Bilim Bilim ve insan nsanolunun tarihsel geliiminin temelinde

Bilim

Bilim ve insan • İnsanoğlunun tarihsel gelişiminin temelinde bilim vardır. • Uygarlık tarihinde bilime gerekli önemi veren medeniyetler sadece savaşçılık konusunda iyi olan medeniyetlerden daha kalıcı olmuştur. • Aydın ve yaratıcı düşüncelerin ve tarihe yön veren akımlar, icatlar o medeniyetlerden çıkmıştır. • Bıraktıkları eserlerle ölümsüzlüğe ulaşmışlardır denebilir

• Sıradan bir insanı bilimle uğraşmaya iten gerçek nedenler nelerdir? • Ait olduğu topluma faydalı olma inancı mı? • Diğerlerinden farklı olma ya da hayata farklı gözle bakabilme arzusu mu? • Bilimin maddi getirileri mi? • Tanrının kanunlarını ortaya koyma, varlığını veya varolmadığını kanıtlama isteği mi?

• İnsan doğa ile mücadelesinde savunmasızdır. • İnsanın fiziksel dezavantajlarına rağmen bugüne kadar gelebilmesi bir mucizedir. • İşte bu mucizenin adı AKIL ve o aklın yarattığı BİLİM dir. • İnsanoğlunu doğa karşısında aklından başka koruyan hiç birşey yoktur. • İlk insanlardan bugüne kadar bilimsel araştırmanın esas tetikleyicisi doğa ile insan arasındaki ilişkinin insan lehine değiştirilebilme çabası olmuştur.

• İnsanın fiziksel olduğu kadar duygusal zayıflıkları da vardır. • Korku, merak, sıkıntı, tembellik, güçlü olma arzusu, birlikte dayanışma ve güçlüklere karşı koyma…. • Ölüm de insanın bir zaafıdır. Diğer canlıların tersine İnsan ölümlü olduğunun bilincindedir.

Bilim tanımları • Anlama, nedenini bulma, açıklama ve doğrulamaya dayanan güçlü bir düşünme metodudur. • Bu tarz yani bilimsel bir düşünme metodunu kazanmış olan kişi, peşin değer yargılarına, dogmalara duygusal fikir hezeyanlarına yer vermez ve mevcut otoritenin dayattığı temellendirilmiş doğrularla mücadeleye girişir.

• Bilim evrendeki olguları çeşitli yollarla inceleyen ve onları açıklayan sistemli bilgiler topluluğudur. • Bilim kabul edilebilir bir yöntemle ulaşılan ve nesnel biçimde doğrulanabilen bilgidir.

Bilimin amaçları • Anlama– açıklama- öngörme- kontrol • Anlama herhangi bir olay durum ya da nesneye ilişkin ortak gözleme tabi olan her şeyi (zamanmekan-içerik) ortaya koymaktır. • Açıklama bir olgunun gerçekleşme nedenlerinin bulunmaya çalışılması • Öngörme • Kontrol kestirmeler yaptıktan sonra olguları tekrar başlatma durdurma devam ettirme ve değiştirme gücüne erişebilmek

Bilimsel gelişim • Bilimsel gelişim dediğimizde, nesnel bilginin ortaya çıkma, yayılma ve kullanılma koşullarının incelenmesi ve bu bağlamda nitelikleri belirlenmiş bir metodun, yeni bir düşünme şeklinin hatta daha geniş anlamda dünyayı görme biçiminin yani paradigmanın tarihsel süreç içerisindeki oluşumu akla gelmektedir.

Bilimin özellikleri • Bilim kolektiftir. İnsanlığın ortak ürünüdür. Halkların bilim tarihi/ TÜBİTAK yayınları. • Bilim insanlığın başlangıcına kadar götürülebilir. • Bilimin ne olduğunu iyi anlayabilmek için bilim ve bilim dışı düşünmeyi ayırt etmemiz gerekir. • Bu anlamda mitoloji, din, metafizik gibi konular bilimsel gelişim süreci içerisinde yer alırlar. Bilim her zaman bu olgulardan etkilenmiş, bu olgular bilimsel düşünceye zemin oluşturmuşlardır.

• Bilim doğu ile batı arasında zikzaklar çizerek ilerlemiştir. Hiçbir ırk, kültür, medeniyet veya bölgenin tekelinde değildir. İlke olarak herkese açıktır. • İnsanlığın ortak aklının ürünüdür ve tüm insanlığın malıdır • Bilim evrenseldir. • Herhangi bir bilimsel çalışma kendinden önceki birikimin geçerliliğini denetleyebilir, o güne kadar incelenmemiş bir konuyu da ele alabilir. • Bilimsel gelişme ve denetleme hiçbir zaman durmaz.

• Teknoloji bilimin pratik hayattaki yansıması, gerçek hayata uyarlanmasıdır. • İlke olarak bilim evrenseldir ama teknolojik ilerlemeler patent vs. gibi düzenlemelerle günümüzde kontrol altına alınmıştır. • Bilimin ilgilendiği konular ve Bilimsel gelişimin önüne konan engeller geçicidir. • Bilim kişiden kişiye ya da toplumdan topluma değişmez. • Bilimsel bilgi seçicidir. Çoğunlukla insana faydalı olacak olguları öncelikli olarak ele alır ve inceler.

• Bilim aynı zamanda mantıklı, soyutlayıcı ve genelleyicidir. • Zamandan mekandan bağımsız yasalar ortaya koyar. . • Tek tek olaylarla ve açıklamalarla yetinmez onları içerecek genellemeler yapar. Kadın cinayetleri politiktir.

• Ne var ki 20 yüzyılda yaşanan bilimsel gelişmeler bilimi yanılmaz, kesin, evrensel doğrular bütünü olarak kabul eden görüşü sarsmıştır. • İzafiyet… Bu yaklaşımda bilim insanı doğada gözlemlenen bilimsel bir olguyu mutlak doğru olarak kabul etmek yerine o şartların doğrusu olarak ele alır. • Belirsizlik… herhangi bir deneyde ya da gözlemde gözlemlenen olay hiçbir zaman gözlemciden veya deney aletinden bağımsız düşünülemez. Kesin ve tam objektif bilgiye ulaşılamaz.

• 19. yy. sonları ve 20. yüzyılda büyük bir hıza ulaşan bilimsel gelişim sürecinde belli başlı iki şey rol oynamıştır. • bilimsel paradigmaların yıkılması ve • bunların yerine konan yeni paradigmalarla bilimin yeniden yapılanması.

Bilimin ilgi alanları • Bilimin temel ilgi alanları 3 ana başlıkta incelenebilir. – Doğa- doğa bilimleri ya da doğal bilimler – Toplum – toplum bilimleri – Düşünsel dünya- (ideler dünyası) matematik başlığı altında toplanabilir.

Matematik bilimi • Matematik biliminin doğa bilimleri ve sosyal bilimlerin tersine olayları anlama, açıklama kestirme ve kontrol gibi hedefleri yoktur. • Matematik bilimi kendi evreninde çalışır • Üretilen her bilgi bu evren için doğrudur. • Mantık gibi Aksiyomatik bir bilim dalıdır. • Önceden doğru sayılan bilgilerden ya da aksiyomlardan (ön kabul) yola çıkarak bilgi üretirler. • Belirli ön kabullerden yola çıktığı için de yöntemi tümdengelimdir. • Örneğin doğada üçgen şeklinde bir taş, ya da logaritma diye bir olgu yoktur.

Doğa bilimleri • Tarihsel gelişimde matematikten sonra ikinci sırada doğa bilimleri yer alır • Astronomi, jeoloji, tıp, fizik, kimya, biyoloji vs. • İncelenen olgular gerçek dünyaya dayanır • Laboratuar ortamında araştırma ve deney yapabilme imkanı vardır.

Sosyal bilimler • İnsan ve toplumla ilgili olguları anlamaya çalışır. • İktisat, arkeoloji, sosyoloji, tarih, psikoloji, antropoloji vs. • İnsan ve toplum sürekli değiştiği için sosyal bilimler de sürekli değişim içerisindedir. • Sosyal bilimler belli varsayımlara dayanır. • Evrensellik iddiası taşımazlar. Her zaman ve her yerde aynı sonuçları vermezler. • Varsayımlar genellikle bilim insanının dünya görüşünden, inançlarından, politik değerlerinden bağımsız değildir. • Sosyal bilimlerde aynı anda incelenebilecek parametre sayısı sınırlıdır.

Doğa bilimleri - Sosyal bilimler • Doğa bilimlerinde laboratuvar ortamında deney yapılabilir. Sosyal bilimlerde bu mümkün değildir. • Doğa bilimlerinde çevresel koşullar kontrol altına alınabilir. Sosyal bilimlerde bu mümkün değildir. • Doğa bilimlerinde inceleme nesnesi bir bilince ve iradeye sahip değildir. Müdahale edilebilir. Sosyal bilimlerde insan bilinç sahibidir. Örn: Kalem yerçekimine karşı koyamaz. Ama insan herhangi bir durum karşısında irade koyabilir.

• Doğa bilimlerinde ağırlık, uzunluk gibi şeyleri ölçmek mümkündür. Ancak sosyal bilimlerde örneğin toplumsal dayanışma, muhafazakarlık, izolasyon gibi olguları ölçmek mümkün değildir. • Doğa bilimlerinde nedensellik ilişkisini kurmak daha kolaydır. Sosyal bilimlerde bir şeyin birden çok sebebi olabilir. Bu araştırmacının bakış açısına göre de değişir. Dolayısıyla sosyal bilimlerde nedensellik ilişkisini kurmak daha zordur. • Bilim insanının nesnelliği… her ikisinde de sorunlu. Ama doğa bilimlerinde daha kesin sonuçlar elde edilebildiğinden daha nesnel olduğu söylenebilir. Ancak doğa bilimlerinde de sosyal bilimlerde de sonuçları çarpıtmak mümkün. GDO, Muhafazakarlık, ilaçlar, tıp…

Bilgiye ulaşma yolları • Bilimsel ve bilim dışı yöntemler • Bilimdışı yöntemler – Kişisel deneyim ve önkabullerle – Mantık yürütme – Bir kaynağa, otoriteye güvenme, itaat. • Bilimsel metod, «kuram ve yöntem uygulamak , geliştirmek» – – bilgiyi biriktirmek Kuram geliştirmek Veri toplamak Verileri test etmek

Bilimsel metod • Kuram bilgiyi nasıl anlamlandıracağımızı gösterir. • Olayları daha açık bir şekilde görmemize, anlamamıza yardımcı olan bir açıklama düzlemidir. • Olaylar arasındaki ilişkileri kurmaya yardımcı olur. • Kuramları doğrulamak için veri toplarız. • Yine de verilerle desteklenmiş veya kanıtlanmış bir kuram saf gerçeklik değildir. O koşulların doğrusudur. • Zamanla yanlış olduğu ortaya çıkarsa o kuram geçerliliğini yitirir. • Metod ise bu çabayı gerçekleştirirken izleyeceğimiz yolları ve yapacağımız işlemleri gösterir. • Verileri hangi yöntemle nereden toplayacağız? • Nasıl analiz edeceğiz? • Bu sorulara cevap arar.

Bilimsel metod genellikle şu aşamaları izler • Araştırılması gereken sorunu ortaya koymak • Sorunun çözümü ve sınanması için hipotez oluşturmak • Hipotezi sınayacak bir araştırma planı ve veri toplama tekniği geliştirmek • Verilerin analizini ve araştırma sonuçlarının özetini yaparak hipotezin anlamlılık düzeyini açıklamak • Hipotezi doğrulamak, yeniden formüle etmek veya tamamen yanlışlamak

• Bir ülkenin bilimsel metodu eğitim sistemini temel yaklaşımı haline getirmesi o ülkenin çağdaşlaşma derecesinin temel göstergelerinden biridir. • Burada amaç bilgiyi depolayan değil üreten ve paylaşan bir toplum yaratmak olmalıdır.

• Kendini yaratan insan adlı kitabında Gordon Childe bilimsel davranışa varmanın temelinin kişisel önyargılardan arınmaya ve özel sevgi ve nefretimizden sıyrılabilmemize bağlıdır. Demektedir. • Bu anlamda bilimin işlevi gerçeklerin ve verilerin bölümlenmesi bunların zaman içinde ve birbirleriyle bağlantısının tanımlanması demektir. • Kişisel duygularla etkilenmeden, gerçeklere ve verilere dayanarak yargıya varış bilimsel davranışın kanıtıdır.

• Peki soru şu • Ölçü ve ölçeklerle elde edilen sonuç her tür dinsel, ahlaki ve toplumsal önyargılardan arınmış mıdır? • Bilim insanları geçmişe dönüp bakarak biz gelişebildik mi? Uçaklar, hidroelektirik santrallerin, zehirli gazların deniz altıların füzelerin mekanik araçların günden güne artması gelişimi sağlamış mıdır? • Böylesine bir sorunun yanıtı soranın keyfine, o andaki ekonomik veya sağlık durumuna bağlıdır. • Pek az kişi aynı sonuca varabilir.

• Eğer çağdaş bilimin devinim ve aydınlatma araçlarının sağladığı avantajlardan memnunsanız gelişimden yana olumlu yanıt verirsiniz • Ama bu araçlardan yararlanacak ekonomik güçten yoksunsanız ya da evladını modern silahlarla öldürülmüşse yanıtınız olumlu olmayacaktır. • El değmemiş kırsal alanlara tutkunsanız ya uzaklara gidip çalışmak istemiyorsanız böylesine bir gelişimin gerçekliğinden kuşku duyarsınız. • Basit yaşamın sakıncalarını gördükçe bu görüşleri yeniden gözden geçirirsiniz.

• Geliştik mi diye sormak yerine gelişim nedir diye sormak daha anlamlıdır. • Bu sorunun cevabı tarih kitaplarında yazanlardan çok daha fazlasını daha derin ve geniş bir bakış açısını gerektirir.

• Homo rationalis • Akıl ve bilim insanı • İnsanoğlunun acılarını, yetersizliklerini engelleme, ihtiyaçlarını karşılama vs. için akıl ve mantığı referans alan insanı ifade eder • Kuşaktan kuşağa aktarılan geniş bilgi birikimi, analitik düşünebilme yetisi gerekir • Bilgiye ulaşmada bilimsel yöntemi benimsemiştir. • Homo credo • İnanç insanı • Bilgiye ulaşmada kişisel deneyimler ve ön kabullerle hareket etme, mantık yürütme, bir kaynağa güvenme vb. yaklaşımları benimser. • Burada duygu, sezgi, inanç, vs. öne çıkar

Modern bilim • Bu iki yaklaşım tarzı uzun süre ayrı taraflarda kalmış ve karşılıklı etkileşim olanağı bulamamıştır. • Ancak günümüzde modern bilim kendisini dinsel tutuculuğu ve pozitivist tutuculuğun ötesine taşımayı başarmıştır • Bu iki yaklaşımı aynı düzlemde buluşturma çabası içerisindedir. • Deneye dayanan rasyonel yaklaşımla duygu ve sezgilere dayanan irrasyonel yaklaşımın birbiri ile kaynaşması ve etkileşim içine girmesi söz konusudur. • İnsan asla tek boyutlu bir varlık değildir. Varoluşunun özünde akıl ve bilgi olduğu kadar inanç, duygu ve sezgi de vardır.

Bilimsel araştırmanın temel kavramları • • • Bağlam Varsayım Önerme Hipotez Kuram Olgu

Bağlam • Birşeyin içinde bulunduğu ortaya çıktığı oluştuğu bütünlüktür • Bu bütünlük doğa şartlarını, toplumun üretim, tüketim ve paylaşım şeklini, kültürü, tarihsel koşulları, kişiler arası ilişkilerin şeklini, dönemin moda akımlarını, teknolojik gelişmeleri, bulunulan mekanı, içinde yaşanılan ülkeyi ve akla gelen diğer tüm çevresel koşulları kapsar • Bir söz, bir davranış, şekli tarihsel bir olay, olgular arasındaki ilişki, bir roman ya da bir sanat eseri bu bütünlük özelinde incelenebilir. • Bağlam bir anlamın üzerinde var olduğu zemindir. Neyin doğru neyin yanlış olduğunu öncelikle bağlam belirler. • Sosyal bilimlerde önce bağlam tanımlanmalıdır.

Varsayım • Deneyle kanıtlanmamış doğruluğu incelenmeksizin kabul edilen iddialardır. • Örneğin mikroskobik boyutlarda deneyler yapan bir araştırmacı ölçme aletinin yani mikroskobun yeteri kadar güvenilir olduğunu varsayar. • Ya da anket için seçtiği örneklemin evreni yeterince temsil ettiğini varsayar

önerme • Mantıksal olarak doğru veya yanlış herhangi bir yargıyı anlatan ifadedir. • Önerme sadece zihindedir. • Önerme kavramının içinde acaba sorusu vardır • Bir önermenin doğruluğu araştırılmaya karar verildiği anda hipotez olur.

• Üç tip onerme • Maddesel dünya ile ilgili yaşadığımız dünya ile ilgili önermeler-doğa ve toplum bilimleri • Mantıksal- analitik tümdengelime dayalı • Metafizik- bilimin ulaşabileceği alan dışındaki herşeyi kapsar aksi ispat edilemediği için ne doğru ne de yanlıştır. Felsefe bu önermelerle uğraşır

hipotez • Araştırmacının incelediği sorunla ilgili olarak araştırmasının başında öne sürdüğü doğruluğu ve yanlışlığı henüz test edilmemiş önermedir. • Belirli varsayımlar altında hipotezler oluşturulur. Araştırmacının amacı varsayımları ve birikimi önemlidir.

Kuram- teori • Belirli bir konuda ortaya konulan geçerliliği ve güvenilirliği bilimsel yöntemlerle saptanmış bir genel açıklama düzlemidir. • Kuramın hipotezden farkı araştırma yapılan alanda ortaya koyduğu açıklamaların çalışılan alanın tümünü içine alması o alanla ilgili kapsamlı ve köklü açıklamalar getirmesidir. • Kuram geçmişteki ve şimdiki olayları açıklamalı ve geleceğe yönelik de öngörülerde bulunmalıdır

Bilimsel yasa • Bilimsel kanıtlarla yeterince doğrulanmış ve hiç kimsenin doğruluğuna karşı koyamayacağı kuramlara denir. • Örneğin yerçekimi

• Varsayım önerme hipotez ve kuram çeşitli somut olayları soyut düzleme yani düşünsel düzleme taşır. • Bu geçişi yaparken çeşitli kavramlardan yararlanır yeni kavramlar ortaya koyar.

olgu • Olgu doğada bulunan ve ortak gözleme tabi olan herşeydir • Düşünülmüş olanın karşıtı olmuş olan gerçekleşmiş olan • Bazı olgular özel bir bilgi birikimi ile görülebilir • Bazı olgular vardır ama henüz bilimsel bir açıklaması yapılmamıştır.

• Bir takım bitki karışımlarıyla dokumayla ya da pozitif düşünce gücüyle iyileşme pozitivist bilim tarafından uzun süre dikkate alınmasa da yapılan araştırmalar yine ilginç bir sonucu ortaya koymuştur. • İnsanların iyileşeceklerine dair duydukları inanç onların iyileşmesine gerçekten katkıda bulunmaktadır. • «Plasebo etkisi» bugün tıpa önemli bir yer elde etmiş durumdadır.

• Deneysel yöntemlerle çalışan bilimler daha çok nesnel olgulara dayanır • Pozitivizm (olguculuk) akımına göre sadece duyumlar ve algılar güvenilir verilerdir ve bilimsel alanda yalnızca bunları incelemekle yetinilmesi gerekir. • Mantık kavramının öne çıktığı bilimlerde bir olguyu açıklamak onu başka olgulara indirmek anlamına gelir ne var ki açıklanamayan olgular da vardır. Örneğin varlık olgusu…ontoloji