HISTORIA PISMA Czyli jak czowiek nauczy si pisa

HISTORIA PISMA Czyli jak człowiek nauczył się pisać

JAK POWSTAWAŁ ALFABET? Pisząc wypracowanie, czytając gazetę czy książkę, nie zastanawiamy się, dlaczego znaki, które mamy przed oczami, są takiego a nie innego kształtu. Jak doszło do tego, że dzisiaj prawie cztery miliardy ludzi posługuje się alfabetami? Co łączy nasze pismo z cyrylicą, pismem greckim, arabskim, hebrajskim czy indyjskim dewanagari?

Próby wyjaśnienia, jak powstało pismo alfabetyczne, trwają od ponad stu lat. Najstarsze pisma miały charakter obrazkowy. Znakiem określającym przedmiot był jego wizerunek. Powstała więc ogromna liczba znaków. Pod koniec I tysiąclecia p. n. e. w Egipcie stosowano ich "na co dzień" około 5 tys. , a w piśmie chińskim posługiwano się 50 tys. Uproszczenie tak rozbudowanego systemu znaków pisarskich stanowiło ważny etap w upowszechnianiu umiejętności pisania. Niewielka liczba liter, w większości alfabetów nie przekraczająca 30, wystarczy teraz do przekazania wszystkich treści zapisywanego języka.

Rozwój przekazywanych obrazów i znaków w pismo jest zależny od rodzaju materiałów, które były do dyspozycji. Materiał, na którym pisano znaki przechodził trudną i żmudną wędrówkę: „z kamienia - na glinę, z gliny na papirus, z papirusu na tabliczki woskowe, z tabliczek woskowych na pergamin, z pergaminu na papier”. Litery przechodząc z jednego materiału na inny, zmieniały więc swój wygląd.

ŻYWA KSIĄŻKA - CZŁOWIEK Mieszkańcy jaskiń próbowali wyrazić myśli oraz przekazać wiedzę prostymi, prymitywnymi rysunkami lub malowidłami. Wraz z rozwojem ludzkości, udoskonalaniem narzędzi i wykorzystywaniem różnych materiałów, porozumiewanie się przybierało różne formy, aż wykształciło się znane i używane przez nas pismo.

CZY PISMO TO ZAWSZE ALFABET? Pismo jest systemem umownych znaków, za pomocą których utrwalamy język mówiony. Człowiek pierwotny warsztat do pracy musiał sobie sporządzić ze wszystkiego co mu się nawinęło pod rękę. Do dyspozycji miał: kamienie, kości, liście, skorupy gliniane, skóry zwierzęce, korę i największe, osiągalne wówczas „karty papieru” - ściany jaskiń.

MALOWIDŁA ŚCIENNE Najstarszymi znakami utrwalonymi przez człowieka są malowidła naskalne sprzed ok. 13 tys. lat p. n. e. Obrazy i znaki ryto na kościach, muszlach, kości słoniowej i nefrycie. Później używano kamieni, drewna, płytek glinianych, metalowych i z wosku. W Chinach odkryto pancerz żółwia, na którym wyryto znaki ok. 1700 lat p. n. e.

PISMO OBRAZKOWE inaczej piktograficzne - znane jest jako najstarszy system piśmienniczy - pojawiło się w połowie IV tys. p. n. e. . Za pomocą prostych rysunków oznaczających osoby, zwierzęta, przedmioty oraz czynności, przedstawiano elementy rzeczywistości Prostota rysunków w zrozumiały sposób oddawała znaczenie sytuacji (np. polowań), ale nie była w stanie oddać wszystkiego, co chciano przekazać. Ograniczała porozumiewanie do podstawowych i prostych znaczeń.

PISMO KLINOWE Wynalezienie pisma klinowego to IV tysiąclecie p. n. e. , jest to najstarszy na Bliskim Wschodzie rodzaj pisma - system zapisu kreskowego. Pojawił się i rozwinął dzięki kupcom, którzy musieli jakoś zapisywać wymianę towarów. Do wysyłanych towarów dołączali puste kule z żetonami w środku (tyle ile towaru, np. 10 owiec -10 żetonów). Z czasem kupcy zaczęli robić na tych kulach znaki informujące o towarze. Tak narodziło się pismo, które z biegiem czasu objęło wszystkie słowa języka sumeryjskiego. Zaczęto utrwalać ślady ludzkiej myśli. Pierwsze gliniane tabliczki, przedstawiające rachunki rolnicze, znaleziono w Sumerze w miejscu, gdzie stała wielka świątynia miasta Urk.

MEZOPOTAMIA – HISTORIA Sumerowie byli twórcami ZACZYNA SIĘ TUTAJ cywilizacji uznawanej za najstarszą na Ziemi. To dzięki nim i ich wynalazkowi pisma dobiegła końca epoka prehistoryczna w dziejach ludzkości. Kultura Sumerów wywarła ogromny wpływ m. in. na starożytny Egipt i Babilonię, których dziedzictwo przejęły z kolei kolejne wielkie cywilizacje. BABILOŃSKA MAPA ŚWIATA

PISMO OBRAZKOWEPRAWDZIWY REBUS KONTRAKT HANDLOWY ZAPISANY NA TABLICZCE GLINIANEJ Pierwsze znaki - obrazki przedstawiały w uproszczony sposób różne przedmioty i czynności. Później za pomocą rysunków zaczęto oddawać także dźwięki i sylaby. Znaków sumeryjskich było około 600. Nazwa pisma sumeryjskiego pochodzi od podobieństwa jego znaków do klinów. Piszący odciskał je specjalnie zaostrzonym rylcem w miękkiej glinie, którą potem suszono i wypalano – tak powstały pierwsze „książki” – tabliczki gliniane

WZÓR PISMA KLINOWEGO W Mezopotamii umiejętność czytania i pisania była kluczem do władzy i bogactwa gdyż pisanie i czytanie pismem klinowym nie było łatwe. Nauczyciele pisma i skrybowie stanowili w Babilonii i Asyrii arystokratyczną klasę społeczną, potężniejszą niekiedy od dworzan i samego władcy.

WZÓR PISMA KLINOWEGO NA TABLICZCE GLINIANEJ

NARZĘDZIA BABILOŃSKIEGO SKRYBY Tabliczka sumeryjska z Teb, ok. 2360 r. przed Chrystusem. Obok niej, rylce z trzciny do pisma klinowego. Istniały prawdopodobnie trzy rodzaje rylców: trójkątny - do rysowania kątów wyżłobione - do tworzenia gwoździ zaokrąglone - do pisania liczb

EGIPT - HIEROGLIFY Hieroglify (, , święte znaki”) są najwcześniejszym rodzajem pisma starożytnego Egiptu, pochodzącym już sprzed 3000 r. p. n. e.

PISMO STAROŻYTNYCH EGIPCJAN System hieroglifów swą rozwiniętą formę osiągnął za III dynastii, ustalony wówczas kształt znaków utrzymywał się przez trzy tysiące lat, aż do okresu rzymskiego. W języku egipskim istnieje tylko jedno, wspólne określenie na „pisanie” i „rysowanie”, wskazuje to, nie tylko na ścisły związek wyrazu i obrazu, ale i na źródło powstania pisma egipskiego.

HIEROGLIFY – ŚWIĘTE ZNAKI Alfabet hieroglificzny W starożytnym Egipcie sztuka pisania nie była dostępna dla przeciętnego obywatela. Pismem posługiwali się tylko specjalnie do tego celu szkoleni skrybowie oraz warstwa kapłańska, w tym sam faraon. Zawód pisarza był bardzo szanowany, dlatego był szansą awansu społecznego dla ludzi wywodzących się z niższych warstw.

HIEROGLIFY – PISMO BOGÓW obrazki umieszczane na końcu słowa, nie mające wartości fonetycznej

PISMO OBRAZKOWE

Jak obrazki przekształciły się w litery

PAPIRUS – ROŚLINA ZNAD NILUWażną rolę w historii pisma egipskiego odgrywa papirus. Roślina ta porastała w starożytności ogromne połacie kraju, Egipcjanie szybko odkryli możliwości jej wykorzystania. Łodygi papirusu krojono w pasy, a następnie na warstwę ułożonych obok siebie pasm nakładano drugą - w poprzek. Naturalne soki rośliny sklejały i utrwalały powstały w ten sposób arkusz. Papirus był niezwykle trwałym materiałem (dziś nadal można odczytać arkusze sprzed 4 tys. lat),

FRAGMENT ZWOJU PAPIRUSOWEGO

NARZĘDZIA EGIPSKIEGO SKRYBY Warsztat pracy egipskiego skryby składał się z: etui z trzcinowymi piórami (od lewej), tabliczki do wygładzania papirusu (u dołu), podwójnego kałamarzu na atrament czerwony i czarny; noża do papirusu zakończony kaczym dziobem

HIEROGLIFY MAJÓW

HIEROGLIFY WSPÓŁCZESNE – TWÓRCZOŚĆ Z ZESZYTU

PISMO CHIŃSKIE Zostało ono wynalezione około 1500 r. p. n. e. i jest używane do dziś. Chińskie znaki nie są odpowiednikami dźwięków. Przedstawiają one dziesiątki tysięcy przedmiotów i pojęć. Trzeba poznać co najmniej 2000 znaków aby się nauczyć pisać. Znaki chińskie pisano pionowo w słupkach, najczęściej na bambusowych deszczułkach, kościach zwierzęcych lub żółwim pancerzu. Do pisania używano pędzelka maczanego w bambusowej rurce z tuszem

CHIŃSKIE PISMO I KALIGRAFIA

PRZYBORY CHIŃSKIEGO SKRYBY Kształt chińskich znaków zależy w dużej mierze od pędzelka i jego cienkiego zakończenia. Znaki kreśli się koniuszkiem unikając nachyleń, które niszczą jego koniec. Zasada poprawnej kaligrafii polega na jak najdłuższym pisaniu bez zamaczania w atramencie. Dodaje to siłę i ciągłość tekstowi. Pędzelek trzyma się pionowo nad kartką

KIPU – PISMO WĘZEŁKOWE INDIAN Nazywane "pismem węzełkowym", ze względu na swoją formę: zbiór wykonanych z bawełny lub włosia kolorowych sznurków z supełkami. Służyło do zapamiętywania liczb a zapewne także i innych informacji. Posługiwali się nim członkowie klasy panującej oraz specjalni rachmistrze (w języku keczua khipukamayuq) z imperium Inków

PISMO SZNURKOWE Było ono pismem wyrazowym. Kipu, to sznur grubszy, do którego przywiązywany był szereg innych sznurków cieńszych, różnej długości, barwie i grubości, a każdy z nich miał wiele zawiązanych węzłów. Kolor sznurka, jego długość i kolejność umieszczenia, a prawdopodobnie także sposób wiązania węzła, miały umowne znaczenie: węzeł umieszczony bliżej sznura grubego oznaczał sprawę ważniejszą; kolor czarny oznaczał śmierć, biały- srebro lub pokój, kolor czerwony- wojnę, żółty- złoto, zielony- chleb.

PISMO PACIORKOWE Podobnym pismem do kipu było pismo paciorkowe, Pismo paciorkowe było używane przez niektóre plemiona indiańskie w Ameryce- Huronowie, Irokezi - zastąpili pismo węzełkowe pismem z różnokolorowych muszli morskich. Muszle te rozcinali na cienkie krążki, paciorki, i nawlekali na sznurki, które łączyli potem w pasy. Także tutaj czarny kolor oznaczał rzeczy złe: śmierć, nieszczęście, groźbę; biały - pokój; żółty - złoto, daninę; czerwony - niebezpieczeństwo, wojnę. Kolory te zachowały do dziś dnia swoje dawne znaczenie. Biała chorągiew dziś jeszcze oznacza propozycję pokoju, czarna - żałobę.

DZIEJE FENICJAN, CZYLI JAK STAĆ SIĘ BOGATYM Fenicja, w starożytności kraina na wschodnim wybrzeżu Morza Śródziemnego, leżąca u stóp gór Libanu. Podstawą bogactwa Fenicji było zaawansowane rolnictwo (system tarasowy: sady owocowe i winnice), wspaniale rozwinięte rzemiosło (szkło, wyroby z metali i kości słoniowej, słynne tkaniny barwione purpurą oraz budownictwo okrętów), handel o wielkim zasięgu (lądowy i morski). Statki fenickie opanowały handel na Morzu Śródziemnym, (już od II tys. p. n. e. docierały do najodleglejszych zakątków), żeglarze feniccy opanowali również szlaki na Atlantyku (tzw. wyspy cynowe - prawdopodobnie Wyspy Brytyjskie i Bretania). Kolonie Fenicji znajdowały się na Cyprze, Sycylii, północnym wybrzeżu Afryki Fenicjanie byli pierwszymi ludźmi, którzy do zapłaty za towar używali odpowiednio wyważonych kawałków złota i srebra (służące im w tych czasach jako pieniądze). Mogą oni być dla nas przykładem, jak stać się bogatym.

WPŁYWY FENICJAN NA INNE NARODY Żeglarze feniccy prawdopodobnie opłynęli Afrykę. Odkryli Wyspy Kanaryjskie i Maderę, najprawdopodobniej również Azory i Wyspy Zielonego Przylądka. Istnieją przesłanki do postawienia tezy, że starożytni Fenicjanie dopłynęli do Brazylii. W IX i VIII wieku p. n. e. w wyniku intensywnej działalności handlowej i kolonizacyjnej Fenicjan ich pismo stawało się znane na coraz rozleglejszym obszarze .

POCZĄTKI ALFABETU Pismo alfabetyczne, spółgłoskowe, wykształciło się w Fenicji około II tysiąclecia p. n. e. Pismo to posiadało 22 litery oznaczające spółgłoski. Brak było liter odpowiadających samogłoskom. Pisano od strony prawej ku lewej, a poszczególne wyrazy oddzielano pionową kreską. W piśmie tym nie było znaków przestankowych. Najstarsze inskrypcje Gliniana tabliczka ze spisanymi znakami (napisy) pochodzą z X w. najstarszego znanego nam alfabetu; Ugarit, XIII p. n. e. wiek p. n. e.

WPŁYWY FENICJAN Pismo fenickie stało się podstawą alfabetu greckiego a w późniejszych czasach italskiego (po uzupełnieniu liter odpowiadającym spółgłoskom), co doprowadziło do współczesnego alfabetu używanego przez większość krajów Europy, Ameryki, Azji i Australii

NIEZWYKŁA KARIERA ALFABETU Po krótkim okresie kontaktu w IX i VIII wieku p. n. e. oba pisma - fenickie i greckie - zaczęły rozwijać się niezależnie. Oba też stały się wzorcami kolejnych pism alfabetycznych. Alfabet fenicki, przystosowany do specyficznej budowy języków semickich, wpłynął na większość alfabetów Orientu. Alfabet grecki był przodkiem pism mówiącej językami indoeuropejskimi ludności Europy tak pisali Fenicjanie – OD STRONY PRAWEJ DO LEWEJ

SPÓŁGŁOSKOWE PISMO FENICJAN

Alfabet fenicki i najważniejsze alfabety starożytności klasycznej: grecki, etruski i łaciński

STAROŻYTNE PISMO GRECKIE W X w. p. n. e. Grecy przejęli pismo od Fenicjan, ale uzupełnili je znakami, które odpowiadały dźwiękom wymawianym przez Greków. Były to samogłoski. Około V w. p. n. e. wyodrębniło się pismo w trzech odmianach. Jest to początek większości pism na świecie. W ciągu lat wykształciła się jedna forma pisma (ok. 403 p. n. e. ) zw. greckim alfabetem klasycznym. Język ten obowiązuje, w prawie nie zmienionej formie, do dziś.

TABLICZKI WOSKOWE Grekom nie przypadły do gustu gliniane tabliczki, były ciężkie, pisanie na nich było dość uciążliwe, a zapisany tekst pozostawał na nich na zawsze. Dlatego zaczęli wyrabiać tabliczki z drewna, najczęściej używano do tego dębu, cyprysu, palmy, cedru i drewna cytrynowego (ulubionego przez Rzymian). Powierzchnią zapisywaną była warstwa wosku, niekiedy mieszana ze smołą dla ciemnej barwy, otoczona drewnianą ramką. Zaletą i jednocześnie wadą tego podłoża była możliwość powtórnego pisania po uprzednim starciu zapisanej warstwy wosku (ważny dokument mógł być bezpowrotnie zniszczony).

Jedna z najstarszych inskrypcji w języku greckim

SPOSÓB PISANIA W GRECJI

PISMO RUNICZNE Słowo runa oznacza tajemnicę. Według wierzeń nordyckich, runy podarował ludziom bóg Odyn, stąd też przypisywano im znaczenie tajemne, wykorzystywano do wróżenia oraz sporządzania talizmanów chroniących przed złem i wzmacniających organizm człowieka. Znaki runiczne są najstarszym typem pisma ludów barbarzyńskich zamieszkujących północną Europę. Najdawniejsze inskrypcje runiczne pochodzą z II i III wieku n. e. .

RÓŻNE TYPY PISMA

MATERIAŁY PISARSKIE - PAPIRUS

ZWOJE ZNAD MORZA MARTWEGO Pierwotna forma książki rękopiśmiennej, pas pergaminu, papieru, płótna, nawinięty na drążek), z tekstem w kolumnach i tytułem oraz nazwiskiem autora umieszczonymi na końcu zwoju. Zwoje stanowiące tomy jednego dzieła przechowywano często w metalowych, drewnianych, glinianych lub kamiennych pojemnikach (bibliotheca). Zwoje jako forma książki pojawiły się ok. IV tysiąclecia p. n. e. , a w II - IV w. n. e. Zaczęły być wypierane przez formę kodeksu. Fragment znalezionych rękopisów

GROTY NAD MORZEM MARTWYM ZWÓJ ZNALEZIONY W GROCIE

W PERGAMONIE… Grecy nazywali "książki" pisane na skórze diphterai (grec. "skóra"), nazwa "pergamin" przyjęła się dopiero ok. IV w. n. e. Popularność skóry jako materiału piśmienniczego wiąże się ze współzawodnictwem, jakie istniało między królami Egiptu i Pergamonu, dotyczące rozwoju dwu "konkurencyjnych" bibliotek starożytności. Ptolemeusz wstrzymał eksport papirusu dla Biblioteki Pergamońskiej, co miało zahamować jej rozwój. To jednak nie przyniosło mu oczekiwanych rezultatów, gdyż pergameńczycy importowany papirus zastąpili materiałem własnej produkcji - skórą, specjalnie przygotowaną i poddaną obróbce technicznej.

WYNALAZEK CHIŃCZYKÓW - PAPIER

PUSTYNIA JUDZKA - QUMRAN Zwoje z Qumran fragment oryginalny - 1 w. n. e. W latach 1947 - 1953 odkryto groty, w których znaleziono ponad 35 tys. fragmentów zwojów z I w. n. e. z oryginalnymi tekstami Biblii

MATERIAŁY PISARSKIE - PERGAMIN

ŚREDNIOWIECZNA KSIĄŻKA RĘKOPIŚMIENNA Od ok. 400 n. e. pojawia się książka w formie kodeksu

WZÓR ŚREDNIOWIECZNEGO PISMA GOTYCKIEGO

KSIĄŻKA RĘKOPIŚMIENNA

� Opracowała Agnieszka Cierebiej