OPCJE AKCYJNE NA GPW Zesp Rekomendacji i Analiz

OPCJE AKCYJNE NA GPW Zespół Rekomendacji i Analiz Giełdowych Departament Klientów Detalicznych Katowice, Październik 2005

DEFINICJA OPCJI Opcja to instrument dający jej nabywcy prawo do: • kupna (opcja kupna) lub sprzedaży (opcja sprzedaży) • w przyszłym terminie • po określonej z góry cenie zwanej ceną wykonania • określonej ilości instrumentu bazowego dla tej opcji

RODZAJE OPCJI • Rodzaje opcji – w zależności od tego czy prawo dotyczy kupna i sprzedaży • opcja kupna (call) • opcja sprzedaży (put) – w zależności od tego kiedy można zażądać wykonania opcji • opcja amerykańska (może być wykonana w dowolnym dniu do wygaśnięcia) • opcja atlantycka (może być wykonana po określonej dacie) • opcja europejska (może być wykonana tylko w dniu wygaśnięcia) – w zależności od tego na jaki instrument bazowy jest wystawiona opcja • • opcje walutowe opcje akcyjne opcje procentowe opcje indeksowe

PODSTAWOWE POJĘCIA DOTYCZĄCE OPCJI - WARTOŚĆ OPCJI I CENA WYKONANIA Czynniki kształtujące wartość opcji: Zyski dla posiadacza opcji kupna (pozycja długa w opcji kupna) 1. Aktualna wartość akcji S 2. Cena wykonania X Zysk 3. Czas pozostający do wygaśnięcia 4. Zmienność wartości indeksu 5. Wolna od ryzyka stopa procentowa X C C - wartość opcji kupna X - cena wykonania opcji kupna Wartość akcji S

MODEL BLACKA-SCHOLESA WYCENY OPCJI KUPNA I SPRZEDAŻY c = f (S, X, r, T, ) Założenia: • przyszłe relatywne zmiany cen są niezależne od zmian historycznych i bieżących • rozkład prawdopodobieństwa zmian cen ma postać rozkładu logarytmonormalnego c - cena opcji kupna p - cena opcji sprzedaży S - aktualna wartość akcji X - cena wykonania akcji r - stopa procentowa wolna od ryzyka T - czas pozostający do wygaśnięcia - odchylenie standardowe (zmienność)

WPŁYW ZMIENNOŚCI NA CENĘ OPCJI Cena opcji kupna Cena opcji sprzedaż Wzrost prawdopodobieństwa wykonania opcji z zyskiem Zmienność

WPŁYW CZASU DO WYGAŚNIĘCIA OPCJI NA CENĘ OPCJI Cena opcji kupna Cena opcji sprzedaży Wzrost prawdopodobieństwa wykonania opcji kupna z zyskiem Czas do wygaśnięcia Wzrost prawdopodobieństwa wykonania opcji sprzedaży z zyskiem Czas do wygaśnięcia

WPŁYW CENY WYKONANIA NA CENĘ OPCJI Cena opcji kupna Cena opcji sprzedaży Wzrost prawdopodobieństwa wykonania opcji kupna z zyskiem Cena wykonania Wzrost prawdopodobieństwa wykonania opcji sprzedaży z zyskiem Cena wykonania

WPŁYW AKTUALNEJ WARTOŚCI AKCJI NA CENĘ OPCJI Cena opcji kupna Cena opcji sprzedaży Wzrost prawdopodobieństwa wykonania opcji kupna z zyskiem Wartość akcji Wzrost prawdopodobieństwa wykonania opcji sprzedaży z zyskiem Wartość akcji

RODZAJE OPCJI ZE WZGLĘDU NA RÓŻNICĘ CENY WYKONANIA I WARTOŚCI AKCJI • Terminologia opcje at-the-money (ATM) Opcje których kurs wykonania jest bliski bieżącego kursu akcji opcje in-the-money (ITM) Opcje dla których kurs akcji znajduje się po stronie zysku tzn. • dla opcji kupna – Kurs akcji > Kurs wykonania • dla opcji sprzedaży – Kurs akcji < Kurs wykonania opcje out-of-the-money (OTM) Opcje dla których kurs akcji znajduje się po stronie straty tzn. • dla opcji kupna – Kurs akcji < Kurs wykonania • dla opcji sprzedaży – Kurs akcji > Kurs wykonania

RODZAJE OPCJI ZE WZGLĘDU NA RÓŻNICĘ CENY WYKONANIA I WARTOŚCI AKCJI Opcja typu put Opcja typu call Zysk Opcja out-of-the-money Opcja at-the-money Zysk Opcja in-the-money C Opcja at-the-money Opcja out-of-the-money Opcja in-the-money X C Wartość akcji X Wartość akcji

WARTOŚĆ CZASOWA I WARTOŚĆ WEWNĘTRZNA OPCJI Opcja call Wartość czasowa opcji Wartość wewnętrzna opcji cena wykonania x wartość akcji

WARTOŚĆ CZASOWA I WARTOŚĆ WEWNĘTRZNA OPCJI – PRZYKŁAD CENA OPCJI OW 20 L 5230 - GRUDNIOWA OPCJA KUPNA ZYSK WIG 20

RODZAJE POZYCJI ZAJĘTYCH NA RYNKU OPCJI Opcja put Opcja call Zysk Short put wystawca Long call nabywca x x Long put nabywca Short call wystawca Strata

PRZEPŁYWY FINANSOWE W DNIU WYGAŚNIĘCIA OPCJI KUPNA y Pozycja długa na opcji kupna (long call) y Pozycja krótka na opcji kupna (short call) c x x s s -c y = -c y=s-x-c y=x-s+c Oznaczenia : Y - zysk z strategii opcyjnej X – cena wykonania opcji S – wartość akcji w dniu wygaśnięcia opcji C- cena opcji kupna (premia)

PRZEPŁYWY FINANSOWE W DNIU WYGAŚNIĘCIA OPCJI SPRZEDAŻY y Pozycja długa na opcji sprzedaży (long put) Pozycja krótka na opcji sprzedaży (short put) y p y=x-s-p x s x y = -p y=s-x+p s y=p Oznaczenia : Y - zysk z strategii opcyjnej X – cena wykonania opcji S – wartość akcji w dniu wygaśnięcia opcji p- cena opcji sprzedaży (premia)

PRZEPŁYWY FINANSOWE DLA OPCJI GRUDNIOWYCH DLA INDEKSU WIG 20 Opcje grudniowe w dniu 04. 10. 2005 wartość indeksu S<X S = 2520 pkt S>X y = -c y=s-x-c long call y=c y=x-s+c short call y=x-s-p y = -p long put y=s-x+p y=p Short put Oznaczenia : Y - zysk z strategii opcyjnej X – cena wykonania opcji S – wartość indeksu WIG 20 C- cena opcji kupna (premia) P – cena opcji sprzedaży (premia)

MAKSYMALNE ZYSKI I STRATY DLA OPCJI KUPNA Pozycja długa na opcji kupna (NABYWCA OPCJI) Zyski Pozycja krótka na opcji kupna (WYSTAWCA OPCJI) Zyski c x -c x Wartość akcji Maksymalna strata w wyniku spadku kursu akcji jest równa cenie opcji c Maksymalna strata w wyniku wzrostu kursu akcji jest nieograniczona !

MAKSYMALNE ZYSKI I STRATY DLA OPCJI SPRZEDAŻY Pozycja długa na opcji sprzedaży (NABYWCA OPCJI) Zyski Pozycja krótka na opcji sprzedaży (WYSTAWCA OPCJI) Zyski p Wartość akcji x x Wartość akcji -p Maksymalna strata w wyniku wzrostu kursu akcji jest równa cenie opcji p Maksymalna strata w wyniku spadku kursu akcji jest nieograniczona !

JAK ZARABIAĆ NA OPCJACH ? • Sposób najprostszy – Kupno opcji kupna lub sprzedaży oraz poczekanie do terminu wygaśnięcia – W terminie wygaśnięcia otrzymamy kwotę rozliczenia (wygraną z opcji) jeżeli • Dla opcji kupna – kurs akcji wzrośnie powyżej kursu wykonania opcji • Dla opcji sprzedaży – kurs akcji spadnie poniżej kursu wykonania opcji – Jeżeli błędnie przewidzieliśmy zmianę kursu akcji wówczas w terminie wygaśnięcia opcji nie otrzymamy NIC – Wygraną z opcji wypłaca kupującemu wystawca opcji

JAK ZARABIAĆ NA OPCJACH ? • Handlowanie premią opcyjną – Co w przypadku jeżeli nie chcemy czekać do terminu wygaśnięcia? – Można bardzo dobrze zarabiać wykorzystując zmianę wartości premii opcyjnej – Po kupnie opcji można ją sprzedać dla innego inwestora (odsprzedać po wyższej cenie) • Jeżeli cena sprzedaży opcji będzie wyższa od ceny po której opcje kupiliśmy wówczas zarabiamy – Można wielokrotnie kupować i sprzedawać opcje nawet w trakcie jednej sesji giełdowej (day-trading) – Zmienność kursu opcji jest bardzo duża dlatego ten sposób zarabiania może przynieść bardzo duże stopy zwrotu

POZYCJA DŁUGA DLA SPREADU OPCJI KUPNA

POZYCJA DŁUGA DLA SPREADU OPCJI SPRZEDAŻY

POZYCJA KRÓTKA DLA SPREADU OPCJI KUPNA

POZYCJA KRÓTKA DLA SPREADU OPCJI SPRZEDAŻY

POZYCJA DŁUGA DLA STRADDLE

POZYCJA KRÓTKA DLA STRADDLE

POZYCJA DŁUGA DLA STRANGLE

POZYCJA KRÓTKA DLA STRANGLE

SPREAD MOTYLA WYKORZYSTUJĄCY OPCJE KUPNA Pozycja długa dla opcji kupna X 1 X 2 X 3 Pozycja krótka dla opcji kupna

PRZEWIDYWANIA RYNKOWE I STRATEGIE OPCYJNE

POZYCJA KRÓTKA DLA SPREADU OPCJI KUPNA PRZEPŁYWY FINANSOWE W DNIU WYGAŚNIĘCIA Opcje grudniowe w dniu 04. 10. 2005 wartość indeksu S = 2520 pkt

POZYCJA DŁUGA DLA SPREADU OPCJI KUPNA PRZEPŁYWY FINANSOWE W DNIU WYGAŚNIĘCIA Opcje grudniowe w dniu 04. 10. 2005 wartość indeksu S = 2520 pkt

POZYCJA DŁUGA DLA STRADDLE PRZEPŁYWY FINANSOWE W DNIU WYGAŚNIĘCIA Opcje grudniowe w dniu 04. 10. 2005 wartość indeksu S = 2520 pkt

POZYCJA KRÓTKA DLA STRANGLE PRZEPŁYWY FINANSOWE W DNIU WYGAŚNIĘCIA Opcje grudniowe w dniu 05. 10. 2005 wartość indeksu S = 2520 pkt

SPREAD MOTYLA PRZEPŁYWY FINANSOWE W DNIU WYGAŚNIĘCIA Opcje grudniowe w dniu 04. 10. 2005 wartość indeksu S = 2520 pkt

PRZYKŁADY I MOŻLIWE SCENARIUSZE WYDARZEŃ NA RYNKU PRZY WYKORZYSTANIU OPCJI KUPNA I SPRZEDAZY

1 PRZYKŁAD WYKORZYSTANIA OPCJI KUPNA kurs TPSA = 23 zł w dniu nabycia opcji y Inwestor spodziewa się wzrostu kursu TPSA i nabył opcję kupna po 375 zł (0. 75 zł *500 akcji) z kursem wykonania 24 zł, wygasającą w grudniu 2005 roku czyli mamy : Pozycja długa na opcji kupna (long call) W dniu wygaśnięcia opcji kurs TPSA wynosi 22 zł i jest poniżej ceny wykonania i poniżej kursu TPSA z dnia nabycia opcji X = 24 zł C= 0. 75 zł*500 akcji = 375 zł x s Jeśli w dniu wykonania opcji wartość kursu TPSA osiągnie wartość s=22 zł to inwestor poniesie stratę w wysokości 375 zł liczoną według wzoru : Y = – c y=s-x-c y = -c Oznaczenia : Y – zysk/strat z opcji zrealizowany w dniu wygaśnięcia opcji X – cena wykonania opcji S – wartość kursu TPSA w dniu wygaśnięcia opcji C- cena opcji kupna w dniu zawarcia transakcji Y = -0. 75*500 akcji = - 375 zł

2 PRZYKŁAD WYKORZYSTANIA OPCJI KUPNA kurs TPSA = 23 zł w dniu nabycia opcji y Pozycja długa na opcji kupna (long call) W dniu wygaśnięcia opcji kurs TPSA wynosi 24. 5 zł i jest powyżej kursu wykonania i kursu TPSA z dnia nabycia opcji Inwestor spodziewa się wzrostu kursu TPSA i nabył opcję kupna po 375 zł (0. 75 zł *500 akcji) z kursem wykonania 24 zł, wygasającą w grudniu 2005 roku czyli mamy : X = 24 zł C= 0. 75 zł*500 akcji = 375 zł x s Jeśli w dniu wykonania opcji wartość kursu TPSA osiągnie wartość s=24. 5 zł to inwestor poniesie stratę w wysokości 125 zł liczoną według wzoru : Y = s – x – c y=s-x-c y = -c Oznaczenia : Y – zysk/strat z opcji zrealizowany w dniu wygaśnięcia opcji X – cena wykonania opcji S – wartość kursu TPSA w dniu wygaśnięcia opcji C- cena opcji kupna w dniu zawarcia transakcji Y = (24. 5 -24 -0. 75)*500 akcji = - 125 zł

3 PRZYKŁAD WYKORZYSTANIA OPCJI KUPNA kurs TPSA = 23 zł w dniu nabycia opcji y Inwestor spodziewa się wzrostu kursu TPSA i nabył opcję kupna po 375 zł (0. 75 zł *500 akcji) z kursem wykonania 24 zł, wygasającą w grudniu 2005 roku czyli mamy : Pozycja długa na opcji kupna (long call) W dniu wygaśnięcia opcji kurs TPSA wynosi 25. 5 zł i jest powyżej ceny wykonania która wynosi 24 zł x X = 24 zł C= 0. 75 zł*500 akcji = 375 zł s Jeśli w dniu wykonania opcji wartość kursu TPSA osiągnie wartość s=25. 5 zł to inwestor osiągnie zysk w wysokości 375 zł liczoną według wzoru : Y = s – x – c y=s-x-c y = -c Oznaczenia : Y – zysk/strat z opcji zrealizowany w dniu wygaśnięcia opcji X – cena wykonania opcji S – wartość kursu TPSA w dniu wygaśnięcia opcji C- cena opcji kupna w dniu zawarcia transakcji Y = (25. 5 -24 -0. 75)*500 akcji = 375 zł

1 PRZYKŁAD WYKORZYSTANIA OPCJI SPRZEDAŻY kurs TPSA = 25 zł w dniu nabycia opcji y Pozycja długa na opcji sprzedaży (long put) W dniu wygaśnięcia opcji kurs TPSA wynosi 22 zł i jest poniżej kursu wykonania i kursu TPSA z dnia nabycia opcji y=x-s-p X = 24 zł P = 0. 75 zł * 500 akcji = 375 zł s x Inwestor spodziewa się spadku kursu TPSA i nabył opcję sprzedaży po 375 zł (0. 75 zł*500 akcji) z ceną wykonania 24 zł wygasającą w grudniu 2005 roku czyli mamy : Jeśli w dniu wykonania opcji wartość kursu TPSA osiągnie poziom s=22 zł to inwestor osiągnie zysk w wysokości 625 zł liczony według wzoru : Y = x - s - p y = -p Oznaczenia : Y - zysk z strategii opcyjnej w dniu wygaśnięcia opcji X – cena wykonania opcji S – wartość kursu TPSA w dniu wygaśnięcia opcji p- cena opcji sprzedaży w dniu zawarcia transakcji Y = (24 – 22 – 0. 75 ) * 500 = 625 zł

2 PRZYKŁAD WYKORZYSTANIA OPCJI SPRZEDAŻY kurs TPSA = 25 zł w dniu nabycia opcji y Pozycja długa na opcji sprzedaży (long put) W dniu wygaśnięcia opcji kurs TPSA wynosi 23. 5 zł i jest poniżej kursu wykonania i poniżej kursu TPSA z dnia nabycia opcji s x y=x-s-p Inwestor spodziewa się spadku kursu TPSA i nabył opcję sprzedaży po 375 zł (0. 75 zł*500 akcji) z ceną wykonania 24 zł wygasającą w grudniu 2005 roku czyli mamy : X = 24 zł P = 0. 75 zł * 500 akcji = 375 zł Jeśli w dniu wykonania opcji wartość kursu TPSA osiągnie poziom s=23. 5 zł to inwestor poniesie stratę w wysokości 125 zł liczoną według wzoru : Y = x - s - p y = -p Oznaczenia : Y - zysk z strategii opcyjnej w dniu wygaśnięcia opcji X – cena wykonania opcji S – wartość kursu TPSA w dniu wygaśnięcia opcji p- cena opcji sprzedaży w dniu zawarcia transakcji Y = (24 – 23. 5 – 0. 75 ) * 500 = - 125 zł

3 PRZYKŁAD WYKORZYSTANIA OPCJI SPRZEDAŻY kurs TPSA = 25 zł w dniu nabycia opcji y Pozycja długa na opcji sprzedaży (long put) W dniu wygaśnięcia opcji kurs TPSA wynosi 27 zł i jest powyżej kursu wykonania i kursu TPSA w dniu nabycia opcji s x y=x-s-p Inwestor spodziewa się spadku kursu TPSA i nabył opcję sprzedaży po 375 zł (0. 75 zł*500 akcji) z ceną wykonania 24 zł wygasającą w grudniu 2005 roku czyli mamy : X = 24 zł P = 0. 75 zł * 500 akcji = 375 zł Jeśli w dniu wykonania opcji wartość kursu TPSA osiągnie poziom s=27 zł to inwestor poniesie stratę w wysokości 375 zł liczoną według wzoru : Y = - p y = -p Oznaczenia : Y - zysk z strategii opcyjnej w dniu wygaśnięcia opcji X – cena wykonania opcji S – wartość kursu TPSA w dniu wygaśnięcia opcji p- cena opcji sprzedaży w dniu zawarcia transakcji Y = – 0. 75 * 500 = - 375 zł

ZASADY OBROTU OPCJI NA GPW

ZASADY OBROTU(1) • Instrumenty bazowe Akcje najbardziej płynnych spółek W obrocie początkowo znajdą się opcje na akcje Telekomunikacja Polska – 500 akcji PKN ORLEN – 500 akcji PROKOM – 100 akcji KGHM – 500 akcji PEKAO – 100 akcji

ZASADY OBROTU (2) • Terminy wygaśnięcia opcji Ile terminów? Zawsze pozostają w obrocie opcje wygasające w 2 terminach wygaśnięcia W których miesiącach wygasają Najbliższe 2 miesiące z marcowego cyklu kwartalnego Marzec Czerwiec Wrzesień Grudzień Jedna seria pozostaje w obrocie 6 miesięcy W którym dniu Trzeci piątek miesiąca wygaśnięcia

ZASADY OBROTU (3) • Nazwa skrócona O XYZ k r ccc p O Nazwa instrumentu – OPCJA XYZ Nazwa instrumentu bazowego – np. PKN – PKNORLEN k Opcja kupna Marzec C Czerwiec F Wrzesień I Grudzień L r Ostatnia cyfra roku wygaśnięcia ccc Wartość kursu wykonania opcji p Kod określający operacje na opcjach w związku z operacjami na instrumencie bazowym: D – dywidenda, P – prawo poboru, S – podział wartości nominalnej, M – podział spółki, Z – inne zdarzenie Opcja sprzedaży O R U X

ZASADY OBROTU (4) • Nazwa skrócona – przykłady OPKNI 5042 OPKN – opcja na akcje PKN ORLEN I 5 – opcja kupna wygasająca we wrześniu 2005 roku 042 – z kursem wykonania 42 zł OKGHL 5037 P OKGH – opcja na akcje KGHM L 5 – opcje kupna wygasające w grudniu 2005 roku 037 – z kursem wykonania 37 zł P – której parametry zostały zmodyfikowane w związku z prawem poboru

ZASADY OBROTU (5) • • Wartości jakie mogą przyjmować kursy wykonania – opcje na AKCJE Opcje na Przedział wartości kursów wykonania Odległości pomiędzy kursami wykonania Przykładowe wartości AKCJE > 1. 000 zł, 1. 100 zł < 950 zł oraz > 500 zł, 550 zł < 480 zł oraz > 260 zł, 280 zł < 250 zł oraz > 100 zł, 110 zł < 95 zł oraz > 50 zł, 55 zł < 48 zł oraz > 20 zł, 22 zł < 20 zł 19 zł, 18 zł Nie wprowadza się opcji z kursami wykonania poniżej 1 zł

ZASADY OBROTU (7) Zasada wprowadzania kursów wykonania na nowy termin wygaśnięcia • Na nowy termin wygaśnięcia wprowadzanych jest 8 serii opcji › 4 serie opcji kupna oraz › 4 serie opcji sprzedaży • Są to następujące serie › 1 seria „po cenie” (at-the-money) › 1 serie „w cenie” (in-the-money) › 2 seria „poza ceną” (out-of-the-money)

ZASADY OBROTU (8) Zasada wprowadzania kursów wykonania na nowy termin wygaśnięcia Przykład Kurs akcji 31, 50 zł Opcje kupna Opcje sprzedaży 28 zł OTM ITM 30 zł OTM ATM 32 zł ATM OTM 34 zł ITM OTM 36 zł

ZASADY OBROTU (9) Zasada wprowadzania dodatkowych kursów wykonania • Kolejne kursy wykonania są wprowadzane w przypadku przekroczenia przez kurs zamknięcia instrumentu bazowego ›Przedostatniego kursu wykonania „poza-ceną” lub ›Ostatniego kursu wykonania „w cenie”

ZASADY OBROTU (10) Przykład wprowadzania nowych opcji KUPNA Kursy wykonania Kurs zamknięcia akcji 34 36 34 32 32 32 30 30 28 28 26 34, 01 33, 00 31, 50 30, 80 29, 60 Sesja T+1 Sesja T+2 Sesja T+3 Sesja T+4

ZASADY OBROTU (11) Przykład wprowadzania nowych opcji SPRZEDAŻY Kursy wykonania Kurs zamknięcia akcji 36 38 36 34 34 34 32 32 30 30 28 34, 01 33, 00 31, 50 30, 80 29, 60 Sesja T+1 Sesja T+2 Sesja T+3 Sesja T+4

ZASADY OBROTU (12) • Modyfikacja parametrów opcji w wyniku • Dywidendy • Prawa poboru • Zmiany wartości nominalnej Modyfikacji mogą ulec • Kurs wykonania opcji oraz/lub • Liczba akcji przypadająca na jedną opcję

ZASADY OBROTU (13) • Modyfikacja parametrów opcji - Dywidenda Co podlega modyfikacji? • Kurs wykonania opcji • Liczba akcji przypadająca na jedną opcję pozostaje bez zmian Jakie dywidendy? • Tylko duże dywidendy które maja istotny wpływ na wartość opcji (>10% kursu akcji) Jakie są zasady modyfikacji? • Kurs wykonania jest pomniejszany o kwotę dywidendy na akcję • Wynik jest zaokrąglany do wartości całkowitej Kiedy korekta? • Po ostatnim dniu notowania akcji z prawem do dywidendy • Korekta jest dokonywana na wszystkich seriach opcji które w tym dniu są notowane na giełdzie

ZASADY OBROTU (14) • • Modyfikacja parametrów opcji – Dywidenda Przykład – Opcje kupna na akcje spółki ABC wygasające we wrześniu 2005 Dywidenda na akcję 5, 2 zł Średni ważony kurs akcji 50 zł Kursy wykonania opcji 48, 50, 55, 60 Sprawdzenie czy korekta powinna być przeprowadzona 5, 2 zł / 50 zł = 10, 40% > 10% (tak korekta powinna być przeprowadzona) Korekta kursów wykonania Kalkulacje 48 – 5, 2 = 42, 80 50 – 5, 2 = 44, 80 55 – 5, 2 = 49, 80 60 – 5, 2 = 54, 80 po zaokrągleniu 43 45 50 55

ZASADY OBROTU (15) • • Modyfikacja parametrów opcji – Dywidenda – Przykład cd. . Zestawienie wyników Kursy wykonania przed modyfikacją 48 50 55 60 Kursy wykonania po modyfikacji 43 45 50 55 Nazwy opcji przed modyfikacją OABCI 5048 OABCI 5050 OABCI 5055 OABCI 5060 Nazwy opcji po modyfikacji OABCI 5043 D OABCI 5045 D OABCI 5050 D OABCI 5055 D

ZASADY OBROTU (16) • Modyfikacja parametrów opcji – Prawo Poboru Co podlega modyfikacji? • Kurs wykonania opcji • Liczba akcji przypadająca na jedną opcję Które prawa poboru • Wszystkie • Niezależnie od ich wartości Kiedy korekta? • Po ostatnim dniu notowania akcji z prawem poboru • Korekta jest dokonywana na wszystkich seriach opcji które w tym dniu są notowane na giełdzie

ZASADY OBROTU (17) • Modyfikacja parametrów opcji – Prawo Poboru – cd Jakie są zasady modyfikacji? • Kurs wykonania jest pomniejszany poprzez podzielenie przez współczynnik korekty • Liczba akcji przypadająca na jedną opcję jest powiększana poprzez przemnożenie przez współczynnik korekty • Wzór na współczynnik korekty Gdzie a – kurs zamknięcia akcji w ostatnim dniu notowania akcji z prawem poboru, b – cena emisyjna akcji nowej emisji, n – liczba akcji uprawniająca na nabycia „m” akcji nowej emisji, m – liczba akcji nowej emisji którą otrzymujemy w zamian za „n” akcji starej emisji Wynik jest zaokrąglany do wartości całkowitej

ZASADY OBROTU (18) • • Modyfikacja parametrów opcji – Prawo poboru – Przykład cd. Przykład – Opcje sprzedaży na akcje ABC wygasające w grudniu 2006 Parametry dywidendy Zgodnie z oznaczeniami z poprzedniego slajdu a – 110, b – 100, n – 2, m – 1 Współczynnik korekty = 110 / [(110 x 2 + 100 x 1) / (2 + 1)] = 1, 0313 Kursy wykonania opcji 100, 110, 120, 130 Liczba akcji przypadająca na opcję 100 Korekta kursów wykonania Kalkulacje 100 / 1, 0313 = 96, 97 110 / 1, 0313 = 106, 67 120 / 1, 0313 = 116, 36 130 / 1, 0313 = 126, 06 po zaokrągleniu 97 107 117 126 Korekta liczby akcji przypadających na jedną opcję Kalkulacje 100 x 1, 0313 = 103, 13 po zaokrągleniu 103

ZASADY OBROTU (19) • • Modyfikacja parametrów opcji – Prawo poboru – Przykład cd. Zestawienie wyników Kursy wykonania przed modyfikacją 100 110 120 130 Kursy wykonania po modyfikacji 97 107 117 126 Liczba akcji przypadająca na jedną opcję przed modyfikacją - 100 Liczba akcji przypadająca na jedną opcję po modyfikacji - 103 Nazwy opcji przed modyfikacją OABCX 6100 OABCX 6110 OABCX 6120 OABCX 6130 Nazwy opcji po modyfikacji OABCX 6097 P OABCX 6107 P OABCX 6117 P OABCX 6126 P

ZASADY OBROTU (20) • Modyfikacja parametrów opcji – Zmiana wartości nominalnej Co podlega modyfikacji? • Kurs wykonania opcji • Liczba akcji przypadająca na jedną opcję Jakie są zasady modyfikacji? • Kurs wykonania jest zmieniany w identyczny sposób jak zmienia się wartość nominalna akcji • Liczba akcji przypadająca na jedną opcję zmienia się odwrotnie jak zmienia się wartość nominalna akcji • Wynik jest zaokrąglany do wartości całkowitej Kiedy korekta? • Po ostatnim dniu notowania akcji przed zmianą • Korekta jest dokonywana na wszystkich seriach opcji które w tym dniu są notowane na giełdzie • Zmiana liczby akcji przypadających na jedną opcję jest na stałe (obowiązuje również dla serii opcji wprowadzanych do obrotu na nowe terminy wygaśnięcia)

ZASADY OBROTU (21) • • Modyfikacja parametrów opcji – Zmiana wartości nominalnej Przykład – opcje kupna na akcje ABC wygasające w marcu 2007 Zmiana wartości nominalnej Następuje podzielenie na pół wartości nominalnej akcji Kursy wykonania opcji 100, 110, 120, 130 Liczba akcji przypadająca na jedną opcję 100 Korekta kursów wykonania Kalkulacje 100 / 2 = 50 110 / 2 = 55 120 / 2 = 60 130 / 2 = 65 Korekta liczby akcji przypadających na jedną opcję Kalkulacje 100 x 2 = 200

ZASADY OBROTU (22) • • Modyfikacja parametrów opcji – Zmiana wartości nomin. – przykład cd. Zestawienie wyników Kursy wykonania przed modyfikacją 100 110 120 130 Kursy wykonania po modyfikacji 50 55 60 65 Liczba akcji przypadająca na jedną opcję przed modyfikacją - 100 Liczba akcji przypadająca na jedną opcję po modyfikacji - 200 Nazwy opcji przed modyfikacją OABCC 7100 OABCC 7110 OABCC 7120 OABCC 7130 Nazwy opcji po modyfikacji OABCC 7050 S OABCC 7055 S OABCC 7060 S OABCC 7065 S

ZASADY OBROTU (23) Kwota rozliczenia • Dla opcji kupna (kurs rozliczeniowy – kurs wykonania) x m • Dla opcji sprzedaży (kurs wykonania – kurs rozliczeniowy) x m Gdzie „m” oznacza: Dla opcji na WIG 20 –mnożnik = 10 zł, Dla opcji na akcje –liczbę akcji przypadającą na jedną akcje (np. dla opcji na TPSA = 500 akcji)

ZASADY OBROTU (24) Kurs rozliczeniowy Algorytm identyczny jak dla futures na ten sam instrument bazowy co dla opcji Dla opcji na WIG 20 kurs rozliczeniowy jest kalkulowany jako: • Średnia arytmetyczna z wartości indeksu z ostatniej godziny notowań ciągłych i wartości indeksu na zamknięciu Dla opcji na akcje kurs rozliczeniowy jest kalkulowany jako: • Ważona obrotami średnia arytmetyczna kursów wszystkich transakcji zawartych na sesji

ZASADY OBROTU (25) Jednostka notowania Dla opcji na WIG 20 • notowanie w punktach indeksowych • Dla opcji na akcje • notowanie w złotych za jedną sztukę akcji System notowań Notowania ciągłe w godzinach 9: 00 – 16: 30 Widełki Dla opcji na WIG 20 • +/- 100 punktów indeksowych Dla opcji na akcje • widełki określane w złotych • wartość widełek jest wyznaczana raz na kwartał jako 5% średniej arytmetycznej z ostatnich 20 kursów zamknięcia instrumentu bazowego z poprzedniego kwartału

WARUNKI OBROTU – DEPOZYTY (1) • Depozyty wymagane tylko od wystawców • Finansowa gwarancja wypłaty dla nabywcy kwoty rozliczenia • Kalkulowana jest wartość depozytu (w zł) • Wspólne mechanizmy z futures ›Depozyt wstępny i właściwy (minimalny dla klienta) ›Uzupełnianie depozytu ›Składniki depozytu (gotówka, papiery wartościowe) • Długie pozycje w opcjach pomniejszają wartość depozytu (jeżeli są w cenie)

WARUNKI OBROTU – DEPOZYTY (2) • Wartość depozytu dla opcji powinna ›Dla nabywców opcji – gwarantować wypłatę kwoty rozliczenia ›Dla domu maklerskiego – umożliwić zamknięcie pozycji klienta który depozytów nie uzupełnia • Naliczanie depozytów w oparciu o codzienną analizę możliwego rozwoju sytuacji na najbliższej sesji • 16 scenariuszy ›Zmiany wartości instrumentu bazowego ›Zmiany zmienności instrumentu bazowego • Kalkulacja wartości teoretycznej opcji • Najgorszy dla wystawcy scenariusz (największy wzrost premii) wyznacza depozyt zabezpieczający

WARUNKI OBROTU – DEPOZYTY (3) Depozyt pobierany od klienta • Depozyt dla transakcji nierozliczonej ›Stanowi różnicę pomiędzy wstępnym depozytem a wartością rynkową opcji ›Przykład. • Depozyt wstępny – 4. 507 zł • Wartość opcji – 2. 800 zł • Depozyt wymagany od klienta = 4. 507 zł – 2. 800 zł = 1. 707 zł

MATERIAŁY EDUKACYJNE Wyznaczanie depozytu dla opcji Należy skorzystać z arkusza kalkulacyjnego dostępnego na stronie http: //www. kdpw. pl/irip/pliki/wdz. xls Lista papierów wartościowych które mogą być składnikami depozytu Lista dostępna jest na stronie http: //www. kdpw. pl/irip/pliki/tab_zab. xls • Strona internetowa www. opcje. gpw. pl • Mail opcje@gpw. com. pl odpowiedź w ciągu 24 h • Zawartość strony internetowej ›Warunki Obrotu, Standardy, Materiały edukacyjne, Arkusz do wyceny opcji, ›Wskaźniki, Wyniki notowań. W prezentacji wykorzystano materiały edukacyjne GPW