LEKSIONI ZHVILLIMI KOGNITIV PIAZHE ARMELA XHAHO JEAN PIAGE

LEKSIONI. ZHVILLIMI KOGNITIV : PIAZHE ARMELA XHAHO

JEAN PIAGE Piaget besonte se “fëmijët janë mendimtarë aktivë, të cilët përpiqen në mënyrë konstante të ndërtojnë një të kuptuar të përparuar të botës”.

PROCESI I ZHVILLIMIT TË SKEMAVE KOGNITIVE Si një biolog, Piaget ishte i interesuar të mësonte se si një organizëm përshtatej me mjedisin (Piaget e përshroi këtë aftësi si inteligjencë. ) Sjellja kontrollohet përmes organizimeve mendore të quajtura skema, të cilat individi I përdor për të krijuar një përfaqësim për botën dhe për të dizenjuar një veprim në të.

SHEMBUJ TË SKEMAVE: VAZHDIMËSIA E OBJEKTIT

NGA VIJNË SKEMAT? Hipoteza e Maturimit • ato janë të paraprogramuara dhe thjesht zhvillohen në kohën e duhur Hipoteza Bihejvioriste • nuk nevojitet asnjë strukturë mendore, I gjithë të mësuarit është një formim lidhjesh (asosacionesh) Piaget i hodhi poshtë të dyja këto dhe I dedikoi karrierën e tij kërkimit të origjinës së formimit të secilës skemë.

PIAGET PËRSHKROI DY PROCESE QË INDIVIDI PËRDOR NË PËRPJEKJEN E TIJ PËR T’U PËRSHTATUR: 1. Asimilimi Procesi me ane te te cilit duke perdorur dijet ekzistuese , ose skemat personi fiton nje dije te re rreth mjedisit. Shembull: një foshnjë përdor një skemë të të thithurit, e cila ishte zhvilluar nga thithja në një shishkë të vogël në momentin që përpiqet të thithë në një shishe të madhe.

2. Akomodimi. Procesi i ndryshimit të strukturave kognitive /skemave si rezultat I skemave te reja Shembull: Foshnja modifikon një skemë të thithjes e cila është zhvilluar përmes thithjes së një biberoni në një skemë e cila do të jetë e përshtatshme për të thithur një shishe.

LOJA SI ASIMILIM DHE AKOMODIM Fëmija gjatë lojës me ‘Gjasme” i afrohet botës së jashtme përmes një skeme (asimilimi) Fëmijët gjatë lojës gjithashtu imitojnë dicka që e kanë vëzhguar apo përsërisin një aktivitet që e ka bërë në të kaluarën (akomodim)

N/ Mosha st (M) Përshkrimi 1 0– 1½ Ushtrohen skemat e Reflekseve 2 1½– 4 Reagimet Primare 3 4– 8 Reagimet Sekondare 4 8 – 12 Koordinimi i Reagimeve sekondare 5 12 – 18 Reagimet Terciale 6 18 – 24 Fillimi i përfaqësimit simbolik

PSH; 4 - 8 MUAJ (STADI I 3 -TË): “JASHTË SYRIT, JASHTË MENDJES

NENSTADI 1 REFLEKSET- MOSHA 0 -1 Te perdorurit e skemave sensomotorike te gatshme. femija reagon ndaj mjedisit duke perdorur reflekset e thjeshta ose skemat qe jane prezente qe ne lindje Duke perdorur ose asimiluar skemat e gatshme femija I ndryshon ose I akomodon ato sipas eksperiences

NENSTADI 2 - REAGIMET CIRKULARE PARESORE MUAJI 1 -4 Tendenca e femijes per te perseritur veprimet ose skemat qe krijojne ndodhine e deshiruar ne trupin e vet Femija nuk do te shikoje per ndonje objekt qe iken por shikon ne menyre te ngulitur ne vendin ku objekti ka qene me pare Psh. Levizja e dores

NENSTADI 3. REAGIMET CIRKULARE DYTESORE (4 -8 MUAJ) Veprimet cirkulare fokusohen mbi objektet dhe ngjarjet jashte trupit te tij – dytesore Psh. Zbulimi I lodres se varur mbi krevat Veprimet e femijes synojne nje perfundim te caktuar- te kuptuarit permes reagimeve motorike

NENSTADI 4 - KORDINIMI I SKEMAVE DYTESORE( MUAJI 8 -12) Femijet jane me te vemendshem ne veprimet e tyre. Perdorin dijet e akumuluara dhe skemat per te prodhuar nje efekt. - - Shfaqet vazhdimesia kontekstuale e objektit Nese nje femije shikon nje objekt qe po fshihet 0 kerkon aty ku objekti fshihet - femija shikon ne vendfshehjen e pare. Gabimi AB Kujtesa Afatshkurter

NENSTADI 5 - REAGIMET CIRKULARE TRETESORE ( MUAJI 12 -18) Femijet perdorin rruge te reja per arritjen e qellimit Krijojne skema te reja per t’ia arritur qellimit permes eksplorimit dhe eksperimentimit aktiv Permiresohet- koncepti per vazhdimesine e objektit Femija shikon ne vendin e fundit qe ai ka pare se objekti eshte fshehur

STADI 6 SHPIKJA E MENYRAVE TE REJA PERMES KORDINIMIEVE MENDORE Te menduarit simbolik Pikturat mendore Imitimi I modeleve ne mungese te modelit Arrihet vazhdimesia e objektit

STADI PARAOPERACIONAL Parakonceptual= 2 -4 Te menduarit intuitiv- 4 -7 2 - 7 VJEC

PSE QUHET STATDI PARAOPERACIONAL Femija nuk eshte akoma ne gjendje te mendoje ne menyre operacionale Operacion- mendim qe karakterizohet nga disa cilesi specifike logjike Manipulimi dhe transformimi I informacionit ne menyre logjike.

KUFIZIMET E TE MENDUARIT PARAOPERACIONAL 1. Konkretesia Parashkollori eshte I preokupuar me realitetin fizik imediat( tani dhe ketu) 2. Pathyeshmeria e te menduarit I paafte ta kthej mendimin e tij atje ku ka filluar- gjerat ndoshin ne nje drejtim 3. Egocentrizmi Paftesia e femijes per te kuptuar se pervec kendveshtrimit te tij per boten , ekzistojne dhe kendveshtrime te tjera

4. Centracioni Fokusimi vetem ne nje aspekt ose ne nje dimension te nje objekti ose nje situate 5. Mungesa aftesise se konservizmit Ka te bej me te kuptuarit se ndryshimi I formes ose I pamjes se objekteve nuk ndryshon sasine e tyre 6. Animizmi Objekte jo te gjalla kane cilesi njerezore dhe jane aftesi te kryejne veprime njerezore

4. Centracioni Fokusimi vetem ne nje aspekt ose ne nje dimension te nje objekti ose nje situate 5. Mungesa aftesise se konservizmit Ka te bej me te kuptuarit se ndryshimi I formes ose I pamjes se objekteve nuk ndryshon sasine e tyre 6. Animizmi Objekte jo te gjalla kane cilesi njerezore dhe jane aftesi te kryejne veprime njerezore

7. Realizmi Tendenca e femijes per ti mveshur cilesi fizike reale ndodhive mendore- ( enderra reale) 8. Artificializmi Mendon se gjithcka eshte ber nga dora e njeriut( hena, shiu, deti) 9. Elementet magjike te te menduarit Shpjegimi I gjerave me elemente magjik ( I rrituri transformohet ne kafshe)

ZHVILLIMI KONJITIV I FEMIJEVE : PIKAMJA E PIAZHESE Stadi i veprimeve konkrete 7 -11 vjec. Zhvillimi i rregullave dhe strategjive per te bashkevepruar dhe ekzaminuar boten.

Operacione- seri skemash mbi kthyeshmerine , mbledhjen , zbritjen , shumfishimin, ndarjen ose radhitjen e gjerave. Skema- rregull i brendshem rreth objekteve dhe marredhenieve mes objekteve Konkret: Te menduarit e femijes bazohet ende ne ate qe femija vezhgon , ne objektet apo ndodhite konkrete. Femija nuk kupton koncepte abstrakte.

Decentracioni : E kalon vemendjen ne hollesi, dhe cilesi. Kthyeshmeria : kthimi ne origjinen e te menduarit Konservimi : Karakteristikat e objekteve mbeten te njejta nese nuk shtohet apo hiqet gje. Kompensimi – parimi qe ndryshimet ne nje mase mund te kunderpeshohen nga ndryshimet ne nje tjeter.

Klasifikikimi – grupimi i objekteve ne kategori. Ndryshe mund ta quajme Vargezimi – vendosja e objekteve ne menyre te rregullt sipas nje cilesie : si madhesia, pesha apo velllimi. Aftesia per te perjetuar dhe per te bere humor: te tregoje dhe kuptoje shaka- rritje konjitive Egocentrizmi : Kuptimi per kendveshtrimet e te tjereve qe jane ndryshe nga kendveshtrimi i tij Konjicioni social- Dija qe ka femija rreth problemeve sociale dhe reagimeve sociale vetedije e asaj se si mendojne dhe kuptojne njerzit. Formohet nga humbja e egocentrizmit

PIAZHEJA : STADI I OPERACIONEVE FORMALE 11 -15 VJEC Adoleshentët fillojnë të kuptojnë sesi fillojnë të funksionojnë idetë abstrakte shkencore, morale, fetare, politike dhe të kuptojnë lidhjet e tyre logjike

. Veprimet formale Egocentizmi i adoleshentit – • detyra mendore • te menduarit abstrakt • Çdonjeri ndan shqetesimet ndnjenjat dhe mendimet e te tjereve

4 ASPEKTE MADHORE TE TE MENDUARIT FORMAL: Te menduarit hipotetik Te menduarit logjik Te menduarit Formal Te menduarit abstrakt Introspeksioni