GELENEKSEL TRK TYATROSU MEDDAH ORTAOYUNU KY SEYRLK OYUNLARI

GELENEKSEL TÜRK TİYATROSU *MEDDAH *ORTAOYUNU *KÖY SEYİRLİK OYUNLARI www. edebiyatogretmeni. net

GELENEKSEL TÜRK TİYATROSU • Meddahlık taklit yapma sanatıdır. Perdesi, sahnesi, dekoru, kostümü tek bir sanatkarda toplanmış bir gösteridir. • Ortaoyun: Karagöz'ün perdeden yere inmiş bir türü olan ortaoyunu 15. yy'dan itibaren gelişmeye başlamış ve dramatik karakterini 19 yy'ın birinci yarısında kazanmıştır. • Köy seyirlik oyunları: Köylü Tiyatrosu" adı ile de bilinen köy seyirlik oyunları düğünlerde, bayramlarda ya da yılın belirli günlerinde köylülerimizin genellikle "oyun yapma", "oyun çıkarma" adı altında bereket bolluk, sağlık ve yeni yılı karşılamak amacıyla oynadığı törensel içerikli oyunlardır

Meddahlık taklit yapma sanatıdır. Perdesi, sahnesi, dekoru, kostümü tek bir sanatkarda toplanmış bir gösteridir. MEDDAH :

meddah oyuncusu, ortaoyunundaki bütün tipleri, kılıktan kılığa girerek, sesini değiştirerek, küçük aksesuarların da yardımı ile sahnede canlandırır.

Meddah, bir tulûat tiyatrosudur. Yani doğaçlamaya dayanır. Konusunu, günlük yaşamdaki olaylardan, masallar, destanlar, hikayeler ve efsanelerden alır.

Meddahın aksesuarını bir mendil ile bir sopabaston(pastav) oluşturur. Genellikle güldürücü, ahlaki ve edebi sonuç çıkarılacak hikayeler anlatır. Meddah hikayenin kahramanlarını kendi yöresinin dili ve şiveleri ile konuşturan insandır.

Karagöz ve Ortaoyununda zaman sınırlaması (bir-iki saat) olmasına karşılık Meddah oyunlarının yer ve zaman sınırlaması yoktur. Saatler, hatta günler sürebilir.

Okumanın gelişmediği, dinlemenin rağbet gördüğü zamanlarda Osmanlı Sarayında şehirlerde, kasabalarda, ramazan gecelerinde, sünnet düğünlerinde, kahvehanelerde bu sanatı sürdürürdü. Bu sanatın günümüzdeki uzantısı stand-up yapan showmenlerdir.

Karagöz'ün perdeden yere inmiş bir türü olan ortaoyunu 15. yy'dan itibaren gelişmeye başlamış ve dramatik karakterini 19 yy'ın birinci yarısında kazanmıştır. Çevresi seyirciler ile çevrili bir alanda oynandığı için bu ismi almıştır. ORTAOYUNU:

• Şehir halk tiyatrosu olan "Ortaoyunu"nu n belli başlı iki kahramanı kavuklu ve pişekar'dır. Ortaoyunu bu iki karakterin arasında geçen söz düellosuna dayanır.

Kavuklu cahil görünüp, ahmak geçinen telaşlı, kurnaz neşeli bir halk adamıdır. -KAVUKLU-

Pişekar ise okumuş işgüzar, iyiyi kötüden ayırt eden yaşlı bir kişidir. -PİŞEKAR-

Kavuklu ve Pişekâr dışında Karagöz oyunundaki diğer tipleri (Acem, Karadenizli, Arnavut, Tuzsuz Deli Bekir, Zenneler vb. ) Ortaoyununda görmek mümkündür. -ACEM-

Ortaoyununun diğer tipleri de Karagöz tiplerine çok benzer. -ÇELEBİ- -YAHUDİZENNE

Ortaoyununda "Yeni Dünya" adı verilen basit paravana, evi; yuvarlak masada dükkanı temsil eder. İki iskemlede dekoru tamamlar.

Ortaoyunu da meddah türü gibi bir tulûat tiyatrosudur. “Zuhurî oyunu, meydan oyunu, kol oyunu” adlarıyla da bilinir.

Hem meddah türünde hem de ortaoyunu türünde amaç izleyicileri güldürmek ve biraz da düşündürmektir.

Her iki tür de “taklit, benzetme, yanlış anlama, anlamazlıktan gelme, doğaçlama” gibi güldürü unsurlarına dayalıdır. Benzer unsurlar Karagöz oyununda da vardır. Karagöz, meddah ve ortaoyunu tiyatrolarında Osmanlı devleti döneminden her tür insan tipi (Arnavut, Yahudi, kabadayı, zenne, çelebi…) görülür.

KÖY SEYİRLİK OYUNLARI: Halen özellikle Anadolu da ki pek çok köyde devam ettirilen köy seyirlik oyun geleneğinin tarihi binlerce yıl öncesine dayanmaktadır. Geçmişin tiyatrosundan geleceğin tiyatrosuna önemli bir kaynaktır bu oyunlar. Binlerce yıl önce Anadolu insanları, toplayıcılık kültüründen tarım kültürüne geçtiği dönemlerden itibaren günümüze kadar mevsim dönüşümlerine, ekimdikim ve hasat zamanlarına özel bir önem vermiş, bu zamanları oruçla, çeşitli şenliklerle kutsamıştır.

"Köylü Tiyatrosu" adı ile de bilinen köy seyirlik oyunları düğünlerde, bayramlarda ya da yılın belirli günlerinde köylülerimizin genellikle "oyun yapma", "oyun çıkarma" adı altında bereket bolluk, sağlık ve yeni yılı karşılamak amacıyla oynadığı törensel içerikli oyunlardır.

Bu oyunlar meydanlarda oynandığı gibi kışın oda içerisinde de oynanmaktadır. İlkel toplumlardan günümüze değişim göstererek ulaşan bu oyunlar önceleri yaşantının daha verimli olabilmesi için doğaüstü güçlere, tanrılara ya da tanrıya şükran belirten bilinçli olarak gerçekleştirilen törenlerdir.

Çeşitli inanış ve mitlerin kaynaklık ettiği bu oyunlar, eski Anadolu uygarlıklarının, Anadolu toprakları üzerinde yaşayan halkımızın Orta Asya'dan getirdiği kültürel öğeler ve İslamiyeti kabulünden sonraki İslamî öğelerle birleşen bir kültürel sentezin izlerini taşır. Hazırlayan: YAŞAR YADİKAR

Seyirlik oyunlar ilkel bir tiyatro örneğidir. Sanat kaygısından çok toplumsal ve dinsel açıdan işlevseldir.

Seyirlik oyunları günlük yaşamı taklit eden (kalaycı, berber, çift sürme vb. ), hayvanları taklit eden (deve, ayı, tilki, kartal vb. ), mevsim değişiklikleri, yıl değişimleri amacıyla oynanan oyunlar (köse gelin) bolluk ve berekete dönük oynanan oyunlar (saya gezme, koç katımı törenleri, cemal oyunu vb. ) yağmur yağdırmak için oynanan oyunlar (çömçe gelin vb. ) oluşturur.

Ayı oyunu Çift sürme oyunu

Hayalet oyunu Kız kaçırma oyunu

Yağmur gelini(çömçe gelin)oyunu Yeni yıl oyunu

Cemal Oyunu: Tohumun toprağa atıldığı ilk gün veya hasat sonunda oynanır. Koç Katımı: Hayvan yavrularının, kışın soğuğa ve açlığa dayanıksız oluşlarından dolayı yavrulama zamanlarının kontrol altına alınmasıdır. Bir tür mevsimlik bayram niteliğindedir. Deve yüzü, Koyun yüzü: Hayvanın anne karnında tüylenmeye başladığı gün oynanır.

Köy seyirlik oyunlar, adı üzerinde seyirlik oyunlardır. Tıpkı ortaoyunumuzda olduğu gibi bu oyunlar da genellikle köyün ortasında, köy meydanında oynanır. Seyirciler çepeçevre oyuncuları çevreler.

• Aksesuar çok önemlidir. Köy yerinde çokça bulunan nesneler oyun içerisinde oyuncunun kullanımıyla bir başka anlam kazanırlar. Örneğin kadın kılığına giren erkeklerin kadın giysisi içine yerleştirdiği iki balkabağı, kadın göğüsleri oluverir seyircinin gözü önünde

Oyuncu - seyirci ayrılığı hem vardır hem yoktur. Oyuncuları oyuna seyirciler hep beraber hazırlar. Bir tas, bir şapka, bir baston, bir deve, bir sopa, bir tüfek olabilir. Sırası gelen oyuncu seyirci içinden çıkarak oyuna katılır, oyundaki görevi bittikten sonra yeniden seyircilerin arasına karışır.