Vaste waarden in vloeibare tijden Zorg voor spirit

Vaste waarden in vloeibare tijden Zorg voor spirit – Zuurstof voor beleid Inleiding door Steven Vanackere Rotselaar, 23 november 2018

Vaste waarden in vloeibare tijden De moderne tijd bracht ons een instrumentele manier van denken, een apparaat van indicatoren en protocollen en een steeds groter beroep op 'het systeem’ (het logaritme). Hoeveel plaats is er nog voor de ouderwetse deugdenethiek van de begeesterde professional (en vrijwilliger) in de door en door menselijke sectoren van welzijn en gezondheid? Is er daarin wel genoeg aandacht voor spirituele noden van alle betrokkenen? En wat houdt dat in? Durven we onze inspiratie te benoemen?

Captatio benevolentiae “Zou het niet verademend zijn om in de zorg eens eerst en vooral te vertrekken van de veronderstelling dat de professionals een loopbaan in deze sector hebben gekozen omdat ze anderen willen helpen, en dat ze, tot bewijs van het tegendeel, eigenlijk wel te vertrouwen zijn? ” (uit: ‘De eerste steen, zeven hoofdzonden in politiek en samenleving’, 2013, p. 51)

I

The times … they have changed

The times, they have changed De laatmoderne conditie: vloeibare waarden (Herman De Dijn) zelfbeschikking en het ideaal van de empowerment van persoonlijk vertrouwen naar een beroep op het systeem van verantwoordelijkheid naar aansprakelijkheid maakbaarheidsdroom en (een bepaald soort) rationalisme moeizame omgang met imperfectie en tegenslag vaak cynische reserve tegenover het transcendente culture of fear (Frank Furedi) post-truth politics pluralisme en het nieuwe dogma van de neutraliteit

II

Disclaimer: spreker vertrekt vanuit een positie… 1. Pluralisme is onze conditie. Er actief mee omspringen kan (moet) onze ambitie zijn. 2. Passief pluralisme verdraagt. Ze denkt dat desinteresse en neutraliteit de (beste) manier is om met levensbeschouwelijke diversiteit om te gaan 3. Actief pluralisme dialogeert. Ze is niet gebouwd op onverschilligheid of het verstoppen van de inspiratiebron. Ze maakt “het verschil” net zichtbaar in de samenleving.

Onverschilligheid en levensbeschouwelijke onmacht leiden tot grote maatschappelijke schade.

Contouren van een zinvolle dialoog Is respect mogelijk zonder kennis? Is kennis mogelijk zonder gesprek? Is gesprek mogelijk zonder ontmoeting? (Is gesprek zinvol als men zelf niet weet wat zeggen? )

Plaats voor evangelische inspiratie? Spreken over het evangelie in de publieke ruimte, absoluut geen evidentie in het Vlaanderen van 2018 Getuigen of (kunnen) zwijgen ( Petrus en Paulus) Franciscus v. Assisi: “Doe het desnoods met woorden. ”

Maar wat betekent dit, bijvoorbeeld in het leven van een ziekenhuis?

III

JCI accreditatiestandaard ‘‘The hospital provides care that is respectful of the patient’s personal values and beliefs and responds to requests related to spiritual and religious beliefs. (Standard PFR. 1. 2)

Spirituele zorgverlening ‘‘Spirituality is a dynamic and intrinsic aspect of humanity through which persons seek ultimate meaning, purpose, and transcendence, and experience relationship to self, family, others, community, society, nature, and the significant or sacred. Spirituality is expressed through beliefs, values, traditions, and practices. ’’ (C. PUCHALSKI e. a. , ‘Improving the Spiritual Dimension of Whole Person Care: Reaching National and International Consensus’, Journal of Palliative Medecine 17 (2014), 646. )

Geen ‘mainstream’ ‘‘Mainstream scientific thought is dominated by a reductionist and materialist worldview, whereby a complex whole (be it an ecological system or a living organism) is viewed as reducible and can be explained by objectively examining and measuring its components. Spirituality belongs to a differing school of thought with entirely different assumptions: it is an emergent property of a complex living system and exists only when such a system is examined in a holistic manner. (World Health Organisation, Spirituality and health: an initial proposal to incorporate spiritual health in health impact assessment. )

IV

Enkele overwegingen Spirituele zorg in een pluralistische omgeving vergt dat we leren omgaan met de zichtbaarheid ervan. Presentie en praktijk is niet altijd provocatie, getuigenis is niet altijd fanatiek zelotisme. Delen van tijd en ruimte in een zorgvoorziening werkt beter als patiënten/cliënten/gebruikers en professionals/vrijwilligers de mentaliteit van het actief pluralisme onderschrijven. Dat vergt communicatie! Spirituele zorg is allesbehalve eenrichtingsverkeer. Wie zorgt er voor wie zorgt?

Enkele overwegingen De klacht “Zeg, kun je je (religieus) anders-zijn niet voor mijn ogen verstoppen? ” is meer deshumaniserend dan men beweert te willen. (cf. Michel Foucault)

Wil dat dan zeggen…

… dat zomaar alles moet kunnen?

Wat te doen? We moeten overeenstemming bereiken (en expliciteren!) over een kern van ‘non-negociables’. Bijvoorbeeld (*) : Ø Betekenis van “instemming door patiënt”. Ø Vrouwelijke en mannelijke professionals/vrijwilligers/patiënten staan volstrekt op voet van gelijkheid. Ø Zorgefficiëntie vergt medewerking. Ø Modellen van conflictbeheersing en bemiddeling. Ø…

Maar… Kunnen we ons ook afvragen hoe legitiem de dominantie van een bepaald modern denkkader is? Zijn accommodaties in dat verband wel altijd een offer?

V

Verschoven ethische kaders Drie historische bronnen van ethische opstelling: Deugdenethiek: “wat een deugdzaam mens in mijn plaats zou doen” Deontologische ethiek: “wat er op basis van geboden en verboden dient te gebeuren” Utilitarisme (nutsdenken), een kind van het moderne rationalisme – zelfbeschikking en “no harm”

Behoefte aan een deugdenethiek Belang van de Bildung van personen De gemakkelijke (gevaarlijke) verwarring tussen wet en moraal Aristoteles…? Maar misschien nog meer Christus! Omgaan met de paradoxen uit het Evangelie

Evangelische inspiratie Tegendraads en revolutionair: geen braaf verhaal “De eersten zullen de laatsten zijn. ” “De werkers van het laatste uur” Martha en Maria… (telkens ook een kwestie van rechtvaardigheid en barmhartigheid)

Barmhartigheid (geen doelrationeel begrip) “Rechtvaardigheid is krijgen wat je verdient. Barmhartigheid is krijgen wat je niet verdient. ” (Anton de Wit) Een 15 eeuwen oude Benedictijnenregel (als voorschrift voor de abt) luidt: “Altijd late hij de barmhartigheid het winnen van de rechtvaardigheid”

Tot slot Spreken over waarden is niet irrationeel. Paradoxen – niet in het minst evangelische paradoxen – breken een laatmodern dominant denkkader open. Er is daar niks braafs aan. Het is vandaag revolutionair en profetisch werk. Barmhartigheid doorbreekt de berekende reciprociteit, maar op een manier die veel ‘relationeler’ is dan de starheid van Kantiaanse regels of de kilheid van het utilitair autonomiedenken. Mensen leren dit van elkaar. “Desnoods met woorden”. Zonder de verticale dimensie is dat alles “onmenselijk moeilijk”.

Vaste waarden in vloeibare tijden Zorg voor spirit – Zuurstof voor beleid Inleiding door Steven Vanackere Rotselaar, 23 november 2018