Vizantijska umetnost Sistematizacija Vizantijska umetnost umetnost Istonog rimskog

Vizantijska umetnost Sistematizacija

• Vizantijska umetnost: umetnost Istočnog rimskog carstva od V veka nove ere, ali takođe i specifičan stil. Periodizacija vizantijske umetnosti • Prvi cvetni period: vladavina Cara Justinijana (527 -565) • Ikonoboračka kriza (726 -843) • Drugi cvetni period (od kraja IX do XI veka) (dinastije Makedonaca i Komnina) • Poslednji period procvata umetnosti u osiromašenom i već dekadentnom carstvu, između 1261 i konačnog pada pod tursku vlast 1453 (dinastija Paleologa).

Prvi cvetni period vizantijske umetnosti: vladavina Cara Justinijana (527 -565) • Prvi cvetni period vizantijske umetnosti odgovara vladavini Cara Justinijana (527 -565), kada nova prestonica Konstantinopolj potvrđujesvoj politički ali i umetnički primat nad Zapadnim delom carstva. • Spomenici iz ovog perioda su nažalost retki u Istanbulu, najznačajnija je Sveta Sofija, crkva Božje premudrosti. • Najviše spomenika iz ovog perioda je sačuvano u Raveni, na severu Italije, a danas smo govorili o crkvi San Vitale u Raveni, sagrađenoj između 526 -547

Osnova Svete Sofije u Carigradu (Istanbulu): jedinstvena kombinacija bazilikalnog i centralnog tipa • Osnova Svete Sofije je jedinstvena: centralni brod je sačinjen od jednog kvadratnog dela, nad kojim se nalazi kupola, koju podupiru dve polukupole, tako da centralni deo poprima ovalni oblik. U osnovi Svete Sofije tako nalazimo jedinstvenu kombinaciju dva tipa hrišćanskih građevina: bazilikalnog tipa i tipa centralne osnove natkriljene kupolom. • Kupola leži na pandantifima: ovo je najstariji sačuvan primer monumentalne upotrebe ovog građevinskog elementa.

Centralna osnova – pravoslavna tradicija Bazilikalna osnova – zapadna tradicija • Od vremena Justinijana, centralne građevina sa kupolom će se ustaliti u pravoslavnom hrišćanstvu dok će bazilikalna osnova preovladavati u srednjevekovnoj arhitekturi na zapadu, katoličkoj.

Crkva San Vitale u Raveni (Italija) 526 -547 • San Vitale je najznačajniji spomenik ovog perioda u Raveni. • Centralne (osmougaone) osnove sa kupolom. Kružni centralni deo je nišama povezan sa deambulatorijumom. Narteks je iskošen u odnosu na osu oltara i oltarske apside. • Spoljašnjost je skromna za razliku od bogato ukrašene unutrašnjosti, kao kod ranohrišćanskih crkvi.

Spoljašnjost crkve San Vitale je skromna i kontrastira sa bogato ukrašenom unutrašnjošću (kao kod ranohrišćanskih crkvi). Teme ovih mozaika su kao i u prethodnom periodu s jedne strane ranohrišćanski simboli, a sa druge scene iz Biblije. Najznačajnija su međutim dva mozaika na kojima se javlja novi, vizantijski ideal predstavljanja. San Vitale, oltarski prostor i apsida

Slikarstvo ranovizantijskog perioda: Mozaici crkve San Vitale u raveni, pojava novog ideala predstavljanja Najpoznatiji su mozaici na zidovima apside, realizovani oko 547, od kojih prvi predstavlja Cara Justinijana sa svojom svitom, a drugi njegovu suprugu, caricu Teodoru sa svojom. U njima se pojavljuje novi, vizantijski, ideal predstavljanja tela i prostora. . .

Novi, vizantijski ideal predstavljanja: ljudi su prikazani veoma slično: vitki i visoki, u raskošnoj odeći. Šake i stopala su mali u odnosu na telo. Lica su takođe slabo individualizovana: ovalna, sa malim ustima, i tankim i izduženim nosem, a krupnim očima (“puteni delovi”, nos i usta, su umanjeni, a spiritualni, oči, “ogledala duše”, uvećane). Svi su prikazani frontalno, gestovi su svedeni, ceremonijalni, a pozadina jednobojna, zlatna.

Slična tela, frontalno prikazana, jedva individualizovana lica, raskošna odeća, svedeni pokreti, dubina prostora zamenjena jednobojnom zlatnom pozadinom, sve nam to ukazuje da se ne radi ni o stvarnom vremenu, niti prostoru, već o « večnoj sadašnjosti » ceremonije. Ovaj način predstavljanja je odraz vizantijskog koncepta jedinstva duhovne i svetovne vlasti.

Ikonoboračka kriza i posledice u umetnosti • Na osnovu biblijske zabrane pravljenja idola 726. carski edikt zabranjuje religijske slike. To je ikonoborstvo, pogotovo zastupljeno u istočnim delovima carstva kome se suprotstavlljaju monasi ikonofili (u zapadnim krajevima carstva). • Slike religiozne sadržine nestaju iz crkvi, ali opstaju u molitvenicima i drugim knjigama koje rukopišu monasi. • Raste interes za svetovnu umetnost, na koju se zabrana ne odnosi. U njoj se slikari mogu slobodno ugledati na antičke uzore, pa vidimo povratak klasičnim motivima i načinima slikanja. Govorimo o klasicizmu. Psautier Chludov (IXe siècle)

Posledice ikonoboračke krize će ostati vidne i u slikarstvu drugog cvetnog perioda (IX – XI vek): • Kompozicije su jednostavne, u svakoj sceni su prikazani samo neophodni likovi, pažljivo raspoređeni na jednobojnoj zlatnoj pozadini; • Tela su stilizovana, bez volumena, pokreta svedenih na minimum. Linearni crtež dominira.

U pojedinim delima nastalim posle krize možemo da vidimo preplitanje ova dva pristupa: sa jedne strane usamljena figura na zlatnoj pozadini, vrlo stilizovanog, linearnog prikaza draperije, a sa druge, uticaj obnove klasičnih uzora tokom ikonoboračke krize (klasicizam), koji se može videti u tonskom modelovanju Bogorodičinog lika. Bogorodica sa detetom, Sveta Sofija, Carigrad, posle krize (867)

U licu Bogorodice volumen je dočaran tonskim modelovanjem: govorimo klasicizmu (obnova, vraćanje na klasične uzore). Bogorodica sa detetom, Sveta Sofija, Carigrad, 867, detalj

Arhitektura drugog cvetnog perioda (kraj IX-XI vek) • Crkve građene u Vizantiji u ovom periodu su male manastirske crkve, znatno manje i manje raskošno dekorisane od carskih crkvi prvog cvetnog perioda. • Spoljašnjost crkvi je polihromna, ukrašena dekorativnim naizmeničnim ređanjem cigle i kamena. • Usvaja se plan upisanog krsta kao novi oblik osnove, sa pripratom na zapadu i oltarskom apsidom na istoku. Crkve imaju jednu ili pet kupola. Kupole su na trompama i leže na na kockastoj osnovi ili cilindričnom tamburu sa prozorima; • U unutrašnjosti, naglašena je vertikalnost središnjeg prostora u kome pogled privlače mozaici u kupoli i svetlost koja prodire kroz prozore tambura. • U ovom periodu se uspostavlja i raspored zidnog slikarstva unutar crkve;

Primeri arhitekture drugog cvetnog perioda unutar Vizantijskog carstva Manastirska crkva Svetog Luke u Focisu, Grčka, početak XI i manastira Dafni, u okolini Atine, XI vek

Tokom ovog perioda širi se uticaj Vizantije i na krajeve koji nisu pod direktnom Vizantijskom vlašću, a sa njim i način gradnje ovog perioda. Venecija se prihvatajući vizantijske načine gradnje distancira od germanskih careva Zapadnog Rimskog carstva, Rusija u ovom periodu prihvata hrišćanstvo i sa njim i oblik crkve, dok se srednjevekovna Srbija priklanja Vizantiji u vreme kralja Milutina. . . Tako će vizantijska umetnost ovog perioda nastaviti da živi i pošto sama Vizantija padne pod tursku vlast.

Poslednji period obnove između 1261 i 1453 • Krstaši 1204. , umesto da nastave ka Jerusalimu, napadaju Carigrad, pljačkaju ga i razaraju. Carigrad će ostati u vlasti « latina » do 1261, kada Vizantija ponovo uspostavlja vlast nad gradom. U periodu koji sledi, pa sve do definitivnog pada Carigrada pod Turcima 1453, u ovom već dekadentnom i osiromašenom carstvu, desiće se poslednji procvat umetnosti. • U arhitekturi ovog perioda nema većih promena u odnosu na prethodni: crkve se i nadalje grade sa centralnom osnovom, u obliku upisanog krsta, dok je spoljašnjost polihromna, dekorativno rađena alternacijom opeke i kamena, i liče na crkve srednjevizantijskog perioda. • U slikarstvu ovog perioda, međutim, dolazi do značajnih promena. . .

Povratak tela i prostora: « Renesanse » u vizantijskoj umetnosti • Kroz celu vizantijsku umetnost će se vraćanje na antičke uzore smenjivati sa periodima veće stilizacije. Kada klasični uzori prevagnu, govorićemo o klasicizmu ili o « renesansama» u vizantijskoj umetnosti, pogotovo prisutnim od XII veka. • Te « renesanse » donose veću realističnost prikazu tela i gesta, ali i izrazu. U srednjevizantijskom periodu se pojavljuje patos, izraz suzdržanog bola i patnje, i naznaka pejzaža, da bi se tokom poznovizantijskog perioda pojavila i druga, iznijansiranija ljudska osećanja. • U poznovizantijskoj umetnosti prostor je još određenije prikazan (pejzaž ili arhitektonski dekor), scene su raznovrsnije a akteri brojniji.

U poznovizantijskoj umetnosti prostor je još određenije prikazan (pejzaž ili arhitektonski dekor), scene su raznovrsnije a akteri brojniji. Dijapazon prikazanih ljudskih osećanja je veći, a osećanja iznijansiranija (kao ovde roditeljska nežnost). Prvi koraci male Bogorodice, oko 1310, Carigrad