Bilim ve Bilim Etii Dr Hlya YARDIMCI Bilim

Bilim ve Bilim Etiği Dr. Hülya YARDIMCI

Bilim • Bilim, Latince «Scira» bilmek fiilinden türemiştir. Bu fiilden «scienta» yani bilgi kavramı, 19 yy’da bilimci «scientist» kavramı doğmuştur. • Bilim, insanlığın bilgi stokuna eklenen, bilim topluluğu tarafından sınanıp, kabul edilmiş bilgilerle bu yoldaki her türlü çabadır. • Bu tanımla ile bilim, bilimsel yöntem kullanarak, bilimsel araştırmalar yolu ile geçerli ve güvenilir bilgi üretmeye çalışır.

Bilim Etiği Bilimle üretilen bilgi, kullanım ve üretime yönelirse teknolojik ilerleme, diğer şekli ile bilimsel ilerleme niteliği taşımaktadır. Teknoloji bilimsel bilginin uygulamaya dönüşmüş halidir. Ancak bu değişimler dünyayaı yok eden/ecek unsurları da beraberinde getirmiş ve ciddi etik tartışmalara yol açmış/maktadır.

Bilim Etiği Klonlama, yapay döllenme, organ aktarımları, doku kültürü, genetik çalışmalar, embriyo transferi, nükleer çalışmalar, GDO çalışmaları, insan üzerindeki tıbbi araştırmalar gibi bilimsel gelişmeler aynı zamanda çok önemli bilim etiği tartışmalarını da oluşturmaktadır.

Bilim Etiği Bunlarla ilgili doğan etik sorular; İşçilerin yerini robotlar alırsa işsizlik sorunu başka sorunlara yol açmaz mı? Çeşitli işler için geliştirilen makineler insanlara zarar verir ya da öldürürse ne olacak? Yaşlıları ya da çocukları bu makinelere emanet etmek ne kadar güvenli ve etiktir? Robotların çok bulaşıcı viruslarlaetkilenerek bütün dünyayı tehdit eden birer ölüm makinesine dönüşmeleri nasıl engellenecek? ……………. .

Bilim Etiği • Ülkemizde bilimsel araştırma ve yayın etiğine ilişkin YÖK tarafından bir yönerge geliştirilmiş ve tüm akademisyenlerin bu ilkelere uygun biçimde bilimsel araştırma ve yayın çalışmalarının sürdürmesi için yayınlanmıştır.

Araştırma kavramı ve Araştırma Etiği • Araştırmanın başlıca amacı bilgiyi arttırmaktır. Bilginin insanlara sağlayacağı olumlu ya da olumsuz sonuçlardan bağımsız olarak bilgi, kendi başına bir değere sahiptir.

Araştırmanın deneyim ve akıl yürütmeden farklılıkları • Deneyim gelişigüzel bir durumda oluşan olaylarla ilgilenir. Araştırma sistemli ve kontrollü bilgi edinme yoludur. • Araştırma deneyseldir. Deneyimlere bu gerçekliğin geçerliğini sınamak için başvurulur. • Bilimsel yöntem araştırmacıyı hatalardan koruyucu mekanizmalara sahiptir. Araştırmanın kendini düzeltici bir özelliği vardır. Araştırma deneyim ve akıl yürütmeyi de kullanır ancak gerçeğe ulaşmada en başarılı yoldur. Bilimsel araştırmaların güvenilir ve doğru sonuçlar ortaya koyabilmesinin teminatı ise etiktir.

Bilim ve Araştırma Etiğine İlişkin Belge ve Sözleşmeler • Nuremberg Kodu: 2. Dünya Savaşı sırasında insanlar üzerinde izinsiz deneylerin yapılması sonucu ortaya çıkmıştır. Bu belge insanlar üzerinde yapılacak olan araştırmalara kılavuzluk edecek on maddelik bir etik kodu içermektedir. Çok önemli işlev görmüştür. Daha sonra farklı düzenlemelere gereksinim duyulmuş ve yeni bildirgeler yayınlanmıştır.

Bilim ve Araştırma Etiğine İlişkin Belge ve Sözleşmeler • Dünya Tıp Birliği Helsinki Bildirgesi: Bu bildirge insanlar üzerinde yapılacak olan araştırmalarla ilgili çok kapsamlı bir düzenleme olarak kabul edilmekte , toplam 37 maddeden oluşmaktadır. Bu alanda en fazla referans alan belgedir.

Bilim ve Araştırma Etiğine İlişkin Belge ve Sözleşmeler • Belmont Raporu: Bu raporda insanlar üzerinde bilimsel araştırma yapılırken ; insana saygı, yararlı olma ve adalet ilkesi benimsenmiştir. Aydınlatılmış onam, risk ve yararların değerlendirilmesi, deneklerin seçilmesi olmak üzere üç bölüm olarak düzenlenmiştir.