EPDEMYOLOJYE GR 1 Ama Epidemiyolojinin tarihi ve kullanm

EPİDEMİYOLOJİYE GİRİŞ 1

Amaç • Epidemiyolojinin tarihi ve kullanım alanlarını tartışarak hep birlikte epidemiyolojinin yansımalarının farkına varmak 2

İçerik • • • Epidemiyolojinin tarihsel gelişimi Epidemiyolojinin tanımı Epidemiyolojik yöntemler ve strateji Epidemiyolojinin kullanım alanları Epidemiyolojide bazı tanımlar 3

EPİDEMİYOLOJİNİN TARİHSEL GELİŞİMİ-1 • M. Ö. 4. -5 yy Hipokrat Çevre etkisi- hastalık (Çevre epidemiyolojisi) • Halk sağlığı alanında epidemiyoloji uygulamalarının ilki: Bulaşıcılık-Hastaların sağlamlardan ayrılması, karantina, izolasyon 4

EPİDEMİYOLOJİNİN TARİHSEL GELİŞİMİ-2 • 18. yy- Johann Peter Frank- Hapsburg İmparatorluğu-“Halk Sağlığı Genel Müdürü” (1779)-sağlığı etkileyen kişisel ve toplumsal kuralların ve yasaların belirlenmesi • 19. yy- Belirli insan topluluklarında hastalıkların dağılımının ölçülmesi, vakaların doğru sayımı, toplum özellikleri ile vakalar arasındaki ilişkilerin gösterilmesi 5

EPİDEMİYOLOJİNİN TARİHSEL GELİŞİMİ-3 1. Hayati olaylar ve sağlık istatistiklerinin gelişmesi v Graunt-Vital istatistiğin kurucusu-Ölüm, doğum kayıtları-1662 v Ölümlerin mevsimlere göre dağılımı v Yüksek bebek ölümleri v Ölüm nedenleri v Beklenen yaşam süresi 6

EPİDEMİYOLOJİNİN TARİHSEL GELİŞİMİ-4 2. Bazı hastalıklarının nedenlerinin epidemiyolojik incelenmesi v Tifo-Budd-1839 (tanımlayıcı) v Kızamık-Panum-1846 (tanımlayıcı) v Kolera-Snow-1854 (analitik) 7

John Snow • 1848 -49 ve 1853 -54 yıllarında Londra’da koleradan ölen her kişinin evini tek belirlemiş, • İçme suyunun sağlandığı kaynak ile ölümler arasındaki ilişkiyi saptamış, • Değişik su kaynaklarına sahip olan bölgelerdeki kolera ölümlerinin karşılaştırmalı istatistiksel analizini yapmış, • Sonuçta genel olarak enfeksiyon hastalıklarının bulaşıcılığı konusunda bir teori oluşturmuş ve koleranın kontamine olmuş sularla bulaştığını açıklamıştır. • Bu açıklama Koch’un Vibrio’ ları tanımlaması ve izole etmesinden 30 yıl öncedir. 8

Londra 1843 9

Olguları harita üzerinde işaretlemekle başlar 1855 10

Tablo 1. Londra’da iki değişik su dağıtım şirketinin su sağladığı bölgelerde olan kolera ölümleri (8 Temmuz -26 Ağustos 1854) Su dağıtım Nüfus şirketi (1851 yılı) Kolera ölüm hızı (binde) Southwark 167. 654 Kolera ölümleri (sayı) 844 Lambeth 18 0. 9 19. 133 5. 0 Kaynak: Snow, 1855 - R. Beaglehole, R. Bonita, T. Kjellström, Temel Epidemiyoloji 11

Tablo 2. İçme kullanma suyunu sağlayan şirketlere göre kolera nedeniyle ölüm hızları, Londra, 1854 Şirketin adı Hane sayısı Koleradan ölüm sayısı 10. 000 hanede Kolera ölümü Rölatif Risk Southwark, Vauxhall 40 046 1 263 315 8. 5 Lambeth 26 107 98 37 1. 0 Londra’nın diğer kesimleri (kontrol) 256 423 1 422 59 1. 6 Kaynak: Tezcan S. Epidemiyoloji, Tıbbi Araştırmaların Yöntem Bilimi 12

Londra 1998 13

1831 -1832 1848 -1849 1853 -1854 22 000 ölüm 52 000 ölüm John Snow’un çalışmaları Son salgın: 1866 2 200 ölüm 14

William Farr • Vital istatistikler ve epidemiyoloji konusunda temel konseptleri tanımlamıştır • Bunlar; Epidemiyolojinin bakış açısı, kişi-yıl kavramı, mortalite hızı ve ölme olasılığı arasındaki ilişki, standardize mortalite oranları, doz-cevap ilişkisi, toplumsal bağışıklık, insidans ve prevalans arasındaki bağlantı, retrospektif ve prospektif çalışmadır. • “Vital istatistikler”-1885 kitabı epidemiyoloji alanındaki şaheserlerdendir. 15

EPİDEMİYOLOJİNİN TARİHSEL GELİŞİMİ-5 3. İnsanlar üzerinde deneysel epidemiyolojik araştırmalar v. Scorbüt-Lind-1747 v. Anne ölümleri-Semmelweis-1847 16

Modern Epidemiyoloji • Epidemiyolojik araştırma yöntemleri 19. yy’ın ortalarına kadar bir değişim göstermiştir. • Vaka-Kontrol çalışmaları sosyal bilimlerden tıbba yirminci yüzyılın son çeyreğinde girmiş, • Kohort çalışmaları ise II. Dünya Savaşı’ndan sonra kalp hastalığı, akciğer kanseri ve diğer önemi artan hastalıklar için kullanılmaya başlanmıştır. • 1950 - Doll ve Hill- Sigara içme ve Akciğer kanseri • Epidemiyolojik “deneyler” şu anda “randomize klinik çalışmalar” olarak modern dönüşümdeki yerini almıştır. • Bilgisayar kullanımı ve istatistiksel yöntemler epidemiyolojik analizleri güçlendirmiştir. 17

Epidemiyoloji bir yöntem bilimidir 18

Epidemiyoloji Topluluklardaki hastalık ve sağlık sorunlarının; • dağılımlarını, • sıklıklarını, • nedenlerini ve • çözüm yollarını araştıran ve inceleyen bir yöntem bilimidir. 19

EPİDEMİYOLOJİK ARAŞTIRMALAR 1 -GÖZLEMSEL TANIMLAYICI ANALİTİK VAKA-KONTROL KOHORT 2 -DENEYSEL 3 -METODOLOJİK Kaynak: Epidemiyoloji, Tezcan S. , 1992 20

EPİDEMİYOLOJİ • Hastalıkların ve sağlığı ilgilendiren diğer olayların dağılımlarının incelenmesi ( DESKRİPTİF-TANIMLAYICI ), • Hem klinik hem de toplum tıp bilimlerinde nedenlerinin araştırılması (ANALİTİK ), • bunların teşhis, tedavi ve önlenmeleri için en uygun yöntemleri belirlenmesi (DENEYSEL), • Sorunlara yaygın çözüm getirilmesi (HİZMET SUNMA) • Sağlıklı Bireyler ve Sağlıklı toplum sonucuna ulaşılabilmesi için kullanılır. 21

Tanımlayıcı Epidemiyoloji • Sağlığı etkileyen olay-hastalık : – – Nedir? Kimlerde görülmektedir? Nerede görülmektedir? Ne zaman görülmektedir? 22

Analitik Epidemiyoloji • Hastalık- sorun: – Nasıl oluşur? – Nedenleri nelerdir? – Neden devam eder? 23

Deneysel Epidemiyoloji • Hastalıkların kontrolü için kullanılan ya da kullanılması düşünülen yeni yöntemlerin etkinliği nedir? • Altta yatan nedenleri düzeltilmesinin etkisi nedir? 24

EPİDEMİYOLOJİDE STRATEJİ v TEMEL STRATEJİ KARŞILAŞTIRMADIR. v Gruplar arası ve grup içi 25

EPİDEMİYOLOJİK ARAŞTIRMALAR 1 -GÖZLEMSEL TANIMLAYICI ANALİTİK VAKA-KONTROL KOHORT 2 -DENEYSEL 3 -METODOLOJİK Kaynak: Epidemiyoloji, Tezcan S. , 1992 26

Gözlemsel Yöntemin Özellikleri • İncelenen veya incelenmeyen faktörler kontrol altında değildir, değiştirilemez. • İncelenen faktör ve diğer değişkenler sabit tutulamaz. Randomizasyon kısıtlıdır • Neden-sonuç ilişkisi her zaman tam ve belirgin olarak saptanamayabilir. İlişki saptanır ancak nedensel delil azdır. • Sonuçlar gerçek hayata büyük ölçüde uyar ve uygulanabilir. • Gözlenen olayların tekrarlanması çoğu kez imkansızdır. 27

Deneysel Yöntemin Özellikleri • İncelenen faktörler araştırıcının kontrolü altındadır • İncelenen olay-faktör- değişken dışındaki tüm diğer değişkenler sabit tutulabilir ya da denek ya da yöntemler deney ve kontrol gruplarına rastgele ayrılabilir (randomizasyon) • Neden-sonuç ilişkisi tam olarak gösterilebilir • Deney ortamına özel koşullar her zaman doğal hayata uymayabilir. • Deney koşulları ve ortamı istenildiği zaman ve sayıda tekrarlanabilir 28

GÖZLEMSEL ARAŞTIRMALAR 1. Tanımlayıcı araştırmalar (deskriptif) 2. Analitik araştırmalar a)Vaka-Kontrol araştırmaları b)Kohort araştırmaları c)Kesitsel araştırmalar 29

Epidemiyolojinin kullanım alanları (Morris) 1. Sağlık sorunlarının zaman süreci içinde gösterdiği değişimin incelenmesi 30

Epidemiyolojinin kullanım alanları 2. Toplumun sağlık sorunlarına tanı konulması Toplumsal tanı Klinik tanı 31

Sağlığı ilgilendiren herhangi bir olay toplum sağlığı sorunu mudur? Toplumda görülme sıklığı Neden olduğu ölüm düzeyi Neden olduğu kalıcı sekel, komplikasyon sıklığı ve önemi Yol açtığı işgücü, ekonomik kayıp ve boyutları 32

Epidemiyolojinin kullanım alanları 3. Bir hastalığın klinik tanısının tam olarak belirlenmesi Klinisyenler-epidemiyologlar 33

Epidemiyolojinin kullanım alanları 4. Kişilerin sağlık sorunları ile karşılaşma risklerinin-prognozlarının tahmini Tek değişkenli Çok değişkenli risk tanımlamaları 34

Epidemiyolojinin kullanım alanları 5. Hastalık ve sağlık nedenlerinin araştırılması sorunlarının Sosyal, ekonomik, tıbbi 35

Epidemiyolojinin kullanım alanları 6. Sendromların belirlenmesi Belirli semptom ve bulguların sık görüldüğü, ortak anatomik ve biyokimyasal bozukluklar gösteren, aynı nedene bağlı olan durumlar 36

Epidemiyolojinin kullanım alanları 7. Sağlık hizmeti sunan kişi kurum araç/gereçlerin ve hizmetten yararlananların çeşitli özelliklerinin değerlendirilmesi Durum saptama - değerlendirme --Halkın sağlık gereksinimlerini saptama --Sağlık hizmetleri konusunda isteklerini saptama --Öncelikleri belirleme ve planlama 37

Epidemiyolojide Bazı Tanımlar 38

Soğan kabuğu prensibi • Bazı durumlar önemini kaybederken bazılarının daha yaygınlaşması, • toplumun sağlık sorunlarını değişmesi yeni sorunlar ortaya çıkması 39

Rölatif artma • Herhangi bir sisteme ilişkin hastalık grubunun içinde, bazılarında diğerlerine oranla artma veya azalmalar olması 40

Kesin artma • Hasta kişi sayısı artması • Hızlar 41

Buz dağı olgusu • • Erken dönemdeki hastalıklara tanı konulması birey ve toplum için çok yararlıdır. Toplumda herhangi bir hastalığı olan kişilerin tümü “ hasta evreni” bir buz dağına benzetilirse, belirti veren ve tanı konanlar ancak buz dağının üst kısmını oluşturduğu, belirtisiz olanların ise buz dağının görünmeyen su yüzeyinin altındaki kısmını oluşturur. Dr. Çiğdem CERİT TEK-Kırklareli, Kasım 2007 42

Teşekkürler 43