JAVNE FINANSIJSKO PRAVO Prof dr Milutin Ateljevi mateljevicsinergija

JAVNE FINANSIJSKO PRAVO Prof. dr Milutin Ateljević mateljevic@sinergija. edu. ba 1

XIII sedmica Tema: HARMONIZACIJA PORESKOG SISTEMA EU 2

PORESKI SISTEM I NACIONALNI SUVERENITET • Zemlje članice Evropske unije su odlučile da najveći deo regulative prenesu na nadnacionalni nivo, gde spadaju i porezi, finansijski i budžetski propisi, carinska unija ali i mnoge druge oblasti (Aquis communaitaire). • Pored poreske harmonizacije, porezi su danas čvrsto u rukama članica EU kako u pogledu razrezivanja i prikupljanja tako i u pogledu trošenja tih prihoda. • Kada je u pitanju harmonizacija poreza u EU, prvo se krenulo od harmonizacije indirektnih poreza, jer su oni veoma izdašni u punjenju budžeta članica Unije. • Novom Direktivom (i njenim izmenama i dopunama) preuzet je prečišćen tekst svih promena Šeste Direktive, s tim da su unete jasnija rešenja harmonizacije strukture poreza. • Ovaj dokument je nazvan - Reformski ugovor iz Lisabona. 3

ARGUMENTI ZA I PROTIV PORESKE HARMONIZACIJE • Korisne strane globalizacije su višestruke i ogledaju se u sledećem: – Resursi su bolje raspoređeni, tako da se i životni standard povećava; – Širi je izbor dobara i usluga, zbog lakšeg pristupa inostranoj robi; – Značajno je povećan obim informacija, čija je cena zbog toga niža i dr. 4

ARGUMENTI ZA I PROTIV PORESKE HARMONIZACIJE • Negativne strane globalizacije ogledaju se u sledećem: – Otvorene granicei slobodna trgovina generišu veliko povećanje količine neželjenih roba koje prelaze preko granica (oružje, droga, nelegalna imigracija, i dr). – Slobodna trgovina među zemljama povećava mogućnost nastanka eksternalija, koje jedna zemlja nameće drugoj (npr. uvoz proizvoda štetnim po zdravlje ljudi, npr. hrana ili opasni otpad, i dr. ). – Ekonomski rast može da stvori velike ekološke probleme. • Od značaja za poresku harmonizaciju na prostoru EU su dve osnovne grupe argumenata : – ekonomski argumenti i – politički argumenti 5

HARMONIZACIJA INDIREKTNIH I ODREĐENIH DIREKTNIH POREZA • Najveća pažnja u EU poklonjena je harmonizaciji zakona o PDV i zakona o akcizama. • Ugovorom o EU eksplicitno je propisana harmonizacija indirektnih poreza kao preduslov za uspostavljanje i nesmetano funkcionisanje unutrašnjeg tržišta Unije, ali ne i direktnih poreza, tako da je poreski suverenitet EU ograničen. • Iako se u Ugovoru EU ne spominje harmonizacija direktnih poreza (porezi na dohodak), na osnovu odredbi člana 94, u kojoj se generalno govori o harmonizaciji pravnih propisa, izvedena su ovlašćenja organa Unije za donošenje direktiva koje se tiču harmonizacije određenih rešenja iz oblasti direktnih poreza koja neposredno utiču na funkcionisanje unutrašnjeg tržišta. • Na nivou EU naročita pažnja poklanja se oporezivanju profita kompanija, kako ne bi došlo do dvostrukog oporezivanja, rizika i smetnji u slobodnom kretanju kapitala na unutrašnjem tržištu. 6

POREZ NA DODATU VREDNOST • PDV je postao najpopularniji oblik oporezivanja prometa proizvoda i usluga, koji se primenjuje u poreskim sistemima država različitih nivoa privredne razvijenosti u kojima živi oko četiri milijarde ljudi ili preko 70% svetskog stanovništva. • PDV ne opterećuje celokupan promet, već samo dodatu vrednost. • PDV se obračunava u svakoj fazi prometnog ciklusa, s tim da kad god proizvod ili usluga prelazi iz jedne u drugu fazu prometa plaća se samo porez na iznos dodate vrednosti. • Dodatu vrednost, prema tome, čini novostvorena vrednost ili razlika u ceni između nabavne i prodajne cene u prometnom ciklusu - provizija ili marža. 7

METODE OBRAČUNA I OBLICI PDV • Razlikuju se tri različita oblika PDV: – Proizvodni oblik PDV-a, – Dohodovni oblik PDV-a i – Potrošni oblik PDV-a. • Oporezivanje dodate vrednosti prema načelu odredišta znači da se PDV plaća tamo gde se dobro troši. • Kreditna metoda (ima najširu upotrebu danas) kojom se ne izračunava dodata vrednost, već poreski obveznik iz računa za kupljene proizvode i korišćene usluge i računa za prodate proizvode i izvršene usluge, direktno izračunava svoju obavezu za PDV. • U EU, kao i u najvećem broju zemalja, u primeni je potrošni oblik PDV, koji se primenjuje prema načelu odredišta, a iznos poreske obaveze izračunava se pomoću kreditne metode. 8

KONCEPT JEDNOG MESTA OPOREZIVANJA • Oporezivanje na jedinstvenom tržištu treba da se zasniva na komercijalnim transakcijama, a ne na fizičkom praćenju kretanja dobara, koje nije uvek pouzdano. • Kontrola mora, pri tome, da se zasniva na zajednički utvrđenoj metodologiji. • U tom kontekstu, značajnu ulogu ima Sistem razmene informacija u vezi sa PDV, svojevremeno uveden Uredbom o administrativnoj saradnji u oblasti PDV 218/92/EEC. • Logičku posledicu zahteva da se sve transakcije na jedinstvenom tržištu tretiraju na isti način kao i transakcije unutar jedne članice je predstavljalo uvođenje koncepta jednog mesta oporezivanja. • Ovaj princip bi predstavljao „stožer” novog sistema PDV. 9

PREDMET OPOREZIVANJA • Predmet oporezivanja, prema Direktivi 2006/112/EZ, su: – promet proizvoda uz naknadu na teritoriji članice od strane poreskog obveznika; – nabavka unutar Unije proizvoda sa naknadom na teritorije članice od strane: • poreskog obveznika ili pravnog lica koje nije obveznik, kada je prodavac lice koje nije izuzeto kao mali preduzetnik; • poreskog obveznika ili bilo kojeg lica koje nije obveznik, u slučaju nabavke novih transportnih sredstava, a čije druge nabavke ne podležu oporezivanju PDV; • poreskog obveznika ili pravnog lica koji nije obveznik, u slučaju akciznih proizvoda kada je plativa akciza na nabavku unutar Unije u okviru teritorije države članice, saglasno Direktivi 92/12/EEZ, čije druge nabavke ne podležu oporezivanju PDV; – promet usluga sa naknadom u okviru članice od strane poreskog obveznika; – uvoz proizvoda. 10

TERITORIJA PRIMENE • Direktiva 2006/112/EZ primenjuje se na teritoriji svake države članice u kojima se primenjuje Ugovor EU, u skladu sa članom 299. Ugovora, izuzev teritorija navedenih u članu 6 Direktive. • U vezi sa teritorijom primene zajedničkog sistema PDV neophodno je pomenuti i status slobodnih carinskih zona. • Slobodne carinske zone su predmet zakonodavstva PDV, kao i akciza, s tim što je propisano specijalno izuzeće na uvoz proizvoda u ove zone. • Slobodne carinske zone predstavljaju teritorijalnu enklavu u okviru carinske teritorije Unije, odvojenu od ostalog dela teritorije, a na kojoj su koncentrisane spoljnotrgovinske aktivnosti. • Proizvodi smešteni u tim zonama nisu predmet carinskih dažbina, poljoprivrednih dažbina, kvantitativnih ograničenja ili bilo kakvih dažbina ili mera. 11

PORESKI OBVEZNIK I TRETMAN ORGANA VLASTI • Obveznik poreza je bilo koje lice koje nezavisno obavlja ekonomske aktivnosti, bez obzira na cilj ili rezultat tih aktivnosti. • Termin poreski obveznik definisan je na način da članice mogu pod ovu kategoriju podvesti i lica koja povremeno obavljaju oporezive transakcije, a naročito: – prvi prenos građevinskog objekta ili dela objekta i zemljišta na kojem se nalazi. Građevinskim objektom smatra se i nepokretnost, odnosno nepokretna struktura na zemljištu; – promet građevinskog zemljišta. • Državni organi ne smatraju se poreskim obveznicima ako ispunjavaju dva uslova: – Prvi je da su registrovani, tj. klasifikovani kao javno-pravna lica, – Drugi je da vrše javnu delatnost u statusu javnog organa. 12

OPOREZIVE TRANSAKCIJE • Uvoz proizvoda je unos proizvoda na teritoriju EU sa treće teritorije ili iz treće zemlje koja ne čini deo carinske teritorije Unije. • Članice EU mogu smatrati sledeće transakcije prometom proizvoda uz naknadu: – upotrebu proizvoda od strane poreskog obveznika radi proizvodnje, obrade, konstrukcije i drugog procesuiranja, kupljenih ili uvezenih za te svrhe, ako bi PDV na te proizvode, da su nabavljeni od drugog poreskog obveznika, davao pravo na delimični ili potpuni odbitak; – upotrebu proizvoda od strane poreskog obveznika za obavljanje neoporezivih aktivnosti, ako bi PDV na te proizvode, da su nabavljeni od drugog poreskog obveznika, davao pravo na delimični ili potpuni odbitak; – zadržavanje proizvoda od strane poreskog obveznika ili njegovog naslednika u slučaju da prestaje da obavlja oporezivu delatnost, ako bi PDV na te proizvode, da su nabavljeni od drugog poreskog obveznika, davao pravo na delimični ili potpuni odbitak. 13

NABAVKA PROIZVODA UNUTAR EU • Nabavka proizvoda unutar Unije je sticanje prava raspolaganja imovinom nekog lica kao vlasnika, koje nabavlja proizvode iz države članice iz koje je započeta otprema ili transport. • U situaciji nabavke proizvoda od strane pravnog lica koje nije obveznik, a koji je otpremljen ili transportovan iz treće zemlje u članicu u kojoj se ne završava otprema ili transport proizvoda, proizvod se smatra otpremljenim ili transportovanim iz članice uvoza. Ta članica će uvozniku koji podleže oporezivanju PDV odobriti povraćaj PDV plaćen na uvoz proizvoda u članici u kojoj je proizvod otpremljen ili transportovan (prema članu 201 Direktive 2006/112/EZ). • Članice EU svojim propisom određuju da se transakcije, koje bi se klasifikovale kao promet proizvoda izvršen izvan teritorije članice, od strane poreskog obveznika, smatraju nabavkom proizvoda sa naknadom unutar Unije. 14

PROMET USLUGA • Promet usluga je bilo koja transakcija koja ne konstituiše prometu proizvoda. • Promet usluga je i: prenos ili ustupanje autorskih prava, patenata, licenci, zaštitnih znakova i drugih prava intelektualne svojine; obaveza uzdržavanja od činjenja ili tolerisanje činjenja; pružanje usluga na osnovu propisa državnih organa. • Transakcije smatraju se prometom usluga uz naknadu: upotreba proizvoda, koji su deo poslovne imovine, za lične svrhe poreskog obveznika ili zaposlenog osoblja ili, generalno, za svrhe koje nisu poslovne, ako bi PDV na te proizvodedavao pravo na delimični ili potpuni odbitak; obavljanje usluga bez naknade za lične svrhe poreskog obveznika ili zaposlenog osoblja za svrhe koje nisu poslovne. 15

VRSTE STOPA PDV • Direktivom 2006/112/EZ o zajedničkom sistemu PDV predviđene su dve vrste stopa: – opšta ili standardna stopa i – niža stopa. • Država članica primenjuje opštu stopu PDV, izraženu u procentu, na oporezivu osnovicu, koja je ista i za promet proizvoda i za promet usluga. • Imajući u vidu da je primena niže stope politički osetljivo pitanje, većina država članica smatra da je uvođenje nižih stopa važan fiskalni instrument. • Niže stope se iskazuju u procentu i ne mogu biti niže od 5%. • Članica može primenjivati jednu ili dve niže stope na promet proizvoda i usluga iz Aneksa III Direktive 2006/112/EZ. 16

PORESKA OSLOBAĐANJA • Proizvodi i usluge čiji promet je oslobođen plaćanja PDV, ne podležu obračunavanju poreza niti se isti naplaćuje kroz njihovu cenu. • Međutim, poreski obveznik koji vrši promet oslobođen plaćanja PDV, na svoju nabavku proizvoda i usluga plaća PDV koji ne može da koristi kao odbitak za umanjenje poreske obaveze, jer nema poresku obavezu na ime obavljanja svog prometa. • Na taj način oslobađanje od oporezivanja sadrži skriveni PDV koji ostaje uključen u ceni tih proizvoda ili usluga. • Zato poresko oslobađanje u sistemu PDV ne znači uvek prednost. • Izuzetak su oslobađanja sa pravom na poreski odbitak, kada poreski obveznik na ime obavljenog prometa koji je oslobođen oporezivanja ima pravo da zahteva povraćaj ili refundaciju plaćenog PDV pri nabavci proizvoda ili usluga ili pri uvozu. 17

POSEBNI POSTUPCI OPOREZIVANJA • Članice mogu da primenjuju posebne postupke ili specijalne režime za male preduzetnike u saglasnosti sa zajedničkim odredbama iz Direktive 2006/112/EZ u cilju postizanja bliže harmonizacije poreskog tretmana ove kategorije poreskih obveznika, i smanjenja administrativnih troškova. • Poseban postupak obuhvata i primenu proporcionalne ili paušalne stope za poljoprivrednike koji se ne oporezuju po pravilima PDV. • Zajednički sistem po posebnim postupcima oporezivanja primenjuje se i na usluge turističkih agencija i na promet polovnih proizvoda, umetničkih dela, antikviteta i kolekcija. • Posebni postupci oporezivanja odnose na: male preduzetnike, male poljoprivrednike, turističke agencije, polovne proizvode, umetnička dela, kolekcije, antikvitete, investiciono zlato. • Prema zajedničkom sistemu oporezivanja, poseban postupak uveden je i za poreske obveznike nerezidente koji vrše isporuku elektronskih usluga u Uniji. 18

POSEBNI POSTUPCI OPOREZIVANJA • Posebni postupci oporezivanja odnose se na: – male preduzetnike, – male poljoprivrednike, – turističke agencije, – polovne proizvode, – umetnička dela, – kolekcije, – antikvitete, – investiciono zlato. 19

MESTO OPOREZIVANJA • Mesto oporezivanja je teritorija EU i prema tome te usluge su predmet oporezivanja PDV; EU operator pruža korisniku izvan EU. • Mesto oporezivanja je teritorija u kojoj je lociran korisnik i tada te usluge nisu predmet oporezivanja u EU; EU operator pruža korisniku - poreskom obvezniku u drugoj državi članici. • Mesto oporezivanja je mesto gde je mesto poslovanja korisnika usluga; EU operator pruža korisniku u EU ili poreskom obvezniku u istoj državi članici - Mesto oporezivanja je mesto u kojem je lociran korisnik. 20

HARMONIZACIJA AKCIZA • Zajednički sistem akciza u EU stupio je na snagu 1. januara 1993. godine, kada je počelo da funkcioniše jedinstveno tržište. On obuhvata selektivne potrošne poreze na: – mineralna ulja (kasnije su uključeni i energenti i električna energija), – duvanske prerađevine i – alkohol i alkoholna pića. • Harmonizacija akciza u EU zasnovana je na tri grupe direktiva: – Horizontalnoj direktivi - Direktivi o opštim aranžmanim za proizvode koji su podvrgnuti akcizama, kao i o držanju (upravljanju), kretanju i kontraoli takvih proizvoda; (Directive 92/12/EEC. ) – Tri strukturne direktive o akcizama na duvan, alkohol i alkoholna pića i mineralna ulja; (Directive 95/59/EC, Directive 92/83/EEC, Directive 82/91/ EEC. ) – Četiri direktive o usaglašavanju akciznih stopa na ove proizvode. (Directive 92/79/EEC, 92/80/EEC, 92/84/EEC, 92/82/EEC. ) 21

LICA OBAVEZNA DA PLAĆAJU AKCIZE • Oporezivanje akciznih proizvoda zasniva se na primeni principa destinacije, tj. Principa odredišta robe, čime se obezbeđuje da izvoz ne bude oporezovan. • Jedino za dobra koja fizička lica uvoze za sopstvenu upotrebu važi drukčiji princip, prema kojem se akciza obračunava i naplaćuje u zemlji-članici u kojoj su oni takav proizvod nabavili (zemlja porekla). • Obaveza za plaćanje akciza nastaje kada je akcizni proizvod proizveden, odnosno pušten za potrošnju i pri uvozu ovih proizvoda. • Obaveza plaćanja akciza nastaje u državi članici u kojoj su akcizni proizvodi pušteni za potrošnju, primenom stopa koje važe u toj članici. 22

HARMONIZACIJA CARINSKE POLITIKE • Uspostavljanje carinske unije ne mora sam po sebi biti pozitivan korak, niti je jednako dobar za sve zemlje. • Naprotiv, može biti i vrlo štetno za privredu. Ako se carine uspostavljaju na nivou stopa kojima su zaštićene privredne aktivnosti u najzaštićenijim privredama, carinska unija dobija funkciju pojačavanja protekcionizma na datoj teritoriji. • Međutim, zaštićenija privreda vremenom postaje manje sposobna da se nosi s konkurencijom iz sveta, svi uvozni artikli postaju skuplji, raste opšti nivo cena unutar takve carinske unije ili zone. 23

OPOREZIVANJE DOHOTKA GRAĐANA • Prema Ugovoru EU gradjani imaju slobodu kretanja i rada u bilo kojoj članici EU bez diskriminacije u pogledu zaposlenja, zarada i drugih uslova. • Međutim, za oblast socijalnog osiguranja, odnosno socijalne politike, nadležna je članica. • Porez na dohodak građana je pogodniji instrument za postizanje redistributivnih ciljeva kroz progresivno oporezivanje od bilo koje druge vrste poreza. Zato je ovaj porez u poreskoj strukturi važan u državama u kojima je preraspodela dohotka u socijalnoj politici izrazitija. • Porez na imovinu - bez harmonizacije: Jedno od područja oporezivanja gde do sada nisu postignuti nikakvi pozitivni pomaci u vezi usklađivanja u EU je područje oporezivanja imovine. • Kao posledica te neusklađenosti uočava se različit pristup pojedinih država članica EU sistemu oporezivanja imovine. 24

FINANSIRANJE EVROPSKE UNIJE • EU nema klasičnu vladu poput članica, ali ima budžet sa strukturom prihoda i rashoda. • Budžet je izbalansiran kada su prihodi i rashodi izjednačeni. • Osim budžeta, EU ima i ”višegodišnji finansijski okvir”, koji predstavlja približan ili okvirni pregled prihoda i rashoda tokom nekoliko narednih godina. • EU koristi novac poreskih obveznika za finansiranje aktivnosti koje su sve članice i parlamenti dogovorili u ugovorima. • Oko 1% nacionalnog bogatstva EU, ulazi u godišnji budžet EU, i troši se uglavnom za građane i zajednice. 25

PRIHODI BUDŽETA EU • Od 1988. godine izvori prihoda budžeta EU se dele u četiri grupe: – TOR – tradicionalni resursi - sastoje se od carina koje se naplaćuju na uvoz dobara koje dolaze iz zemalja van EU. Oni čine oko 15% prihoda budžeta; – VAT - Indirektni porezi - čine, takođe, 15% prihoda budžeta; – BNP - Sredstva koja se baziraju na bruto nacionalnom dohotku se prikupljaju tako što je određeni procenat koji se primenjuje na BNP svake članice. Ovako prikupljena sredstva predstavljaju najveći izvor prihoda budžeta i čine 69% svih prihoda. – Drugi izvori. U budžet se slivaju sredstva i iz drugih izvora, kao što su kazne, viškovi iz prethodnih godina, određeni porezi koje plaćaju zaposleni pri organima i institucijama EU na svoja primanja, određeni doprinosi zemalja van EU za određene programe EU, sredstva koja plaćaju kompanije ukoliko krše propise o konkurenciji i druge zakone. – Ovako skupljeni resursi čine 1% do 1, 5% budžeta. 26

BUDŽETSKI RASHODI EU • Potrošnja EU je ograničena ugovorima: EU ne dozvoljava da budžet bude u deficitu. • To znači da prihod mora da pokrije celinu troškova svih različitih aktivnosti. • Prihodi, potiču iz tri glavna izvora: carine, udeo usaglašenih PDV svake članice, i doprinosa članica na osnovu veličine svog BND. Iznos novca koji može biti dostupan EU je ograničen dogovorom članica i parlamenata. • Ova garnica je trenutno postavljena na 1, 23% bruto nacionalnog dohotka EU za plaćanja iz budžeta EU. 27

PREDPRISTUPNA POMOĆ EU- IPA • Potreba za uprošćavanjem sistema spoljne politike, kao i za postizanjem maksimalnih rezultata korišćenjem namenjenih finansijskih sredstava dovela je do toga da EK predloži jednostavniji okvir (umesto ranijih 30 instrumenata) za pružanje spoljne pomoći u budžetskim periodu 2007 -2013 • U tom cilju je u septembru 2004. godine, EK predložila usposrtavljanje novog istrumenta za potpristupnu pomoć (Instrument for Per-Accession Assistance – IPA 2007 -2013), koji je namenjen pružanju podrške kandidatima za članstvo u EU, kao i potencijalnim kandidatima za članstvo u EU. • IPA u fokusu ima dva glavna prioriteta: – pomoć zemljama u ispunjavanju političkih, ekonomskih i kriterijuma koji se odnose na usvajanje pravnih tekovina EU, kao i izgradnja administrativnih kapaciteta i jačanje pravosuđa; – pomoć zemljama u procesu priprema za korišćenje strukturnih kohezionih fondova EU nakom pristupanja EU. 28

ZEMLJE KORISNICE IPA PROGRAMA • su podeljene u dve kategorije: • I Kandidati za članstvo u EU (Turska, Makedonija, Crna Gora i Srbija); • II Potencijalni kandidati za članstvo u EU (Bosna i Hercegovina i Albanija). • Komponente IPA za period 2007 -2013. godine su: – – – Pomoć tranziciji i izgradnji institucija; Prekogranična saradnja, Regionalni razvoj; Razvoj ljudskih resursa i Ruralni razvoj. • Zemljama kandidatima za članstvo su dostupne sve, a ostalim zemljama, do dobijanja statusa kandidata, samo prve dve komponente 29

• Prekogranična saradnja: Ključni cilj je priprema za implementaciju i upravljanje kohezionom politikom Zajednice, pogotovu za korišćenje sredstava Evropskog fonda za regionalni razvoj i Kohezionog fonda. • Razvoj ljudskih resursa: Cilj ove komponente je da pripremi zemlje kandidate za programiranje, implementaciju i upravljanje Evropskim socijalnim fondom u okviru Evropske strategije zapošljavanja. • Ruralni razvoj: Poslednja komponenta je namenjena zemljama kandidatima u cilju pripreme za implementaciju i upravljanje. • Višegodišnji finansijski okvir - udeo Srbije: Prvi dokument koji se izrađuje u procesu programiranja IPA je višegodišnji indikativni finansijski okvir definisan od strane EK, pokazuje indikativnu raspodelu sredstava IPA po zemlji korisniku i po komponentama. • Taj okvir je definisan tako da bude fleksibilan što se tiče iznosa koji korisnik može dobiti, ali u isto vreme je i dovoljno određen da omogući višegodišnje planiranje. 30

• Planski okvir za Srbiju: Visegodišnji idikativni planski dokument (Multi-annual Indicative Planning Document MIPD), koji se se odnosi na period od 2007. do 2009. , je prvi strateški dokument namenjen Srbiji u okviru instrumenta za pretpristuonu pomoć. • Ovim dokumentom se uspostavlja strateški okvir i utvrđuju glavna područja delovanja i glavni prioriteti Godišnjih akcionih programa koji se primenjiju na osnovu MIPD-a. • MIPD se priprema za trogodišnji period i ažurira na godišnjem nivou. MIPD-om su utvrđena četiri glavna područja delovanja: – Podrška Srbiji u ispunjavanju političkih zahteva PSP; – Poboljšanje društveno-ekonomskih situacija u zemlji; – Približavanje evropskim standardima; – Podrška prekograničnoj saradnji sa susednim državama kandidatima i potencijalnim kandidatima i članicama EU. 31

• Nakon sticanja statusa kandidata za članstvo Srbija će moći da koristi i ostale tri komponente pomoći; – Regionalni razvoj; – Razvoj ljudskih resursa; i – Ruralni razvoj. Upravljanje fondovima Postoje tri sistema upravljanja fondovima: – centralizovani sistem upravljanja, – Dekoncetrisani sistem upravljanja i – Decentralizovani sistem upravljanja (najvažniji). 32

HVALA NA PAŽNJI ! Prof. dr Milutin Ateljević mateljevic@sinergija. edu. ba 33