2 5 Umetnost srednjeg veka na Zapadu Romanika

2 -5 Umetnost srednjeg veka na Zapadu Romanička arhitektura Gotička arhitektura

Romanika, Romanička umetnost • U prvom razredu ste se upoznali sa umetnošću antičkog Rima. • Romanikom nazivamo stil u umetnosti XII veka, koja ima neke veze sa antičkom rimskom umetnošću, najčešće preko karolinške umetnosti. • Tako srednjevekovna pre-gotička arhitektura koristi polukružni luk i poluobličasti svod, te građevine zaista liče na antičke rimske, otuda naziv romanička arhitektura (romanicus=rimski).

Srednjevekovna pre-gotička arhitektura koristi polukružni luk i poluobličasti svod, te građevine zaista liče na antičke rimske, otuda naziv romanička arhitektura (romanicus=rimski). Rimska umetnost: Koloseum, Rim, oko 80. Romanička umetnost: Crkva Sveta Madlena u Vezleu, Francuska, posle 1120

Istorijske prilike u vreme romanike (XI i XII vek) • Većina « varvarskih » naroda, pristiglih na tlo Evrope tokom seobe naroda, je prihvatila hrišćanstvo. • Crkva širi svoj uticaj nad društvom: feudalno društvo u zapadnoj Evropi je podeljeno (mali lokalni vlastelini) i jedino ga ujedinjuje hrišćanska vera. • Grade se brojne crkve, brojna su hodočašća relikvijama, a kulminacija krstaški ratovi. • Razvijaju se trgovina i zanatstvo, i pojavljuje srednja građanska klasa.

Romaničke crkve (XI i XII vek): karakteristike • Romanička umetnost se istovremeno pojavljuje širom Zapadne Evrope. Iako je raznovrsnost regionalnih stilova velika, postoje značajne zajedničke osobine. • Romaničke crkve su veće nego crkve građene u prethodnom periodu, pogotovo u velikim gradovima ili duž hodočasničkih puteva. • Danas ćemo videti koje su to zajedničke karakteristike ovog stila, šta je problem sa kojim se graditelji suočavaju i kako pokušavaju da ga reše. Uvešćemo i neke nove termine. . . Rečnik: transept, latinski krst, brod, bočni brodovi, apsida, kapele, deambulatorijum (ophodni brod), hor, hodočasnički hor. Portal. Svod, poluobličasti svod, krstasti, krstasto-rebrasti, prelomljeni svod.

Osnova romaničke crkve Osnova crkve se ustaljuje u ovom periodu: transept preseca glavni brod na istoku, i sa njim formira oblik latinskog krsta. Ulaz je na zapadu, apsida na istoku. Église romane: Saint Sernin de Toulouse, 1080 -1120, plan Transept (ukrsnica), deambulatorijum, hodočasnički hor

Monumentalna zapadna fasada, portal sa dve kule, je ukrašena kamenom plastikom (reljefi, statue, stubići…) Notre-Dame-la-Grande, 1150, Poitiers

Pogotovo se ukrašava portal crkve, zbog njegove simbolike: to je mesto prelaza između ovozemaljskog sveta greha i onostranog raja koji crkva najavljuje. Skulptura romaničkog portala ima edukativnu i vaspitnu ulogu: teme su uvek u vezi Spasenja (Strašni sud, Hrist na prestolu itd. . . ) « Ja sam kapija. Ko kroz mene uđe, biće spašen. » (Jevanđelje po Svetom Jovanu)

Skulptura romaničkog portala : teme su uvek u vezi spasenja Strašni sud, Crkva Svete Madlene, Vezle, Francuska, XII

Trostruki portal monumentalne zapadne fasade preuzima formu rimske trijumfalne kapije: to je trijumf Hrista i hrišćanske crkve. Bogorodičina crkva, Poatje, Francuska, XII

Unutrašnjost romaničke katedrale • Crkve ovog perioda se razlikuju od ranijih i svojom zasvođenom kamenom tavanicom umesto drvenog plafona. • Ti kameni svodovi su veoma teški, a poluobličasti svod vrši jak bočni pritisak na zidove, koji moraju da budu debeli da bi izdržali. Poluobličasti kameni svod romaničkih crkvi Drveni plafon otonskih crkvi

Plafon (ravan)/ svod (poluobličasti) Otonska crkva: drveni plafon Romanička crkva: poluobličasti svod

Ali kameni svodovi su veoma teški, i prete da se uruše, pogotovu poluobličasti svodovi koji prave jak bočni pritisak na zidove. Zbog toga zidovi romaničkih crkava moraju biti masivni, i teško je u njima praviti otvore za prozore: romaničke crkve su tamne. Iz istog razloga je i visina gradnje ograničena.

To je osnovni izazov ovog perioda, kako graditi veće crkve, sa više prozora, a da se svod ne uruši i njegova težina ne sruši zidove. Graditelji isprobavaju različita rešenja, i otuda velika raznolikost romaničkih crkava. Romanički period je period arhitektonskog eksperimentisanja. . .

Da bi napokon stigli do otkrića prelomljenog luka, koji se prvi put koristi u svodu i arkadama glavnog broda Katedrale u Otenu, u Francuskoj. Kathedrala u Otenu, Francuska (1120 -1132)

Prelomljeni luk i prelomljeni svod, kao i krstasto rebrasti prelomljeni svod će rešiti problem prevelike težine kamenog svoda romaničkih crkava, i neophodnost da zidovi budu masivni. Prelomljeni luk naime prenosi težinu direktno na stubove ispod sebe, rasterećujući zid između potpornih stubova. prelomljeni luk, u kombinaciji sa krstasto rebrastim svodom, krstasto-rebrasti prelomljeni svod

Sa spoljne strane potporni zidići, kontrafori dodatno podupiru zidove. kontrafori Notre Dame de Paris, 1163 -1200

Tako dolazimo do gotičke crkve, čiji zidovi nestaju između potpornih stubova, ostavljajući prostor za ogromne prozore, zastakljene raznobojnim vitražima. Sainte Chapelle, Paris (1243 -1248)

Gotičke katedrale su svetle, velika količina treperave, raznobojne svetlosti prodire kroz vitraže živih boja, bojeći i unutrašnjost crkve: nadalje se religijsko iskustvo doživlljava u terminima svetlosti, prosvećenja, iluminacije: « Bog je svetlost » (Sveti Avgustin). . . Sainte Chapelle, Paris (1243 -1248)

Gotički vitraž i rozeta (ruža), katedrala u Šartru, XIII vek

Nadalje kao da ne postoji ograničenje za visinu katedrala…

Gotičke katedrale su u svom vremenu izgledale čudesno: po svojoj visini, po zidovima koji nestaju između vitkih stubova, sa fasadom ukrašenom kamenom plastikom poput čipke, nestvarno bez težine, osvetljene treperavom obojenom svetlošću… Cathédrale d’Amiens, commencée vers 1220

Za prve istoričare umetnosti, gotička umetnost predstavlja vrhunac srednjevekovne umetnosti… Katedrala u Šartru, 1194 -1220

Romanička i gotička umetnost

Romanikom nazivamo stil u umetnosti XII veka, koja ima neke veze sa antičkom rimskom umetnošću. Pošto srednjevekovna pregotička arhitektura koristi polukružni luk i poluobličasti svod, građevine zaista liče na antičke rimske, otuda naziv romanička arhitektura (romanicus=rimski).

Romanička umetnost- najbitnije • Tokom ovog perioda osnova crkve se ustaljuje, transept na istoku sa glavnim brodom čini oblik latinskog krsta. Apsida je na istoku, a monumentalna zapadna fasada, čija forma podseća na trijumfalnu kapiju, ukrašena je skulpturom i uokvirena dvema kulama. • Teški kameni poluobličasti svodovi zamenjuju drveni plafon, pa zidovi moraju biti masivni, teško je graditi veće crkve i otvarati prozore u zidovima. Romanika je period eksperimentisanja, isprobavaju se razna rešenja (rebrasti svod, krstasto-rebrasti svod), da bi se došlo do prelomljenog luka. Tako stižemo do gotike.

Izdvojite najbitnije: romanička i gotička umetnost • Romanički period (XI i XII vek) je period arhitektonskog eksperimentisanja: cilj je graditi više crkve, sa više prozora, ali teški poluobličasti svodovi to ne dozvoljavaju. • Problem je rešen otkrićem i primenom prelomljenog luka u kombinaciji sa krstasto-rebrastim svodom, koji prenose težinu direktno na stubove, dodatno spolja poduprte kontraforima. Tako nastaje gotička arhitektura, zidovi katedrala nestaju između stubova, a veliki otvori bivaju zastakljeni raznobojnim vitražima. • Stil nastaje u Parizu u XII veku, širi se prvo na ostatak Francuske a potom na celu Evropu, i u XIV veku postaje dominantan i internacionalan stil. Gotička umetnost se često shvata kao vrhunac srednjkevekovne umetnosti…

Za prve istoričare umetnosti, gotička umetnost predstavlja vrhunac srednjevekovne umetnosti… Katedrala u Šartru, 1194 -1220

Primer pitanja: • Romanika: Opišite jednu romaničku crkvu (po osnovi, načinu gradnje (svod, zidovi), unutrašnjem utisku i spoljašnjem izgledu.

Gotika: Koje konstruktivne novine donosi gotička arhitektura? Opišite gotičku katedralu. Uporedi je sa romaničkom.