Program Gelitirmenin Felsefi Temelleri Felsefi Temeller 2 Program

Program Geliştirmenin Felsefi Temelleri

Felsefi Temeller 2 Program geliştirme çabalarında felsefeden çeşitli aşamalarda yararlanılabilir. Bunların başında program tasarımı ve özellikle de hedeflerin belirlenmesi aşamaları gelmektedir. Felsefe, bir okul düşünce tarzını, görüşleri, inançları yansıttığı ve hedef ile içeriği etkilediğinden program geliştirmede önemli bir yer tutar. Felsefe, kişisel inanç ve değerlerimizle ilgilenmemize, kim olduğumuzu, var olma nedenimizi ve bir ölçüde nereye gideceğimizi anlamamıza yardımcı olur. Gerek bireyi, gerekse toplumu ve konu-alanını ele alırken neye önem verileceğinin temelinde felsefi görüş ve tutumlar vardır. Felsefe, gerçeğin temellendirilmesine dayalı bir bağ kurma süreci ve bu sürecin sonunda elde edilen ürünlerin dirik bir bütünüdür

Felsefi Temeller Program tasarımı ve hedeflerin belirlenmesi aşamasında felsefeden yararlanılır. Eğitim hedeflerinin iç ve dış tutarlılığını ortaya koymada, aday hedeflerin saptanmasında, hedeflerin topluma, bireye uygunluğunun belirlenmesinde, hedefleri önem sırasına koymada, eğitime egemen dünya görüşünde üstü kapalı olan amaç ve varsayımları açığa çıkarırken ve yorumlarken felsefeden yararlanılmaktadır. 3

Felsefenin Alanları Epistemoloji (Bilgi felsefesi) Bilginin asıl kaynağını sorgulayan felsefedir. Bilginin güvenilir olmasını sağlar. Ontoloji (Varlık felsefesi) Varlık yokluk sorgusu yapar. İster meta, ister metafizik olsun her şeyi var mı? yok mu? diye sorgular. Aksiyoloji (Değer felsefesi) İnsani değerleri iyi – kötü(ahlak), güzel – çirkin(estetik) ikilemlerine göre sorgulayan felsefedir. Mantık Olan ya da olabilecek her şeyi neden sonuç ilişkisine göre dayalı olarak sorgulayan akıl yürütme felsefesidir. 4

Eğitim Felsefelerini Etkileyen Akımlar İdealizm En genel ve gündelik anlamı içinde, yüksek ahlaki amaçlara bağlanma, zihnin tasarım, ide ve ideallerini maddi, tecrübe gerçekliğin tam karşısına geçirme ve onlara, insanın değerler cetvelinde başat bir rol ve konum yükleme tavrı; ideallerin, maddi ve deneyimsel gerçekliğin sınırlama, eksik ve kusurlarından bağımsız olduktan başka, yetkin ve mutlak olanı hedefleyen yönelimler olmalarından dolayı, yetkin olanın önceliğini ve üstünlüğünü vurgulama yaklaşımı. 5

Eğitim Felsefelerini Etkileyen Akımlar İdealizm, daha özel ve teknik bir anlam içinde, insanın gerçekliğe ya da deneyime ilişkin yorumunda ideal ya da tinsel olana öncelik veren, dünya ya da gerçekliğin özü itibariyle tin olarak var olduğunu, soyutlama ve yasaların duyumsal şeylerden daha temel ve gerçek olduğunu, gerçekliğin zihinden bağımsız olmadığını savunan öğretiye karşılık gelir. Kuşkuculuğun, pozitivizm ve ateizmin tam karşısında yer alan bir öğreti olarak idealizm, gerçekten var olanın zihin ve zihindeki ideler olup, gerçekliğin bilen insan zihninden bağımsız olmadığını öne süren epistemolojik idealizm ve gerçekliğin tin ya ide cinsinden olduğunu öne süren metafiziksel idealizm olarak ikiye ayrılır. Bunlardan, varlığın zihinden bağımsız olmadığını, bireysel varlıkların ya da fiziki nesnelerin, onları algılayan ya da onların bilincinde olan bir zihinden ayrı ve bağımsız bir var oluşa sahip olmadığını savunan ve dolayısıyla, realizmin tam karşısında yer alan bir akım olarak epistemolojik idealizm, ilk kez onsekizinci yüzyılda, ünlü İngiliz ampirist düşünürü George Berkeley tarafından ifade edilmiştir. 6

Eğitim Felsefelerini Etkileyen Akımlar Realizm Bilinçten bağımsız bir gerçekliğin var olduğunu kabul eden öğreti. Varlığın, insan bilincinden bağımsız ve nesnel olarak var olduğunu ileri süren görüş. Realizm bilgi kuramı açısından nesneyi özneye, bilineni bilene bağlı kılan idealizmin, kavram açısından da şeylerin yapısının gerçekliğini adlarla sınırlayan adcığın ve ortaçağın sonlarına doğru adcılığın yerini alankavramcılığınkarşıtıdır. 7

Eğitim Felsefelerini Etkileyen Akımlar Felsefi anlamda iki tür gerçeklikten söz edilebilir. Bunlardan biri şeylerin yapısına, öbürü ise şeylere ilişkindir. Birincisinde zihinden bağımsız bir özün varlığı, ikincisinde ise zihinden bağımsız somut, tikel ve görülmediğinde bile temel özelliklerini koruyan deney nesnelerinin varlığı kabul edilir. 20. yüzyılın başlarında filozoflar, realizmin kendi düşünce sistemleri çerçevesinde Kantçı öznelciliğin ve genel olarak idealizmin karşıtı olarak kullandılar. Yeni-realizm ile bilinebilir nesnelerin bağımsızlığı savunulurken, bilme edimi içinde, monist bir yaklaşımla bilginin içeriğinin bilinen nesne ile sayısal açıdan eşit olduğu ileri sürüldü. 8

Eğitim Felsefelerini Etkileyen Akımlar Pragmatizm Amerikan filozofu W. James tarafından geliştirilen ve her şeyden önce, başta entelektüel problemler olmak üzere, çeşitli problemleri çözmek için ortaya konan bir yöntemden; insan tarafından kazanılan çeşitli bilgi türlerine ilişkin bir teoriden ve nihayet, evrenle ilgili belli bir metafizik görüşten oluşan öğreti. Pragmatizmin en belirleyici özelliği, onun çıkar gözetmeyen hakikat arayışı diye bir şey olmadığını, her tür düşünme etkinliğinin salt problem çözmeyle ilgili bir konu olduğunu, inançların gerçekliğe ilişkin tasarımlar olmayıp, sadece eylem alışkanlıklarına tekabül ettiklerini, klasik felsefenin geleneksel problemlerinden birçoğunun bilumum ikiciliklerle ikili şemaların dogmatik kabulünden kaynaklandığını öne süren bir yaklaşım ve öğreti olmasıdır. 9

Eğitim Felsefelerini Etkileyen Akımlar Varoluşçuluk yirminci yüzyılın ilk yarısının sonlarına doğru Fransa’da ortaya çıktı. En önemli temsilcileri Martin Heidegger, Karl Jaspers, Jean-Paul Sartre, Gabriel Marcel ve Maurice Merleau-Ponty olmuştur. Felsefi bakımdan temelleri ise bunlardan önce Nietzsche ve Sören Aabye Kierkegaard gibi düşünürler tarafından atılmıştır. 10

Eğitim Felsefelerini Etkileyen Akımlar Varoluşçuluğu belirleyen temel özellik ve tavırlar şöyle sıralanabilir: 1) Varoluşçuluk, her şeyden önce varoluşun hep tikel ve bireysel, yani benim ya da senin veya onun varoluşu olduğunu öne sürer. Bundan dolayı, o insanı mutlak ya da sonsuz bir tözün tezahürü olarak gören her tür öğretiye, gerçekliğin Tin, Akıl, Zekâ, Bilinç, İde ya da Ruh olarak varolduğunu öne süren idealizme karşı çıkar. 2) Akım, varoluşun öncelikle bir varlık problemi, varoluşun kendi varlık tarzıyla ilgili bir problem olduğunu dile getirir ve varlığın anlamına ilişkin bir araştırmaya karşılık gelir. Bu çerçeve içinde, her tür bilimci, nesnel ve analitik yaklaşıma şiddetle karşı çıkan varoluşçuluk, özellikle varoluşun zamansal yapısına ilişkin analiz yoluyla, Varlığın genel anlamıyla ilgili bir öğreti, belli bir ontoloji üzerinde yoğunlaşır. 11

Eğitim Felsefelerini Etkileyen Akımlar 12 3) Varoluşçuluğa göre, varlığa ilişkin araştırma, varolanın aralarından bir seçim yapmak durumunda olduğu çeşitli imkânlarla karşıya gelmeyi gerektirir. Başka bir deyişle, varoluşçu felsefe, geleneksel felsefenin öne sürdüğü gibi, özün varoluştan önce değil de, varoluşun özden önce geldiğini öne sürer; insanın önce varolduğunu daha sonra kendisini tanımlayıp, özünü yarattığını dile getirir. Başka bir deyişle varoluşçuluk, insanın dünyaya fırlatılmış bulunduğunu, dolayısıyla kendisini nasıl oluşturursa öyle olacağını; insanın özünü kendisinin belirleyeceğini; bireysel insan varlığının sabit ya da değişmez, özsel bir doğası bulunmadığını öne sürer. Bu bağlamda her tür determinizm ya da zorunlulukçuluğa büyük bir güçle karşı çıkan varoluşçuluk, bireylerin mutlak bir irade özgürlüğüne sahip bulunduğunu, insanın özgürlüğe mahkum olduğunu ve olduğundan tümüyle farklı biri olabileceğini dile getirir.

Eğitim Felsefelerini Etkileyen Akımlar 13 4) İnsana özünü oluşturma şansı veren bu imkânlar, onun şeylerle ve başka insanlarla olan ilişkileri tarafından yaratıldığı için, varoluş her zaman dünyadaki bir varlık olmak veya seçimi sınırlayan ya da koşullayan somut ve tarihsel olarak belirlenmiş bir durumda ortaya çıkmak durumundadır. Bu ise, varoluşçuluğun tekbenciliğe ve epistemolojik idealizmle tabana zıt bir felsefe akımı olduğu anlamına gelir. 5) Varoluşçuluk, nesneden yola çıkan, varlıkla ilgili nesnel doğrulara ulaşmaya çalışan görüşlere karşı, özneden hareket ve öznel hakikatlerin önemini vurgular. Felsefenin, varlık ve tümeller gibi konularla uğraşıp nesnelliği araması yerine, korkuyu, yabancılaşmayı, hiçlik duygusunu, insanlık halini ele alıp, öznelliğe yönelmesi gerektiğini; hakikatin tümüyle öznel olup, hiçbir soyutlamanın bireysel varoluşun gerçekliğini kavrayamayacağını ve ifade edemeyeceğini söyler.

Eğitim Felsefelerini Etkileyen Akımlar 14 6) Varoluşçuluk, özellikle de hümanist ya da ateist boyutu içinde, evrenin akılla anlaşılabilir olan bir gelişme doğrultusu olmayıp, özü itibariyle saçma ve anlamsız olduğunu, evrenin rasyonel bir tarafı bulunmadığını, evrene anlamın insan tarafından verildiğini öne sürer. 7) Böyle bir evrende, insanın hazır bulduğu ahlak kuralları olmadığından; varoluşçuluk, ahlaki ilkelerin, kendi eylemleri dışında, başka insanların eylemlerinden de sorumlu olan insan tarafından yaratıldığını savunur

Eğitim Felsefelerini Etkileyen Akımlar 15 Hümanizm (İnsancıl felsefe) Hümanistik psikoloji kuramcıları kimi eleştirilere karşın öğrenme kuramını davranışçıların katılığından ve biliş süreçlerinin de aşırı vurgulanmasından kurtarmaktadırlar. Hümanistik psikolojide bireysel özgürlük önemlidir. Rogers, özgürlüğün, öğrencileri araştırmaya çalıştıkları konuyu daha iyi anlamaya yönlendirdiğine inanmaktadır. Çünkü özgürlük, kişilerin kendilerini ve çevrelerini algılamada seçenekler sunmaktadır.

Eğitim Felsefelerini Etkileyen Akımlar Hümanizm (İnsancıl felsefe) Bireylerin ihtiyaçları farklı olduğu için hümanistik psikoloji yaklaşımı, herkes için ayrı bir eğitim programı hazırlanmalı görüşünü öne sürmektedir. Son yıllarda program geliştirme uzmanları, eğitim programlarını niteliksel araştırma yöntemleri yoluyla ve daha çok öğretmen ve öğrenci görüşleriyle ortaya koymaya çalışıyorlar. Öğrencilerin resimleri, şiirleri, raporları ve projeleri bunlar için bir kanıt oluyor. Bu yaklaşım, öğrencileri merkeze aldığı, öğretmen-öğrenci ilişkilerini daha sağlıklı ele almasına karşın kişinin yaşantılarına ve göreli/öznel yorumlarına dayandığı için geleneksel eğitimciler tarafından eleştirilmektedir. 16

Eğitim Felsefelerini Etkileyen Akımlar 17 Natüralizm (Doğacı) Natüralizm, doğanın tüm gerçeklik olduğu düşüncesinden hareket eder. Doğanın kendisi insanları, insan doğasını ve tüm varlıkları içeren, bunları açıklayan bütünsel bir sistemdir. Eğitimin hedefleri belirlenirken, evrensel düzenin bir parçası olan doğaya ve insan doğasına bakılmalıdır. Doğayı anlamanın yolu duyumlardan geçer, duyum gerçekliğe ilişkin bilgimizin temelidir.

Eğitim Felsefeleri Daimicilik (Perennializm-Değişmezcilik) Bu eğitim akımı genellikle idealist felsefeye dayanır. Bu felsefeye göre arkhe(ilk neden, cevher, töz) idea(akıl, tanrı, monat, geist) dır. İdea saf akıldır. Tüm doğrular akılda vardır. İnsan aklını kullanarak gerçeğe ulaşabilir; çünkü insan akıllı bir varlıktır. Bir eğitim programı da Tanrı ve kozmosla insan arasındaki kesin ve mutlak ilişkileri ele almalı ve açıklamalıdır. Daimicilik akımının temel ilkeleri şöyle sıralanabilir: 18

Eğitim Felsefeleri 19 İnsan doğası, ahlaki ilkeler ve değerler, her yerde ve her zamanda aynı olup hiçbir zaman değişmez. Bunun için de eğitim, değişmez bazı gerçek ilke ve değerler üzerine kurulmalıdır. İnsanların ortak olan en önemli yanı akıl ve zekâdır. Bunun için de eğitimde insan akılının ve zihninin geliştirilmesini sağlayacak entellektüel eğitime önem verilmelidir. Eğitimin temel görevi, insana evrensel mahiyetteki değişmez gerçek ve doğruların bilgisini kazandırmaktır. Okul, gerçek yaşamın bir parçası ve taklidi olmayıp yapay bir ortamdır ve gerçek yaşama hazırlık yeridir. Okulun temel görevi, toplumun kültürel mirasını yeni yetişen kuşaklara aktarmaktır. Programın merkezinde başta insani bilimler olmak üzere matematik ve doğa bilimleri yer almalı; öğrenciler, klasik eserleri tanımalı ve içselleştirmelidir.

Eğitim Felsefeleri 20 Esasicilik (Essentializm-Özcülük) Esasiciliğin başlıca temel ilkeleri şunlardır: İnsan sosyal, kültürel varlık olup doğuştan kafası boştur, eğitimin özü insana gerekli temel bilgi ve becerileri kazandırmak. Yeni yetişen kuşağa insanlığın deneyimlerinden, geçmiş bilgi birikiminden ve kültürel mirasından değerler aktarılmalı, insanın zihinsel yönü geliştirilmelidir. Okul, bilgiyi-kültürü aktarmalı, topluma uyumunu sağlamaktır. Öğrencilere kendilerini disipline etme alışkanlığı kazandırmalı, çok çalışma ve uygulama yapmaları sağlamalıdır. Konu merkezli eğitim anlayışı temel olup eğitimde temel güç öğretmendir. Öğretmen, entelektüel yönden bir lider olmalı, öğrenciye rehber olmalıdır. Klasik eserlerin öğrenciye tanıtılması ve bunlarda ifade edilen değerlerin öğrencilere kazandırılması önemlidir. Programın merkezinde edebiyat, tarih, matematik, doğa bilimleri yer almalıdır.

Eğitim Felsefeleri 21 Değişme, bir takım toplumsal çatışmaların kaynağı olup, çatışma olmaması içinde “değişmeme” esastır. Öğrenmenin doğasında çok ve sıkı çalışma ve çoğu zaman zorlanma varır. Disiplin eğitimde çok önemli bir yer tutar. Bu nedenle öğrenciye kendisini disiplin altına alma öğretilmelidir. Eğitim sürecinin özünü, derslerin en iyi biçimde özümlenmesi oluşturur. Çocuk dünyayı kendinden bağımsız olarak tanımalıdır. Tarihsel süzgeçten geçip gelen birikim, çocuğun bireysel birikiminden daha önemlidir. Bu yüzden; tarih, matematik

Eğitim Felsefeleri İlerlemecilik İlerlemeci eğitim, kitap, derslerin ezberlenmesi, öğrenmenin yönlendirilmesi gibi olguları vurgulayan eğitimin geleneksel bağlarından çocuğun sıyrılmasını öne süren özel bir kuram ve harekettir. İlerlemeci eğitim, konudan çok öğrenci olarak çocuk üzerinde odaklanmıştır. Sözel ve kitabi bilgi ve becerilere olan eşiz güvenden çok, doğrudan deneyimlere ve etkinliklere önem verir. Yarışmacı, bireyselleştirilmiş öğrenmeden çok, işbirliğine dayalı grup öğrenme etkinliklerin öne çıkarır. Eğitimde ilerlemecilik, sosyal reform ve katılımcı topluluğu yaratan demokratik güçlerin kullanılmasını cesaretlendirir. Genellikle süregelen eğilimlere, geleneksel tutum ve değerlere karşı çıkar 22

Eğitim Felsefeleri Temel becerilerin doğrudan ortaya konmasından çok, çocukların gereksinimlerini karşılamaları, sorunlarını çözerek, araştırmaları ve öğrenme yöntemini kazanmaları daha iyidir. * Öğrenme, öğretim programı ve öğretim, çocuğun ilgilerine yönelik oluşturulmalıdır. * Okul, yoğun olarak sosyal sorunlarla iç içedir ve sosyal değişimi hızlandırır. * Okul yöneticileri ve öğretmenler, okulu toplumdan ayıran kurumsal ve politik duvarları yıkmalıdır. Kendi içinde konulara, düzeylere ve bölümlere ayrılan okul organizasyonundaki içsel duvarları yıkmalıdırlar. * Öğretmenler bilgiyi aktarandan çok, danışman, psikolog, terapist, öğrenme uyarıcıları ve proje yöneticileri olmalıdır. 23

Eğitim Felsefeleri Yeniden Kurmacılığın Temel İlkeleri Yeniden kurmacılığın altı temel ilkesi vardır: 1)Eğitimin esas amacı açıkça düşünülmüş bir sosyal reform programını geliştirm 2)Eğitimciler bu görevi gecikmeden yüklenmelidirler. 3)Yeni sosyal düzen gerçekten demokratik olmalıdır. 4)Öğretmen öğrencilerini yeniden kurmacı görüşün geçerlilik ve önemine demokratik yöntemlerle ikna etmelidir. 5)Eğitimin amaç ve araçları davranış bilimleri bulgularına göre yeniden düzenlenmelidir. 24

DAYANDIĞI FELSEFİ EĞİTİM FELSEFESİ DAİMİCİLİK ESASİCİLİK EĞİTİMİN AMACI EĞİTİMİN ROLÜ TEMEL EĞİTİM PROGRAMINDAKİ ODAK NOKTA REALİZM Rasyonel Kişileri Öğretmen, Öğrencilerin Klasik Konular, (Gerçekçilik) Eğitmek/üstün zekalı kişiler düşünmelerine yardımcı Edebi Çözümlemeler, yetiştirmek, akıllı kişiler olur. Sokratik yöntem Sabir Program seçmek kullanılır. İDEALİZM REALİZM Bireylerin Zihinsel Öğretmen alanında uzaman Temel beceriler (İdealistlik, Gerçekçilik) gelişimine yardımcı olmak, kişidir, (3 r=Okuma, Yazma, yetenekli kişileri eğitmek Geleneksel değerlerin Sayma) ve Temel Konular(Ana yaygın bir şekilde öğretimi dil, Fen, Tarih) söz konusudur İLERLEMECİLİK YENİDEN KURMACILIK PRAGMATİZM Demokratik ve Sosyal Öğretmen, problem çözme İlgili Programlar, Hümanistik (Yararcılık) Yaşamı Geliştirmek. ve bilimsel araştırmada yol Eğitim, Radikal Eğitim göstericidir. Reformu PRAGMATİZM Toplumu Yeniden Öğretmen, Değişim ve Eğitimde Fırsat Eşitliğinin (Yararcılık) Yapılandırmak ve reformun temsilcisidir. Yeniden Kavramsallaştırılması Geliştirmek, Değişim ve Araştırma yöneticisi ve Sosyal Reform için Eğitim. proje başkanı gibidir. Öğrencilere Problemin farkına varmalarına

26 Teşekkürler Doç. Dr. Murat GÖKALP Eğitimde Program Geliştirmenin Felsefi Temelleri Ünite 9