Definisanje osnovnih pojmova u turizmu PRISTUPI IZUAVANJU TURIZMA

Definisanje ` osnovnih pojmova u turizmu

PRISTUPI IZUČAVANJU TURIZMA • turizam - jedna od najmasovnijih, najdinamičnijih (najbrže rastućih) i najsloženijih društvenoekonomskih pojava savremenog doba • predmet ozbiljnijih naučnih istraživanja postao je tek polovinom 20. veka kada je počeo njegov izuzetno dinamičan rast i razvoj – organizacija putovanja, smeštaja, izgradnja infrastrukture itd. • jedno od najmultidisciplinarnijih područja naučnog istraživanja

• Turizam je kompleksna društvena pojava, vezan za veliki broj privrednih grana, utiče na razvoj drugih delatnosti • Veliki broj pristupa turizmu • U izučavanju turizma neophodno je koristiti veliki broj naučnih oblasti i disciplina čija selekcija zavisi od svrhe istraživanja • Uzročno-posledične veze • Usko vezan za stepen privrednog razvoja; pokretač je društveno ekonomskog napretka; • Jedna od vodećih privrednih grana, naročito za zemlje u razvoju.

• 1, 3 milijarde međunarodnih turista i više milijardi domaćih turista • UN WTO – UN STO procene 3, 5% stopa rasta na globalnom nivou uprkos globalnim izazovima – svetske finansijske krize, klimatske promene, politička nestabilnost • Do 2030. godine oko 1, 8 mlrd stranih turista u svetu

Interdisciplinarnost pristupa istraživanja turizma

TURISTIČKA PRIVREDA • RAZNOVRSNE DELATNOSTI (PRIVREDNE I NEPRIVREDNE) KOJE POJEDINAČNO PRIPADAJU RAZLIČITIM OBLASTIMA ALI SVOJOM EKONOMSKOM FIZIONOMIJOM I FUNKCIJOM ULAZE U SASTAV TURISTIČKE PRIVREDE.

EKONOMIKA TURIZMA TRETIRA TURIZAM SA • MAKRO-EKONOMSKOG • MIKROEKONOMSKOG ASPEKTA Uticaj turizma na svetsku privredu i konkretne nacionalne privrede Uticaj turizma na delatnosti turističke privrede

MAKROEKONOMSKI ASPEKT izučavanja Ekonomike turizma Pojave, procesi i problemi u vezi sa funkcionisanjem i upravljanjem ekonomijom u celini: v Bruto domaćim proizvodom v Nacionalnim dohodkom v Potrošnjom v Štednjom, kamatama, investicijama, ekonomskim rastom v Spoljnotrgovinskom razmenom v Deviznim kursom v Platnim bilansom v Fiskalnom i monetarnom politikom, zaposlenošću v Inflacijom i sl.

• BDP - GDP BRUTO DOMAĆI PROIZVOD (Gross domestic product – GDP) predstavlja zbir proizvedenih dobara i usluga u određenom vremenskom periodu (obično u toku jedne godine) u jednoj nacionalnoj ekonomiji. Formula za izračunavanje bruto domaćeg proizvoda: GDP = C + I + G + (X-M) C – Potrosnja stanovnštva (private consumption) I – Investicije (gross investment) G – Potrošnja države(government spending) X-M – Razlika između izvoza i uvoza (exports – imports)

• Društveni bruto proizvod je mera ukupne vrednosti proizvodnje dobara i usluga privrede u određenom razdoblju, najčesće u jednoj godini • Drustveni bruto-proizvod, kao najširi sistem obračuna vrednosti ukupne proizvodnje, sadrži u sebi društveni proizvod i nacionalni dohodak.

Vrednosna struktura društvenog bruto proizvoda Ako se od društvenog bruto proizvoda oduzme preneta vrednost utrošenih sredstava za proizvodnju, dobija se društveni neto proizvod (nacionalni dohodak). Nacionalni dohodak predstavlja novostvorenu vrednost koju jedna drustvena zajednica (država) proizvede u toku određenog vremenskog perioda (npr. za godinu dana).

MIKROEKONOMSKI ASPEKT izučavanja Ekonomike turizma Pojedinačne ekonomske pojave, veličine i odnosi vezani za turiste i privredne turističke subjekte (domaćinstva i turistička preduzeća): Ø Troškovi proizvodnje Ø Formiranje i raspodela profita i štednja Ø Formiranje cena Ø Proizvodnja i distribucija turističkih usluga i roba za turističku potrošnju Ø Pojedinačna tržišta Ø Individualna štednja i akumulacija Ø Životni standard i lična potrošnja

Definisanje pojmova turista i turizam • od engleske reči tour koja je u početku imala značenje samo za kružno putovanje • prva izvedenica od reči tour -tourist- prvi je put upotrebljena pre dva veka u pogrdnom značenju • definicija navedenih pojmova ima gotovo koliko i autora iz najrazličitijih naučnih disciplina

Kriterijumi koji moraju biti zadovoljeni pri definisanju pojma turista • • • prostorna komponenta – svaki putnik ipak nije turista, iako je svaki turist putnik! Svetska turistička organizacija (UNWTO) u svojoj definiciji drži da se putovanje mora odvijati izvan uobičajene sredine određene osobe (bilo u zemlji, bilo u inostranstvu). suština putovanja – osoba napušta uobičajenu sredinu na sopstvenu inicijativu i to dobrovoljno u okviru svog slobodnog vremena te ne obavlja neku lukrativnu delatnost niti tokom putovanja niti u odredištu svog putovanja, a to je putovanje uvek dvosmerno, što znači da se turista uvek vraća u mesto svog stalnog prebivališta

• • • vremenska komponenta – osoba mora privremeno boraviti izvan uobičajene sredine duže od 24 h, ali maksimalno do godinu dana. Za osobu koja boravi izvan uobičajene sredine manje od 24 sata koristi se naziv izletnik (excurisonist). Svetska turistička organizacija koristi se i terminom jednodnevni posetilac (same-day visitor). svrha putovanja – osobe koje putuju motivisane odmorom, rekreacijom, sportom zdravstvenim razlogom ili posetom prijateljima i rodbini ili su na poslovnom putu, studiju (kraćem od godine dana), hodočašću, prema definiciji UNWTO-a, ubrajaju se u turiste. Turistima se ne smatraju: aktivni pripadnici oružanih snaga, putnici na dnevnim rutinskim putovanjima, putnici koje svakodnevno putuju na posao, u školu, na studije, putnici u tranzitu, migranti i radnici na privremenom radu, nomadi, izbeglice i prognanici te osobe iz diplomatskog kora i konzularni predstavnici.

Ko je turista? • prema WTO-u, to je svaka osoba koja putuje izvan svoje uobičajene sredine kraće od 12 meseci i čija glavna svrha putovanja nije vezana uz obavljanje neke lukrativne aktivnosti u mestu koje posjećuje • prema E. Cohenu: „turista je dobrovoljni, privremeni putnik koji putuje u očekivanju zadovoljstva koja mu mogu pružiti novosti i promene doživljene na relativno dugom i neučestalom kružnom putovanju“

Klasifikacija putnika PUTNICI - godišnji odmori - aktivno bavljenje sportom - rođaci i prijatelji - ostali razlozi iz zadovoljstva Nisu uključeni u turističku statistiku Uključeni u turističku statistiku Iz osobnog zadovoljstva Posjetitelji - sastanci - misije - poslovni sastanci Svrha posjete Poslovno Rezidenti - stranci Stranci - studijski - zdravstveni -tranzit - ostalo Radnici u pograničnim zonama Izletnici (3) Turisti (1) Iz drugih motiva Putnici na krstarenjima (4) Članovi raznih posada (nerezidenti) (2) Nomadi Radnici u tranzitu (8) Izbjeglice Članovi oru-žanih snaga (7) Dnevni posjetitelji (5) Strane posade (6) Konzularni predstavnici (7) Diplomati (7) (1) Posjetitelji koji borave najmanje jednu noć u zemlji koju posjećuju (2) Strane zračne ili brodske posade koje koriste smještaj u zemlji koju posjećuju (3) Posjetitelji koji ne noće u posjećenoj zemlji iako postoji mogućnost posjete tijekom dana ili više dana i koji se vraćaju na svoj brod ili valk da bi prespavali (4) Uobičajeno uključeni u izletnike. Odvojena klasifikacija ovih posjetitelja nije preporučljiva (5) Posjetitelji koji dolaze i odlaze istog dana (6) Posade koje nisu rezidenti zemlje koju posjećuju i koji ostaju samo jedan (7) Putnici koji putuju iz zemlje domicila u drugu zemlju na dužnost i obratno (uključujući kućnu poslugu i uzdržavanu pratnju) (8) Putnici koji ne napuštaju tranzitno područje zračnih ili brodskih luka. U određenoj zemlji, tranzit može uključivati i boravak od jednog ili više dana. U tom slučaju, oni trebaju biti uključeni u statistiku posjetitelja Privremeni imigranti Stalni imigranti

Pristupi definisanju turizma • institucionalni (dominantno se bavi ulogom i značajem pojedinih institucija, posrednika i organizacija u turističkoj aktivnosti); • proizvodni (fokusira istraživanje na turističku uslugu, njenu proizvodnju, tržište i potražnju); • upravljački (detaljno definiše planiranje, organizaciju i kontrolu u turizmu); • istorijski (dominantno prati istorijske i razvojne aspekte fenomena „turizam“); • ekonomski (bazira se na analizi ponude i potražnje, uticaja turističke potrošnje na nacionalnu ekonomiju); • sociološki (fokusira se na pitanja vezana za ponašanje ljudi, tj. turista kao individua, u grupi ili širih uticaja turizma na društvo); • geografski (fokusira se na pitanje lokacije prirodnih i, uopšte, geografskih atraktivnosti), • interdisciplinarni (turizam posmatra kao fenomen koji ima uticaj na sve elemente privrednog i društvenog života).

Šta je turizam? „Turizam je skup odnosa i pojava koje proizlaze iz putovanja i boravka posetilaca nekog mesta, ako se tim boravkom ne zasniva stalno prebivalište i ako s takvim boravkom nije povezana nikakva njihova privredna delatnost“ (Hunziker i Krapf) dve osnovne determinante turizma: prostor izvan domicila i potrošnja sredstava stečenih izvan mesta turističkog boravka

“Turizam je skup pojava i odnosa proizašlih iz interakcije turista, davalaca usluga, država i lokalnih zajednica domaćina u procesu privlačenja i ugošćivanja tih turista i drugih posetilaca (izletnika)” (Goeldner et al. ) – četiri temeljna subjekta u turizmu: • • turisti (i izletnici) preduzeća i ostali poslovni subjekti država zemlja domaćina lokalna zajednica

Definicija turizma prema UNWTO -u • Turizam uključuje aktivnosti proizašle iz putovanja i boravka osoba izvan njihove uobičajene sredine ne duže od jedne godine radi odmora, poslovnog putovanja i drugih razloga nevezanih uz aktivnosti za koje bi primili ikakvu naknadu u mestu koje posećuju.

• Turista je svaka osoba koju u mestu izvan svog prebivališta provede najmanje jednu noć u ugostiteljskom ili drugom objektu za smeštaj gostiju, radi odmora ili rekreacije, zdravlja, studija, sporta, religije, porodice, poslova, javnih misija i skupova.

Pet temeljnih karakteristika turizma • turizma nema bez putovanja i kretanja ljudi kao i njihovog boravka u turističkim odredištima (što uključuje i učestvovanje u različitim aktivnostima u turističkoj destinaciji) • putovanje i boravak moraju se odvijati izvan uobičajene sredine u kojoj se osoba inače kreće, živi i radi, pa tako turizam inicira neke nove aktivnosti koje osobe ne praktiku u domicilu • privremeni boravak u turističkom odredištu znači da se turizam zasniva na dvosmernom, odnosno kružnom putovanju (domicil-turističko odredište-domicil) koje ima definisan vremenski interval u kojem se odvija (ne duži od 12 meseci) • svrha turističkog putovanja nikad se ne vezuje za stalni boravak u destinaciji i/ili uz zapošljavanje • u turističkom odredištu turisti troše, ali ne privređuju

Definicija turizma sa stanovišta turističke ponude • Turizam je privremeno kretanje u destinacije izvan uobičajenog mesta stalnog boravka i rada te uključuje aktivnosti za vreme boravka u destinaciji i usluge kojima se zadovoljavaju potrebe turista

Istorijski razvoj turizma Faze u razvoju turizma: 1. Predfaza, od „prapočetaka“ do 1841. godine –predfaza (Epoha turizma privilegovanih klasa) Epoha 2. Početna faza, 1841– 1914. godine savremenog 3. Razvojna faza, od 1914. do 1945. godine i turizma 4. Visoka faza, od 1945. godine do danas. na osnovu kriterijuma: - razlike između stepena razvijenosti saobraćajnih sredstava, - motivi putovanja i - broja učesnika u putovanjima

Predfaza, od „prapočetaka“ do 1841. godine Slobodno vreme Slobodna novčana sredstva Trajala je skoro 5000 godina Stara Mesopotamija, Vavilon i Sumer (4000 godina pne. ) - ustanovljen je novac; otkriće točka; • kraljica Hatšepsut na današnjoj teritoriji Somalije (nekadašnji Punto) 150 godina pne. , što je prikazano i na zidnom reljefu u hramu u Luksoru. • •

Predfaza, od „prapočetaka“ do 1841. godine • U istočnim robovlasničkim državama, Vaviloniji, Asiriji, Palestini i Persiji, pojavljuju se i prvi ugostiteljski objekti - karavan-saraji, prenoćišta za hodočasnike uz hramove (jedni od najraskošnijih su bili kraj hrama Serapeuma u egipatskom gradu Kanopusu), gostionice, krčme, pivnice i prenoćišta za činovnike. • Korisnici usluga smeštaja, ishrane i pića u ovim objektima, pored domicilnog stanovništva, bili su trgovci i putnici na putu između stare Kine i Indije i antičkih naroda južne Evrope na maršruti „Put svile“.

• Hamurabijev zakonik predstavlja najpoznatiji i najbolje sačuvani zakonik drevne Mesopotamije. Pronađen je 1902. godine u iranskom gradu Suzi, gde ga je kao ratni plen odneo elamićanski kralj Šutruk Nahunt u 12. veku pre nove ere. Tekst je ispisan na steni od crnog diorita, visokoj 2, 62 m. Danas se čuva u muzeju Luvr. Zakonik je preveo na francuski orijentalist Šel. Na vrhu stele nalazi se slikovni prikaz boga sunca Šamaša, kako sedi, i Hamurabija dok stoji u naklonu pred njim. Bog nadahnjuje vladara da donese svoj zakonik, ali vladar vrši zakonodavnu delatnost. Zakonik je nastao u poslednjim decenijama vladavine Hamurabija (vladao 17281686 pre nove ere).

• u starom Egiptu, Vavilonu, Asiriji, Fenikiji, Persiji, Palestini, Kini, Indiji, Meksiku i na drugim teritorijama širom sveta, postojale pojave analogne i veoma bliske današnjim turističkim kretanjima. Ove analogne pojave bile su motivisane različitim razlozima – trgovinom, uspostavljanjem mira, religioznim razlozima i sl. , u putovanja se, zbog vladajućeg proizvodnog odnosa (eksploatacija) uključivao relativno skroman broj ljudi, te je i dimenzija putovanja bila skromnog obima.

Khnum. Bog vode • Prva prava putovanja počinju u Egipatskom kraljevstvu (4850– 715 god. pne. ), jer je upravo Egipatsko kraljevstvo prva poznata civilizacija koja je uspostavila državne funkcije na centralizovanim lokacijama. Putovanja do tih lokacija odvijala su se brodovima duž Nila.

Prve „prave“ civilizacije – stara Grčka (od 900. do 200. godine pne) i Rimska država (posebno Zapadnorimsko carstv do druge polovine V veka) - veći broj motiva putovanja, - razvijena saobraćajna infrastruktura i suprastruktura, - razvoj ugostiteljskih objekata, - unapređenje pravnih propisa koji regulišu privremeni boravak putnika

Olimpijske igre -ustanovljene 884. god pne (ili 776) -neprekidno održavane dvanaest vekova -Motivi putovanja: trgovina, rekreacija, sport, zabava, obrazovanje i kulturno uzdizanje Ugostiteljski objekti ksenodohije (građevine sa dvorištem okruženim tremovima), koji su se isticali visokim stepenom higijene i komfora, a bile su namenjene uglavnom strancima. Objekti za smeštaj: leshe, pandokeje, katagogije i katalizeje, kao i posebni objekti za ishranu i piće kao što su: kapeleje, termopolije, oinonije (vinarije) i krčme. Ugostiteljski objekat kojim je upravljala država zvao se pritaneja i u njemu su se dnevno na obede i religijske obrede okupljali pritani (poslanici), a u njemu je priređivan svečani ručak u čast pobednika na Olimpijskim igrama. Ugostiteljstvo je, pored Atine, bilo razvijeno i u Korintu, najvećem trgovačkom i lučkom gradu stare Grčke

Snažna pravna regulativa radi zaštite putnika i gostiju. Postojali su strogi zakoni protiv izrabljivanja stranaca, krađe putnika, nehigijene, nemoralnih priredbi, nekvalitetnih ugostiteljskih usluga, pa čak i propisi u vezi sa promenom valuta

Rimska država • izgrađena razgranata mreža puteva koja je omogućavala putovanja i do 125 kilometara u jednom danu uz mogućnost menjanja zaprege na stanicama duž puteva. • Trase tih puteva (oko 90. 000 km), koje su povezivale Rim sa Galijom, Velikom Britanijom, Španijom i Grčkom, predstavljaju u velikom broju i podlogu savremenih puteva – Via militaris (vojni put ili put vojnika), Via egnatia (Ignjatijev put)

Via Egnatia

• Ugostiteljstvo: Iskopine iz Herkulanuma i Pompeje pokazuju da je u rimskoj državi pre više od dve hiljade godina bilo mnogo različitih ugostiteljskih objekata. Prvi ugostiteljski objekti nikli su duž rimskih puteva, to su bila jednostavna konačišta, gde se moglo samo prenoćiti, dok su hranu i piće putnici nosili sa sobom. Kasnije su uz konačišta dograđivane prostorije u kojima su se pružale usluge hrane i pića.

• Na putevima su podizane postaje koje su vezivale Rim sa udaljenim gradovima i pokrajinama. One su se sastojale od staja zvanih mutaciones i prenoćišta zvanih mansiones. Za boravak careva i visokih državnih činovnika podizani su posebni objekti zvani pretorie i palate. • U rudimentiranim oblicima vodnička služba, • Razvoj pravnih propisa, koji regulišu prihvat i boravak putnika, donetih u Staroj Grčkoj, nastavljen je i u rimskoj civilizaciji. • Raspad Rimske države, od 476. god. do početka XVI veka, označava početak feudalizma, period kada je došlo do relativnog opadanja aktivnosti u vezi sa putovanjima koja su bila značajnije izražena u doba robovlasništva. • Putovanja su gotovo zamrla tokom srednjeg veka (V–XIV veka). Dominacija Rimskog carstva se raspala, putovanja su postala sporadična i opasna. Rušenje prethodnog sistema rezultiralo je i u prekidu organizacije i kontrole saobraćajnog sistema, monetarnog sistema, jezika sporazumevanja, što je putovanja učinilo rizičnim i nepovoljnim.

Feudalizam • Najveći broj putovanja u ovom periodu bio je motivisan verskim i religioznim razlozima, a njih je crkva i stimulisala • Marko Polo, obilazio su teritorije koje su obuhvatili krstaški ratovi, o čemu govore zapisi o njegovim putovanjima i avanturama (1275– 1295) preko Srednjeg Istoka i u Kinu • procesije i hodočašća do različitih crkvenih centara (Lurd, Rim, Jerusalim, Benares i dr. ) • pripadnici vladajuće feudalne klase su organizovali i različite turnire, takmičenja i lovne pohode u kojima je učestvovao relativno mali broj ljudi.

Feudalizam • U 13. veku se prvi put propisima reguliše otvaranje i poslovanje ugostiteljskih objekata, čime su obuhvaćeni: plaćanje troškova, kvalitet jela i pića, način usluživanja gostiju u baždarenim posudama i drugi aspekti poslovanja • Prvi hotel „Korona“, izgrađen 1345. godine u Ruanu u Francuskoj

Slom feudalizma i buržoaska revolucija, početak XVI veka. • Prevlast preuzima građanska klasa, dolazi do procvata ekonomske, kulturne, umetničke i političke misli. • Sa pojavom humanizma i renesanse civilizacija se postepeno oslobađa vekovnih stega i lanaca feudalnog poretka. • Od XVI veka ponovo počinju da se razvijaju ideje slobode tela i duha, opisuju prirodne lepote različitih područja, interesantni običaji, spomenici kulture i sl. • U XVII i XVIII veku naglašena su individualna putovanja mlade buržoazije – The Grand Tour Era (1613– 1785), podstaknuta većim brojem faktora: naučna i tehnička dostignuća, nove političke ideje, razvoj ekonomije, kulture i sl

The Grand Tour (veliko putovanje)

Početna faza, 1841– 1914. godina • izum parne mašine, izgradnja savremenih puteva, pojava železnice i parobroda, pronalazak motora sa unutrašnjim sagorevanjem, pojava automobila pred kraj XIX veka

Industrijska revolucija • industrijskoa revolucija (1750– 1850): nagla urbanizacija, napuštanje seoskih sredina i ruralnog načina života i prelazak u velike gradove, razvoj niza privrednih delatnosti, razvoj velikih gradova, Velika koncentracija stanovništva porast zapošljavanja u gradovima, njihov način života i stanovništva i povećanje opšte ugroženosti, depresije, dohotka po glavi frustracije i alijenacije, izazivaju i stanovništva jačaju potrebu za turističkom dokolicom.

• Kada se u Jorkširu u Engleskoj 1825. godine pojavio prvi voz na parni pogon, njega je pozdravila masa od 40. 000 ljudi i 21 hitac iz puške.

Saobraćajna revolucija Fultonov parobrod (1808), Stivensonova lokomotiva (1924), benzinski motor i automobil (1884), avion braće Rajt (1903) 1820. otvorena je prva brodska linija između Engleske i Severne Amerike, • 1830. godine prva železnička linija Liverpul – Mančester, • 1850. železnička linija Moskva – Sankt Peterburg • Uporedo sa tim razvijalo se hotelijerstvo, najpre u Engleskoj, a onda i u kontinentalnoj Evropi. Još krajem 18. i početkom 19. veka u Engleskoj su se pojavila prva odmarališta kao što su Brajton, Sauthend, Čeltenhelm i druga • • •

1841. god. Tomas Kuk (Thomas Cook) - u sopstvenoj režiji pravi zaokružene turističke usluge u formi paket aranžmana - po prvi put se bavi posredovanjem između turističke tražnje i turističke ponude uvodi u opticaj i rezervaciju, itinerer (program puta), vaučer (voucher) -

Thomas Cook -Osnivač modernog turoperatorstva -1841. organizuje ekskurziju železnicom iz Lejkestera u Lafboro za 570 putnika i sa povratnim kartama. -1842 -1844. radi na letnjim izletima za antialkoholičarska društva i vikend škole -1845. počinje sa full-time ekskurzijama i prvi put zarađuje agencijsku proviziju. -1855. organizuje posetu iz Lejkestera u Pariz na Svetsku izložbu -1856. put u Evropu -1864. u partnerstvu sa sinom prelazi Atlantik da bi pripremio turu po SAD. Premešta sedište kompanije u London -1872. prvi put oko sveta (222 dana) -John Mason Cook 1877 postaje samostalni menadžer u biznisu a Tomas Kuk dobija fiksnu godišnju platu. -J. M. Cook 1865. osniva list Ekskurzionista (prototip brošure)

-1870. Postaje agent za ture od Nemačke do Italije (tokom francusko-nemačkog rata) -Otvara kancelariju u Kairu, -Od 1886. agent je za krstarenja Nilom, aktivira svoju flotu parobroda -1877 otvara hotel u Luksoru -1880. otvara kancelarije u Bombaju i Kalkuti, uvodi organizovanu prodaju voznih karata -1884. po nalogu vlade organizuje put generala Gordona u Sudan 1869

1874 Thomas Cook objavljuje svoj prvi vodič za Švajcarsku 1878. Osniva menjačku službu

• 1891. piše knjigu “Putnički biznis – 50 godina progresa” • 1894. osnovana kompanija Egypt Ltd. Koja zastupa različite interese Thomas Cook u Egiptu (npr. poštanska služba) • 1919. agencija organizuje prvo putovanje iz zadovoljstva avionom

1927 Thomas Cook & Son Ltd organises the first personallyconducted air tour - from New York to Chicago for the Dempsey-Tunney heavyweight boxing contest. 1928 Frank and Ernest Cook, the two surviving grandsons of Thomas Cook (Bert having died in 1914), retire, selling the family business to the Compagnie Internationale des Wagons-Lits et des Grands Express Européens. 1939 Holidays by air on specially chartered aircraft to the French Riviera are included in Cook's summer brochure for the first time.

1948 Thomas Cook & Son Ltd becomes stateowned under the British Transport Holding Company. 2001 Thomas Cook is acquired by C&N Touristic AG, which changes its name to Thomas Cook AG and launches a new logo. 2003 Thomas Cook Airlines is officially launched in the UK.

2008 Thomas Cook Group acquires 74. 9% of the issued share capital in Thomas Cook India Limited and 100% of Thomas Cook branded businesses in Egypt, as well as licences for the Thomas Cook brand in a total of 15 Middle East countries. 2008 Thomas Cook Group announces the acquisition of Canada's Tri. West Travel Holdings, French tour operator Jet Tours, and UK independent travel companies Hotels 4 U, Gold Medal and Elegant Resorts. 2010 Thomas Cook Group acquires 100% of Think W 3, owner of Essential Travel, one of the leading online providers of travel-related products. In addition, the Group agreed to acquire 100% of Öger Tours, a leading German tour operator specialising in package holidays to Turkey.

• pojava štampanih programa putovanja i prve literature namenjene turizmu. • Itinerer, brošura i serija vodiča po pojedinim zemljama, stručne studije koje su direktno uticale na razvoj turizma (studije o korisnosti boravka u Alpima, korisnosti boravka i kupanja u morskoj vodi). • Karl Bedeker je 1839. godine publikovao prvu knjigu-vodič koja je obuhvatila i ugostiteljske objekte. • U 1851. godini za potrebe putnika izdata je lista hotela u Londonu, • vodič kroz hotele i restorane sa preko 8000 objekata, „The Royal Guide“, izdat je 1854. godine

Faktori koji su krajem XIX veka uticali na dalji ubrzani razvoj turizma i njegovo omasovljavanje: • razvoj železničke infrastrukture, • izgradnja ugostiteljskih kapaciteta, • podizanje standarda u opštoj organizaciji turističkih putovanja, • razvoj tehnike i tehnologije, posebno u saobraćaju. • Hoteli i restorani postaju vrlo luksuzni objekti koji se razvrstavaju u kategorije zavisno od obima i kvaliteta usluga koje pružaju

Ostali faktori • U Londonu je 1863. god. otvorena prva linija metroa; • u Berlinu se 1879. godine pojavio prvi električni tramvaj; • Otis je proizveo prvi lift 1900. god. • Ubrzanje telekomunikacija sa otkrićem telegrafa 1837. god. , • prekookeanskog kabla 1866, • 1876. god. otkrićem telefona i bežičnog radija.

Uticaj razvoja saobraćaja na razvoj turizma • pojava prvog automobila na četiri točka kojim se upravljalo pomoću osovinskog rukavca i prenosnog mehanizma koji je konstruisao Karl Benc 1885. godine. • otkrića karburatora-raspršivača (Majbah), pneumatika (Danlop), uređaja za paljenje (Boš), motora koji se napaja dizel gorivom (Dizel), proizvodnja čuvenih Fordovih modela „T“ i „Thin lizzie“ (1913. god. ), prvih automobila koji su počeli serijski da se proizvode. • u vazdušnom saobraćaju: konstrukcija prvog aviona 1903. godine (Vilbur i Orvil Rajt), prvim komercijalni putnički prevozom putnika 1914. godine na relaciji St. Peterburg–Tampa u SAD, prvi internacionalni let koji je ostvarila američka kompanija Pan American 1927. godine od Ki Vesta na Floridi do Havane na Kubi.

Razvojna faza, 1914– 1945. godine • razvojne tendencije su zaustavljene u vreme Prvog svetskog rata, 1914. godine • 1936. god radnički sindikati u Francuskoj izborili pravo na 14 -dnevni plaćeni godišnji odmor u punom iznosu. Radnici su se izborili i za skraćenje radne nedelje sa preko 48 radnih časova na 42 časa • 1938. god. Donet Akt o plaćenom godišnjem odmoru • Neke kompanije sponzorišu ture za mlade • Raste ideja o putovanju za vreme godišnjeg odmora • Velika privredna depresija 1929. godine • U Velikoj Britaniji je 1930. godine izgrađen prvi omladinski hotel – hostel, a 1937. je otvoren prvi kamp za odmor (holiday camp)

Visoka faza, od 1945. godine do danas • oporavljanje svetske privrede i liberalizacija kretanja • povećava se i učešće turizma, posebno ugostiteljstva u privrednoj strukturi velikog broja zemalja • širenje mreže saobraćajnica: uvođenja mlaznih aviona 60 -ih godina i širokotrupnih aviona 70 -ih godina prošlog veka • nastavlja se i tradicija stvaranja hotelskih i restoranskih lanaca, novi tipovi hotelskih i restoranskih kapaciteta: turističko-hotelski kompleksi, risort-objekti, turistička sela, restorani brze ishrane, restorani sa samoposluživanjem • intenzivnije se razvijaju i društvene turističke organizacije

Faktori koji su uticali na brži razvoj turizma posle II Svetskog rata • • • Prosperitet Plaćeni godišnji odmori Razvoj avio-saobraćaja, avio-kompanija Viši nivo obrazovanja Dobra infrastruktura, procvat televizije Stvorena pravila koja su sprečavala nelojalno ponašanje turoperatora: izvesno vreme provesti na destinaciji; min i max periodi za rani buking; min cene za inclusive ture; čarter letove mogu bukirati samo određene grupe

60 -godine 20. veka • Hotelijeri i avio-kompanije sve više traže avansno plaćanje • Ulaganja u brošure, reklamu • Turoperatori diktiraju uslove hotelijerima • Još uvek postoje psihološke prepreke: strah od letenja, ksenofobija, odbijanje strane kuhinje • Uvodi se “švedski sto”

Prekretnice u razvoju turizma Nezabeležena istorija 4850 pne – 715 pne 1760 pne – 1027 pne 1100 pne – 800 pne 900 pne- 200 pne 500 pne – 300. Začeci putovanja; razlozi nisu turističke prirode (odmor, rekreacija, radoznalost, avantura i sl. ) Egipćani, putovanja u politicke i kulturne centre Shang dinastija ustanovljava trgovačke rute na udaljene destinacije Dalekog Istoka Feničani su izgradili moćnu mornaričku flotu za trgovinu i putovanja širom svoje imperije Grci su izgradili uobičajenu ekonomsku terminologiju i valutni kurs, kao i usluge koje su se pružale između gradova. saobraćajne, ugostiteljstke, menjačke, vodičke Rimljani su unapredili puteve, pravni sistem, ugostiteljstvo, putovanja zvog poslovnih razloga, avanture, zadovoljstva

300 - 900 Maje su ustanovile putničke i trgovačke puteve u delovima Centralne i Severne Amerike 1096 - 1295 Evropska putovanja na neuspele religiozne krstaške ratove za prevlast nad hrišćanskim teritorijama pod muslimanskom kontrolom, vojni pohodi tokom kojih su se upoznavala i nova mesta i kulture Putovanja Marka Pola na Daleki Istok su izazvala enormno interesovanje za putovanja i tgovinu. Sa putovanja su donošeni novi začini a sa njima i novi ukus hrane, prvi put se pojavljuju so i biber u Evropi. 1275 - 1295

14 – 16 v. Pored ratničkih pohoda nove teritorije su upoznavane kroz putovanja u svrhu trgovine, razvijanja različitih komercijalnih aktivnosti, ulaganja u privrede drugih zemalja. . . 1613 - 1785 18 – 19 v. Era Grand Tour u kojoj su putovanja bila statusni simbol za mentalno i fizičko zdravlje pojedinca uz upoznavanje drugih kultura i civilizacija savremenog sveta Industrijska revolucija je dovela do rasta tehnoloških dostignuća, ušinivši putovanja lakšim i mnoga tržišta dostupnijim; rast ličnog dohotka, životnog standarda dovodi do istovremenog putovanja radi posla i rekreacije, zabave i razonode

1841 Tomas Kuk organizuje prvo grupno putovanje u Engleskoj 1903 Braća Rajt (Wright Brothers) načela su novu eru, izveli su prvi uspešan let avionom 1913 Westinghouse Corporation plaća godišnji odmor svojim radnicima 1914 Henry Ford počinje masovnu proizvodnju Fordovog Model T 1919 Prvi putnički let avionom po redu letenja između Londona i Pariza

1945 Završetak II Svetskog rata i početak nove ere prosperiteta, u kojoj se milioni ljudi sa diskrecionim dohodkom, vremenom i interesovanjima, uključuje u putovanja sa iz poslovnih i razloga odmora i rekreacije 1950 Diners Club uvodi u opticaj prvu kreditnu karticu 1952 Let na putničkom Jet, mlaznom, avionu, na ruti London - Johanesburg 1978 Zaoštravanje konkurencije na tržištu avio saobraćaja, deregulacija avio saobraćaja (ruta i cena) 2001 Dennis Tito se otisnuo na let u svemir kao prvi svemirski turista, plativši 20 miliona USD za osmodnevni boravak u Međunarodnoj svemirskoj stanici Dodatne pooštrene mere bezbednosti u avio saobraćaju posle terorističkog napada na kule WTC u NY City i u Pentagonu Washington D. C. 2001 2002 Uveden Evro kao valuta EU, jedan od znakova liberalizacije putovanja unutar zemalja članica EU