1 V H 1 1 Aarde in beweging

1 V H 1 1 Aarde in beweging Paragraaf 1. 1 t/m 1. 4 Paragraaf 1. 1 De aardkorst verschuift © Noordhoff Uitgevers 2018

Platentektoniek Wereld > Aarde in beweging > 1. 1 De aardkorst verschuift

Platentektoniek Wereld > Aarde in beweging > 1. 1 De aardkorst verschuift De aarde is opgebouwd uit: o aardkorst of platen o aardmantel met convectiestromen o aardkern Wat kom je tegen in gebieden waar platen naar elkaar toe of van elkaar af bewegen? o vulkanisme o aardbevingen o gebergten Het bewegen van aardkorstplaten heet platentektoniek.

Pangea Wereld > Aarde in beweging > 1. 1 De aardkorst verschuift Alle continenten vormden 270 miljoen jaar geleden één supercontinent: o enorme oceaan o binnenland Pangea droog o gesteentestroom duwt aardkorst omhoog o supercontinent valt uiteen Wat zijn de gevolgen van uiteenvallen? o ontstaan kleinere continenten o grotere invloed van de zee o aantal planten- en dierensoorten neem toe

De Alpen Wereld > Aarde in beweging > 1. 1 De aardkorst verschuift 50 miljoen jaar geleden zat Italië vast aan Afrika: o tussen Italië en Europa lag oceaan o Alpen bestonden nog niet Aardkorst van Afrika schuift naar het noorden, daardoor: o zee smaller o zeebodem komt klem te zitten o gesteentelagen worden omhooggeduwd o de Alpen ontstaan Dit proces gaat nog steeds door. Gevolgen? Een soort nieuw Himalaya

1 V H 1 1 Aarde in beweging Paragraaf 1. 1 t/m 1. 4 Paragraaf 1. 2 Aardbevingen © Noordhoff Uitgevers 2018

Aardbevingen Wereld > Aarde in beweging > 1. 2 Aardbevingen Waarom hebben aardbevingen alles te maken met platentektoniek? De gebieden waar platen aan elkaar grenzen en waar platen opzichte van elkaar bewegen zijn de plekken op aarde met de meeste kans op aardbevingen.

Ontstaan van aardbevingen Wereld > Aarde in beweging > 1. 2 Aardbevingen Westkust Zuid-Amerika: o oceaanbodem schuift onder continent o dikke laag gesteente van oceaanbodem komt klem te zitten onder continent Wat gebeurt er als druk te groot wordt? Oceaanbodem schiet plotseling met een schok een stukje onder het continent = aardbeving! De wetenschap die seismologie bestudeert is de seismologie

epicentrum Wereld > Aarde in beweging > 1. 2 Aardbevingen De aardbeving is het krachtigst recht boven de plaats waar de oceaanbodem klem heeft gezeten. Dat is het epicentrum. De plek in de aardkorst waar aardbeving ontstaat is hypocentrum. De schaal van Richter geeft de kracht van de aardbeving aan. Schaal loopt van 1 (zwak) tot 12 (sterk). Aardbeving van 6 is tien keer zo krachtig als een beving van 5 en honderd maal (10 x 10) krachtiger dan een beving van 4.

Schade Wereld > Aarde in beweging > 1. 2 Aardbevingen Bij de schaal van Mercalli kijk je meer naar de aangerichte schade door een aardbeving. Welke schade kan een aardbeving aanrichten? o gebouwen storten in o mensen onder het puin o gasleidingen en elektriciteitskabels kapot o branden

Arm en rijk Wereld > Aarde in beweging > 1. 2 Aardbevingen Waarom kunnen de gevolgen van een aardbeving in arme en rijke landen van elkaar verschillen? o In rijke landen is meer geld en kennis om aardbevingsbestendig te bouwen dan in arme landen. Er stort veel minder in. Daarom zijn er bij een aardbeving in rijke landen minder slachtoffers dan in een arm land. o Mensen in rijke landen hebben meer spullen en daarom is de financiële schade daar vaak wel groter dan in een arm land.

1 V H 1 1 Aarde in beweging Paragraaf 1. 1 t/m 1. 4 Paragraaf 1. 3 Vulkanisme © Noordhoff Uitgevers 2018

Vulkanen Wereld > Aarde in beweging > 1. 3 Vulkanisme Waarom komen op plaatsen waar aardbevingen ontstaan ook vulkanen voor? Ook vulkanen ontstaan in de buurt van plaatranden.

Ontstaan vulkanen Wereld > Aarde in beweging > 1. 3 Vulkanisme Een vulkaan ontstaat door reeks uitbarstingen van lava en as. o gesteente oceaanbodem wordt mantel ingeduwd, daar ontstaat een trog o gesteente smelt, magma ontstaat o verhit materiaal is lichter dan omgeving o verhit materiaal wil omhoog o te hoge druk: uitbarsting o magma wordt lava en verlaat via de krater de vulkaan

Vulkanen in de oceaan Wereld > Aarde in beweging > 1. 3 Vulkanisme Vulkanen in oceaan: o twee delen oceaanbodem uit elkaar o kier in aardkorst o opgevuld met heet gesteente (lava) o contact lava met oceaanwater o lava stolt o ontstaan van nieuw stukje oceaanbodem o midoceanische rug = soort van langgerekte berg op oceaanbodem

Gevolgen vulkaanuitbarsting (1) Wereld > Aarde in beweging > 1. 3 Vulkanisme Wat zijn de mogelijke gevolgen van een vulkaanuitbarsting? o grote gebieden raken bedekt met as en lava o ontstaan van gloeiend hete gloedwolken (pyroclastische stromen) die met grote snelheid de vulkaan af razen

Gevolgen vulkaanuitbarsting (2) Wereld > Aarde in beweging > 1. 3 Vulkanisme Welke signalen geven aan dat een vulkaan kan gaan uitbarsten? o o kleine aardbevingen rook opzwellen onrustige dieren

Gevolgen vulkaanuitbarsting (2) Wereld > Aarde in beweging > 1. 3 Vulkanisme Waarom verschillen de gevolgen van een vulkaanuitbarsting voor mensen in arme landen van die in rijke landen? o In rijke landen kan men beter en sneller signaleren of er een uitbarsting komt. o In rijke landen kan men de bevolking sneller waarschuwen en evacueren dan in arme landen.

Tsunami Wereld > Aarde in beweging > 1. 4 Tsunami Wat is een tsunami? Een enorme vloedgolf.

Ontstaan tsunami (1) Wereld > Aarde in beweging > 1. 4 Tsunami Hoe ontstaat een tsunami (1)? aardbeving in oceaanbodem > aardplaat geeft water een duw > golfbeweging in zeewater met grote golflengte

Ontstaan tsunami (2) Wereld > Aarde in beweging > 1. 4 Tsunami Hoe ontstaat een tsunami (2)? golf nadert ondiepe kustzone > optreden grondeffect > golf neemt in hoogte toe > zuiging aan de voorkant van de golf > kustlijn trekt zich terug

Ontstaan tsunami (3) Wereld > Aarde in beweging > 1. 4 Tsunami Hoe ontstaat een tsunami (3)? supergolf bereikt kust > extreem krachtige, hoge en verwoestende golf > golf met dezelfde kracht terug naar zee > verwoestende zuigende werking

Gevolgen tsunami Wereld > Aarde in beweging > 1. 4 Tsunami Waarom is een tsunami zo verwoestend? o golf gaat razendsnel, daardoor geen tijd om te vluchten o vloedgolf is zo sterk dat het alles vernietigd o door aardbevingsschade is vluchtroute geblokkeerd

Rijk en arm Wereld > Aarde in beweging > 1. 4 Tsunami Waarom hebben tsunami’s in rijke landen minder gevolgen dan in arme landen? o rijke landen hebben een beter waarschuwingssysteem o rijke landen kunnen hogere en steviger dijken bouwen o de gebouwen zijn in rijke landen steviger gebouwd o door beter vervoer kunnen de mensen sneller vluchten