Vizantijska umetnost Istorijski kontekst Periodizacija Prvi cvetni period

Vizantijska umetnost Istorijski kontekst Periodizacija Prvi cvetni period: Arhitektura

Vizantijska umetnost: kontekst, termin • Car Konstantin (vladavina 324 -337) 323. seli prestonicu Rimskog carstva u grčki grad Vizant, nadalje poznat kao Konstantinopolj (Carigrad, Istanbul). • Već 395. , Rimsko Carstvo se deli na Zapadno i Istočno, dok od V veka slede i religiozne šizme, koje će dovesti do podele hrišćanske crkve na zapadnu (katoličku) i istočnu (pravoslavnu). • Verska razmimoilaženja ali i različiti uticaji nadalje će usloviti različit razvoj umetnosti u dva dela carstva: dok se termin « ranohrišćanska umetnost » ne odnosi na određeni stil, već na bilo koje delo izvedeno za potrebe hrišćana u toku prvih V vekova naše ere, dotle se termin « vizantijska umetnost » koristi ne samo za umetnost Istočnog rimaskog carstva počevši od V veka, već označava i specifičan stil.

• Vizantijska umetnost: umetnost Istočnog rimskog carstva od V veka nove ere. , ali takođe i specifičan stil. Periodizacija vizantijske umetnosti • Prvi cvetni period: vladavina Cara Justinijana (527 -565) • Ikonoboračka kriza (726 -843) • Drugi cvetni period (od kraja IX do XI veka) (dinastije Makedonaca i Komnina) • Poslednji period procvata umetnosti u osiromašenom i već dekadentnom carstvu, između 1261 i konačnog pada pod tursku vlast 1453 (dinastija Paleologa).

Prvi cvetni period vizantijske umetnosti: vladavina Cara Justinijana (527 -565) • Prvi cvetni period vizantijske umetnosti odgovara vladavini Cara Justinijana (527 -565), kada nova prestonica Konstantinopolj potvrđujesvoj politički ali i umetnički primat nad Zapadnim delom carstva. • Spomenici iz ovog perioda su nažalost retki u Istanbulu, najznačajnija je Sveta Sofija, crkva Božanske premudrosti. • Najviše spomenika iz ovog perioda je sačuvano u Raveni, na severu Italije, a danas smo govorili o crkvi San Vitale u Raveni, sagrađenoj između 526 -547

Sveta Sofija, crkva Božje premudrosti, Konstantinopolj (Carigrad, Istanbul), 532 -537 • Osnova Svete Sofije je jedinstvena kombinacija dva tipa hrišćanskih građevina: bazilikalnog tipa i tipa centralne osnove natkriljene kupolom: kupolu nad centralnim kvadratom podupiru dve polukupole, tako da centralni deo poprima izdužen, bazilikalan oblik. • Kupola leži na pandantifima: ovo je najstariji sačuvan primer monumentalne upotrebe ovog građevinskog elementa.

Osnova: jedinstvena kombinacija elemenata: centralni brod se sastoji od jednog kvadrata, nad kojim je kupola, koju podupiru dve polukupole, čineći od centralnog prostora elipsu: Sveta Sofija tako kombinuje bazilikalni i centralni tip građevine.

Crkva San Vitale u Raveni (Italija) 526 -547 • San Vitale je najznačajniji spomenik ovog perioda u Raveni. • Centralne (osmougaone) osnove, kružni centralni deo je natkriljen kupolom i nišama povezan sa deambulatorijumom. Narteks je iskošen u odnosu na osu oltara i oltarske apside. • Spoljašnjost je skromna za razliku od bogato ukrašene unutrašnjosti, kao kod ranohrišćanskih crkvi.

Poredeći skromnu spoljašnjost sa unutrašnjošću ukrašenom mozaicima. . .

… ponovo vidimo kontrast između skromne spoljašnjosti i bogato ukrašene unutrašnjosti kao i kod ranohrišćanskih građevina.

Danas ćemo pričati o mozaicima koji krase San Vitale. . .

Prvi cvetni period: slikarstvo Mozaici San Vitala (oko 547)

Mozaici u San Vitalu: teme i način predstavljanja Teme mozaika koji krase San Vitale su, kao i teme ranohrišćanske umetnosti, hrišćanski simboli i biblijske scene. I u načinu predstavljanja ovi mozaici nastavljaju tradiciju ranohrišćanske umetnosti ali se u njima pojavljuje i novi, vizantijski ideal. . .

Teme: kao u ranohrišćanskoj umetnosti, scene iz Starog Zaveta i ranohrišćanski simboli

Teme: scene iz Starog Zaveta (ovde gostoljublje Avramovo i Žrtva Avramova). . .

Teme: ranohrišćanski simboli. . .

U mozaicima San Vitalea naći ćemo naporedo brojne predstave Hrista: Hrist Agnec, jagnje, točak sa osam paoka, pisces, anagram Hristovog imena, Hrist Emanuil (mladić, « mladi filozof » , uticaj klasične umetnosti) i prikaz starijeg, zrelog Hrista, to je Hrist Pantokrator ( « koji vlada nad svim» ), Svedržitelj.

Hrist jagnje (Agnec)

Točak sa osam paoka, Chi-Ro, anagram Hristovog imena

U apsidi – Hrist Emanuil, mladić, « mladi filozof »

Hrist Pantokrator, Svedržitelj (zapazite i ribe!)

Najpoznatiji su međutim mozaici na zidovima apside, realizovani oko 547, u kojima se pojavljuje novi, vizantijski, ideal predstavljanja. . . San Vitale, mozaici u apsidi

Radi se o dva mozaika od kojih prvi predstavlja Cara Justinijana sa svojom svitom, dok drugi predstavlja njegovu suprugu, caricu Teodoru sa njenim pratiljama. . .

Justinijan sa svitom, oko 547, San Vitale, Ravena, severni zid apside (predstavnici crkve sa jedne a vojnici sa druge)

Carica Teodora sa pratnjom, San Vitale, Ravena, južni zid apside

Pogledajmo sada kako su predstavljeni ovi ljudi?

Predstava tela • Ljudi su prikazani veoma slično: svi su iste građe, vitki i visoki, u sličnom položaju (frontalni prikaz), svedenog pokreta, u raskošnoj odeći. Šake i stopala su mali u odnosu na telo. • Glave su, osim u poznatih Justinijanovih dostojanstvenika, neznatno individualizovane: svima su lica pravilna, sa malim ustima i tankim i izduženim nosevima dok nas krupne oči netremice gledaju. . .

Setite se: kraj rimskog portreta (realističnog ili idealizovanog): simbolička, stilizovana predstava Videli smo da hrišćanska ideja da je telo samo nezgrapni pojavni oblik duše, i da je fizička sličnost nebitna najavljuje kraj rimskog portreta : ova kolosalna Konstantinova glava nije ni realistična ni idealizovana, ona je stilizovana, samo simbol Cara, ne njegova slika. . . Car Konstantin, oko 324– 337

Predstava tela: novi ideal • Prisustvujemo pojavi novog ideala predstave: ova tela su stilizovana, simboli tela, ne teži se realizmu predstave stvarnih tela. • U ovoj stilizaciji « puteni » delovi tela (usta, nos, telo) su smanjeni,

Pogledajmo sada kako je prikazan prostor?

Ravna površina umesto dubine prostora Nema pokušaja iluzije dubine, figure su predstavljene na jednobojnoj zlatnoj podlozi. Jasno je da se ne radi o stvarnom prostoru.

« Večna sadašnjost » • I pokreti su slični, svečani, ceremonijalni i svedeni na minimum: jasno je da se ne radi o nekom određenom događaju već o ritualnoj « večnoj sadašnjosti » .

Slična tela, jedva individualizovana lica, raskošna odeća, svedeni pokreti, « večni prezent » ceremonije, dubina prostora zamenjena jednobojnom zlatnom pozadinom, sve nam to ukazuje da se ne radi ni o stvarnom vremenu, niti prostoru.

Uz to ovaj prikaza Justinijana sa pratnjom liči na prikaz Hrista sa 12 apostola, i sugeriše nam da je i Justinijanova vlast više božanska nego zemaljska. . . Ovaj način prikazivanja cara je odraz vizantijskog koncepta jedinstva vlasti: vizantijski carevi su istovremeno i poglavari crkve!

Izdvojite najbitnije Vizantijska umetnost prvog cvetnog perioda (Car Justinijan, 527 -565): slikarstvo na primerima mozaika crkve San Vitale u Raveni

Videli smo da je spoljašnjost crkve San Vitale skromna i kontrastira sa mozaicima bogato ukrašenom unutrašnjošću (kontrast između ovozemaljskog sveta i Božjeg carstva, kao kod ranohrišćanskih crkvi). Teme ovih mozaika su kao i u prethodnom periodu s jedne strane ranohrišćanski simboli, a sa druge scene iz Biblije. San Vitale, oltarski prostor i apsida

San Vitale, novi ideal predstavljanja Najpoznatiji su međutim mozaici na zidovima apside, realizovani oko 547, od kojih prvi predstavlja Cara Justinijana sa svojom svitom, a drugi njegovu suprugu, caricu Teodoru sa svojom. U njima se pojavljuje novi, vizantijski, ideal predstavljanja tela i prostora. . .

U njima se pojavljuje novi, vizantijski ideal predstavljanja. Ljudi su prikazani veoma slično: vitki i visoki, u raskošnoj odeći. Šake i stopala su mali u odnosu na telo. Lica su takođe slabo individualizovana: ovalna, sa malim ustima, i tankim i izduženim nosem, a krupnim očima (“puteni delovi”, nos i usta, su umanjeni, a spiritualni, oči, “ogledala duše”, uvećane). Svi su prikazani frontalno, gestovi su svedeni, ceremonijalni, a pozadina jednobojna, zlatna.

Slična tela, frontalno prikazana, jedva individualizovana lica, raskošna odeća, svedeni pokreti, dubina prostora zamenjena jednobojnom zlatnom pozadinom, sve nam to ukazuje da se ne radi ni o stvarnom vremenu, niti prostoru, već o « večnoj sadašnjosti » ceremonije. Ovaj način predstavljanja je odraz vizantijskog koncepta jedinstva duhovne i svetovne vlasti.