Hyrje nw psikologjine shkollore Redina BALLA Baza ligjore

Hyrje nw psikologjine shkollore Redina BALLA

Baza ligjore e shwrbimit psikologjik nw shkollw • Adoleshentëve mund t’u ndodhë: • �� Të mos e duan shkollën dhe veprimtaritë mësimore, • �� Të kenë vështirësi në organizimin e efektshëm të kohës, • �� Të kenë mangësi në aftësinë për të studiuar, • �� Të dështojnë në detyrat shkollore, • �� Të mos kenë disiplinë vetjake, • �� Të shqetësohen për çështje familjare dhe të vuajnë që nuk i kuptojnë,

• • • Të ndihen të depresuar apo të ankthshëm, �� Të eksperimentojnë me drogat apo alkoolin, �� Të mendojnë për vetëvrasje, �� Të shqetësohen për seksualitetin e tyre, �� Të përballen me situata të vështira si aplikimi në universitet, gjetja e një pune apo lënia e shkollës, • �� Të vënë në dyshim potencialin, aftësitë apo fatin e tyre.

Situata e tyre nde rlikohet shume pe r shkak te nevojave te vec anta ne rastet kur kane : • • �� Ve shtire si ne te nxe ne , �� C rregullime emocionale, �� C rregullime te te folurit, te de gjimit, te te parit, �� Paafte si fizike, �� Probleme te she ndetit, �� Paafte si komplekse, �� Mjedise te re nduara sociale, �� Jane vec ane risht te talentuar.

Ke tu vjen ne ndihme she rbimi psikologjik. Ai e shte instrument i angazhimit publik te shkolle s pe r te dhe ne she rbime te specializuara, i shprehur edhe ne Dispozitat normative te arsimit parauniversitar. She rbimet e shkolle s duhet dhe pritet qe te mbe shteten fort ne interesat dhe prirjet e nxe ne sve. Specialisti i she rbimit psikologjik ne shkolle vlere sohet si instrument i qasjes se investimeve ne arsim prane asaj qe te rinjte jane realisht dhe nevojave te tyre. • [1] Nxe ne si ka te drejte te marre me sim dhe edukim ne shkolle ne kushte normale, te sigurta dhe te pe rshtatshme she ndete sore, te cilat pe rcaktojne dhe kohe n pe r pushim, pe r aktivitete te lira ne pe rputhje me psikologjine , afte site , interesat dhe moshe n e tij, si dhe te ndjeke rruge t e format e mundshme, qe zbulojne dhe zhvillojne prirjet e tij ne fushe n e shkence s, artit • dhe sportit. • Dispozita normative te arsimit parauniversitar, neni 36

[2] Individualiteti dhe dinjiteti njere zor i nxe ne sit respektohet; ai mbrohet nga dhuna fizike e psikologjike, diskriminimi e vec imi. Ne shkolle jane kategorikisht te ndaluara nde shkimet fizike apo trajtimet poshte ruese e denigruese te nxe ne sit. • She rbimi psikologjik ne institucionet arsimore parauniversitare pe rbe n nje risi pe r arsimin tone kombe tar, c ka hedh edhe nje hap tjete r ne pe rqasjen e sistemit tone arsimor me sistemet bashke kohore evropiane e bote rore. Implementimi i tij fillon ne vitin me simor 2004 -2005. • Nga Urdhri nr. 321, date 11. 10. 2004, i Ministrit te Arsimit dhe Shkence s

Urdhri nr. 321, date 11. 10. 2004, i Ministrit te Arsimit dhe Shkence s “Pe r eksperimentimin e she rbimit psikologjik ne sistemin arsimor parauniversitar ne vitet shkollore 2004 -2005 dhe 2005 -2006” , hyri ne fuqi menje here. • She rbimi psikologjik ne shkolla do te kryhet nga nje specialist. Specialisti i she rbimit psikologjik duhet te kete pe rfunduar studimet universitare ne dege n e psikologjise apo te jete me sues me specializim pasuniversitar ne ke te fushe. Ne mungese te tyre, pe rzgjidhen specialiste te shkencave socialpolitike ose te dege ve te tjera te pe rafe rta me to. • Specialisti i she rbimit psikologjik i shkolle s, e shte nje person kyc ne mbare vajtjen e veprimtarise me simore edukative te institucionit arsimor. Veprimtaria e tij zhvillohet ne lidhje dhe bashke punim te ngushte me stafin pedagogjik dhe drejtues te shkolle s, me prinde rit dhe komunitetin ku ndodhet shkolla.

• Qe llimi kryesor i pune s se specialistit te she rbimit psikologjik ne shkolle fokusohet ne promovimin dhe zhvillimin mendor e fizik te nxe ne sve si dhe ne ndihmese n e mbe shtetjen qe jep pe r rritjen e cile sise se procesit te me simnxe nies dhe me simdhe nies. • Specialisti i she rbimit psikologjik bashke punon me personelin administrativ dhe pedagogjik pe r konceptimin dhe realizimin e she rbimeve qe lidhen me vlere simin e rezultateve te nxe ne sve, me orientimin e karriere s dhe me zhvillimin social dhe personal te nxe ne sve, ne pe rmjet:

• Sigurimit te she rbimeve te drejtpe rdrejta pe r adoleshente t dhe nxe ne sit ne nevoje , • Vlere simit dhe interpretimit te rezultateve te nxe ne sve, te stafit pedagogjik te shkolle s dhe te prinde rve • Shwrbimeve ke shillimore dhe trajnuese pe r stafin e shkolle s dhe prinde rit • Konceptimit dhe realizimit te she rbimit psikologjik ne pe rputhje me politikat e zhvillimit te arsimit dhe te institucionit arsimor.

Detyrat e specialistit te she rbimit psikologjik • 1. Ke shillimi realizohet pe rmes mbledhjeve me ane tare t e stafit pedagogjik te shkolle s dhe komunitetit te prinde rve pe r te diskutuar, identifikuar dhe parandaluar probleme te ndryshme si dhe pe r te programuar nde rhyrje dhe she rbime te nevojshme. Procesi ke shillues pe rfshin ke shillimin e stafit pedagogjik ne lidhje me nevojat e nxe ne sve.

Kwshilluesi • • • • Ke shillon stafin pe r konceptimin dhe realizimin e planit te nde rhyrjeve ne ndihme te nxe ne sve, �� Ke shillon dhe ndihmon prinde rit te njohin dhe te kuptojne nevojat e adoleshente ve dhe realizon veprimtari kualifikuese me ta, �� Ndihmon stafin pedagogjik dhe prinde rit pe r hartimin e planeve te bashke punimit te shkolle s me familjen, �� Ndihmon nxe ne sit qe kane ve shtire si dhe probleme pe rshtatjeje me ndryshimin e klase s, ciklit apo shkolle s, �� Bashke punon me she rbime te ndryshme te specializuara te komunitetit si she rbimi she ndete sor, she rbimi social, OJF te ndryshme etj.

Ndihma pe r ke shillin e me suesve te shkolle s • Detyrat kryesore te specialistit te she rbimit psikologjik ne ke te rol jane : • Merr pjese ne analizat vlere suese te veprimtarise me simore edukative ne baze klase, cikli dhe shkolle, • Zhvillon konsultime me me suesit dhe prinde rit, • Merr pjese dhe ndihmon ne hartimin dhe zbatimin • e planit me simor edukativ te shkolle s, • Ndihmon ne me nyre te vec ante ne zhvillimin e • veprimtarive edukative qe lidhen me sjelljen dhe • etike n e nxe ne sve, • Koncepton nde rhyrje dhe strategji veprimi aty ku • e gjykon te arsyeshme si dhe be n rekomandimet e • pe rshtatshme, • Kur e shte e nevojshme, referon pe rpara ke shillit • te me suesve pe r rastet tipike qe jane trajtuar.

Ke shillimi psikologjik individual • Specialisti i she rbimit psikologjik i shkolle s zhvillon seanca psikologjike me nxe ne s te vec ante pe r probleme te caktuara. Gjate ofrimit te ke tij she rbimi specialisti duhet: – �� Te ruaje konfidencialitetin (fshehte sine ), – �� Te informoje drejtuesin e shkolle s pe r ate c ka ai – duhet te dije , – �� Te informoje prinde rit dhe te marre miratimin e – tyre, – �� Te lidhet me struktura te specializuara jashte – shkolle s pe r te siguruar nje trajtim me te mire te nxe ne sit me probleme.

Ke shillimi psikologjik ne grup • Ne veprimtarite ke shilluese ne grup, specialisti i she rbimit psikologjik se bashku me dy ose me shume nxe ne s, organizon seanca ne mjediset e qendre s se she rbimit psikologjik, pe r te zgjidhur probleme te caktuara. Gjate ofrimit te ke tij she rbimi specialisti duhet: • �� Te ruaje konfidencialitetin (fshehte sine ), • �� Te informoje drejtuesin e shkolle s pe r ate c ka duhet • te dije , • �� Te nformoje prinde rit dhe te marre miratimin e • tyre pe r ate qe kryen, • �� Te lidhet me struktura jashte shkolle s pe r te • siguruar nje trajtim me te specializuar.

Vlere simi psikoedukativ pe rmban te dhe na pe r sjelljet e nxe ne sve gjate zhvillimit te procesit me simor edukativ. Qe llimi kryesor e shte identifikimi i faktore ve qe ndikojne ne pe rparimin e nxe ne sve dhe realizimin e procesit me simor edukativ. Ky informacion pe rdoret pe r t’u dhe ne pe rgjigje problemeve te shkolle s.

Gjate ofrimit te ke tij she rbimi specialisti duhet: • Te marre ne konsiderate te re sine e informacioneve qe lidhen me problemin, • �� Te ve zhgoje nxe ne sit gjate procesit me simor edukativ, • �� Te realizoje vlere simin e sjelljeve funksionale te nxe ne sve, • �� Te siguroje instrumente te vlere simit individual, • e interpretoje rezultatet e vlere simit dhe te pe rcaktoje marre dhe niet qe ekzistojne nde rmjet rezultateve dhe arritjeve te objektivave me simore edukative , • �� Te be je rekomandimet e nevojshme.

Edukimi special • Specialisti i she rbimit psikologjik e shte ane tar i grupit te me suesve te ngarkuar nga drejtoria e shkolle s pe r edukimin special. Specialisti i she rbimit psikologjik ofron she rbime te tilla, si: • �� Ndihmon ne pe rgatitjen e planit te veprimtarive pe r adoleshente t me nevoja te vec anta, • �� Be n vlere simin e ecurise se adoleshente ve me nevoja te vec anta, • �� Administron vlere simet e be ra, • �� Be n rekomandimet e duhura, • �� Pe rgatit me shkrim raporte pe r vlere simin, • �� Ndihmon ne pe rgatitjen e programeve me simore • edukative individuale, • �� Siguron nde rhyrjen e she rbimeve te specializuara • sipas problemeve qe kane adoleshente t.

Veprimtari kualifikuese ne ndihme te stafit pedagogjik dhe prinde rve • Detyrat kryesore te specialistit te she rbimit psikologjik ne ke te drejtim jane : • �� Planifikon, zhvillon dhe koordinon veprimtari kualifikuese qe trajtojne tema pe r she ndetin mendor, • �� Siguron informacionin e duhur pe r komunitetin lidhur me tema te she ndetit mendor, • �� Informon me suesit e shkolle s dhe komunitetin, pe r she rbimet qe ofron specialisti i she rbimit psikologjik i shkolle s.

Veprimtari studimore • Rezultatet e shkolle s, krahasuar me shkollat e tjera te rrethit dhe me gjere , • �� Vlere simet qe jane be re pe r she rbimin psikologjik, • �� Merr miratimin e drejtuesve te she rbimit • psikologjik, • �� Merr ne konsiderate dhe pe rfshin komentet, • sugjerimet e ke shillit te me suesve, ke shillit te prinde rve dhe pe rfaqe sive te ndryshme te nxe ne sve.

Zhvillimi profesional • Specialiste t e she rbimit psikologjik duhet te mbe shteten, te ndihmohen dhe te nxiten te marrin pjese ne seanca kualifikuese, pe r te rritur dhe siguruar nje nivel gjithmone e me te larte te she rbimit psikologjik. Pe r ke te qe llim specialisti i she rbimit psikologjik i shkolle s duhet: • �� Te marre pjese ne mbledhje dhe trajnime profesionale, • �� Te jete ne kontakt te pande rprere me literature n bashke kohore, • �� Te marre pjese ne veprimtari edukative me simore. • Udhwzimi I Ministrit tw ARSIMIT

KONCEPTE DHE PWRCAKTIME THEMELORE NW SHWRBIMIN PSIKOLOGJIK KWSHILLUES SHKOLLOR APO PSIKOLOG SHKOLLOR?

Roli i ke shilluesit shkollor konsiston kryesisht ne • ke shillim (individual dhe ne grup), �� orientim te grupeve te me dha, �� konsultim, • �� koordinim. • Ke shilluesit shkollore marrin pjese edhe ne veprimtari • te tilla si mbledhja e te dhe nave pe r t’i pe rdorur ne hartimin e programeve parandaluese ne shkolle dhe vlere simi i efektshme rise se tyre. Nde rkohe ata marrin pe rsipe r edhe role te tilla si: • �� avokaci, �� udhe heqje, �� promovim te ndryshimit sistemik ne shkolle.

Nde rsa roli i psikologut shkollor konsiston ne • • • • ke shillim, �� konsultim, �� vlere sim, �� parandalim, �� edukim (te vlerave themelore te sjelljes qytetare demokratike), �� ke rkim dhe hulumtim, �� planifikim dhe zhvillim programesh individuale te nde rhyrjes. Nje psikolog shkollor njeh shume mire : �� me nyre n se si funksionon shkolla, �� dinamike n e zhvillimit moshor, �� stilet e te nxe nit, �� she rbimet komunitare te she ndetit mendor, �� teknikat e sigurimit te mjediseve te efektshe m te te nxe nit.

• Ke shilluesit shkollore jane pe rgjegje s tipikisht pe r orientimet ne karriere apo udhe heqjen e grupeve, pe r hartimin e programeve te zhvillimit, pe r planifikimin e veprimtarive orientuese ne karriere dhe ate akademike, po aq sa jane pe rgjegje s pe r zhvillimin social dhe personal te nxe ne sve. Psikologe t shkollore kane si pe rgjegje si kryesore te ndihmojne procesin e te nxe nit me she rbime te tilla te specializuara si: – �� matja e inteligjence s, – �� matja e vijuar e arritjeve dhe e ecurise , – �� pe rdorimi i testeve te personalitetit, – �� zhvillimi i programeve arsimore te specializuara pe r – nxe ne sit ne kushtet e paafte sise sociale, fizike – dhe mendore.

• Te dy sigurojne she rbime pe r te gjithe nxe ne sit ne kuadrin e shkolle s, por puna e nje dite e psikologut shkollor ka te be je me tepe r me nxe ne sit me nevoja te vec anta (vlere sime, hartime programesh nde rhyrjeje edukative, sigurimin apo koordinimin e she rbimeve te she ndetit mendor etj. ), nde rsa ajo e ke shilluesit shkollor, vec ane risht ne shkollat e mesme, ka me shume detyra qe lidhen me shkolle n, me nde rveprimin e pe rditshe m te nxe ne sve me stafin e shkolle s dhe she rben si burim i vazhdueshe m informimi dhe she rbimi pe r te gjithe komunitetin e shkolle s.

PWRKUFIZIME PSIKOLOG • Psikolog e shte gjithkush qe ne raport me te tjere t, ge zon tituj qe kane te be jne me she rbimet psikologjike. Ai e shte i arsimuar ne universitet pe r psikologji, e shte trajnuar, ka pe rvoje dhe e shte ekspert ne fushe n e psikologjise.

PRAKTIKE PSIKOLOGJIKE • Praktikat psikologjike jane praktika she rbimi pe r individe , grupe, organizata. Ne to zbatohen procedura te specializuara psikologjike pe r vlere simin, diagnostikimin, parandalimin e shqete simeve psikologjike, emocionale dhe c rregullimeve mendore. Praktika psikologjike mbulon edhe she rbimet pe r te maksimalizuar te nxe nit.

PROCEDURA PSIKOLOGJIKE • Procedurat psikologjike pe rfshijne , por nuk jane te kufizuara, aplikimin e teorive, metodave apo procedurave pe r te kuptuar, parashikuar apo ndikuar mbi sjelljen dhe te nxe nit, perceptimin, motivimin, te menduarit, emocionet apo marre dhe niet nde rpersonale. Ato pe rfshijne metoda apo procedura te nde rveprimit verbal, intervistimit, ke shillimit, modifikimit te sjelljes, manipulimit te saj pe rmes modifikimit te faktore ve te jashte m, pe rdorimit te proceseve te grupit, psikoterapise apo hipnoze s. Pjese e procedurave psikologjike jane edhe pe rdorimi i testeve, • 37 • procedurat e administrimit dhe interpretimit te testeve qe japin te dhe na mbi afte site mendore, potencialin e individit, interesat, qe ndrimet, karakteristikat e personalitetit, emocionet apo motivimin.

PSIKOLOG SHKOLLOR • Psikolog shkollor e shte gjithkush qe kryen nje veprimtari profesionale psikologjike, qe lidhet me shkolle n a pe rfituesit e saj dhe qe ka kryer shkollim te rregullt, trajnime, ka fituar pe rvoje dhe e shte njohur si ekspert ne fushe n e psikologjise shkollore.

PRAKTIKA E PSIKOLOGJISE SHKOLLORE Praktika e psikologjise shkollore e shte shume plane she, por ne nkupton interpretimin e sjelljes dhe te ecurise se individe ve, grupeve, organizatave pe rmes she rbimeve te tilla si: • �� Interpretimtesteshpe rte vlere suardhediagnostikuar zhvillimin e intelektit, stilet e te nxe nit, arritjet, motivimin ose faktore te personalitetit qe lidhen drejtpe rdrejt me probleme te te nxe nit ne shkolle , • �� Ke shillim pe r te rinjte me qe llim parandalimin e problemeve qe lidhen me te me suarit, • �� Konsulence ne lidhje me arsimimin apo karriere n, • �� She rbime edukative te drejtpe rdrejta.

KE SHILLIM • Ke shillim e shte procesi prej te cilit nxe ne sit marrin asistence profesionale pe r te kape rcyer probleme apo • shqete sime personale, emocionale apo sociale qe mund te pe rbe jne pengese pe r procesin e te nxe nit a zhvillimit.

SHE RBIMET E KE SHILLIMIT DHE ORIENTIMIT SHKOLLOR • She rbimet e ke shillimit dhe orientimit ne shkolle realizohen pe rmes programesh vlere simi dhe orientimi, pe rmes ke shillimit individual, ne grup, orientimit te klasave, zhvillimit pe r karriere , orientimit pe r pune , orientimit ne she rbimin e pune simit, konsultimit me prinde r e me sues dhe referimit.

SHE RBIMET PSIKOLOGJIKE NE SHKOLLE • She rbimet psikologjike ne shkolle pe rfshijne dhe nien e she rbimeve te tilla nxe ne sve, me suesve dhe prinde rve si: vlere sime psikoedukative, nde rhyrje ne periudhe krizash, studime rastesh, konsultime me grupe nxe ne sish, prinde rish, me suesish, ve zhgime dhe analiza te sjelljeve problematike dhe ke shillim psikologjik.

Ke shilluesi shkollor Roli dhe funksionet kryesore te ke shilluesit shkollor pe rfshijne she rbimet e me poshtme: • �� Te ndihmoje ne zhvillimin social dhe emocional te nxe ne sve, • �� Te jape ke shillim pe r individe ose grupe te vogla nxe ne sish, prinde rish, me suesish, • • • �� Te konsultohet me me suesit dhe prinde rit pe r te kuptuar dhe plote suar nevojat e nxe ne sve ne kuadrin shkollor, �� Te referoje ne agjencite e specializuara jashte shkolle, nxe ne sit apo prinde rit kur e shte e nevojshme, �� Te marre pjese ne veprimtari qe kontribuojne ne mbare vajtjen e efektshme te shkolle s, �� Te planifikoje , vlere soje dhe rishikoje programin e ke shillimit ne shkolle , �� Te kujdeset pe r zhvillimin e tij profesional, �� Te jete ne kontakt me te rejat e profesionit, �� Te ke shilloje nxe ne sit dhe prinde rit dhe te monitoroje pe rparimin e tyre, �� Te asistoje nxe ne sit ne planifikimin e karriere s.

Detyrat dhe pe rgjegje site kryesore te ke shilluesit shkollor • Ke shillim – �� Te siguroje ke shillim individual sipas ke rkesave te nxe ne sve, – �� Te organizoje seanca ke shillimi me nxe ne sit pe r te planifikuar suksesin akademik, nde rgjegje simin pe r karriere n si dhe pe r zhvillimin social dhe emocional te tyre, – �� Te kryeje seanca ke shillimi te mire strukturuara pe r te identifikuar nevojat e grupit qe synojne zhvillimin e afte sive akademike, zhvillimin e afte sive sociale, nde rgjegje simin pe r karriere , afte sim pe r zgjidhje konfliktesh, c e shtjesh familjare si dhe pe r te be re zgjedhje te she ndetshme ne jete. • �� Te interpretoje drejt dhe sakte te dhe nat e mbledhura nga testet dhe nga rezultatet e vlere simeve te tjera.

Konsultim • Te asistoje nxe ne sit ne zhvillimin akademik, te karriere s dhe ate social duke u siguruar informacion dhe duke nde rvepruar me prinde rit, stafin shkollor dhe komunitetin mbi burimet e zhvillimit pe r karriere te nxe ne sve, • �� Te ndihmoje prinde rit ne qe ndrimet qe mbajne ndaj shkolle s, • �� Te referoje nxe ne sit dhe prinde rit e tyre, kur ke rkohet nga ata, ne she rbime te specializuara jashte shkolle, • �� Te informoje nxe ne sit dhe prinde rit e tyre pe r rezultatet e testeve.

Koordinim • Te promovoje bashke punimin dhe koordinimin e veprimtarive dhe burimeve te shkolle s si dhe komunikimin me/dhe nde rmjet familjes, shkolle s, she rbimeve komunitare, bizneseve etj. , • �� Te advokoje pe r akses te barabarte te te gjithe nxe ne sve ne programe dhe she rbime ne shkolle , • �� Te planifikoje dhe koordinoje programe orientimi pe r pune , shkolle , trajnim etj.

Aspekte te pune s se ke shilluesit shkollor me nxe ne sit • Puna e ke shilluesit shkollor ndikon ne aspekte te ndryshme te zhvillimit personal dhe social te te rinjve. Ajo i ndihmon te rinjte te zhvillojne : • �� nje koncept te ve rtete pe r veten, • �� afte site e komunikimit, • �� afte site e vendimmarrjes dhe zgjidhjes • se konflikteve, • �� marre dhe nie pozitive me bashke moshatare t, • �� marre dhe nie te she ndetshme me familjare • dhe te rritur, • �� nde rgjegje sim mbi shkolle n dhe pune n, • �� afte sim pe r vendimmarrje.

• Te rinjte pe rfitojne nga ke shilluesi shkollor edhe she rbime pe r te modifikuar dimensionet e mendimeve dhe ndjenjave personale, pe r te kuptuar me mire zhvillimin e tyre, pe r te diskutuar mbi c e shtje personale, mbi dashurine , raportet ne familje, seksualitetin, abuzimin me substancat, depresionin, fobite , humbjen apo ndarjen me njere zit e dashur e te re nde sishe m, shtatze nine , vete vrasjen etj. • Ke shilluesi shkollor i ndihmon nxe ne sit te realizojne potencialet e tyre duke punuar me ta ne dy fusha: – �� Ke shillim individual dhe ne grupe, konsultim dhe referime pe r t’i ndihmuar te arrijne qe llimet personale ne edukim, – �� Seminare dhe veprimtari informimi pe r t’u siguruar informacion mbi munde site e karriere s, arsimimit, pune simit etj.

• Ke shilluesit shkollore mbajne parasysh se nxe ne sit gjate periudhe s se shkolle s karakterizohen nga: • �� Ke rkimi dhe vlere simi i pikave te forta tek afte site personale, • �� Pe rpjekjet pe r t’u harmonizuar me bashke moshatare t, �� Nevoja pe r shke putje nga prinde rit/familja, �� Nevoja pe r te realizuar pavare sine e tyre, �� Nevoja pe r te marre vendime a pe r te planifikuar • te ardhmen.

Formimi i ke shilluesit shkollor Ke shilluesi shkollor e shte i diplomuar ne fushe n e psikologjise. Diploma e studimeve te thelluara pasuniversitare (Master) ne ke shillim, e shte e parape lqyer. Dhe gjithkush, qe ne kushtet e mungese s se te diplomuarve ne psikologji, merr pe rsipe r te kryeje detyre n e ke shilluesit shkollor, duhet te trajnohet dhe te kete informacion ne fushat e me poshtme

• Teori ke shillimi, �� Ke shillim individual, �� Zhvillim human, �� Ke shillim ne grup, �� Bazat e psikologjise sociale dhe asaj kulturore, �� Testim/vlere sim, �� Ke rkim, �� Zhvillim dhe vlere sim programesh individuale, �� Orientim profesional.

Psikologu shkollor Roli dhe funksionet e psikologut shkollor • • • Psikologu shkollor parandalon dhe pe r ke te ai: �� Harton programe pe r adoleshente t ne rrezik apo te de shtuar ne shkolle , �� Promovon tolerance n, mire kuptimin dhe vlere simin e diversitetit brenda komunitetit te shkolle s, �� Bashke punon me stafin pedagogjik dhe agjencite e tjera me synim pe rmire simin e she ndetit psikologjik dhe fizik te nxe ne sve, �� Zhvillon partneritet me prinde rit dhe me suesit pe r te siguruar nje mjedis te she ndetshe m ne shkolle.

• Psikologu shkollor konsulton dhe pe r ke te ai: – �� Bashke punon me me suesit, prinde rit dhe drejtorin te gjejne zgjidhje te efektshme pe r problemet e sjelljes dhe te te nxe nit, – �� Ndihmon te tjere t te kuptojne zhvillimin e adoleshentit dhe si ndikon ai ne te nxe nit dhe ne sjellje, – �� Inkurajon marre dhe niet midis me suesve, prinde rve dhe ofruesve te she rbimeve ne komunitet.

• Psikologu shkollor vlere son dhe pe r ke te ai: – �� Shikon ne se jane te pe rshtatshme praktikat e – she rbimeve dhe te me simit ne shkolle , – �� Ndjek te nxe ne sit afte site akademike dhe kapacitetin – pe r te me suar, • Pe rcakton nivelin e zhvillimit socioemocional dhe statusin e she ndetit mendor te nxe ne sve, Vlere son rrethanat e te nxe nit ne shkolle.

• Psikologu shkollor nde rhyn dhe pe r ke te ai: • �� Jep vete ke shillim psikologjik pe r te ndihmuar ne zgjidhjen e problemeve personale, nde rpersonale • apo familjare qe prekin ecurine e nxe ne sit ne shkolle , • �� Punon drejtpe rdrejt me adoleshente t dhe familjet e tyre pe r t’i ndihmuar te zgjidhin probleme ne planin • e te nxe nit apo te pe rshtatjes, • �� Organizon trajnime/seminare ne drejtim te afte simit • social dhe kontrollit te gjendjeve emocionale, • �� Ndihmon familjet dhe stafin pedagogjik te • manaxhojne krizat e mundshme qe prekin mire qenien psikologjike te nxe ne sit.

Detyrat dhe pe rgjegje site e psikologut shkollor Psikologu shkollor e shte pjese pe rbe re se dhe shume e re nde sishme e shkolle s. Ai siguron she rbime klinike dhe edukative pe r nxe ne sit, stafin e shkolle s, familjet dhe komunitetin. • Psikologu shkollor: – �� Ka njohuri mbi politikat dhe c e shtjet qe lidhen me – sistemin e arsimimit, – �� Njeh me nyre n se si funksionon shkolla, – �� Njeh situatat kronike ne shkolle , tipologjine e sjelljes – apo ve shtire site ne te me suar, – �� Pe rqas te dhe nat gjate analize s se problemeve te – nxe ne sve sipas metodologjive shkencore, bazuar ne ke rkime shkencore dhe te matshme,

• Pe rdor mjetet e duhura pe r te kryer vlere sime psikologjike te stilit te te me suarit dhe te menduarit te nxe ne sit, pe r te matur sistematikisht ndryshimet ne sjellje, • �� Identifikon, diagnostikon dhe nde rhyn ne problematika qe kane te be jne me sjelljen dhe te me suarit.

TRE DREJTIME ME TW SHPESHTA HDE TW RENDWSISHMW TW PSIKOLOGUT SHKOLLOR A. Nde rhyrjet e drejtpe rdrejta me fokus nxe ne sin • Vendin qendror ne pe rgjegje site profesionale te psikologut shkollor e ze puna e drejtpe rdrejte me nxe ne sin. Ke te detyre ai e realizon duke be re : 1. Vlere sime te drejtpe rdrejta psikologjike Pe r ke te ai pe rdor grup testesh te standardizuara te llojeve te ndryshme, ne vare si te nevoje s dhe parametrave te sjelljes qe do te vlere soje. Shpeshhere , psikologu shkollor i be n vlere simet edhe mbe shtetur ne ve zhgime sistematike e te qe llimshme. Pe rgjithe sisht, vlere simi psikologjik individual pe rfshin administrimin dhe interpretimin e testeve psikologjike te standardizuara. Praktika e testimit e shte ende e brishte dhe pak e njohur ne Shqipe ri. Ke shtu, pe rdorimi i testeve pe r te vlere suar zhvillimin kognitiv, kujtese n, zhvillimin gjuhe sor, perceptimin vizual, perceptimin auditiv, zhvillimin e motorike s vizive, arritjet akademike, zhvillimin socioemocional dhe nivelet e pe rshtatjes se sjelljes, njihen dhe pe rdoren vete m ne qendra te specializuara. Vlere simi pe rfshin edhe ve zhgimet ne klase , rishikimin e dosjeve te nxe ne sve, mbledhjen e informacionit pe r c do rast ne pe rmjet intervistave, rishikimin e vlere simeve te be ra nga profesioniste te tjere pe r adoleshente t. Te dhe nat e vlere simit psikologjik she rbejne si baze e rekomandimeve dhe strategjive te nde rhyrjes me prinde rit dhe me suesit.

Ke shillim • Nje nga detyrat e zakonshme te psikologut shkollor e shte dhe nia e ke shillimit apo terapise. Gjate ke shillimit apo terapise individuale, psikologu shkollor pe rdor teknika te shkollave te ndryshme si: kognitive, biheiviorale, terapi racional-emocionale, geshtaltiste etj. Ke shillimi individual dhe terapia realizohen pe rmes teknikave psikoedukative pe r te ndihmuar nxe ne sit dhe te tjere t te kene nje kuptim me te plote te problemit apo pe r t’u fokusuar ne c e shtje personale, qe kane te be jne me parandalimin apo planet pe r te ardhmen.

Nde rhyrje pe r zhvillimin e afte sive te sjelljes ne grup • Psikologu shkollor shpesh mund te plote soje nevojat e nje grupi te caktuar nxe ne sish, duke organizuar grupe te vogla ke shillimi qe kane pe r fokus ushtrimin e afte sive sociale, te kontrollit te inatit, stresit si dhe dukurive te tjera tipike te mjediseve shkollore.

B. Nde rhyrje jo te drejtpe rdrejta, me fokus nxe ne sin • Konsulence Psikologu shkollor konsultohet me stafin pedagogjik, diskuton me ta pe r c e shtje qe lidhen me nxe ne sit, ne me nyre te vec ante , me sjelljen ne klase apo ve shtire site ne te me suar. • Planifikim i nje programi Psikologu shkollor merr pjese ne takimet qe be hen pe r planifikimin e programeve vjetore dhe semestrale te veprimtarive te shkolle s si dhe ne rishikimin e rrethanave dhe nevojave te nxe ne sve te vec ante. Psikologu jep ke shilla se si mund te pe rshtatet nje le nde a kurrikul me nivelin e afte sive dhe shprehive te te nxe nit dhe be n rregullimet e duhura ne pe rputhje me stilin e te me suarit te nxe ne sit, profilin kognitiv, nivelin e zhvillimit apo me nevojat sjellore.

• Komunikim me prinde rit • Psikologu shkollor konsultohet me prinde rit e nxe ne sit qe ka ve shtire si ne te me suar, ve shtire si socioemocionale apo pjellore, lidhur me shqete simet e tyre, pe r strategji nde rhyrjeje, marrje informacioni pe r te kuptuar me mire nxe ne sin.

• Vendosje e qe llimeve Psikologu shkollor interpreton gjetjet e vlere simeve dhe i pe rdor ato pe r te vendosur qe llime realiste ne pune n me nxe ne sin, duke marre parasysh pikat e forta dhe nevojat e tij. • Asistence pe r me suesit Psikologu shkollor konsultohet me me suesit dhe sugjeron strategji qe kane te be jne me te nxe nit bazuar ne natyre n specifike te nxe ne sit apo ne problemet e tij ne sjellje.

• Bashke punim • Psikologu shkollor bashke punon dhe koordinon me agjenci te tjera pe r te siguruar she rbime te pe rshtatshme pe r adoleshente t. • Referim • Psikologu shkollor lehte son procesin e referimit ne agjenci apo profesioniste te tjere , sipas nevojave.

C. Nde rhyrje ne shkolle • Psikologu shkollor punon edhe pe r nevoja te shkolle s. Fokusi ne ke te rast e shte pe rmire simi i she rbimeve, duke plote suar ke shtu nevojat e te me suarit dhe she ndetit mendor te nxe ne sve. Ai e arrin ke te me ane te formave te me poshtme te pune s:

• Konsultimit Psikologu shkollor konsultohet me stafin pedagogjik pe r te siguruar informacion mbi stilet e te nxe nit dhe sjelljen e nxe ne sve. • Bashke punimit Psikologu shkollor bashke punon me stafin e shkolle s pe r mbe shtetjen dhe pe rfshirjen me te madhe te nxe ne sve me nevoja te vec anta.

• She rbimeve ne kuade r te edukimit • Psikologu shkollor siguron trajnime pe r stafin pedagogjik ne fusha te tilla si manaxhimi i sjelljes, manaxhimi i stresit, interpretimi i karakteristikave te sjelljes dhe zhvillimit te te rinjve. • Parandalimit dhe nde rhyrjes • Psikologu shkollor jep ke shilla ne kuade r te programeve te parandalimit dhe nde rhyrjes ne shkolle , qe lehte sojne zhvillimin e nje mjedisi pozitiv ne shkolle.

Instrumentet e pune s se psikologut shkollor • • Psikologu shkollor ka nje kuptim te qarte mbi statistike n dhe psikometrine , nde rtimin e intervistave apo platformave te ve zhgimeve, pe r te be re nje interpretim te sakte te te dhe nave psikologjike. Vlere simi psikologjik e shte me tepe r se te administrosh dhe te nxjerre sh pike zimet e intervistave apo ve zhgimeve. Ai mbe shtetet si ne matricat e vlerave normale te DSM-IV dhe normave baze te manualeve baze te psikologjise , ashtu edhe ne interpretimin e rezultateve te testeve te be ra nga qendra te specializuara te testimit psikologjik. Ai organizon ve zhgime te aspekteve te re nde sishme te sjelljes si ankthi, demotivimi, shpe rqendrimi etj. Ai e shte i ndjeshe m ndaj efekteve te vlere simit te nxe ne sit dhe pe r ke te pe rdor teknika te vec anta pe r te marre rezultatet optimale. Interpretimi merr ne konsiderate faktore te tille si: nje kontekst i gjere qe pe rfshin nde rtimin e intervistave apo ve zhgimeve, teorite e zhvillimit, teorite e te me suarit, proceset psikologjike dhe pritshme rite e nxe ne sit. Pe r te interpretuar intervistat apo ve zhgimet, psikologu shkollor pe rllogarit te dhe nat dhe i krahason me intervistat apo ve zhgimet e tjera. Gjithashtu, ai rishikon aspektet teknike te instrumentit pe rkate s te tilla si vlefshme ria, besueshme ria, standardizimi dhe ndwrtimi i tij

• Diagnostikimi psikologjik e shte detyre e ve shtire. Nde rkohe qe ne “treg” vijne instrumente te reja, kjo afte si e shte gjithnje e me thelbe sore. E shte e domosdoshme qe psikologe t te jene ne gjendje te tregojne se instrumentet qe pe rdoren pe r vlere sim dhe procedurat e c ojne pa gabuar ne vendosjen e nje diagnoze. Diagnoza te ndryshme shoqe rohen me terapi, prognoze dhe trajtim shume specifik. Profesioniste t qe merren me vlere simin psikologjik duhet te mbajne parasysh standardet etike, konfidencialitetin dhe mbrojtjen e te drejtave te nxe ne sit. Dhe nia e miratimit te informuar prej nxe ne sve, prinde rve apo kujdestare ve e shte domosdoshme ri. Informacioni i marre nga vlere simi mund te ndahet, me shume kujdes etik, vete m me ata qe jane te pe rfshire ne procesin e te me suarit. Raportet e rezultateve te intervistave e ve zhgimeve nuk kalohen ne agjenci apo profesioniste te tjere pa lejen e nxe ne sit (ne se ai ka moshe n ligjore pe r ke te ), te prinde rve apo kujdestarit. Kur nxe ne si nuk e shte me ne ate shkolle , duhet te kete politika te qarta ne lidhje me kohe mbajtjen e raporteve psikologjike ne shkolle dhe de rgimin e tyre ne shkolle n ku shkon nxe ne si.

Formimi i psikologut shkollor • Formimi i psikologut shkollor e shte unik pe rsa i pe rket kombinimit te njohurive mbi she ndetin mendor dhe arsimimit. Universiteti i Tirane s, por edhe ai i Shkodre s, pe rgatisin prej vitesh psikologe dhe punojne pe r integrimin e shprehive praktike me dije dhe informacione bashke kohore. Psikologe t shkollore kane njohuri, krahas te tjerash, mbi stilet e te nxe nit, dallueshme rine e fe mije ve, metodat ke rkimore, teknikat e vlere simit, nde rtimin dhe implementimin e programeve individuale. • Nje master ne psikologji qe pe rfshin dhe kurse ne fushe n e zhvillimit te adoleshente ve e shte i parape lqyer. Pe rvoja ne psikologjine shkollore gjithashtu.

KESHILLIMI NE SHKOLLE • Adoleshente t sjellin ne ke shillim jo vete m probleme te rritjes dhe zhvillimit, por edhe situata problematike, komplekse dhe te ngate rruara, te cilat nuk i pe rballojne dot vete. Ato jane si problemet qe njere zit ndeshin c do dite : • probleme te paformuluara apo qe kane nevoje pe r t’u kuptuar dhe riformuluar, • pe rplasje te interesit personal, • mungese informacioni te nevojshe m pe r zgjidhje, • interpretim i pe rvojave personale te c do dite, • sfide nga cekte sia e perceptimit te problemeve, • ve shtire si ne orientimin drejt zgjidhjes se drejte • kur munde site e zgjedhjes jane te shume fishta dhe secila me pe rgjegje si dhe burime,

Te rinjte dhe adoleshente t vijne ne ke shillim, ne me te shumte n e rasteve : • • • pe r te kuptuar rolin e ke shilluesit, pe r te kuptuar me mire situatat ne te cilat ndodhen, pe r te gjetur zgjidhje alternative te problematikave te tyre, pe r te kuptuar veten, pe r te kuptuar marre dhe niet ne grup, pe r te kuptuar marre dhe niet ne familje, pe r marre dhe niet dashurore, pe r te kuptuar orientimin seksual, pe r te pasur nje vizion me te qarte pe r te ardhmen, pe r t’u ke shilluar lidhur me karriere n (zgjedhjen e fakultetit), si edhe te referuar nga te tjere (prinde r, me sues, shoke, te dashur).

• C’FARW DUHET TE BEJE KESHILLUESI

Ke shilluesi duhet: – Te transmetoje ngrohte si, empati, besim dhe kujdes pe r nxe ne sin e ardhur ne ke shillim, – Te vlere soje munde sine e dhe nies se she rbimit te ke rkuar, – Te jape informacion se ku mund te merret she rbimi i ke rkuar, – Te referoje ne nje si te specializuara te dhe nies se she rbimit, ne se ai nuk mund te jepet ne shkolle , – Te kontaktoje nxe ne sin brenda 24 ore ve, pe r t’u siguruar se po merr she rbimin e nevojshe m aty ku duhet.

Tipologjia e nxwnwsve nw kwshillim • Nxe ne s rezistent Kur ke shillon nje te ri rezistent: • Ruaj qete sine , • Mos harro se klienti nxe ne s nuk e shte i zeme ruar me ty, • Mos e personalizo zeme rimin e tij, • Respektoje zeme rimin e klientit nxe ne s, • Ndihmoje te eksploroje rre nje t e zeme rimit, • Inkurajoje te te ndihmoje te jesh i vlefshe m pe r te.

• Nxe ne s i pape rgjegjshe m – Ajo qe duhet be re e shte pe rgjegje si e nxe ne sit klient jo e ke shilluesit, – Ndihmoje te be je zgjedhjet e veta, – Kujtoje se nuk arrin te be je nje zgjedhje pe r te ndryshuar sjelljen e vet, edhe kjo konsiderohet zgjedhje.

• Nxe ne s i le kundur – Pe rgatitu te kesh pe rballe nje te ri qe gjithsesi do t’i duket e pamundur te ndjeke nje kurs sjelljeje qe e c on ne ndryshim, – Ndihmoje te eksploroje shkaqet e pagadishme rise pe r te pranuar nje alternative ndryshimi, – Pavendosme rine dhe le kundjen e tij lexoji si shenja te de shire s pe r te ndryshuar.

• Nxe ne s pe rdorues i droge s dhe alkoolit • Ji gjithmone konkret dhe realist kur ndihmon nje nxe ne s pe rdorues te droge s dhe alkoolit tek eksploron shanset e veta pe r te ndryshuar, • Referoje po te jete e mundur ne nje program te specializuar pe r trajtimin e vare sise ndaj droge s dhe alkoolit, • Koordino sa me shume she rbime ndihme te jete e mundur, pe r nxe ne sit dhe persona shume te afe rt te tij (shoke te ngushte , prinde r, motra dhe ve lleze r), • Mos harro se ke detyrimin ta raportosh si rast, prandaj mos premto konfidencialitet pa kushte.

• Nxe ne s i viktimizuar ose i pe rdhunuar – Mos u c udit kur te ndjesh se pe rjeton ndjenja prinde rore ndaj nxe ne sve te dhunuar, – Inkurajo atashimin e klientit me njere z te dashur pe r te , te cile t i japin siguri dhe dashuri, – Referoje po te jete e mundur pe r trajtim te specializuar psikologjik a mjeke sor, – Ne se e shte e mundur, mund te sjelle sh ne skene edhe nje klient te dyte qe ka vuajtur te nje jte n pe rvoje. Ndarja e dhimbjes shpeshhere e shte she ruese

• Nxe ne s i mbrapshte • Sido qe te jete klienti, jepi mesazhin se kujdesesh pe r te , se a e shte i re nde sishe m pe r ty, • Vlere so situate n e klientit nxe ne s, • Syno ta be sh te flase pe r rruge t dhe mjetet qe mendon te zgjidhe situate n, • Trego angazhim dhe konsiderate pe r zgjidhjet qe jep ai, • Jepi munde si te shikoje dhe kuptoje se ka edhe mjete e rruge te tjera pe r te zgjidhur situate n e tij, • Pe rgjigju c do lloj pyetjeje qe mund te kete , • Sqaro domethe nien e asaj qe bisedohet pe r t’u siguruar se ti po e kupton shume mire dhe ai po te kupton, • Vlere so nevojat e tij imediate, • Sigurohu qe ai e ka kuptuar sinqeritetin te nd pe r ta ndihmuar te zgjidhe krize n e tij.

Adoleshenti mendjendare pe r ke shillim • Lidhe klientin pas vetes dhe inkurajoje te flase hapur. Kjo mund te jete nje ke shille e re ndomte pe r rastin e adoleshentit qe vjen ne ke shillim se de shiron te vije. Ke shilla te tjera pe rfshijne : • Pyetja e pare pe r te do te jete A je gati te ndryshosh? , • Tregoji se je gati ta ndihmosh, Ndihmoje te marre nje vendim te informuar, pasi te jete njohur me te gjitha munde site dhe opsionet qe ka pe r veten, • Monitoro ne me nyre te vazhdueshme gadishme rine e tij pe r t’iu pe rmbajtur vendimit te tij, Ndihmoje me referenca nde rkohe qe ai merr vendimin, ndihmoje te dije burimet e ndihme s, Sigurohu qe ai nuk e kupton ndihme n si te pe rhershme.

Adoleshenti raste sor ne ke shillim Ke shilluesi shkollor mund te ndjeke ke shillat e me poshtme: • Vlere so situate n, • Eksploro munde site qe ka pe r te zgjidhur situate n dhe si ndihet pe r to, • Sqaroji klientit nxe ne s se roli yt e shte ta mbe shtese ne vendimmarrje pasi te keni eksploruar se bashku munde site , me qe llim qe te merret vendimi me i informuar, • Merri miratimin e informuar pe r gjithc ka qe do te ndodhe ne ke shillim, • (Miratimi i informuar e shte procedura e pe rgatitjes se nxe ne sit pe r vendimmarrje, pasi ai te jete informuar pe r te gjitha munde site qe ka dhe pe r pasojat e zgjedhjeve te veta. Procedura e informimit te miratuar e ndihmon klientin nxe ne s ta zgjedhe alternative n e sjelljes se ardhshme i lire dhe pa u nxitur se jashtmi).

Pavare sisht nga natyra e klientit, ke shilluesi mban mend: • Filloje ke shillimin tamam aty ku e shte nxe ne si klient, jo prej nga do te doje ti ose ai te ishte, • Angazhoje dhe kujdesu qe mes jush te linde nje marre dhe nie, • De gjoje, • Pe rfshi familjen e klientit te nd kur e shte e mundur dhe e domosdoshme, • Trego kujdes dhe pe rkushtim, • Jirealist, mosungut, mosuacaro, sidomoskurklienti e shte ne mes te krize s, • Riformatoje problemin si nje projekt, si nje shans pe r te be re nje ndryshim ne jete , pavare sisht gadishme rise se klientit pe r t’u angazhuar, • Mos e gjyko nxe ne sin klient, nde rgjegje sohu pe r mendimet e tua pe r sjelljet atipike te moshe s se shkolle s se mesme,

• • • Ji konkret, Ji empatik, po jo ke shilldhe ne s dhe moralizues, Ndihmoje te eksploroje alternativat e veta me realize m, Kur klienti del nga seanca e pare e takimit, mos harro ta shoqe rosh deri tek dera, • Mos harro t’i thuash se vlere son faktin qe ai erdhi ne ke shillim, • Mos harro ta kujtosh se ti do te jesh aty pe r te pe r ta ndihmuar,

• Pas takimit te pare , klienti nxe ne s duhet te kete kuptuar se si trajtohen problemet e natyre s se tij ne klinike n tuaj, • Ne se e shte e nevojshme mund t’i jepni me vete te lexoje flete palosje dhe broshura qe mund te keni parape rgatitur pe r problemin e tij, • Ne se e shte e nevojshme, cakto takimin e radhe s tjete r, • Mos e anulo takimin e ardhshe m pe r arsye te re ndomta.

Adoleshenti hezitues Adoleshente t, pavare sisht nevoje s qe i detyron te vijne ne ke shillim, kane nevoje te ndjejne se ke shilluesi kujdeset pe r mire qenien e tyre. Kur te rinjte apo adoleshente t me ide vete vrase se vijne ne ke shillim e shte e re nde sishme te kihet parasysh fakti qe klienti e shte ne ke shillim, pra shpresa nuk ka humbur. Ne momentet e para te kontaktit me kliente me ide vete vrase se ke shilluesi duhet te manaxhoje shokun fillestar. Ne ke to raste vlen te pyetet: “Si arrite te vish tek une me gjithe ke te ngarkese emocionale? Gjithe ke te dhimbje? Une mendoj se ti di te ke rkosh ndihme dhe te ruash veten. Kjo e shte nje afte si e jashte zakonshme dhe une te c moj shume !”.

Adoleshenti I abuzuar Psikologe t dhe ke shilluesit shkollore ngarkohen me pe rgjegje sine pe r te raportuar abuzimin qe e shte be re me adoleshentin. C dokush duhet te jete vigjilent ndaj munde sise qe fe mije t me te cile t ata janw ne kontakt mund te kene qene te abuzuar. Shqete simet duhet te raportohen te she rbimet sociale publike dhe private, ne bashki dhe komuna. Kjo pe rgjegje si e shte vec ane risht e lidhur me profesioniste sic jane me suesit, punonje sit sociale , edukatore t dhe profesioniste t e she ndete sise , te cile t kane kontakte te rregullta me te rinjte gjate pune s se tyre.

Karakteristikat e adoleshentwve tw abuzuar • • vete vlere sim i ule t/imazh te varfe r pe r veten, �� nuk beson te vetja, te te tjere t/frike sohet shpejt, �� i varur/ i te rhequr, �� i ankthshe m/depresiv, �� ankohet shpesh/shume vigjilent, �� krijon me shume ve shtire si marre dhe nie shoqe rore/ i shke putur nga mjedisi i tij, �� pa entuziaze m,

• • �� ke rkues/agresiv, �� shkate rrues/pa takt, �� pasiv-agresiv/obsesiv-kompulsiv, �� nuk pranon te njohe /flase pe r emocionet e tij, familjen, shoke t, shkolle n, �� c rregullime gjuhe sore dhe te gjumit, �� vete shkate rues/ tentativa vete vrasjeje, �� abuzues me droge n ose alkoolin.

• Ne momentin qe sigurohet se i riu e shte abuzuar, kwshilluesi duhet te nde rmarre hapa konkrete sipas procedurave ligjore pe r te raportuar.

Abuzimi dhe neglizhenca e rinjve pe rfshijne: • de mtimin fizik dhe mendor, • abuzimin dhe shfryte zimin seksual, • trajtimet neglizhente dhe keqtrajtimet e adoleshentit ne n moshe n 18 vjec nga dikush qe e shte pe rgjegje s pe r mire qenien e tij, ne rrethana te cilat tregojne se she ndeti dhe mire qenia e shte de mtuar ose ke rce nuar, • keqtrajtimin emocional.

Detyrimi pe r te raportuar abuzimin ndaj klientit nxe ne s Pe r c do dyshim te arsyeshe m pe r abuzim duhet te kete nje reagim, pasi injorimi i sinjaleve apo de shtimi ne nde rhyrje mund te rezultoje ne vazhdimin apo de mtimin e me tejshe m te adoleshentit. . . Abuzimet dhe neglizhimet fizike mund te jene fatale dhe disa adoleshente mund te mbeten pe rgjithmone te paafte apo te shpe rfytyruar si rezultat i abuzimit te tyre. • Manuali pe r mbrojtjen e fe mije ve, She rbimi Social Nde rkombe tar

• Ne qofte se dyshohet pe r abuzim te adoleshentit, personat te cile t bien ne kontakt me te duhet te raportojnw nw njw qendwr qw ofron shwrbime sociale. Cdo shwrbim socil nw bashki e komuna dhe institucione private duhet tw ndjekw rastet qw kwrkojnw ndwrhyrjen e tij duke filluar me raportimin me shkrim pranw bashkive dhe komunave sikundwr dhe pranw prokurorisw.

Mbi hetimin e abuzimit me adoleshentin Ke shilluesit i ke rkohet te raportoje prane prokurorise , she rbimit social ne bashki ose komune pe r abuzimin ose neglizhimin e adoleshentit ne se ve ren de mtime. Konkretisht, ke shilluesi rekomandohet qe : • �� Te jete i prirur te dyshoje ne munde sine e abuzimit C do sjellje e adoleshentit ne ke shillim ke qyret me • kujdes.

• �� Te ke rkoje shenja te abuzimit Te rinjte e abuzuar e fshehin faktin qe jane de mtuar, • ndaj edhe shenjat me pak te dukshme duhet te eksplorohen me kujdes. Ke shilluesi ne vare si edhe te teorise qe aplikon, pe rdor teknika te te rthorta pe r te kuptuar apo zbuluar abuzimin e dyshuar. • �� Te regjistroje informacionin e duhur Rekomandohet qe ke shilluesit te regjistrojne me kujdes ve zhgimet duke pe rfshire date n, kohe n, emrat, vendet, situate n konkrete dhe c do informacion tjete r qe mund te ke te lidhje me abuzimin dhe abuzuesin.

Gjwrat qw duhet tw analizojw kwshilluesi • �� Kohe zgjatjen e abuzimit, • �� Rrezikshme rine e abuzimit pe r zhvillimin dhe cile sine e jete s se nxe ne sit, • �� Dinamike n e mjedisit ku i riu dhunohet, pranine e • elementeve frenues te vuajtjes se tij.

Struktura e raportimit te abuzimit • Informacion identifikues (emri, adresa dhe mosha e adoleshentit dhe emrat dhe adresat e prinde rve/ kujdestare ve), Emri dhe adresa e personit te akuzuar si shkaktar i de mtimit te te riut, • Datat kur e shte ngritur shqete simi ose kur ka ndodhur nje incident i vec ante , Rrethanat ne te cilat e shte ngritur shqete simi, ose ka ndodhur incidenti, • Vlere simi i rrezikut, de mtimit apo shqete simit, De shmia personale e adoleshentit, (ne se e shte e mundur),

• C do informacion tjete r qe ka te be je me ve shtire site me te cilat ai mund te jete pe rballur, • Detaje mbi ndonje veprim tashme te nde rmarre rreth rrezikut ose shqete simit, Emrat dhe adresat e institucioneve dhe organizatave ose te personit kyc te pe rfshire me prinde rit/ kujdestare t, • Identiteti i raportuesit (emri, adresa, numri i telefonit, profesioni dhe marre dhe niet me adoleshentin).

Adoleshenti depresiv • • • Ke shilluesi shkollor e thyen konfidencialitetin kur: �� Me son pe r nje tendence vete vrasjeje, �� Ke rce nohet viktimizimi i te trete ve, �� Pe rdoret droge , �� Me son se adoleshenti ka marre dhe nie te shume fishta seksuale me partnere qe mund te jene HIV pozitiv, �� Me son se i riu/adoleshenti ka plan pe r te vjedhur me arme , �� Ve ren shenja depresioni, �� Me son se do te kryhet nje abort.

Adoleshenti me ve shtire si ne te nxe ne • Crregullimet apo paafte site globale ose pjesore te te nxe nit ne drejtim te pe rpunimit te informacionit te perceptuar, te informacionit gjuhe sor dhe te angazhimit te ve mendjes, energjise dhe motorike s fine ne kryerjen e detyrave akademike, i be jne te dallueshe m shume nxe ne s.

A duhet tw frekuentojnw shkollwn fwmijwt me aftwsi tw kufizuara?

• [1] a) Me termin nxe ne s me nevoja te vec anta do te kuptojme te gjithe ata te rinj qe paraqesin vec ori anatomofunksionale specifike. • Ata mund te jene : • me prirje dhe afte si te vec anta (te talentuar) duke u dalluar ne me nyre te dukshme nga norma e zakonshme ; • me afte si te kufizuara te natyre s mendore, fizike, shqisore ose organike.

• b) Pe r te dy kategorite e pe rmendura me lart, pe r shkak te ve shtire sive ose ke rkesave qe lindin ne edukimin dhe arsimimin e tyre, shteti pe rkujdeset dhe krijon munde si me struktura mbe shtete se dhe organizma te tjere te larmishe m brenda dhe jashte shkolle pe r zhvillimin ne maksimum te potencialeve te tyre.

• c) Me termin nxe ne s me afte si te kufizuara do te kuptojme te gjithe ata fe mije apo te rinj, qe paraqesin vec ori anatomo – funksionale specifikedhe qe pe r edukimin dhe arsimimin e tyre shkolla publike ndesh veshtirwsi 2] Arsimimi i nxe ne sve me afte si te kufizuara realizohet ne dy forma: ne shkollat e arsimit publik (shkollat e zakonshme), ne kuadrin e gjithpe rfshirjes, ne pe rmjet integrimit te tyre ne shkolla apo klasa publike te vec anta (speciale), sipas kategorive e specifikave qe ata paraqesin, te cilat jane pjese e rrjetit te institucioneve shkollore parauniversitare publike te Republike s se Shqipe rise Dispozita normative te arsimit parauniversitar, neni 57

• Ke shilluesi shkollor nde rton programe te vec anta pe r ke to kategori nxe ne sish: • Programe kompensimi, �� Programe ne mjedise te vec anta, �� Programe te monitorimit te progresit, �� Programe te pe rfshirjes se te gjithe te rinjve ne veprimtari, • Programe te nde rhyrjes se hershme �� Programe te nde rhyrjes, �� Programe te munde simit te suksesit.

• Programe parandaluese �� Programe te parandalimit te abuzimit te te rinjve, �� Programe te parandalimit te abuzimit me droge n, • alkoolin, duhanin, HIV/AIDS etj. • Programe te individualizuara �� Programe mbe shtetur ne nevoje n pe r te nxitur afte si • te vec anta te zhvilluara mbi norme n ose te kufizuara ne zhvillim.

Konfidencialiteti dhe private sia • Kur ndodh thyerja e konfidencialitetit?

C e shtje te ke shillimit ne grup te adoleshente ve • Ne shkolla, puna ne grupe merr forma te tilla si: • �� grupet e terapise , �� grupet e rritjes personale te individe ve ane tare , �� grupet e edukimit, �� grupet e diskutimit, �� grupet e strukturuara, �� grupet e ke shillimit.

• Grupet e terapise , sugjerohet te organizohen me adoleshente te abuzuar ose problematike pasi ata te kene kaluar nje here ne ke shillimin individual. Ke to grupe rezultojne te jene te efektshme me adoleshente t qe ne qende r te nevojave kane zbulimin e vetes.

• Grupet e rritjes personale, bazuar ne teorite e zhvillimit, duken me shume te pe rdorshme me grupmosha me nevoja ekzistenciale. • Grupet e edukimit, organizohen kur vihen re sjellje shqete suese pe r shkolle n. Ke to grupe organizohen pe r te kuptuar burimin e sjelljeve shqete suese, pe r te modifikuar sjelljet, pe r t’u integruar ne shoqe ri.

• Grupet e diskutimit, organizohen pe r te diskutuar c e shtje a shqete sime te pe rbashke ta ne grupe te me dha kliente sh. Ato jane grupe me fokus te qarte , por ndryshojne ne strukture. Ne to, pe rfshirja emocionale e shte e minimizuar. • Grupet e ke shillimit, jane grupe qe organizohen me kliente qe kane nevoje te kuptojne identitetin ne strukturat sociale, te rrisin mire qenien, si dhe te realizojne nevojat ekzistenciale.

• Reflektoni ne se jeni ne gje ndje: �� te hapni dhe mbyllni sesionet e grupit, �� te modeloni sjelljet pe r c do ane tar te grupit, �� te inkurajoni dhe ruani mase n e vete hapjes se duhur • ne grup, • te jepni dhe merrni feedback, te nxisni dhe ruani kohezionin e grupit, te ndihmoni ane tare t e grupit te integrohen dhe te aplikojne te nxe nit, te respektoni dhe zbatoni standardet etike ne praktike n e pune s me grupin.

Kushtet e pune s ne grupe me adoleshente • Eshte e ke shillueshme qe ke shilluesi te kete be re vete ke shillim individual, te kete pasur pe rvoje ne ke shillimin e grupeve te rritjes personale, te kete marre pjese ne trajnime, ku te jete ushtruar i mbike qyrur, sikunde r edhe duhet te kete shume te qarta karakteristikat e zhvillimit te te rinjve dhe nevojat kryesore te zhvillimit te tyre.

• Nje tjete r ke shille pe r pune n me grupe e shte ndjekja e modelit te ke shillimit me bashke drejtim. Disa nga pe rpare site e grupeve te drejtuara nga dy ke shillues jane se ata: • �� jane komplementare dhe balancojne njeri tjetrin, • �� me sojne duke diskutuar se c fare ndodh ne grup, ve zhgojne stilet e nje ri tjetrit, planifikojne te ardhmen. • �� ndajne ngarkese n, nde rkohe qe nje ri drejton • sesionin, tjetri mund t’i kushtoje me shume ve mendje reagimeve te ane tare ve te grupit.

Kwshillimi me familjen • • Ke shilluesi punon me prinde rit ne rastet kur: �� ve re sjellje qe jane jashte normave, �� dhune dhe agresivitet qe i riu shfaq ose pranon te ushtrohet mbi te , �� i riu refuzon te nxe re dhe pe r ke te e shte nevoja e nje sistemi me simor te vec ante , pjese e te cilit e shte edhe familja, �� vihen re shenja abuzimi tek i riu.

• • • • Kur punon me prinde rit, ke shilluesit i porositet: �� Organizoni seanca ke shillimi me prinde rit, �� Referojini ne burime te vlefshme ndihme dhe informacioni, �� Ke mbeni numrat e telefonit, �� Ruani marre dhe nie ndihme dhe inkurajimi gjate kohe s qe fe mija i tyre eksperimenton me sjelljen e re, �� Pe rfshini me suesit ne aleanca progresive, �� Organizoni klasa prinde rimi, �� Organizoni klasa te me simit te strategjive te te nxe nit, �� Shpjegojuni rezultatet e testeve adoleshente ve.

• Disa forma te suksesshme pe r mbajtjen e prinde rve aleate ne sigurimin e she ndetit mendor te adoleshente ve jane : • �� Siguroni informacion specifik pe r ne nat dhe baballare t ne flete n e regjistrimit te nxe ne sit. Komunikoni me te dy prinde rit kur e shte e pe rshtatshme. Kur telefononi, ke rkoni te flisni me te dy prinde rit, ne ne n edhe babane. Mbajini te dy prinde rit te informuar me ane te takimeve, letrave, poste s elektronike dhe she nimeve qe kane lidhje me pe rparimin e nxe ne sit, • �� Be ni shenja mire seardhjeje ne shkolle. Be ni • pe rpjekje te pe rfshini meshkuj dhe femra ne role drejtuese ne te gjitha organet ke shillimore apo organizatat me sues prinde r, •

• Ke rkojini te dy prinde rit te marrin pjese ne takime. Mundohuni te pe rfshini baballare t ne diskutim lidhur me fe mije t. Ne se ju lejon koha, jepuni te dy prinde rve kohe te flasin se c fare pe lqejne me shume , interesat dhe nevojat e vec anta dhe oraret e pe rditshme. Parashikoni hape sire ku prinde rit te she nojne shqete simet e tyre dhe te rreshtojne nevojat specifike, • �� Krijoni nje mjedis miqe sor e te rheqe s pe r baballare t. Krijoni munde sine e pe rfshirjes se baballare ve ne veprimtarite shkollore. Nxitini te marrin pjese ne to dhe te ve zhgojne ne klasa. Njihni rolin e vec ante qe luajne baballare t ne ngjarje familjare, programe, lojra apo veprimtari te ndryshme,

• Ofroni ne shkolle klasa prinde rimi lidhur me angazhimet, pe rgjegje site qe duhet te kete nje prind. Kur punon me prinde rit, ke shilluesit mund t’i she rbejne ke shilla te tilla si: • �� Ki parasysh qe prindi ka edhe fe mije te tjere , pra ka munde si te kete edhe probleme te tjera, • �� Ndihmoje te rishikoje pe rgjegje site e veta si prind, • �� Eksploro ndjenjat e fajit a te urrejtjes • pe r adoleshentin, • Ndihmoje te riformuloje sjelljen e vet qe te mund te jete me i efektshe m si prind, Fokusoje ke shillimin ne c e shtjen me te madhe te klientit, • Jepi te kuptoje se ti i kupton emocionet e tij.

• • • Mos harro: �� Familjare t kane nje ndikim te madh ne vendimmarrjen e nxe ne sit klient, �� Niveli i ndikimit varet nga mosha e fe mije s, nga problemi, historia e raporteve dhe arsimimi i prinde rve, �� Raportet e pe rmire suara me familjare t, vec ane risht me ne ne n, shpeshhere rezultojne te jene she ruese, �� Vendimmarrja pe rfundimtare i takon klientit, �� Gjate ke shillimit eksplorohet niveli i ndikimit te familjare ve dhe vulnerabiliteti i nxe ne sit klient ndaj tij,

• • • • Vendimi qe do te marre fe mija do te ndikoje ne dinamike n e familjes se tij, �� Pe rfshiji familjare t ne procesin e ke shillimit sipas munde sise dhe arsyes. Kjo gjithmone do te vendoset nga nxe ne si klient, �� Eksploro rolet e familjare ve ne se e shte e mundur. Qarte simi i roleve ne familje ndihmon ndryshimin pe r mire te klientit nxe ne s, �� Analizo c fare dolloj rezistence nga ana e familjare ve ne ke shillim, �� Eksploro shanset pe r dhimbje ne familje, �� Eksploro mitet mbi sjelljen e fe mije ve qe mund te kene familjare t, sidomos pjesa mashkullore e familjes pe r pjese n feme rore,

• Vazhdo te vendosesh ne raport te she ndoshe me te , pe r te eksploruar me thelle alternativat e sjelljes ne situate n e klientit nxe ne s, • �� Eksploro bashke me te ate profil sjelljeje qe ka ne mendje, • �� Ndihmoje te eksploroje pse ka zgjedhur pike risht ate tip sjelljeje si me te mire n e mundshme, • �� Eksploro se si do te ishte sjellja, ne se ai nuk do te ndiqte ate zgjedhje qe mendon si me te mundshmen, • �� Konfidencialiteti e shte i domosdoshe m ne ke shillimin • e te rinjve, • �� Be hu gati te trajtosh pasojat e njohjes se prinde rve • me problemet e ve rteta te fe mije s se tyre si: ndjenjat e fajit, zhge njimit, turpit, dhimbjes.