Democratisering van het hoger onderwijs in Vlaanderen trends

Democratisering van het hoger onderwijs in Vlaanderen: trends en beleidsvragen Design Charles & Ray Eames - Hang it all © Vitra � Ides Nicaise en Steven Groenez HIVA (K. U. Leuven) Hearing Vlaams Parlement 12/5/2010

Overzicht • Democratisering: – stand van zaken – verklaringen sociale ongelijkheid en sporen voor beleid • Financiering van HO – rendementen voor student, overheid en maatschappij – evenwicht publiek-private financiering – outputfinanciering • Andere topics 2 12/05/2010

Onderwijsexpansie in 20°eeuw (Vlaanderen) mannen (links) vrouwen (rechts) Geboortejaar 3 12/05/2010

Onderwijsexpansie algemeen arbeider mannen bediende hogere bediende 4 12/05/2010

Conclusies lange termijn evoluties • Democratisering 1: Onderwijskansen van alle sociale groepen zijn sterk verbeterd als gevolg van een structurele onderwijsexpansie. • Democratisering 2: zijn de relatieve kansen verbeterd, is de kloof kleiner geworden? – LSO: mannen en vrouwen vóór WOII – HSO: mannen vanaf jaren ’ 60, vrouwen vanaf jaren ’ 80 – HO: mannen nog niet, vrouwen vanaf jaren ’ 90 ? • Kenniseconomie: Race tussen technologie en scholing – Kan het onderwijs tegemoet komen aan de stijgende vraag naar hooggeschoolden? – De onderwijsexpansie vertraagt: recrutering HO vertraagt en de ongekwalificeerde uitstroom stagneert (stijgt) – Nee: stijgende loonkloof naar scholingsgraad – Keerzijde: Toenemende werkdruk bij hooggeschoolden; laaggeschoolden verliezen aansluiting, groeiende sociale ongelijkheid • Toekomst: Sociale ongelijkheid aanpakken is niet enkel een kwestie van noodzaak 5 sociale rechtvaardigheid maar wordt ook een maatschappelijke 12/05/2010

Stagnerende recruteringskracht van HO mannen vrouwen ∆ Recruteringsvijver HO = % gediplomeerden HSO ◊ Recruteringskracht HO = %HO/%HSO-gediplomeerden Vader= arbeider Vader= Hogere bediende/kaderlid Kloof in recruteringsvijver verkleint, kloof in recruteringskracht blijft Gevolg van een verschillende expansie in het SO naar onderwijsvorm 6 12/05/2010

Het rendement van hoger onderwijs • Privaat rendement van een jaar HO – meeropbrengst en meerkost tov diploma HSO – puur monetair: Vlaanderen 8, 9 % België 7, 44% – tal van niet-monetaire opbrengsten • Sociaal rendement ≈ privaat rendement • Fiscaal rendement 3, 9% dus 100 € in 103, 90€ terug • Effect overheidsingrijpen: subsidiëring van het privaat rendement • Het feit dat de overheid zowel een positief fiscaal rendement boekt als het rendement van HO-participanten subsidieert, impliceert dat het de niet-participanten zijn die de rekening betalen. • De huidige balans tussen private en publieke financiering van hoger onderwijs verbergt een belangrijke omgekeerde inkomenstransfer (van niet-participanten naar participanten). 10 12/05/2010

Bestedingen aan hoger onderwijs 11 12/05/2010

Evenwicht private - publieke financiering • • • Privaat rendement HO is hoog en zal nog stijgen. Publieke uitgaven per student liggen boven het Europese gemiddelde. Privaat rendement van HO wordt gesubsidieerd door overheid. De meerkost van een jaar HO behoort tot laagste in Europa. Rechtvaardigheidsargument: omgekeerde inkomenstransfer → Ruimte voor verhoging van private bijdrage (inschrijvingsgeld)? – Extra middelen voor een vroegtijdig ondersteuningsbeleid. – Mag de participatie aan het hoger onderwijs niet ondergraven. – Prijsgevoeligheid van studenten? • Is laag • Neemt toe naarmate het inschrijvingsgeld stijgt. • Is aanzienlijk hoger bij de lagere inkomensgroepen. → Studietoelagestelsel omvormen tot een selectiever (lees krachtiger) instrument: hogere bedragen voor minder begunstigden. 12 12/05/2010

Te verkennen ? ‘Equity participation schemes’ • Verhoogde inschrijvingsgelden én studieleningen (mét verzekeringselementen). • Afbetaling lening is inkomensafhankelijk – idee: terugbetalen als je genoeg verdient – risico (niet slagen of niet genoeg verdienen): wordt gedragen dr overheid of met risicopremie • Tov subsidies – Doelmatiger: toegankelijk voor alle studenten en kan ook leefkosten dekken. Vgl. met subsidies: minder publieke middelen voor bereiken van zelfde doel. – Rechtvaardiger • inkomensongelijkheid: de omgekeerde inkomenstransfer • intergenerationeel perspectief (het tijdelijk financieringsprobleem). • Aandacht voor – studievoortgang – leenaversie: aan schuld zijn ‘psychologische kosten’ verbonden. 13 12/05/2010 – daarom belangrijk om subsidie-element te laten bestaan (voor

Financiële implicaties van de massificatie (1) Stelling 1: Om duurzame kwaliteit van hoger onderwijs te verzekeren in context van massificatie én financiële crisis zijn nieuwe middelen nodig => Verhoging inschrijvingsgelden (profijtbeginsel) gekoppeld aan verhoging studietoelagen en studieleningen (gelijke kansen). Studietoelagen zouden ook (een deel van) de indirecte studiekosten moeten dekken 14 12/05/2010

Financiële implicaties van de massificatie (2) Stelling 2: outputfinanciering wakkert marktwerking in het hoger onderwijs aan => hoe polarisatie en afromingsgedrag bij instroom tegengaan ? • Recht op inschrijving verankeren in HO ? • Gewichtenregeling in subsidiëring studenten ? 15 12/05/2010

Andere topics • Sociale voorzieningen: wapen in de concurrentie op de quasi-markt, of hefboom van democratisering? • Flexibilisering van curricula – Element van ‘zalm-model’… – …mits voldoende trajectbegeleiding • Toelatingsexamens ‘selectie-instrument versus signaal’ • Sociale vorming van het HO-personeel – i. v. m. sociale ongelijkheid in het HO – i. v. m. visie op / strategieën voor democratisering 16 12/05/2010