Osnovne funkcije turizma i uticaj na privredu grupa

Osnovne funkcije turizma i uticaj na privredu

• grupa ekonomskih funkcija; • rekreativno-zabavna funkcija; • kulturno-obrazovna funkcija; • zdravstvena funkcija i • socijalna funkcija. Sa ekonomskog aspekta • primarne funkcije u koje spada grupa ekonomskih funkcija turizma i • posledične funkcije, tzv. neekonomske funkcije turizma.

Ekonomske funkcije i efekti turizma • Ekonomski efekti od turističkih usluga u osnovi imaju potrošnju turista u receptivnim turističkim destinacijama • Kao rezultat turističke potrošnje nastaju brojni efekti, kako na privredu zemlje iz koje turisti dolaze, odnosno gde se nalazi njihovo mesto stalnog boravka u kome zarađuju novac, tako i u zemljama u koje turisti odlaze i u kojima troše novac zarađen u mestu stalnog boravka • Pri analizi ekonomskih efekata turističke potrošnje imaju se u vidu, pre svega, efekti potrošnje turista na privrede konkretnih receptivnih turističkih zemalja i područja i to potrošnja stranih turista, s obzirom da se potrošnja domaćih turista posmatra kao cirkulacija i prelivanje iz jednog područja u drugo u okviru jedne nacionalne teritorije bez značajnijih dodatnih vrednosti na ukupni društveni proizvod i nacionalni dohodak

“Turizam je nestabilan izvor prihoda” • Turizam je turbulentna privredna delatnost koju karakteriše visoka sezonalnost • Zapošljavanje u turizmu • Turistička tražnja je pod uticajem eksternih faktora • Motivacija turista • Turistička tražnja je visoko elastična na ekonomske faktore • Mnogi gradovi su postali slični • Klasifikacija turističke industrije

Faktori koji utiču na razvoj turizma određene destinacije • vrsta turističke destinacije u odnosu na njene prirodne karakteristike; • osnovna vrsta turističkog proizvoda koji nudi na tržištu; • obim i struktura turističke potrošnje; • stanje razvijenosti ukupne ekonomije u državi ili konkretnoj destinaciji; • veličina i vrsta lokalne ekonomije (dominantno uslužna, proizvodna ili mešovita); • stepen u kome turistička potrošnja cirkuliše u okviru lokalne ekonomije (stepen uvoza za proizvode i usluge); • stepen zavisnosti lokalne ekonomije od sezonalnosti i mogućnost da umanji izraženu sezonalnost (tj. njene posledice)

Koristi i efekti koje turizam vrši na privredu • Najvidljivije koristi od turizma na one subjekte turističke privrede koji direktno prodaju usluge turistima • Efekti na one učesnike u turističkoj privredi koji su manje vidljivi - indirektni • Multiplikativni efekti • Efekti na državne prihode i prihode lokalne zajednice koji se deriviraju iz turističkih taksi • Efekti koje turizam ima na izvoz domaćih proizvoda

Negativni ekonomski efekti • Prekomerna zavisnost lokalne privrede od delatnosti turizma; • Inflatorni troškovi lokalne privrede kod otvaranja novih područja poslovanja; potencijalni rast cena kao posledica započinjanja novog ciklusa razvoja turizma i cenovnog nadmetanja sa konkurentskim zemljama; • Rast zavisnosti od uvoza i manje oslanjanje na lokalne proizvode i usluge i radnu snagu; • Limitirana individualna rentabilnost investicija usled naglašene sezonalnosti; • Odliv turističke potrošnje iz nacionalne ekonomije kroz putovanje domaćeg stanovništva u inostranstvo; • Dodatni troškovi koji se alimentiraju gradskoj vlasti koja upravlja turizmom

Makroekonomske funkcije turizma • • konverziona funkcija induktivna funkcija multiplikativna funkcija akceleratorska funkcija izvozna funkcija uravnoteženja robno-novčanih odnosa funkcija podsticanja razvoja nerazvijenih područja i • funkcija zapošljavanja

Direktni uticaji turizma na privredu • • • Uticaj na društveni proizvod i nacionalni dohodak Uticaj na razvoj privrednih delatnosti koje sačinjavaju turističku privredu Uticaj na platni bilans zemlje Uticaj na zaposlenost stanovništva i nivo životnog standarda Uticaj na investicionu aktivnost i strukturu investicija Uticaj na brži razvoj nedovoljno razvijenih područja

Uticaj turizma na društveni proizvod i nacionalni dohodak i njihovu teritorijalnu preraspodelu • Društveni proizvod (bruto nacionalni proizvod, Gross National Product-GNP) predstavlja količinu materijalnih dobara koja je u toku jedne godine stvorenu radom i kapitalom u okviru jedne nacionalne ekonomije i koja stoji na raspolaganju društvu radi zadovoljenja njegovih potreba. Ta količina dobara je rezultat prenete vrednosti (amortizacije) iz ranijih perioda sadržane u osnovnim proizvodnim fondovima, tj. osnovnim sredstvima privrede i novostvorene vrednosti, tj. nacionalnog dohodka u toj godini. • Bruto nacionalni proizvod – BNP predstavlja vrednost svih finalnih dobara i usluga proizvedenih pomoću domaćih faktora proizvodnje u nekom razdoblju. Pri tome nevažno je da li se ti faktori proizvodnje nalaze u zemlji ili inostranstvu. Definisan je konvencijom u okviru standardizovanih sastava društvenih računa Ujedinjenih nacija.

• Društveni neto-proizvod je rezultat rada proizvodnih radnika. Njegova veličina se utvrđuje tako što se od društvenog brutoproizvoda, vrednosno izraženog, oduzme utrošena vrednost poslovnih sredstava.

Uticaj turizma na društveni proizvod i nacionalni dohodak i njihovu teritorijalnu preraspodelu • posredno utiče na društveni proizvod i nacionalni dohodak, kroz stimulisanje oblasti materijalne proizvodnje koje snabdevaju turističku privredu i • neposredno po osnovu prelivanja dohodka iz drugih zemalja

Učešće prihoda od turizma u ukupnom BDP zemalja Balkana i Centralne Evrope (2004. god) Prihodi od turizma (u milionima USD) Učešće prihoda od turizma u ukupnom BDP (u %) Balkan Albanija BIH Bugarska Hrvatska Makedonija Rumunija Srbija i Crna Gora 5. 873 341 110 1. 119 2. 912 91 1. 044 256 3, 5 4, 2 1, 3 4, 6 8, 5 1, 7 1, 5 1, 8 Centralna Evropa Češka Republika Mađarska Poljska Slovačka Slovenija 12. 373 2. 630 4. 099 3. 950 755 939 2, 4 2, 5 4, 1 1, 6 1, 8 2, 9

Uticaj turizma na delatnosti turističke privrede • Turistička potrošnja domaćih i stranih turista ima snažne reperkusije na sve delatnosti koje čine složeni sistem turizma • Postoji izražena korelacija između ostvarene turističke potrošnje i razvijenosti pojedinih delatnosti turističke privrede • U ukupnim izdacima za turističke usluge učešće izdataka za „ostale“ usluge se danas konstantno povećava • potrošnja stranih turista za osnovne turističke usluge u turističkoj destinaciji ne mora se u celini slivati u lokalnu ekonomiju

Uticaj turizma na platni bilans • Platni bilans predstavlja sistemski statistički dokument, tj. pregled svih spoljnotrgovinskih transakcija jedne države sa svim ostalim državama u toku jedne godine

Prema definiciji Međunarodnog monetarnog fonda „Platni bilans je statistički prikaz koji pokriva određeno razdoblje, a pokazuje: • • • transakcije robom, uslugama i dohodkom između određene nacionalne privrede i ostalih zemalja, promene vlasništva i ostale promene u monetarnom zlatu te privrede, specijalnim pravima vučenja i potraživanjima i obavezama zemlje prema inostranstvu, kao i jednostrane transfere i potrebne protivstavke za uravnoteženje, u računovodstvenom smislu bilo koje stavke za date transakcije i promene koje se međusobno ne uravnotežuju „

Platni bilans se sastoji iz dva osnovna dela: • trgovinskog bilansa u kome se beleže svi prihodi i rashodi nastali izvozom i uvozom robe (materijalizovanih proizvoda) i • bilansa nerobnih prihoda i rashoda. Prihodi i rashodi po osnovu turizma nalaze se u delu bilansa nerobnih prihoda i rashoda. Turistički bilans je deo platnog bilansa koji daje uvid u sve prihode koje određena turistička zemlja ima po osnovu međunarodnog turističkog prometa u određenom periodu vremena (najčešće period od godinu dana). Uloga i mesto turizma u ukupnoj razmeni sa inostranstvom prati se i utvrđuje preko platnog bilansa.

Turistički bilans U užem smislu • na strani aktive obuhvata sve prihode koji se realizuju od inostranih turista – tzv. „nevidljivi izvoz“, • na strani pasive sve izdatke vezane za putovanje domaćeg stanovništva u inostranstvo – tzv. „nevidljivi uvoz“. U širem smislu • Na strani aktive: prihode realizovane po osnovu izvoza robe za turističku namenu; prihode realizovane od stranih turista po osnovu pružanja turističkih usluga. ); prihode od kapitala plasiranog u razvoj turističke ponude drugih zemalja (kamate i otplate duga); uvoz stranog kapitala za ulaganja u izgradnju turističkog objekta u zemlji i ostale prihode po osnovu međunarodnog turističkog prometa (taksa za vize, doznake radnika zaposlenih u turističkoj privredi u inostranstvu i sl. ). • Na strani pasive: izdatke za uvoz robe za potrebe turističke privrede, uključujući i vrednost robe koju unose domaći turisti pri povratku iz inostranstva; izdatke domaćeg stanovništva za putovanje u inostranstvo; izdatke za korišćenje plasiranog stranog kapitala u razvoj turističke privrede (otplata anuiteta); plasirani domaći kapital u razvoj turizma drugih zemalja i druge razne izdatke vezane za međunarodni turizam.

Narodna banka Srbije (NBS), Odeljenje za poslove platnog bilansa, Odsek za deviznu statistiku Devizni prihod od turizma: • Zdravstvene usluge turistima – banje, troškovi lekarske nege • Izmirenje salda na račun platne kartice • Otkup čekova od nerezidenata • Otkup efektivnog stranog novca od nerezidenata • Usluge turističkih agencija (doznake u korist turističkih agencija, uključujući i avanse), usluge hotela, drugih smeštajnih objekata, restorana i dr. • Turizam – ostalo (prodaja robe i usluga stranim licima – turistima, prodaja domaće valute u inostranstvu, primljena pokrića za efektivni strani novac sa štednih knjižica nerezidenata kod domaćih banaka i troškovi školovanja – stipendije, specijalizacije i dr. ) Devizni odliv od turizma: • • Izmirenje salda na računu platne kartice Službena putovanja u inostranstvo Prodaja efektivnog stranog novca nerezidentima (retransfer za neutrošene dinare) Zdravstvena zaštita naših osiguranika u inostranstvu Troškovi za školovanje (školarina, stipendije, specijalizacije i dr. ) Usluge turističkih agencija (doznake u korist turističkih agencija, uključujući i avanse), usluge hotela, drugih smeštajnih objekata, restorana i dr. Turizam – ostalo (podignuti efektivni strani novac sa štednih knjižica stranih banaka, plaćanja u inostranstvu za prodate čekove stnih izdavalaca, prodaja čekova nerezidentima, prodaja robe i usluga turistima i kupovina domaće valute u inostranstvu).

Model turističkog bilansa Aktiva A. Roba, usluge, dohodak 1. Izvoz robe (potrošnog i trajnog karaktera i umetničkih predmeta) za turističku potrošnju 2. Saobraćaj 3. Izdaci stranih turista za turističke usluge (bez transportnih troškova) 4. Dohodak od direktnih investicija u inostranstvo 5. Ostala roba, usluge i dohodak - dohodak sezonskih radnika u inostranstvu - dohodak po osnovu promotivnih aktivnosti obuka stranih turističkih radnika B. Jednostrani transferi 6. Doznake turističkih radnika (nerezidenata) zaposlenih u inostranstvu C. Kapital 7. Direktne investicije iz inostranstva 8. Ostali dugoročni kapital – primljeni krediti za opremu i sl. 9. Ostali kratkoročni kapital preduzeća u državnom vlasništvu turističkog sektora Neto greške i propusti Pasiva A. Roba, usluge, dohodak 1. Uvoz robe (prehrambeni proizvodi, oprema i sl. ) za turističku potrošnju 2. Saobraćaj 3. Putovanja domaćeg stanovništva u inostranstvo (bez usluga saobraćaja) 4. Plaćanje kamata na strane investicije 5. Ostala roba, usluge i dohodak sezonskih turističkih radnika nerezidenata reklamiranje obuka turističkih radnika u inostranstvu B. Jednostrani transferi 6. Doznake turističkih radnika (rezidenata) u inostranstvo C. Kapital 7. Direktne investicije u inostranstvu 8. Ostali dugoročni kapital – odobreni krediti za opremu i sl. 9. Ostali kratkoročni kapital preduzeća u državnom vlasništvu turističkog sektora Neto greške i propusti

Saldo, tj. razlika između prihoda od rashoda u spoljnotrgovinskoj razmeni može biti: • pozitivna - suficit • negativna - deficit

Neto devizni efekat turizma • Neto devizni efekat pokazuje visinu prihoda od turizma koji je umanjen za rashode za uvoz proizvoda i usluga bez kojih se ne bi mogla realizovati inostrana turistička potrošnja. • Po neto deviznom efektu turistička privreda se u velikom broju zemalja svrstava među vodeće delatnosti. To znači da čak i preko 90% od ostvarenog ukupnog prihoda od turizma može ostati na raspolaganju turističkoj privredi, dok se ostatak deviza (daleko manji deo) troši za nabavku robe iz inostranstva, a koja je neophodna za poslovanje u turizmu. • Visoki neto devizni efekat u turizmu direktno ukazuje da je turizam nisko uvozno zavisan. Turizam spada u manji broj privrednih delatnosti koje mogu delovati i razvijati se čak i isključivo na bazi domaćih resursa.

Uticaj na zaposlenost stanovništva i nivo životnog standarda • Turizam je radno intenzivna delatnost - čovek je glavni „proizvođač“ usluga • Turizam je područje u kome se kreira najveći broj radnih mesta u svetu • Procenjuje se da se u svetskom turizmu na svaku milijardu USD prihoda kreira 20 000 radnih mesta. • Prema podacima WTO danas se u turizmu zapošljava oko 220 miliona radnika (oko 8% ukupne svetske radne snage). • Hotelski subjekti su još u 1995. godini obezbeđivali 11, 3 miliona radnih mesta širom sveta.

Specifičnosti zapošljavanja u turizmu • Ženska radna snaga • Radna snaga različitih stepena i profila stručnosti • Sezonska radna snaga • Posebni uslovi rada u turizmu

Ostali direktni ekonomski uticaji turizma na privredu • uticaj turizma na investicionu aktivnost i strukturu investicija • uticaj na brži razvoj nedovoljno razvijenih područja

Indirektni uticaji turizma na privredu • Industrija (industrija nameštaja, tapisona, stakla, opreme u ugostiteljstvu, hemijska industrija, prehrambena industrija i sl. ), • građevinarstvo, • poljoprivreda, • šumarstvo, • metaloprerađivačka industrija, • školstvo, • zdravstvo. . Ove i druge delatnosti putem turizma proširuju tržište za plasman svojih proizvoda