De hervormingsplannen van het hoger onderwijs in de

De hervormingsplannen van het hoger onderwijs in de Vlaamse gemeenschap Een kritische blik door een Noordwest-Europese bril Peter Maassen, Universiteit Oslo, Noorwegen ICOR – XIOS studiedag XIOS Hogeschool Limburg 15 september 2011

1. HO Beleidstrends Europa Het Vlaamse hervormingsvoorstel

It is rare to find an institution which is at once so uniform and so diverse; it is recognisable in all the guises it takes, but in no one place is it identical with what it is in any other. This unity and diversity constitute the final proof of the extent to which the university was the spontaneous product of mediaeval life; for it is only living things which can in this way, while fully retaining their identity, bend adapt themselves to a whole variety of circumstances and environments. – Emile Durkheim (The Evolution of Educational Thought, 1902/1977)

Sturing van Hoger Onderwijs: eenheid vs diversiteit Balans tussen behoefte op systeem niveau aan orde en controle (eenheid) en de behoefte van instituties aan autonomie (diversiteit/verscheidenheid) Clark (1983): Ø Forces that keep HE systems together (coordination) Ø Forces that pull HE systems in different directions (diversity) Olsen (2007) ”Europe in Search of New Political Order” Ø System level need for order (unity) Ø Need for institutional autonomy (diversity/disorder)

Europese HE hervormingen • Europese Commissie • • Noordse landen Nederland Duitstalige Alpenlanden Andere referentiekaders

University image The European University faces a crossroads. One path leading to despair and utter hopelessness, the other to extinction. Let us pray that it has the knowledge to choose correctly (Free after ”Woody Allen”)

“After remaining a comparatively isolated universe for a very long period, both in relation to society and to the rest of the world, with funding guaranteed and a status protected by respect for their autonomy, European universities have gone through the second half of the 20 th century without really calling into question the role or nature of what they should be contributing to society. The changes they are undergoing today and which have intensified over the past ten years prompt the fundamental question: Can the European universities, as they are and are organized now, hope in the future to retain their place in society and in the world? ” (Commission 2003: 22)

Quotes…. “European higher education systems have fallen behind over the last few decades, in terms of participation, quality, and in research and innovation” “our Universities are being held back from delivering to society the various benefits that they could provide” “unless the etatist mentality is broken, European HE will not only fail to catch up with the US, but it will fall further behind in the years to come” “the latest ranking from Shanghai Jiaotong University finds that Europe may have boasted world-class universities before America even appeared on European maps, but today it is running behind in the quality of graduates it produces” “European universities suffer from poor governance, insufficient autonomy, and often perverse incentives”

Hervormingskader: Moderniseringsagenda ”Delivering on the modernisation agenda for universities: education, research and innovation” ”Communication from the Commission to the Council and the European Parliament” (May 2006) Doel: het promoten van een homogene set hervormingen m. n. gericht op het versterken van de bijdragen van Europese universiteiten aan innovatie en economische groei http: //ec. europa. eu/education/higher-education/doc 1324_en. htm

Europese hervormingsinitiatieven sinds 2000 Ø Erasmus Mundus (joint degrees) Ø VET (op HO niveau) Ø EQF (DGEAC: ”implementatie maakt structurele onderwijshervormingen noodzakelijk”) Ø Ø Ø EIT (’Europese MIT’ gericht op samenwerking HO-bedrijfsleven) ERC (’Frontier research gefinancierd door EU op basis van kwaliteit’) European Charter for Researchers European pension scheme for researchers ’Fast-visa track’ for non-EU researchers Ø U-Map, Europese classificatie van HO instellingen

“Marble cake federalism” “No rigid delineation of which level of government held authority over which set of activities” (Donahue 1996)

Kennis driehoek Innovatie Onderwijs Onderzoek

Effecten Europese hervormingsinitiatieven sinds 2000, voorbeeld European Research Council (ERC)

ERC Overzicht aantal grants/contracts per land (25 landen in total) (12 september 2011; 1880 grants) 1. VK 2. Duitsland 3. Frankrijk 4. Zwitserland 5. Nederland 6. Italie 7. Spanje 8. Israel 9. Zweden 10. Belgie 11. Oostenrijk 12. Finland 13. Denemarken 14. Hongarije 15. Norwegen 16. Griekenland 17. Ierland 18. Portugal 19. Polen 20. Tsjechie 391 259 246 134 124 115 105 82 54 (8 Wal. ; 8 Br. ; 38 Vl. ) 52 32 29 20 19 18 17 13 8 6

ERC Overzicht; aantal grants/contracts per universiteit (12 september 2011; 1880 grants/contracts) 1. University of Cambridge (VK) 2. University of Oxford (VK) 3. Ecole Polytechnique Federale de Lausanne (Zwitserland) 4. ETH Zurich (Zwitserland) 5. The Hebrew University of Jerusalem (Israel) 6. Weizmann Institute of Science (Israel) 7. Imperial College of Science, Technology, Med. (VK) 8. University College London (VK) 9. University of Edinburgh (VK) 10. KU Leuven (Belgie) 10. University of Helsinki (Finland) 10. University of Zurich (Zwitserland) 10. University of Bristol (VK) 14. LM Universitaet Muenchen (Duitsland) 14. Technion – Israel Institute of Technology (Israel) 14. Karolinska Institute (Zweden) 17. University of Vienna (Oostenrijk) 18. Universiteit Utrecht (Nederland) 19. VU Amsterdam (Nederland) 19. University of Amsterdam (Nederland) 19. Universiteit Leiden (Nederland) 19. KU Nijmegen (Nederland) 23. Aarhus University (Denemarken) 23. Heidelberg University (Duitsland) 23. Rijksuniversiteit Groningen (Nederland) 23. Universite de Geneve (Zwitserland) 27. o. a. Universiteit Gent (Belgie) 52 47 44 36 35 32 31 29 18 17 17 16 16 16 15 14 13 13 12 12 11

Nieuwe Moderniseringsagenda (2011) Ø Promoten diversiteit Europees HO Ø Versterken van banden tussen HO, onderzoek en bedrijfsleven

Nationale HO hervormingen Europa • Duitsland (Excellence initiatief) • UK/England (plannen Cameron regering) http: //www. youtube. com/watch? v=WW 7 mhtp 5 a 5 E • Frankrijk (20 PRES clusters) • Nederland (Bezuinigingen; Commissie Veerman 2010) • Zwitserland (Stimulering onderzoek; Binair cantonaal systeem; Federale topuniversiteiten)

VS: Varieteit in Georganiseerde Diversiteit California: Master Plan Michigan: Vrijwillige zelfregulering door universiteiten Wisconsin: Staatsregulering/Effectieve steunstruktuur

Traditionele binaire HO systemen Univ. Hogescholen

Diversiteit uitdaging: inter- of intra-instellingsdiversiteit? HO systeem: inter-instellingsdiversiteit HO systeem: intra-instellingsdiversiteit

Diversiteit uitdaging: inter- of intra-instellingsdiversiteit? HO systeem inter-instellingsdiversiteit (’Flagships’): Europa: UK, Zwitserland (federaal) Buiten Europa: VS, Australie, Japan, Canada, Brazilie HO systeem intra-instellingsdiversiteit: Nederland, Noorwegen, Vlaanderen Gemengd HO systeem diversiteit, maar: doel is pyramide (inter-instellingsdiversiteit): Europa: Denemarken, Duitsland, Finland, Frankrijk, Portugal, Rusland, Zweden, Zwitserland (cantonaal)

Hoger Onderwijs Hervormingen in de Noordse Landen Denemarken, Finland, Noorwegen, Zweden: Gelijke hervormingsagenda’s, ongelijke hervormingseffecten

Hoger Onderwijs Hervormingen: a. b. c. d. e. Structuur van het HO systeem Concentratie vs spreiding van middelen en talenten Bekostiging Status van instellingen Status van personeel

a. Structuur van het HO systeem Denemarken: Focus op onderzoek; fusies tussen universiteiten en onderzoekinstituten; ontwikkeling topuniversiteiten; scheiding universiteiten – hogescholen; Finland: scheiding universiteiten – hogescholen, maar hogescholen bieden Master programma’s aan en ontwikkelen onderzoekfunctie; nationale topuniversiteiten; incentives voor fusies Zweden: 38 HO instellingen. Discussie over reductie aantal universiteiten, en sterkere scheiding 5 -8 onderzoekuniversiteiten en overige HO instellingen. Vrijwillige fusies. Noorwegen: Opening van binaire systeem, geleidelijke integratie van universiteiten en hogeschoolsector; regionale dimensie belangrijk; geen ontwikkeling richting topuniversiteiten

b. Concentration Denemarken: Sterke concentratie van onderzoekers, en onderzoeksmiddelen in 4 -6 universiteiten Finland: Combinatie van concentratie in Helsinki en regionale spreiding Zweden: Discussie over de concentratie van onderzoeksbekostiging is gestart in 2007. Intentie: concentratie onderzoek via kwaliteitszorg Noorwegen: Concentratie politiek niet acceptabel: regionale spreiding belangrijk. Echter in de praktijk concentratie via Onderzoeksraad: Centers of excellence (in onderzoek) geconcentreerd m. n. in Oslo

c. Publieke bekostiging (75 -85% van instellingsbudget) Denemarken: Overeenkomsten basis voor publieke bekostiging universiteiten. Krachtige groei onderzoekbudget; concentratie bekostiging fundamenteel onderzoek. Beperkt gebruik incentives, groeiend gebruik prestaties. Collegegelden alleen voor niet-EU studenten. Taximeter systeem for publieke bekostiging onderwijs Finland: Contracten basis for publieke bekostiging universiteiten. Doel: Grotere financiele auonomie voor universiteiten. Onderwijsbekostiging op basis van behaalde diploma’s. Collegegelden alleen voor niet-EU students. Groeiende invloed Min. van Financien Zweden: Hoog niveau onderzoeksbekostiging. Voorstel: structurele scheiding tussen bekostiging van onderzoek en bekostiging van onderwijs. Geen collegegelden. Noorwegen: lump sum: 60% basis-bekostiging, overige 40% verdeeld op basis van prestaties in onderwijs (open budget) en onderzoek (gefixeerd budget). Geen collegegelden

d. Status van instellingen Denemarken: Gedeeltelijk juridische onafhankelijkheid universiteiten sinds 2003 (special administrative entities in public law) Meer autonomie & meer regels (m. n. bestuursstructuur en onderwijs) Finland: Sinds 1 jan. 2010 alle universiteiten onafhankelijke publieke organen of private stichtingen. Twee private universiteiten (Aalto Universiteit & TU Tampere ) Meer autonomie & meer regels (m. n. bekostiging) Zweden: Onder 38 HO instellingen 3 private instellingen. Beweging in richting van status als onafhankelijke publieke organen voor overige HO instellingen. Meer autonomie & meer ingrijpen Minister (m. n. kwaliteitszorg) Noorwegen: Alle 8 universiteiten en bijna alle hogescholen in eigendom van staat. Een grote en 7 kleine private instellingen. Meer autonomie & meer bureaucratie (m. n. administratie)

e. Status Personnel Denemarken: Alle personeelsleden universiteiten en hogescholen ambtenaren, maar meer prestatie-gebaseerd salarispraktijk Finland: Personeelsleden universiteiten niet langer rijksambtenaren; aangesteld bij universiteit Zweden: Beweging weg van status van ambtenaar voor personeel hoger onderwijsinstellingen Noorwegen: Alle personeelsleden publieke instellingen rijksambtenaar

Conclusie hervormingstrends in Europa: Padafhankelijkheid Structuur: weg van binaire systemen, meer inter-instellingsdiversiteit: ontwikkeling instellingsprofielen Concentratie: ontwikkeling in meerdere landen van top-universiteiten (U -Map project): Europa heeft veel te veel onderzoeksuniversiteiten Bekostiging: enerzijds bezuinigingen (meer eigen bijdragen); anderzijds meer nadruk op prestaties and strategische middelen Status instellingen: nadruk op autonomie en juridische status los van staatsstructuur. Personeel: verscheidenheid; algemene tendens meer gevarieerde, prestatie-gebaseerde salarispraktijk Algemeen: continue hervormingen en padafhankelijkheid http: //www. youtube. com/watch? v=WW 7 mhtp 5 a 5 E

Hervormingsplannen Vlaanderen Structuur: Integratie academische opleidingen van de hogescholen in de universiteiten, consequentie voor structuur Reflectie Ø Dynamiek Vlaams HO: inter- of intra-instellingsdiversiteit? Ø Aard nieuwe binaire systeem: scheiding tussen professionele opleiding en academische opleiding op termijn relevant and houdbaar? Ø Relatie professionale opleiding – onderzoek (RDI): eigen capaciteit, opleidingen en profielen voor hogescholen? Ø Instellingsprofielen: instellingsreview basis voor profielafspraken? Ø Mogelijkheden voor een University of Flanders systeem? Ø Fusies of netwerken?

Hervormingsplannen Vlaanderen Bekostiging: consequenties integratie academische opleidingen van de hogescholen in de universiteiten voor bekostiging Reflectie Ø Mogelijkheden bekostigingssysteem te vereenvoudigen? Ø Welke prestaties worden verwacht van het nieuwe HO systeem? Ø Premies voor ‘winnaars’ in concurrentie om middelen, nationaal en/of internationaal? Ø Basis voor bekostigingsrelatie overheid – instellingen: specifieke doelen, meerjarige overeenkomsten, contracten? Ø Noodzaak voor meer concurrentie om middelen, verschuiving van basismiddelen naar strategische middelen? Ø Vrijheid voor instellingen om concurrerende, prestatiegebaseerde salarissystemen te hanteren?

Hervormingsplannen Vlaanderen Autonomie: consequenties integratie academische opleidingen van de hogescholen in de universiteiten voor bestuur en beheer Reflectie Ø Hoe hebben de universiteiten en hogescholen de grotere autonomie gebruikt? Ø Deregulering: Waar controle & (externe) regels nodig, waar (echte) autonomie instellingen noodzakelijk? • Onderwijs • Onderzoek • Administratie en bestuursstructuur

Hervormingsplannen Vlaanderen Personeel: consequenties integratie academische opleidingen van de hogescholen in de universiteiten voor personeelsbeleid Reflectie Ø Aanstellingseisen universiteiten vs hogescholen Ø Mogelijkheden voor universiteiten en hogescholen een actief personeelsbeield te voeren, waarin prestaties en opleiding (LLL) een centrale rol spelen

Hervormingsplannen Vlaanderen Ten slotte: Ø Loopt Vlaanderen met de hervormingsplannen ‘in de pas’ met vergelijkbare Europese HO systemen? Ø Waar liggen de innovatiemogelijkheden in het Vlaamse HO systeem? Ø Wat is het tijdsperspectief? Wanneer dient een nieuw dynamisch, internationaal aantrekkelijk en concurrerend Vlaams HO systeem gerealiseerd te zijn?