelidir. • Ölçüm; * birey ayakta dik dururken, * kollar iki yanda, * ayaklar birleşik durumda iken alınmalıdır. 3

Bel çevresinin; *erkekte 102 cm, *kadında 88 cm’yi geçmesi obezite komplikasyonları ve mortalite riskinin arttığını gösterir. Cinsiyete Bağlı Bel Çevresi Ölçümleri Erkek Kadın Risk ≥ 94 cm ≥ 80 cm Yüksek risk ≥ 102 cm ≥ 88 cm 4

Kalça çevresi ölçümü Bireyin yan tarafında durulur En yüksek noktadan çevre ölçümü yapılır. Bel-Kalça çevresi ölçümlerinde; • postprandiyal durum, • gün içerisinde ölçüm zamanı, • ayakta durma şekli, • solunum derinliği, • ölçüm yeri ve • ölçen kişi etmeni etkili olmaktadır. 5

• Bel kalça oranı deri altı ve karın içi yağ deposunu gösterir. • Bu oran bazı araştırmacılara göre, yaş ve artan vücut ağırlığına paralel olarak artmaktadır. Vücut şeklini belirlemek için kullanılan bir ölçümdür. 6

Bel-Boy oranı • Santral obezitenin belirlenmesi için bel çevresinin boy uzunluğuna oranının kullanımı ve sağlık riskleri ile ilişkisi 1990’ların başlarında önerilmiştir. • Bu ölçümün etkinliği ve pratikte önemi hem yetişkinlerde hem de çocuklarda artmaktadır. 7

Üst Orta Kol Çevresi Kol, subkutan yağ ve kas içerir. Üst orta kol çevresindeki kas ve yağın derecesini belirler. Kurallara uygun olarak alınan ölçüm değeri yaş ve cinsiyete göre hazırlanmış standartlarla karşılaştırılarak değerlendirilir. § NCHS persentilleri (1 -74 yaş ve 18 -74 yaş grupları) § WHO persentilleri ve Z-skorları (0 -5 yaş) 8

Boyun Çevresi • • • Boyun çevresi (BÇ), abdominal obezitenin göstergesi olarak öngörülmektedir. Abdominal obezite, Glikoz intoleransı, Diabet, Hipertrigliseridemi, Gut vb hastalıklarla güçlü, pozitif bir korelasyon göstermektedir. Bu nedenle yapılan çalışmalarda boyun çevresinin ölçülmesi de önemlidir.

DERİ KIVRIM KALINLIĞI (DKK) Toplam vücut yağı ve yağsız vücut kütlesini saptamada kullanılır. Vücuttaki toplam yağın 1/3’ü deri altında bulunur. Ölçüm çimdik testi olarak da adlandırılır. 10

• Deri kıvrım kalınlıkları vücudun çeşitli bölgelerinden alınır (triseps, biseps, subskapular, suprailiyak, midaksiller, pektoral (göğüs), abdominal, uyluk, suprapatella, medial baldır). • Ölçmeyi yapanın el baş ve sonraki iki parmağı arasında tutulan deri kalınlığı kaliper adı verilen alet yardımı ile ölçülür ve ölçüm standartlara göre değerlendirilir. • Aşırı şişman kişilerde DKK ölçümü yapmak zor olabilir. 11

En çok kullanılan dört DKK; • triseps, • biseps, • supskapula ve • suprailiak deri kıvrım kalınlıklarıdır. Bunlar tek başına veya birlikte kullanıldığı gibi toplamları da kullanılmaktadır. 12

• Belirli bir kişi izlenirken farklı yerlerde farklı azalmalar olabilir düşüncesiyle birkaç yerden ölçüm yapılabilir. • Bu, özellikle sporcularda önemlidir. 13

• Çocuklarda ise sadece triseps DKK ölçümünün yaşa (0 -5 yaş ve 5 -19 yaş) ve cinsiyete göre standartlarla (WHO persentilleri ve z-skoru) karşılaştırılması, vücut yağının tahmininde yardımcı olabilmektedir. 14

Baş Çevresi • Baş çevresi ölçümü, özellikle yaşamın ilk yılında baş ve beyin büyümesindeki anormallikleri saptamak için önemli bir izleme yöntemidir. Bazı hastalıklar ve patolojik durumlar gibi beslenmeye bağlı olmayan faktörler, genetik farklılıklar ve kültürel uygulamalar (örneğin: bebeklikte başın bağlanması) baş çevresi ölçümünü etkileyen faktörlerdir. 15

• Beslenme durumu baş ve beyin büyümesi üzerinde etkili olabilir ya da olmayabilir. Hayatın ilk birkaç ayındaki kronik malnütrisyon veya büyüme geriliği beyin hücrelerinin sayısını azaltabilir ve anormal baş çevresi ölçüsü verebilir. • Baş çevresi yaşamın ilk 12 ayı süresince hızlı bir şekilde artar, fakat 36. ayda büyüme hızı yavaşlar. 16

Göğüs Çevresi • Göğüs çevresi mezura meme uçlarından geçecek şekilde ölçülür. • Fiziksel antropometride baş çevresi, göğüs çevresi ile birlikte kullanılmaktadır. Göğüs çevresinin, baş çevresine oranı protein enerji malnütrisyonu tanısında ve çocuklarda kabaca yaşın saptanmasında önemlidir. • Doğumda baş çevresinden yaklaşık olarak 2 cm kısa olan göğüs çevresi, 3. ay civarında baş çevresi ile eşit uzunluğa erişir. 17

Göğüs çevresinin baş çevresine oranı 6 ay-5 yaş arası çocuklarda bir (1) olmalıdır. Birden küçük ise, beslenme yetersizliği ve gelişme geriliği var demektir. 18

II. Vücut Yağının Saptanması 19

• Şişmanlığın saptanmasının en geçerli yöntem vücutta yağ miktarının saptanmasıdır. Vücuttaki yağ miktarının saptama yöntemleri çeşitlidir. 20

1. Deri kıvrım kalınlığının ölçülmesi 2. Üst kol yağ alanının saptanması 3. Bel ve kalça çevresinin/ölçülmesi 4. Laboratuvar yöntemlerle vücut bileşiminin saptanması 21

Üst Orta Kol Yağ Alanı Üst orta kol çevresi ve triseps DKK ölçülür, denklem kullanılarak hesaplama yapılır ve yorumlanır. Üst Orta Kol Yağ Alanı (cm 2) = [C x TDKK/2] [π x TDKK 2/4] C : Üst orta kol çevresi (cm) TDKK : Triseps deri kıvrım kalınlığı (cm) π : 3. 1416 22

4. Laboratuvar Yöntemlerle Vücut Bileşiminin Saptanması • Ultrason, • DEXA (Dual enerji X ışını absorbsiyometrisi), • Bilgisayarlı tomografi (BT), • Magnetik rezonans görüntüleme (MR), • Biyoelektriksel impedans analizi (BİA), • Vb vücut bileşiminin saptanmasında kullanılmaktadır. 23

Biyoelektriksel İmpedans Analizi (BİA) • BİA, vücuda duyumsanmayacak kadar hafif bir elektrik akımı vererek, bedenin bu akıma verdiği direnci (impedans) ölçer. • Vücuttan geçen elektrik akımlarının hızı ve gücü ölçülür. • Farklı vücut dokularının elektrik akımına farklı direnç göstermesinden yola çıkarak vücut yağ miktarı ve yağsız vücut kütlesi saptanır. • Suyun çok olduğu vücut dokularından (kan, idrar ve kaslar) diğer dokulardan (kemik, yağ veya hava gibi) daha kolay geçer. 24

BİA devam • Kullanılan cihazın özelliklerine bağlı olarak 5 yaşından itibaren güvenle kullanılır. • Sonuçlar boy uzunluğu, vücut ağırlığı, cinsiyet gibi bilgiler ile kişinin vücut yağ oranının belirlenmesinde kullanılır. 25

BİA • Hızlı ölçüm sağlar • Noninvazivdir • Kolay ve rahat kullanılır • Saha çalışmaları için uygundur • Nispeten düşük maliyetlidir Bununla beraber • Sonuçlar kullanılan frekanstan etkilenebilir • Kalp pili vb tıbbi implant kullananlara uygulanamaz • Hamilelere ve menstruasyon döneminde ölçüm yapılmaz 26

BİA Ölçüm Öncesi *12 saat öncesinde ağır fiziksel aktivite yapılmamalıdır. *12 saat öncesi alkol kullanılmamalıdır. *4 saatten uzun süre aç kalınmalıdır. *Test öncesi çok su içilmemelidir. *Testten 4 saat öncesi çay-kahve içilmemelidir. *Metal aksesuar bulunmamalıdır.

DEXA (Dual enerji X ışını absorbsiyometrisi) Karın içi ve deri altı yağ dokusu ayırt edilebilir. • Mineral • Yağsız doku miktarının hesaplanmasında kullanılabilir. 28

BT ve MR Yağ ve kas dokusunun miktarı hakkında oldukça objektif bilgi veren metotlardır. Yaklaşık 20 dk hareketsiz durulması gerekir. Çocuklar için uygun değil. Karın içi ve deri altı yağ dokusu ayırt edilebilir. 29

III. Yağsız Vücut Dokusunun Saptanması 1. Üst orta kol çevresi 2. Üst orta kol kas alanı 3. Üst orta kol kas çevresi Üst orta kol çevresi ve kol kas alanının ölçülmesi iskelet kası protein kitlesinin göstergesidir. 4. Deri kıvrım kalınlığı ölçümleri 30

1. Üst orta kol çevresi (Daha önce anlatıldı) 2. Üst orta kol kas alanı Üst Orta Kol Kas Alanı (cm 2) = [C- ( π x TDKK ) ] 2 – X 4π Kemik alanı için bir düzeltme yapılarak kemiksiz kol kas alanını bulmak için erkeklerde 10 cm 2 ve kadınlarda 6. 5 cm 2 kol kas alanı değerinden çıkarılır. C = Üst orta kol çevresi (cm) TDKK = Triseps deri kıvrım kalınlığı (cm) π = 3. 1416 X (düzeltme faktörü)= Erkek için 10 (cm 2) Kadın için 6. 5 (cm 2) 31

3. Üst orta kol kas çevresi Kol kas alanına kıyasla PEM’de daha az değişir. Bu nedenle kol kas alanı ağır derecede kas atrofilerini daha iyi tanımlamaktadır. Referans değerleri bulunmaktadır. Üst Orta Kol Kas Çevresi (cm) = C - (π x TDKK) C= Üst orta kol çevresi (cm) TDKK= Triseps deri kıvrım kalınlığı (cm) π = 3. 1416 4. Deri kıvrım kalınlığı(Daha önce işlendi) 32