Vizantijska umetnost 2 4 1 Termin istorijski kontekst

Vizantijska umetnost 2 -4 -1 Termin, istorijski kontekst, periodizacija. Arhitektura prvog cvetnog perioda (Sveta Sofija, carigrad, San Vitale, Ravena) 2 -4 -2 Prvi cvetni period: slikarstvu na primeru mozaika crkve San Vitale u Raveni 2 -4 -3 Ikonoboračka kriza i posledice: mozaici drugog cvetnog perioda 2 -4 -4 Arhitektura drugog cvetnog perioda i uticaji van Vizantije 2 -4 -5 Poslednji cvetni period (1261 -1453): « renesanse » u vizantijskoj umetnosti. Sistematizacija.

Ikonoboračka kriza • 726. carski edikt zabranjuje religijske slike. To je ikonoborstvo, predvođeno carevima i pogotovo zastupljeno u istočnim delovima carstva, kome se suprotstavlljaju monasi ikonofili, pogotovo u zapadnim krajevima. • Figurativni slike nestaju iz crkvi (ovde običan krst zamenjuje raniji mozaik), ali opstaju u molitvenicima i drugim rukopisanim knjigama. • Raste interes za svetovnu umetnost, na koju se zabrana ne odnosi. U njoj se slikari mogu slobodno ugledati na antičke uzore, pa vidimo povratak klasičnim motivima i načinima Psautier Chludov (IXe siècle) slikanja. Govorimo o klasicizmu.

Posledice ikonoboračke krize će ostati vidne i u slikarstvu drugog cvetnog perioda (IX – XI vek): • Kompozicije su jednostavne, prikazani su samo neophodni likovi, pažljivo raspoređeni na jednobojnoj zlatnoj pozadini; • Tela su stilizovana, bez volumena, pokreta svedenih na minimum. • Linearni crtež dominira.

U pojedinim delima nastalim posle krize možemo da vidimo preplitanje ova dva pristupa: sa jedne strane usamljena figura na zlatnoj pozadini, vrlo stilizovanog, linearnog prikaza draperije, a sa druge, uticaj obnove klasičnih uzora tokom ikonoboračke krize (klasicizam), koji se može videti u tonskom modelovanju Bogorodičinog lika. . Bogorodica sa detetom, Sveta Sofija, Carigrad, posle krize (867)

U licu Bogorodice volumen je dočaran tonskim modelovanjem: govorimo klasicizmu (obnova, vraćanje na klasične uzore). Bogorodica sa detetom, Sveta Sofija, Carigrad, 867, detalj

• Vizantijska umetnost: umetnost Istočnog rimskog carstva od V veka nove ere, ali takođe i specifičan stil. Periodizacija vizantijske umetnosti • Prvi cvetni period: vladavina Cara Justinijana (527 -565) • Ikonoboračka kriza (726 -843) • Drugi cvetni period (od kraja IX do XI veka) (dinastije Makedonaca i Komnina) • Poslednji period procvata umetnosti u osiromašenom i već dekadentnom carstvu, između 1261 i konačnog pada pod tursku vlast 1453 (dinastija Paleologa).

Vizantijska umetnost 2 -4 -1 Termin, istorijski kontekst, periodizacija. Arhitektura prvog cvetnog perioda (Sveta Sofija, carigrad, San Vitale, Ravena) 2 -4 -2 Prvi cvetni period: slikarstvu na primeru mozaika crkve San Vitale u Raveni 2 -4 -3 Ikonoboračka kriza i posledice: mozaici drugog cvetnog perioda 2 -4 -4 Arhitektura drugog cvetnog perioda i uticaji van Vizantije 2 -4 -5 Poslednji cvetni period (1261 -1453): « renesanse » u vizantijskoj umetnosti. Sistematizacija.

2 -4 -4 Arhitektura drugog cvetnog perioda i uticaji van Vizantijskog carstva Plan upisanog krsta Primeri arhitekture drugog cvetnog perioda Uticaji van Vizantijskog carstva

Arhitektura drugog cvetnog perioda vizantijskog carstva (srednjevizantijski period) • Od kraja IX do XI veka traje drugi period prosperiteta Vizantijskog carstva, govorimo o drugom cvetnom periodu vizantijske umetnosti. Umetnost ovog perioda će se razlikovati od umetnosti prethodnog. • Većina crkvi građenih u ovom periodu su manastirske, namenjene malim monaškim zajednicama. Te crkve su time manje, i manje raskošno dekorisane od carskih crkvi prvog cvetnog perioda.

Većina crkvi građenih u ovom periodu su manastirske, namenjene maloj monaškoj zajednici. Te crkve su time manje, i manje raskošno dekorisane od carskih crkvi prvog cvetnog perioda. Manastirski kompleks Svetog Luke (Hosios Loukas) (A), Grčka, početak IX veka

Arhitektura Drugog cvetnog perioda (IX-XI): Osnova u obliku upisanog krsta • Osnova crkvi ovog perioda je u obliku grčkog krsta upisanog u kvadrat sa jednom ili pet kupola. Na istoku je oltarska apsida, a na zapadu priprata, narteks. • Centralna kupola leži na kvadratnoj osnovi ili cilindričnom tamburu u kome su prozori; • Crkve su spolja ukrašene dekorativnom alternacijom belog kamena i crvene cigle, fasade su polihromne.

Crkve su spolja ukrašene dekorativnom alternacijom belog kamena i crvene cigle, te su fasade polihromne. Primer arhitekture drugog cvetnog perioda: crkva manastira Sveti Luka (Hosios Loukas), Focis, Grčka, početak XI veka:

Ta želja da se i spoljašnjost crkve ukrasi je novina u odnosu na crkve prvog cvetnog perioda: videli smo da je spoljašnjost prethodno građenih crkvi bila namerno neugledna, bez dekoracije. Sveti Luka (Hosios Loukas), Grčka, početak XI: pogled sa jugo- L’église de Saint Vital, Ravenne, Italie, VIème siècle

Osnova crkvi ovog perioda je u obliku grčkog krsta upisanog u kvadrat, što se najbolje vidi u obliku krova. Zavisno od veličine, crkve imaju jednu ili pet kupola (jednu centralnu i 4 u prostorima između kraka krsta). Na istoku je oltarska apsida, a na zapadu priprata, narteks.

Naglašena vertikalnost unutrašnjeg prostora U unutrašnjosti ovih malih crkvi, uskih a visokih traveja posetilac se oseća skučeno, izuzev u centralnom potkupolnom prostoru… Hosios Loukas, XIème, vers l’abside Hosios Loukas, XIème, vue vers l’abside

… osećaj teskobe nestaje u središnjem prostoru, gde nam pogled privlače kupola i njeni mozaici. Svetlost koja ulazi kroz visoke prozore tambura stvara utisak kao da kupola lebdi. Govorimo o naglašenoj vertikalnosti unutrašnjeg prostora. Na ovoj slici se dobro vidi i oblik upisanog krsta. Sveti Luka (Hosios Loukas), XI, pogled ka kupoli

Crkva manastira dafni, Grčka, XIvek, spoljašnjost

Oblik osnove crkve manastira u Dafni je grčki krst upisan u kvadrat. Traveji su uski i visoki, posetilac se oseća skučeno, osim u centralnom prostoru pod kupolom. Kupola je na cilindričnom tamburu u kome su visoki prozori, a tambur je na trompama. Terminologie: coupole, tambour, trompes, travées.

Kupola je na cilindričnom tamburu, u kome su otvoreni visoki prozori, a tambur je na trompama. Terminologija: kupola, tambur, trompe Daphni, Grèce, XIè

Setite se: kupole Svete Sofijeje na pandantifima. . .

Vertikalnost centralnog prostora je naglašena kupolom dodatno izdignutom tamburom sa visokim prozorima kroz koje prodire svetlost čineći da kupola naizgled lebdi. U tamburu kupole se prema ikonografskom rasporedu koji se ustanovljava u ovom periodu slika Hrist Pantokrator (Svedržitelj), koji dodatno privlači pogled u visinu. . . Daphni, Grèce, XIè

Mozaici u trompama ovde odstupaju od kasnije uobičajene šeme (Jevanđelisti), i prikazuju Blagovesti, Rođenje, Krštenje i Preobraženje Hristovo. . . Daphni, Grèce, XIè

Jedan od tih mozaika je bio naš primer mozaika drugog cvetnog perioda, u kome su vidne posledice ikonoboračke krize… Daphni, Grèce, mosaïque de la trompe de la coupole, naos, vers 1100

Posledice ikonoboračke krize će ostati vidne i u slikarstvu drugog cvetnog perioda (IX – XI vek): • Kompozicije su jednostavne, prikazani su samo neophodni likovi, pažljivo raspoređeni na jednobojnoj zlatnoj pozadini; • Tela su stilizovana, bez volumena, pokreta svedenih na minimum. • Linearni crtež dominira.

Primeri uticaja arhitekture drugog cvetnog perioda van Vizantije Crkva Svetog Marka u Veneciji (824 -1701) Crkva Svetog Vasilija Blaženog, Moskva (1554 -60) Crkve srpsko-vizantijskog stila

Tokom ovog perioda širi se uticaj Vizantije i na krajeve koji nisu pod direktnom Vizantijskom vlašću, a sa njim i način gradnje ovog perioda. Venecija se prihvatajući vizantijske načine gradnje distancira od germanskih careva Zapadnog Rimskog carstva, Rusija u ovom periodu prihvata hrišćanstvo i sa njim i oblik crkve, dok se srednjevekovna Srbija priklanja Vizantiji u vreme kralja Milutina. . .

Crkva Svetog Marka u Veneciji (824 -1701): primer uticaja vizantijske umetnosti drugog cvetnog perioda izvan Vizantije • Katedralna crkva Svetog Marka u Veneciji je najveća i najraskošnije ukrašena crkva ovog perioda, primer uticaja vizantijske umetnosti drugog cvetnog perioda izvan Vizantije. • Venecija ne pripada Vizantiji, ali gradi po uzoru na vizantijske crkve ovog perioda da bi se distancirala od germanskih careva Zapadnog Rimskog carstva.

Crkva Svetog Marka u Veneciji (824 -1701) Crkva Svetog Marka u Veneciji je najveća i najraskošnije ukrašena crkva ovog perioda. Ovde se ne radi o maloj manastirskoj crkvi kao što je bio slučaj sa crkvama u današnjoj Grčkoj, već o gradskoj crkvi jedne metropole, namenjenoj da primi njene brojne stanovnike, slaveći moć i prosperitet Venecije.

Oblik osnove crkve Svetog Marka u Veneciji (824 -1701), je po uzoru na vizantijske crkve drugog cvetnog perioda, upisani grčki krst sa 5 kupola, (centralna i 4 nad 4 kraka krsta).

Unutrašnjost je raskošno ukrašena mozaikom: i ovde vidimo usamljene figure na zlatnoj pozadini.

Drugi primer uticaja vizantijske umetnosti drugog cvetnog perioda van Vizantijskog carstva je Katedralna crkva Svetog vasilija Blaženog u Moskvi (1554 -60) Rusi u ovom periodu primaju hrišćanstvo, preko Vizantije, te istovremeno usvajaju i vizantijski način gradnje. U arhitekturi ruskih crkvi će tako vizantijska umetnost ovog perioda nastavi da živi i dugo pošto sama Vizantija padne pod tursku vlast. Ali će korišćenje drveta kao građevinskog materijala usloviti impresivnu transformaciju tipa gradnje. . .

I u arhitekturi srpskih crkava od XIV veka dolazi do usvajanja vizantijskih oblika gradnje: usvaja se tip osnove upisanog krsta, a napušta bazilikalni oblik osnove ranijih crkava (po ugledu na zapad). Takođe vidimo i dekorativnost fasade postignutu naizmeničnom gradnjom kamenom i opekom, kao kod vizantijskih crkvi drugog cvetnog perioda. Gračanica, Blagoveštenje (kralj Milutin, oko 1315) Kalenić, Vavedenje, (vlastelin Bogdan, oko 1420

Izdvojite najbitnije: Arhitektura drugog cvetnog perioda (kraj IX-XI vek) • Crkve građene u Vizantiji u ovom periodu su male manastirske crkve, znatno manje i manje raskošno dekorisane od carskih crkvi prvog cvetnog perioda. • Spoljašnjost crkvi je polihromna, ukrašena dekorativnim naizmeničnim ređanjem cigle i kamena. • Usvaja se plan upisanog krsta kao novi oblik osnove, sa pripratom na zapadu i oltarskom apsidom na istoku. Crkve imaju jednu ili pet kupola. Kupole su na trompama i leže na na kockastoj osnovi ili cilindričnom tamburu sa prozorima; • U unutrašnjosti, naglašena je vertikalnost središnjeg prostora u kome pogled privlače mozaici u kupoli i svetlost koja prodire kroz prozore tambura. • U ovom periodu se uspostavlja i raspored zidnog slikarstva unutar crkve;

Primeri arhitekture drugog cvetnog perioda unutar Vizantijskog carstva Manastirska crkva Svetog Luke u Focisu, Grčka, početak XI i manastira Dafni, u okolini Atine, XI vek

Posledice ikonoboračke krize će ostati vidne i u slikarstvu drugog cvetnog perioda (IX – XI vek): • Kompozicije su jednostavne, prikazani su samo neophodni likovi, pažljivo raspoređeni na jednobojnoj zlatnoj pozadini; • Tela su stilizovana, bez volumena, pokreta svedenih na minimum. • Linearni crtež dominira.

Tokom ovog perioda širi se uticaj Vizantije i na krajeve koji nisu pod direktnom Vizantijskom vlašću, a sa njim i način gradnje ovog perioda. Venecija se prihvatajući vizantijske načine gradnje distancira od germanskih careva Zapadnog Rimskog carstva, Rusija u ovom periodu prihvata hrišćanstvo i sa njim i oblik crkve, dok se srednjevekovna Srbija priklanja Vizantiji u vreme kralja Milutina. . . Tako će vizantijska umetnost ovog perioda nastaviti da živi i pošto sama Vizantija padne pod tursku vlast.