Vizantijska umetnost umetnost Istonog rimskog carstva Istorijski kontekst

Vizantijska umetnost: umetnost Istočnog rimskog carstva Istorijski kontekst Periodizacija Prvi cvetni period: Arhitektura Sveta Sofija u Carigradu, San Vitale u Raveni

Istorijski kontekst • Milanski edikt (313) priznaje slobodu veroispovesti u Rimskom carstvu (Car Konstantin, vladavina 324 -337). Hrišćanska vera se ubrzo nameće kao nova zvanična religija Carstva (Car Teodosije, 387. ). • Car Konstantin 323. godine seli prestonicu carstva iz Rima u grčki grad Vizantion (Bizant), koji postaje Konstantinopolj (mi ga zovemo i Carigrad, današnji Istanbul, Turska), u delu Carstva u kome hrišćanstvo dominira. • Već 395. Rimsko Carstvo se deli na Zapadno i Istočno Rimsko carstvo, dok od V veka slede i religiozne šizme, koje će dovesti do podele hrišćanske crkve na zapadnu (katoličku) i istočnu (pravoslavnu). • Verska razmimoilaženja ali i različiti uticaji koje će nadalje trpeti dva dela carstva (Zapadno rimsko carstvo je na udaru varvarskih plemena, dok Istočno zadržava bliski kontakt sa grčkim nasleđem, ali i umetnošću Bliskog istoka, jevrejskom kulturom i nasleđem, da bi se potom našlo na udaru narastajućeg Islama), nadalje će usloviti različit

Hrišćanska umetnost u Rimskom carstvu: ranohrišćanska umetnost/vizantijska umetnost/umetnost srednjeg veka na Zapadu • Termin « ranohrišćanska umetnost » ne određuje jasno stilske karakteristike dela, već se odnosi na bilo koje delo izvedeno za potrebe hrišćana u toku prvih V vekova naše ere (pre početka šizme). • Nasuprot tome, termin « vizantijska umetnost » se ne odnosi samo na umetnost Istočnog rimaskog carstva, već označava i specifičan stil. Pošto mnoge tendencije vizantijske umetnosti potiču još iz vremena Cara Konstantina, nema jasnog razgraničenja između ranohrišćanske i vizantijske umetnosti. Govorićemo o vizantijskoj umetnosti počevši od V veka nove ere. • Na Zapadu međutim, drugačije političke i verske prilike ubrzo dovode i do značajnih razlika u razvoju umetnosti. Pod uticajem germanskih i keltskih plemena koja osvajaju Zapadno rimsko carstvo, nastaje umetnost srednjeg veka na Zapadu, o kojoj ćemo pričati kasnije.

Periodizacija vizantijske umetnosti • Prvi cvetni period: vladavina Cara Justinijana (527 -565) • Ikonoboračka kriza (726 -843) • Drugi cvetni period (od kraja IX do XI veka) (dinastije Makedonaca i Komnina) • Poslednji period procvata umetnosti u osiromašenom i već dekadentnom carstvu, između 1261 i konačnog pada pod tursku vlast 1453 (dinastija Paleologa).

Prvi cvetni period vizantijske umetnosti: vladavina Cara Justinijana (527 -565) • Konstantin osniva Konstantinopolj, ali će nova prestonica tek za vreme vladavine Cara Justinijana (527 -565) potvrditi svoj politički ali i umetnički primat nad Zapadnim delom carstva. • Justinijan je veliki zaštitnik umetnosti i njegova vladavina se smatra « prvim cvetnim periodom » vizantijske umetnosti. • Danas ćemo govoriti o dva najznačajnija arhitektonska ostvarenja njegove vladavine, o crkvi Svete Sofije u Carigradu i San Vitale u Raveni, na severu Italije.

Sveta Sofija, Carigrad (Konstantinopolj, Istanbul) • Crkva Sveta Sofija (Crkva Božanske mudrosti, Hagia Sophia, Aya Sofija) je najznačajnija u Carigradu sačuvana monumentalna građevina iz perioda Justinijanove vlasti; • Sagrađena za potrebe hrišćanskog kulta između 532 i 537, crkva Sveta Sofija će sa padom Carigrada pod osmansku vlast 1453 biti preinačena u džamiju, da bi 1934 postala muzej (po dekretu turskog predsednika Kemala Ataturka).

Sveta Sofija, Crkva Božanske mudrosti, (Hagia Sophia, Aya Sophia), Istanbul Vizantijska bazilika sagrađena između 532 i 537, preinačena u džamiju 1435, do 1934, od kada je muzej

Osnova Svete Sofije u Carigradu (Istanbulu): jedinstvena kombinacija bazilikalnog i centralnog tipa • Osnova Svete Sofije je jedinstvena: centralni brod je sačinjen od jednog kvadratnog dela, nad kojim se nalazi kupola, koju podupiru dve polukupole, tako da centralni deo poprima ovalni oblik. U osnovi Svete Sofije tako nalazimo jedinstvenu kombinaciju dva tipa hrišćanskih građevina: bazilikalnog tipa i tipa centralne osnove natkriljene kupolom.

Kupola nad kvadratnom osnovom, koju podupiru dve polukupole, tako da centralni deo poprima izduženi oblik elipse, postaje centralni brod bazilike. . .

Osnova: jedinstvena kombinacija elemenata: centralni brod se sastoji od jednog kvadrata, nad kojim je kupola, koju podupiru dve polukupole, čineći od centralnog prostora elipsu: Sveta Sofija tako kombinuje bazilikalni i centralni tip građevine.

Kupola leži na četiri pandantifa: ovo je najstariji sačuvan primer monumentalne upotrebe ovog građevinskog elementa.

Nova terminologija: pandantif. Ranije uvedena terminologija: kupola, bazilikalna osnova, brod, centralna osnova, kupola, luk, apsida

Sačuvani mozaici su svi iz kasnijih perioda vizantijske umetnosti, te ćemo govoriti o njima u narednim predavanjima, prema perioda nastanka. Bogorodica sa detetom, 867, posle ikonoboračke krize Isus Hrist, detalj Deizisa, renesansa Paleologa, XIII vek

Ravena, Italija • Najviše značajnih građevina iz ovog perioda, međutim, nalazimo u Raveni, gradu na severu Italije, pošto je najveći deo onih u Carigradu porušen. • Za vreme Justinijanove vladavine, Ravena ja najznačajnije vizantijsko uporište na tlu Italije i sedište careva Zapadnog rimskog carstva (Teodorik) • Mi ćemo govoriti o crkvi San Vitale u Raveni, sagrađenoj između 526547, i njenim mozaicima.

San Vitale u Raveni, 526 -547

San Vitale, unutrašnjost, mozaici oko 547

Osnova San Vitala u Raveni (526 -547): centralna (oktogonalna, osmougaona) osnova

Osnova crkve San Vitale u Raveni, 526 -547 • Centralna (oktogonalna, osmougaona) osnova; • Centralno cilindrično jezgro (3) natkriljeno kupolom; • Kružni deambulatorijum, ophodni brod (2). Niše (6) povezuju centralni prostor sa deambulatorijumom; • Na istoku je oltarski prostor (4) (zasveden krstastim svodom) i absida (5); • Narteks (1) je ukoso u odnosu na osu oltara i oltarske apside.

Centralna osnova – pravoslavna tradicija Bazilikalna osnova – zapadna tradicija • Od vremena Justinijana, centralne građevina sa kupolom će se ustaliti u pravoslavnom hrišćanstvu dok će bazilikalna osnova preovladavati u srednjevekovnoj arhitekturi na zapadu, katoličkoj.

San Vitale, unutrašnjost: centralni prostor (natkriljen kupolom), je nišama povezan sa deambulatorijumom, na istoku oltarski prostor i apsida

San Vitale, pogled ka oltarskoj apsidi: oltar je zasveden krstastim svodom (nastaje u preseku dva poluobličasta svoda), apsida na istoku je zasvedena polukupolom. A o mozaicima ćemo govoriti na sledećem času…

polukružni luk poluobličasti svod krstasti svod: nastaje u preseku dva poluobličasta svoda koja se ukrštaju L’arc en plein cintre= polukružni luk La voûte en berceau= poluobličasti svod

San Vitale, unutrašnjost: mozaici oko 547

San Vitale, unutrašnjost • Unutrašnjost je bogato ukrašena mermernom oplatom i mozaicima u intenzivnim bojama i pozlati. • Poredeći sa spoljašnjim izgledom vidimo da i u San Vitaleu postoji kontrast između skromne spoljašnjosti i bogato ukrašene unutrašnjosti kao i kod ranohrišćanskih građevina.

Vizantijska umetnost: Izdvojite najbitnije Istorijski kontekst Periodizacija Prvi cvetni period: Arhitektura

Kontekst, termini: ranohrišćanska umetnost, vizantijska umetnost • Car Konstantin (vladavina 324 -337): Milanski edikt (313) priznaje slobodu veroispovesti u Rimskom carstvu, i 323. seli prestonicu carstva u grčki grad Vizant, nadalje poznat kao Konstantinopolj (Carigrad, Istanbul). • Već 395. , Rimsko Carstvo se deli na Zapadno i Istočno Rimsko carstvo, dok od V veka slede i religiozne šizme, koje će dovesti do podele hrišćanske crkve na zapadnu (katoličku) i istočnu (pravoslavnu). • Verska razmimoilaženja ali i različiti uticaji nadalje će usloviti različit razvoj umetnosti u dva dela carstva: dok se termin « ranohrišćanska umetnost » ne odnosi na određeni stil, već na bilo koje delo izvedeno za potrebe hrišćana u toku prvih V vekova naše ere, dotle se termin « vizantijska umetnost » koristi ne samo za umetnost Istočnog rimaskog carstva počevši od V veka, već označava i specifičan stil.

Periodizacija vizantijske umetnosti • Prvi cvetni period: vladavina Cara Justinijana (527 -565) • Ikonoboračka kriza (726 -843) • Drugi cvetni period (od kraja IX do XI veka) (dinastije Makedonaca i Komnina) • Poslednji period procvata umetnosti u osiromašenom i već dekadentnom carstvu, između 1261 i konačnog pada pod tursku vlast 1453 (dinastija Paleologa).

Prvi cvetni period vizantijske umetnosti: vladavina Cara Justinijana (527 -565) • Prvi cvetni period vizantijske umetnosti odgovara vladavini Cara Justinijana (527 -565), kada nova prestonica Konstantinopolj potvrđujesvoj politički ali i umetnički primat nad Zapadnim delom carstva. • Spomenici iz ovog perioda su nažalost retki u Istanbulu, najznačajnija je Sveta Sofija, crkva Božanske premudrosti. • Najviše spomenika iz ovog perioda je sačuvano u Raveni, na severu Italije, a danas smo govorili o crkvi San Vitale u Raveni, sagrađenoj između 526 -547

Sveta Sofija, crkva Božanske premudrosti, Konstantinopolj (Carigrad, Istanbul), 532 -537 • Osnova Svete Sofije je jedinstvena kombinacija dva tipa hrišćanskih građevina: bazilikalnog tipa i tipa centralne osnove natkriljene kupolom: kupolu nad centralnim kvadratom podupiru dve polukupole, tako da centralni deo poprima izdužen, bazilikalan oblik. • Kupola leži na pandantifima: ovo je najstariji sačuvan primer monumentalne upotrebe ovog građevinskog elementa.

Crkva San Vitale u Raveni (Italija) 526 -547 • Najznačajniji spomenik ovog perioda u Raveni, San Vitale je crkva centralne (osmougaone) osnove. • Centralno jezgro je natkriljeno kupolom i nišama povezano sa deambulatorijumom. Narteks je iskosa u odnosu na osu oltara i oltarske apside. Spoljašnjost je skromna za razliku od bogato ukrašene unutrašnjosti, kao kod ranohrišćanskih crkvi.

Centralna osnova – pravoslavna tradicija Bazilikalna osnova – zapadna tradicija • Od vremena Justinijana, centralne građevina sa kupolom će se ustaliti u istočnom, pravoslavnom hrišćanstvu dok će bazilikalna osnova preovladavati u srednjevekovnoj arhitekturi na zapadu.

Znam da: prepoznam ove građevinem, kažem gde se nalaze i objasnim zbog čega su one značajne. Znam da ih opišem koristeći ranije usvojenu i novu terminologiju.