Jak rozwija umiejtno twrczego mylenia uczniw na lekcjach

Jak rozwijać umiejętność twórczego myślenia uczniów? na lekcjach historii i w. o s. Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli w Łomży oprac. mgr Bożena Zgrzywa

Psychologia dzieli wiedzę człowieka na: • wiedzę deklaratywną - wiedza „że” – np. fakty, dane, liczby, wskaźniki, wskazywanie skutków i przyczyn, znajomość terminów, dat • wiedzę proceduralną – wiedza „jak” – np. rozumienie procesów, ocena faktów, dostrzeganie i określanie powiązań między zjawiskami, prognozowanie, wyciąganie i formułowanie wniosków

Założenia: 1. Twórczość jest poznawalna i sterowalna 2. Twórczość jest zjawiskiem powszechnym i naturalnym 3. Twórczość jest aktywnością podlegająca zahamowaniom 4. Twórczość ma charakter paradoksalny , antynomiczny 5. Twórczość dostarcza silnych samoistnych nagród 6. Twórczość jest przejawem szczególnej antynomii natura - kultura

Twórczość – aktywność podmiotu w danej dziedzinie, w wyniku której powstają dzieła nowatorskie i przydatne Twórczość często nie jest traktowana jak osobna sfera, ale kategoria z nadania społecznego; nie przyczyna działań lecz zewnętrzna pochodna właściwości ich skutków

Program rozwijania umiejętności twórczych P. Torrance’a 1. Zwiększenie zdolności przewidywania -stymulacja ciekawości -wzbudzanie zainteresowania -ukazywanie różnych stron problemu -zadawanie prowokacyjnych pytań -dostarczanie wskazówek, a nie gotowych odpowiedzi -odpowiednie formułowanie celów lekcji (ukazują powiązania między problemami, różnymi sferami życia i działalności człowieka) -budowanie na istniejącej już wiedzy uczniów

2. Pogłębianie poszukiwań twórczych - akcentowanie ograniczeń , ale w sposób konstruktywny (jako wyzwania) - przedstawianie niekompletnych informacji i zachęcanie uczniów do poszukiwań, uzupełniania wiedzy - zadawanie inspirujących pytań - zachęcanie do poszukiwania i badania tajemnic - inspirowanie do poszukiwania prawdy - zachęcanie do wykorzystywania wyobraźni - wykorzystywanie zdziwienia

3. Inkubacja rozwiązań i zastosowań. - zachęcanie do generowania konstruktywnych rozwiązań - ukazywanie związków między pomiędzy nowymi informacjami i dalszym „rozwojem wypadków” - pokazywanie problemu z różnych punktów widzenia - ośmielanie do zgłaszania wielu hipotez dotyczących rozwiązania problemu - zachęcanie do starannego opracowania nowych rozwiązań - pobudzanie gry wyobraźni w celu poszukiwania nowych rozwiązań - wymaganie od uczniów aktywnego eksperymentowania

Główne cele programu P. Torrance’a A Doskonalenie umiejętności twórczego rozwiązywania problemów B Pomoc w doskonaleniu zdolności twórczego pisania i umiejętności komunikacyjnych C Powiększanie i wzbogacanie umiejętności tworzenia trafnych i starannych wyobrażeń przyszłości

Uczenie twórczości wymaga: • uświadomienia sobie luk we własnej wiedzy lub problemu wymagającego rozwiązania • poszukiwania informacji uzupełniających luki poznawcze lub wyjaśniających problem • poszukiwania rozwiązań, snucia domysłów, zgadywania, formułowania hipotez, myślenia o możliwościach, przewidywania • testowania rozwiązań, modyfikowania i ponownego testowania oraz doskonalenia przyjętego rozwiązania

Twórczość w koncepcji Torrance’a: Naturalny ludzki proces, który najlepiej ujawnia się wtedy, gdy uczeń jest zaciekawiony, a nawet zafascynowany problemem. Uczniowie z 2 modeli uczenia: twórczego i opartego na autorytecie nauczyciela wolą ten pierwszy. Uczniowie szybciej się uczą w sytuacjach wymagających od nich kreatywnego podejścia. Uczniowie funkcjonujący w systemie szkolnym stopniowo podlegają ograniczeniom, ich zdolności wyobrażeniowe, manipulacyjne, kombinacyjne, badawcze oraz chęć twórczych poszukiwań zanikają. Koncepcja P. Torrance’a zmierzała do zapobiegania tym negatywnym zjawiskom.

Zasady obowiązujące nauczycieli pragnących pomagać uczniom w rozwijaniu zdolności twórczych : Ceń myślenie twórcze uczniów Czyń uczniów bardziej wrażliwymi i otwartymi na środowisko Zachęcaj uczniów do zadawania pytań , eksperymentowania i manipulowania rzeczami i ideami Ucz sposobów systematycznego sprawdzania każdego pomysłu Strzeż się przed narzucaniem sztywnych schematów poznawczych Rozwijaj w klasie twórczą atmosferę Ucz tolerancji w stosunku do nowych lub różnorodnych idei Ucz dzieci aby ceniły własne pomysły Ucz umiejętności unikania niepotrzebnych konfliktów z innymi

Rozwijaj w klasie twórczą atmosferę Ucz tolerancji w stosunku do nowych lub różnorodnych idei Dostarczaj wiedzy o procesie twórczym Rozwiewaj trwogę przed twórczością Wspieraj i darz zaufaniem uczenie się inicjowane przez samych uczniów Stawiaj przed uczniami trudne , wręcz nierozwiązywalne problemy Stwarzaj sytuacje wymagające twórczego myślenia Twórz sytuacje wymagające zarówno aktywności jak i spokoju

Udostępniaj środki do realizacji pomysłów Popieraj zwyczaj pełnej realizacji pomysłu Rozwijaj konstruktywny krytycyzm Wspieraj zdobywanie wiedzy z różnych dziedzin Bądź śmiałym, pełnym animuszu nauczycielem Paul Torrance (1990 r. )

Cechy szkoły rozwijającej twórczość: w szkole nie wpaja się dzieciom, które do tego nie dojrzały , że uczą się dla siebie, szkoła ocenia i nagradza osiągnięcia uczniów udziela informacji zwrotnej stawia zadania i sama jest zadaniem Zadaniowość szkoły polega nie tyle na „lekcjach do odrobienia”, ale na systemie czytelnego i rzetelnego egzekwowania zadań. Szkoła stwarza uczniom możliwości do zaprezentowania świadomie przyjętego do realizacji celu. W szkole wszyscy : nauczyciele, uczniowie, rodzice przestrzegają ustanowionych praw, zasad; ich lekceważenie jest sprawiedliwie i odważnie karane.

Nauczyciel i uczeń nie są równouprawnieni, gdyż nie są oni takimi samymi podmiotami decyzyjnymi. Partnerstwo w szkole opiera się jedynie na wspólnym dążeniu do tego samego celu, a jest nim twórczy absolwent. Każde zadanie postawione uczniowi powinno być przemyślane i jednoznacznie przedstawione. Szkoła twórcza nie wymaga bogatego zestawu środków dydaktycznych, zwłaszcza typu: komputery, odtwarzacze DVD, dostęp do internetu. Im więcej filmów i ilustracyjnych programów komputerowych tym mniej żywego słowa, improwizacji i aktywności. W szkole nastawionej na rozwijanie twórczych uzdolnień najważniejsze są kontakty interpersonalne, spotkania z ludźmi. Edukacja , w której narzędzie zastępuje człowieka, jest pozbawiona sensu, gdyż uczy bycia w świecie przedmiotów a nie ludzi.

Koncepcja Anny Craft - twórczość przez małe „t” ( Little c Creativity ) Twórczość przez małe „t” można zdefiniować jako : wartość przenikająca całe życie jednostki, kierująca jej wyborami życiowymi, pomagająca podążać własną , świadomie zaplanowaną drogą życiową główny jej elementy to „myślenie możliwościowe”: (posssibility thinking) – postawa odrzucająca stagnację, brak działania; wyrażająca się w nieustannym zadawaniu pytań typu: Co zrobić żeby. . . ? Co, gdyby. . ? , Co się stanie jeśli. . ?

Ćwiczenia rozwijające myślenie i postawę twórczą: „Nietypowe rysunki” Zadaniem uczniów jest przedstawienie w postaci rysunku, rzeźby, kolażu, grafiki następujących obiektów : domu , który zamiast okien ma ręce, przezroczystego człowieka, szkoły marzeń , człowieka – rośliny, pojazdu przyszłości itp. „Jak to przedstawisz? ” Zadaniem uczniów jest narysowanie symboli graficznych danego pojęcia np. lekki, słodki, niebezpieczny, spadający, wygięty, złośliwy, piękny, ostry, wilgotny, szorstki , miękki, twardy itp. Zareklamuje to uczucie” Każdy uczeń losuje kartkę z nazwą pozytywnego uczucia np. radość, zadowolenie, szczęście itp. Ma za zadanie stworzyć reklamę tego uczucia w dowolnej formie. „Zareklamuj tę wartość (ideę)” Każdy uczeń losuje kartkę z nazwą ważnej wartości lub idee np. wolność , sprawiedliwość, dobroć, prawda, równość, tolerancja itp. Ma za zadanie stworzyć reklamę tej wartości lub idei w dowolnej formie.

„Znak ostrzegawczy” Przygotuj w dowolnej formie graficznej znak ostrzegawczy zniechęcający do zjawisk takich jak np. wojna , nietolerancja, prześladowania, konflikty, agresja, zniewolenie, nadmierny konsumpcjonizm itp. „Niekonwencjonalne wykorzystanie przedmiotów codziennego użytku” Przedstaw możliwości wykorzystania w sposób nietypowy, oryginalny (zabawny) np. gumki do włosów, grzebienia, spinaczy, słuchawki telefonicznej, karty telefonicznej, baterii, kredki, nożyczek, łyżki itd. itp. „Reklama” Zachęć klientów do zakupu różnych przedmiotów. Każdy z uczniów wyobraża sobie że jest jednym przedmiotem w sklepie i musi wymyślić coś , aby zachęcić kupującego. Wymyśl produkt, którego nie ma na rynku (w sklepie), a który mógłby zyskać uznanie klientów i skonstruuj jego reklamę.

„Dobierz kolejny przedmiot” Prowadzący ćwiczenie podaje literę np. „k”. Zadaniem uczestników jest narysowanie lub napisanie nazwy przedmiotu zaczynającej się od tej litery. Każdy następny przedmiot musi pasować do poprzedniego np. książka – kartka itd. Ćwiczenie można modyfikować. „Tworzenie instrukcji obsługi” Prowadzący ćwiczenie prosi o ułożenie instrukcji obsługi np. krawężnika, książki, wody, ognia, korzystania z powietrza, przestrzeni, lata, psa, przyjaciela itp. „Wyzwalanie twórczych dyspozycji przez działanie na fragmencie tekstu” Wysłuchanie fragmentu tekstu (niezbyt długiego. Układanie pytań do tekstu. Wymyślanie dalszego ciągu wydarzeń opisanych w tekście. Tworzenie ilustracji do tekstu. Przeprowadzenie „wywiadu” z bohaterami historii opisanej we fragmencie tekstu.

Łączenie barw z przeżyciami , odczuciami, uczuciami np. Radość ma kolor. . . . Podobne ćwiczenie można zrealizować z dźwiękami np. kojarzenie dźwięków z uczuciami, wymyślanie scenki filmowej do fragmentu muzyki. „Tworzenie obrazu” Tworzenie obrazu z elementów geometrycznych, kolażu z fragmentów ilustracji np. wyciętych z gazet, obrazu za pomocą grafiki komputerowej itp. „Opowiadanie” Układanie krótkiego opowiadania z podanym : przymiotnikiem, rzeczownikiem, bohaterem, sceną , zakończeniem itp.

Koniecznymi działaniami na rzecz wykrywania i stymulowania myślenia i postawy twórczej dzieci są: swoboda pytań kierowanych do nauczycieli, rozumienie uczuć i pragnień uczniów, innowacyjne prowadzenie lekcji , stwarzanie atmosfery otwartości i szczerości, okazywanie akceptacji i tolerancji oraz autentyczność i komunikatywność”

Działania nauczycieli przeciw rozwijaniu myślenia i postawy twórczej: „narzucanie przez nauczycieli swoich pomysłów, krytyka pomysłów uczniów, przekazywanie gotowej encyklopedycznej wiedzy, brak szacunku wobec stawianych przez uczniów dziwnych pytań, trzymanie się ściśle materiału i ustalonych reguł, stereotypowe myślenie nauczyciela, lekceważenie zainteresowań uczniów oraz stwarzanie stresującej atmosfery”

Jak postępować z dziećmi, aby były twórcze? pozwalaj dziecku na rozwijanie fantazji i na najbardziej niezwykłą zabawę jeśli tylko możesz, uczestnicz w zabawach dziecka ułatwiaj dziecku poznanie twórczości artystów różnych dziedzin sztuki akceptuj szalone pomysły dziecka i nie wyśmiewaj ich częściej chwal niż krytykuj zaufaj pomysłom dziecka towarzysz dziecku w jego twórczych i oryginalnych działaniach zapewnij dziecku poczucie bezpieczeństwa i pełnej akceptacji

Metoda TROP T – twórcze Ro – rozwiązywanie P – problemów 3 etapy opracowania samego problemu 3 etapy polegające na wytworzeniu rozwiązań

Przestrzeń problemu. 1. Etap dostrzeżenia problemu 2. Etap zrozumienia problemu 3. Etap poprawnego sformułowania problemu Przestrzeń rozwiązań 1. Zbudowanie modelu zadania pierwotnego 2. Szukanie rozwiązań dla zadania zastępczego 3. Przystosowanie pomysłów zaproponowanych na etapie drugim do wymagań właściwego problemu

Etap dostrzeżenia problemu Proces analizy problemu zaczyna się od analizy trudności, przeszkód i kłopotów spowodowanych przez jakiś stan rzeczy. Taka analiza powinna mieć na celu dostrzeżenie i wstępne sformułowanie problemu stanowiącego pierwotna przyczynę trudności. Etap rozumienia problemu Zrozumienie samej istoty problemu, tego co w nim najważniejsze, jego kontekstu. Może to polegać na zdobywaniu wiedzy na temat kluczowych pojęć związanych z problemem albo na zastanowieniu się nad rozmaitymi aspektami i stronami samego problemu Etap poprawnego sformułowania problemu Refleksja nad sposobem sformułowania zadania. Jej cel - wykrycie wszystkich założeń , które tkwią w naszym myśleniu o problemie ze szczególnym uwzględnieniem założeń nie wyrażonych wprost. Po wykryciu tych założeń dzielimy je na 3 grupy: te które akceptujemy, te które odrzucamy , te które akceptujemy częściowo (np. pod warunkiem zmiany ich treści)

Techniki służące dostrzeganiu problemów: Grupa 1 – techniki służące stymulowaniu ciekawości • „burza pytań” • test zdań niedokończonych Grupa 2 - Kruszenie - (niszczenie naszych dotychczasowych wyobrażeń i przekonań na temat rzeczywistości) – • „kruszenie obiektu” • „kruszenie idei” Grupa 3 – wykorzystywanie analogii Grupa 4 – techniki kombinatoryczne • „indeks rzeczowy” • „morfologia pola problemowego” Grupa 5 – wykorzystywanie paradoksu • identyczny paradoks • tworzenie antynomii (struktury „A” i „nie- A” np. bezsilna siła, : bezkrwawa wojna”, „czynna bierność”)

Techniki służące zrozumieniu problemu: - kontrolna lista pytań - techniki z wykorzystaniem analogii i metafor - Koło (circept) - diagram kołowy - skupienia Techniki z zaangażowaniem własnego ciała: - identyfikacja osobista - psychodrama

Formułowanie i przeformułowywanie problemu A określenie „warunków brzegowych” B wykrywanie tzw. „milczących założeń” C redefinicja problemu D CZYSTKA Ocena 1. Opinia kogoś kompetentnego – lista pytań do eksperta Jak wysoko oceniasz prawdopodobieństwo pojawienia się tego rozwiązania bez zastosowania technik twórczego myślenia? W jakim stopniu twoim zdaniem zaproponowane rozwiązanie odbiega charakterem od innych już istniejących? Określ korzyści wyniesione z zastosowania technik twórczego myślenia, jeśli istnieją (lepsze rozumienie problemu, sformułowanie, ujrzenie w innym świetle, nowe pomysły, rozwiązanie innego problemu)