Program Gelitirmenin Tarihi Temelleri 1 Yurt Dnda Program

Program Geliştirmenin Tarihi Temelleri

1. Yurt Dışında Program Geliştirmenin Tarihi Temelleri 2 Eğitim programı kavramı ve eğitimde program geliştirme çalışmaları XX. Yüzyılda ön plana çıkmış olmakla beraber insanlık tarihi 2500 yıldır eğitimle ilgili çalışmalara şahittir. M. Ö. V. ve IV. yüzyıllarda eski Yunan filozof ve düşünürlerinden Sokrat, Aristo, Platon, Sofistler gibi düşünür ve grupların eğitimle ilgilendikleri ve öğrenci yetiştirdikleri bilinmektedir. (Demirel, 2003) Bu dönemin en ün filozof ve düşünürlerinden biri olan Sokrat’ın “Buldurma Yöntemi” adıyla bilinen bir eğitim metodunun olduğunu biliyoruz. (Aydın, 2001) Eski Yunan filozoflarından Sofistler ilk profesyonel eğitimciler olarak kabul edilmektedirler. M. Ö. III. Yüzyılda Romalılar Homeros, Cicero gibi düşünürlerin eserlerinden hareketle eğitim faaliyetlerinde bulunmuşlardır. Avrupa için karanlıklar içinde geçen orta çağdan sonra Avrupa’da bazı hareketlenmeler başlamıştır. John Comenius Didactika Manga adlı eserinde ders kitaplarında resimlerinde yer alması gerektiğini söylemiştir. Reform ve Rönesans hareketleriyle Avrupa’da eğitimde de canlanmalar olmuştur.

1. Yurt Dışında Program Geliştirmenin Tarihi Temelleri XVIII. Yüzyılda Amerika’da Columbia, Harvard ve Princeton gibi üniversitelerin açılması batıda eğitime yeni bir soluk getirmiştir. XIX. Yüzyılda Amerikan üniversitelerinde klasik ve dini bilgiler veren dersler etkisini azaltırken, bu derslerin yerlerini Astronomi, Matematik, Kimya, Botanik gibi dersler almaya başlamıştır. (Demirel, 2003) Frobel, anokulu çalışmalarıyla öne çıkmış, eğitim sürecinin 3 – 4 yaşlarında başlaması ve öğrencinin kendi etkinliklerine dayanması gerektiği üzerinde durmuştur. J. Freidrich Herbert, bilgi ve ahlak kavramları üzerinde durmuş, eğitimin çocuğun ön bilgilerine, ilgi ve ihtiyaçlarına dayalı olması gerektiğini dile getirmiştir. Herbert Spencer, eğitimin temel amacını yaşama hazırlık olarak görmüş ve eğitim programlarının bu temel amaca hizmet etmesi gerektiğini ileri sürmüştür. 3

1. Yurt Dışında Program Geliştirmenin Tarihi Temelleri Eğitim programı hakkındaki ilk kitap 1918 yılında Amerika’da Franklin Bobbit tarafından yayımlanmıştır. Davranışçı yaklaşımı savunmuştur. Amaçları, hedefleri ve öğrenme yaşantılarını içeren ilkeler geliştirmiştir. Hedeflerin ihtiyaç çalışmaları ile ortaya çıkarılabileceğini ve Program geliştirme uzmanının mutlaka bir alan uzmanı olmasına gerek olmadığını savunmuştur. 1949 Yılında Ralph TYLER “Eğitim Programı ve Öğretimin Temel İlkeleri”ni, 1962 yılında ise Hilda TABA “Program Geliştirme” adlı kitabını yayımlamıştır. Bu iki eser program geliştirme alanının başyapıtlarındandır. Çünkü program geliştirmeye akılcı, mantıklı ve sistematik bir bakış açısı getirmişlerdir. 4

1. Yurt Dışında Program Geliştirmenin Tarihi Temelleri 5 Pestalozzi, ilkokullardaki uygulamaların ve eğitim programlarının yenileşmesine katkıda bulunmuş, eğitim sürecinin çocuğun doğal gelişimine ve duyumsal etkilerine bağlı olması gerektiğini savunmuştur. Frobel ise anaokulu çalışmalarıyla öne çıkmış, eğitim sürecinin 3 4 yaşlarında başlaması gerektiğini savunmuştur. Herbert ise eğitimde en önemli iki konunun bilgi ve ahlak olduğunu savunmuş ve eğitimin çocuğun önceki bilgilerine, ilgi ve ihtiyaçlarına bağlı olması gerektiğini ifade etmiştir.

2 - Türkiye’de Program Geliştirmenin Tarihi Temelleri Türkiye’de program geliştirme çabalarını daha iyi kavranabilmesi için Osmanlı Devletinin son yıllarındaki eğitim faaliyetlerinden haberdar olmak gerekmektedir. Osmanlı Eğitim Tarihini ana olarak üç başlık altında toplamak mümkündür. 1. Tanzimat Öncesi (Medrese Devri) 2. Tanzimat Sonrası (Mektep Devri) 3. Cumhuriyet Devri (Okul Dönemi) (Köktaş, 2007) 1924 de tek tip ilköğretim ve beş yıllık program yapılmıştır. 1926 yılında toplu öğretim, çocuğa özgü ve yakın çevre ilkelerine göre tasarlanan ve gözden geçirilen program, önce 1936 ve sonra 1948 yıllarında daha iyi duruma getirilmiştir. 1953, Beşinci Millî Eğitim Şurasında ilköğretim sorunlarına yer verilmesi, yürürlükte ki 1948 ilkokul programını bütünüyle yeniden gözden geçirilmesi ne neden olmuştur. 1956 ve 1960 yıllan arasındaki çalışmaların sonuçlarından hareketle 1961'de yeni bir ilkokul taslağı hazırlan mıştır. 6

2 - Türkiye’de Program Geliştirmenin Tarihi Temelleri 7 Bulguların, sistematik ve bilimsel metot ve tekniklerin kul lanımından ziyade, sübjektif yollardan elde edilmiş olduğu, etraflı bir inceleme yapılmamış olması nedeniyle çalışmaların sağlam temellere dayanmadığı ve devamlılıktan yoksun olduğu Varış tara fından ifade edilmiştir. Bu çalışmaların yinede bazı esasları sağ ladığı görülmüş ve 222 sayılı kanunun ortaya koyduğu esaslarda bu çalışmalar desteklemiştir. Yeni program hızla çeşitli illerdi yaygınlaştırılmış ve 1964 yılında bu çalışmalar için kullanılan "deneme" deyimi yerine ilk defa "program geliştirme" deyiminin İlköğretim Genel Müdürlüğü'nün kullanması, geçte olsa isabetli olmuştur. 14 Haziran 1973 yılında eğitim sisteminin ilk, orta ve yüksek öğretim seviyesinde genel amaçları ve ilkeleri (1739 sayılı Milli Eğitim Temel Yasası) ortaya konulmuştur. Bu genel amaçlar daha sonraki program geliştirme çalışmalarının esasları ve çerce vesini belirlediği söylenebilir.

2 - Türkiye’de Program Geliştirmenin Tarihi Temelleri 8 1924 yılında Tevhid i Tedrisat Kanunu ile tüm öğretim kurumları MEB bünyesinde toplanmıştır. Medreseler kapatılmış (böylece eğitimde ikilik kaldırılmış), eğitim öğretim laikleştirilmiş, çağdaşlaştırılmış ve millileştirilmiş, herkese eğitim hakkı verilmiş, ilköğretim zorunlu hale getirilmiş, eğitim öğretim parasız hale getirilmiştir. 1924’de John Dewey Türkiye’ye davet edilmiş ve hazırladığı rapor doğrultusunda Köy Enstitüleri kurulmuş ve öğrenci merkezli sistem yaygınlaştırılmıştır. 1950’li yıllara kadar program geliştirme çalışmaları daha çok dersler ve konular listesi şeklinde yapılmış , bu dönemden sonra ise daha sistematik bir yaklaşım benimsenmiştir. yıllarında ilk ve ortaöğretim programlarının geliştirilmesi konusunda çeşitli çalışmalara başlanmıştır.

1924 Tarihli İlkokul Programı 1924 İlkokul Programı: Tevhid i Tedrisat ile tüm öğretim kurumları MEB bünyesinde toplanarak öğretimlerinbirleştirilmesi sağlanmıştır. Devreler ortadan kaldırılmış, öğretim süresi beş yıla indirilmiştir. Erkek ve kız öğrenciler için program ayrı düzenlenmiştir. Çok az sayıda farklı dersler konularak daha çok Cumhuriyetin anlamı ve önemine değinilmiş, dersler arası ilişki kurulmamıştır. Özel amaçlara yer verilmemiş olup yakın tarihi ele alan bir geçiş programı olma özelliği taşı 9

1926 Tarihli İlkokul Programı Cumhuriyet döneminin en kapsamlı ilk programı niteliğindedir. Programın en önemli özelliği Toplu Tedris uygulamasını getirmesidir. Dersler arası ilişki kurulmuş, beş yıla indirilen öğrenim süresi iki devreye ayrılmıştır. Öğrencinin kişisel ilgisinin dikkate alınması ve iş eğitimine önem verilmesi kabul edilmiştir. Her dersin amacı, öğretiminde kullanılacak araç gereç, teknik yöntemin ana hatları belirtilmiştir. Yaparak yaşayarak öğrenme bu programda yer almıştır. 10

1936 Tarihli İlkokul Programı Son yıllar içinde meydana gelen sosyal, doğal ve teknik değişiklikler ilâve edilmiş, bilimsizliği gidermek eğitim politikası olarak belirlenmiştir. Zamanın tek ve iktidar partisinin eğitim görüşlerinin etkisiyle hazırlanan programda, partinin altı oku ile karakterize edilen “Kuvvetli Cumhuriyetçi, ulusçu, halkçı, devletçi, lâik ve inkılâpçı” yurttaş yetiştirmek hedeflenmiştir. Millî tarihin sevdirilmesi, Türk dilinin millî bir dil olması için yapılan çalışmalara okulun yardımcı olması da hedeflenmiştir. Göz önünde tutulması gereken ilkeler, 1936 programında genişletilerek hiçbir yanlış anlama ve yoruma meydan vermeyecek biçimde tespit edilmiştir. 11

1948 Tarihli İlkokul Programı 12 1948 programı öncesinde Türkiye'de ilkokullarda iki tip program uygulanıyordu. 1936 programı Şehir ilkokullarında, 1930 yılında çıkartılan "Köy Mektepler Müfredat Programı" ise köylerde uygulanıyordu. 1948 programı ile ulusun toplumsal ihtiyaçlarına, çevre şartlarına ve yaşanılan yüzyılın isteklerine uygun, hakiki ve somut bir Millî Eğitim Programı oluşturulmuş olup, genel amaçlar çok ağır ve ilköğrenim süresi içerisinde ulaşılamayacak niteliktedir. Öğrenme 'zihni bir eylem' olarak kabul edilmiş, öğrenmenin duyuşsal ve devinişsel boyutları ihmal edilmiştir

1968 Tarihli İlkokul Programı 13 1968 ilkokul programı uygulanmaya konulmadan önce 5 yıl süreyle ve 250 ilkokulda denenmiş ve geliştirilmiştir. Uzun bir deneme devresi ve yapılan değerlendirmelerden sonra program 1968– 1969 öğretim yılında uygulamaya konulmuştur. Yurdun bölge özelliklerini dikkate almak, günün şartlarını göz önünde bulundurmak ve bunların taslağa yansıtılması, programın geliştirilmesi öncelikler olarak belirlenmiştir. En önemli farkı VII. Millî Eğitim Şûrasında saptanan "Türk Millî Eğitiminin Hedefleri" yanında ilköğretimin hedeflerine ve ilkokulun eğitim öğretim ilkelerine ayrı daha belirgin ve ayrıntılı ifadelere yer vermesi olmuştur. Bireylerin temel öğrenme ihtiyaçlarının karşılanmasında sadece bilişsel alan değil duyuşsal ve devinişsel alanlarda hedefler belirlenmiştir

1968 Tarihli İlkokul Programı 14 1960’ lı yıllara gelindiğinde 1961 yılında kabul edilen 222 sayılı İlköğretim Kanunu’nun hükümleri programların geliştirilip değiştirilmesini zorunlu kılmıştır. 1962 yılında toplanan VII. Milli Eğitim Şurası’nda programların günün gerçek ve ihtiyaçları dikkate alınarak düzenlenmesi programların geliştirilmesine bağlı olarak ders ve kaynak kitaplarının hazırlanması, öğretmenlerin yeni programların gereklerine uygun olarak yetiştirilmesi, hazırlanacak ve uygulanacak bir deneme programının komisyonlarca incelenip değerlendirildikten sonra çeşitli bölgelerde en az iki yıl süre ile denenmesi deneme programlarının geliştirilerek bütün yurt çapında uygulanması karara bağlanmıştır.

1968 Tarihli İlkokul Programı 1980’li yıllarda program geliştirme çalışmalarında yeni bir anlayış başlamış ve program geliştirme konusunda bir model oluşturmaya yönelik çeşitli çalışmalar yapılmıştır. Bu amaçla Milli Eğitim Bakanlığı tarafından bir dizi toplantılar düzenlenmiş ve bu toplantılar sonunda yeni bir program modeli kabul edilerek yaygınlaştırılmıştır. Bu modele göre amaç davranış işleyiş değerlendirme boyutları içinde programların derslere göre hazırlanması esas kabul edilmiştir. 1990’lı yıllarda ise ölçme değerlendirme çalışmalarına ayrı bir önem verilmiştir. 1998 yılında 8 yıllık kesintisiz zorunlu eğitime başlanmıştır 2005 yılında ise eğitim programları yapılandırmacılık temel alınarak yeniden düzenlenmiş ve uygulamaya konulmuştur. 2012 yılında ise 12 yıllık zorunlu eğitime geçilmiştir. 15

2005 Programı Kazanımlardan yola çıkarak yapılandırmacı bir yaklaşım benimsenmiştir. Konu ve kavramlar sarmallık ilkesine uygun olarak tasarlanmıştır. Bilgiye ulaşma yolları alternatif yöntem ve tekniklerle verilmiştir. Öğretmenin öğrenciye sorgulamayı öğrettiği bir eğitim anlayışı geliştirilmiştir. Velilerle işbirliği esas alınmış. Birlikteliğe dayalı. Öğrenci değerlendirilmesi sürece dayalı farklı ölçme araçlarıyla çoklu yapılmıştır. Yaşam kaynak olarak kullanılmış. Öğrenciyi merkeze alarak ihtiyaçlarına eğilen öğretmen ve yöneticiler benimsenmiştir Çoklu zeka uygulamalarına yer verilmiştir. 16

Toplumsal Temel (Sosyal Temel) Programın toplumun yapısını yansıtabilme gücüdür. Toplumun beklentilerini ve ihtiyaçlarını karşılayabilmesidir. Kültürel aktarımla çatışmaların uzlaştırılması, bireylerin uyumlu hale getirilmesi, normların öğretilmesi toplumsal temeli oluşturur. Eğitim programları bireyin sosyal gelişimini ve topluma uyumunu sağlayacak biçimde hazırlanmalıdır. Toplumsal değişimler analiz edilip değerlendirilmeli ve değişme yönelimleri programa belli oranda yansıtılmalıdır. Bu nedenle bir program toplumdan ve toplumsal yapıdan uzak kalmamalıdır. Eğitimin bir işlevi de; kültürel değerlerin bireylere aktarımıdır. Toplumun değerleri, inançları öğretme yoluyla bireyler kazandırılır, bu anlamda eğitim programı bir toplumu yansıtır ve toplumun şekillenmesine yardımcı olur. Programların temel amacı bireylerin topluma uyum sağlamasıdır. Bundan dolayı programlar toplumun beklentilerine ihtiyaçlarına yaşam biçimlerine kültürüne sosyal ve ekonomik yapısına uygun olmalıdır. Bireylerin toplumsallaşmasını sosyalleşmesini sağlar. 17

Toplumsal Temel (Sosyal Temel) —Toplum bireyden ne istemektedir sorusuna yanıt aranır. —Eğitim programları ile kültür mirası gelecek kuşaklara aktarılır. —Bir ülkenin eğitim politikası milli ideolojiyi koruma değer ve sembolleri öğretmektir. Toplumsal düzeni ve adaleti sağlamada eğitim kurumları ve programlarının rolü büyüktür. —Toplumun ihtiyaç duyduğu birey özelliklerine cevap veremeyen ve toplumla uyum göstermeyen programların yaşama şansları yoktur. —Eğitim programları toplumsal değişmeleri hızlandırır. Yenilikleri etkiler. —Ülkemizde eğitim programlarının toplumsal temellerinde, Atatürk ilke ve Devrimleri, Atatürk ün eğitim ile ilgili görüşleri Anayasa ve yasalar hükümet programları kalkınma planları milli eğitim Ģuraları ve bilimsel literatürden alır. Program geliştirilirken toplumun temel değerleri, kültürü, beklentileri ve ihtiyaçları göz önünde bulundurulur. Bireyin topluma uyumunu sağlamak eğitimin toplumsal işlevidir. Ayrıca toplumun iş gücü ihtiyacı da dikkate alınmalıdır. Bu sebeplerden dolayı eğitim programları bireyin sosyal gelişimine uygun ve topluma uyumunu sağlayacak biçimde hazırlanmalıdır. 18

Bireysel Temel 19 Programın en önemli temeli bireydir. Program geliştirme çalışmalarında tüm çabalar birey içindir. Amaçlar/Hedefler ve konu birey için seçilir ve düzenlenir. Bu nedenle programlar hazırlanırken bireyin ilgileri, ihtiyaçları ve gelecek yaşamı dikkate alınır. Çağdaş yaklaşımlarda birey temelli programlar ve bireyin ilgi, ihtiyaç ve hazır bulunuşluğu önemli görülür. Eğitim programlarında bireyin gelişimsel özellikleri de dikkate alınmalıdır. Bireyin ilgi ve ihtiyaçlarını karşılar nitelikte olmasıdır. Kendini gerçekleştirmeye dayanır. Bu bağlamda eğitim psikolojisinden de yararlanılır. Aslında en önemli temeldir. Bireysel gelişim ve kişinin ilgi ve ihtiyaçları önemlidir. Programlar hazırlanırken bireylerin kendilerini gerçekleştirecek süreçlerini desteklemeye yönelik olmalıdır. Toplumdaki bireylerin ilgi yetenek ve gelişimleri, öğrenme sitilleri dikkate alınarak programlar hazırlanmalıdır. —Bireyler toplumdan ne istemektedir. Bu durum program geliştirmenin en önemli temelini oluşturur

Ekonomik Temel 20 Programın uygulanabilmesi için ülkenin yeterli kaynağa sahip olması gerekir. Toplumun ihtiyaç duyduğu insan gücünün oluşturulması ekonomik temeli oluşturur. Konuların, okulların özelliklerine göre ve öğrenci düzeyine göre dağıtılması konu alanı temelini oluşturur. Konuların geçerli, güvenilir, güncel olması öğrencinin ve toplumun ihtiyaçlarını karşılaması ve hedefleri gerçekleştirecek güçte olması gerekmektedir. Eğitim Bilgi Beceri İstihdam Üretkenlik Kazanç —Ülke ekonomisi ne kadar güçlü olursa eğitime ayrılan pay o kadar artacaktır. Eğitim ekonomisi plan ve program dahilinde hedeflere ulaşmak için kaynakların etkili bir biçimde kullanılması ile israfın önüne geçilmesini sağlar. —Eğitime ayrılan bütçe program geliştirme çalışmalarına yön verir. Toplumun insan gücü ihtiyacını karşılamak için ekonomik temeller göz önünde bulundurulmalıdır. Aynı zamanda yapılacak programın bütçeye getireceği yük ve katkı için ekonomik temellerden yararlanılır.

Konu Alanı Temeli 21 Program geliştirme çabalarında öğrenilmesi gereken konuların olması ve bunların öğrenilmesi zorunluluğu konu alan temelini oluşturur. Program geliştirme çalışmalarında konuların ve çalışma alanlarının ihtiyaçları, programların hedeflerinin belirlenmesinden önce yer almalıdır. Bilimsel bulgulara yer verilerek, konu alanlarının geçerliliği, güvenirliği ve güncelliği sağlanmalıdır. Konuların, okulların özelliklerine göre ve öğrenci düzeyine göre dağıtılması konu alanı temelini oluşturur. Konuların geçerli, güvenilir, güncel olması öğrencinin ve toplumun ihtiyaçlarını karşılaması ve hedefleri gerçekleştirecek güçte olması gerekmektedir.

22 Teşekkürler Doç. Dr. Murat GÖKALP Eğitimde Program Geliştirmenin Tarihi Temelleri Ünite 10