RIMINOLOGIJA SA PENOLOGIJOM PREDAVANJA Prof dr Milutin Ateljevi

КRIMINOLOGIJA SA PENOLOGIJOM - PREDAVANJA - Prof. dr Milutin Ateljević e-mail: mateljevic@sinergija. edu. ba 1

КRIMINOLOGIJA - PREDAVANJA - 3. čas Prof. dr Milutin Ateljević e-mail: mateljevic@sinergija. edu. ba 2

OSNOVNI KRIMINOLOŠKI PRAVCI 3

KLASIČNA ŠKOLA • Klasična škola predstavlja prvo sistematizovano teorijsko razmišljanje o kriminalitetu. • Ovaj kriminološki pravac nastao je krajem 18. i početkom 19. veka. • Škola je nastala pod uticajem francuske revolucije kao reakcija na surove kaznene sisteme i široka diskreciona ovlašćenja vlasti u tom periodu u Evropi. • Prema osnovnim shvatanjima škole, sloboda čoveka je najveća društvena vrijednost, a zločin je povreda etičkog reda i izraz slobodne volje čoveka. 4

• Značajan doprinos klasične škole čini: a) uvođenje principa zakonitosti i jednakosti u krivičnom pravu i b) principa individualizacije. Najznačajniji predstavnici Klasične škole su: • Čezare Bekarija, • Anselm Fojerbah, • Džeremi Bentam 5

Italijanski pravnik Čezare Bekarija • Italijanski pravnik Čezare Bekarija, začetnik ove škole, u svom delu , , O zločinu i kaznama” značajno je uticao da se njegove ideje ugrade u : - Krivični zakonik Francuske iz 1791. , - Napoleonov krivični zakon iz 1813. - Bavarski krivični zakon iz 1813. , kao i - Krivične zakone Srbije i Crne Gore. • Čezare Bekarija smatra da je zločin prvenstveno izraz loših zakona, a ne posljedica vladanja loših ljudi, zbog čega zakoni treba da garantuju, jednak tretman svih ljudi. 6

Nemački teoretičar Anselm Fojerbah • Nemački teoretičar Anselm Fojerbah, u svojim djelima, između ostalog, definisao je i teoriju generalne prevencije, sa tezom da je svrha kažnjavanja sprječavanje potencijalnih kriminalaca da ne čine prestupe. 7

Engleski filozof i pravnik Džeremi Bentam • Engleski filozof i pravnik Džeremi Bentam isticao je da čoveka u devijantnom ponašanju vode težnje za isticanjem. 8

KLASIČNA ŠKOLA • Najveća slabost klasične škole je: što je zanemarivala društvenu uslovljenost delinkvencije. Klasičnoj školi pripadaju značajne zasluge za: a) ukidanje inkvizitorskog postupka, b) ograničavanje smrtne kazne i c) ukidanje tjelesnih kazni. 9

ANTROPOLOŠKA ŠKOLA • Antropološka škola javlja se sedamdesetih godina 19. veka kao reakcija protiv formalizma klasične škole. • Teorijskim korenom ove škole smatra se delo , , Poreklo vrsta” Čarlsa Darvina. • Iz darvinizma su nastala dva kriminološka pravca : • antropološki i • pozitivistički 10

• Antropološku školu zasnovao je Čezare Lombrozo, s tezom da delinkvente karakterišu određena tipična konstituciona obilježja degenerativnih karakteristika tela, posebno lobanje i lica. 11

LAMBROZOVA KLASIFIKACIJA • Prema Lombrozovoj klasifikaciji, razlikuju se kriminalni tipovi: a) rođeni zločinci, b) zločinci iz strasti, c) zločinci iz navike, d) slučajni zločinci i e) duševno bolesni zločinci. • Posebno se u antropološkoj školi ističe: tip tzv. konstitucionalnog kriminalca. 12

• Lombrozo je, koristeći statističke metode i metode merenja, u svom djelu dao i detaljnu sliku – tzv. zločinačkog tipa. • Takva slika odaje utisak delinkventa kao ljudskog degenerika, jednu vrstu fizičke i moralne nakaze. • Lombrozo je, radi potvrde svoje teorije , , rođenog zločinca”, kao lekar izvršio veliki broj obdukcija i ispitao 383 lobanje mrtvih italijanskih zatvorenika i 5907 živih prestupnika, ukazujući na njihove anatomske, fiziološke i psihičke anomalije. 13

• U anatomske karakteristike degenerativne prirode Čezare Lombrozo, ubrajao je sledeće karakteristike tela: nenormalno velika ili mala glava; asimetrija lica; mali i zdepasti rast, dugačke i klempave uši; nalik na šimpanzu; čudan izgled, udubljene i kose oči; malo i zakošeno čelo; velika vilica i jagodične kosti; kriv, prćast i spljošten nos kod lopova, odnosno šiljat kod ubica; usne mesnate i otečene; brazde na obrazima, kakve imaju neke životinje; kratka ili dugačka brada kao kod majmuna; defekti grudnog koša; inverzije genitalnih organa; predugačke ruke i veći broj prstiju. 14

• U funkcionalno-fiziološke nenormalnosti Čezare Lombrozo, ubrajao je: – neosetljivost na bol; – daltonizam; – oslabljeno čulo pipanja i sl. • Čezare Lombrozo je došao do zaključka da kriminalci imaju primitivniji tip moždane strukture, a samim tim i ponašanja. • Pod uticajem mnogobrojnih kritika tog vremena, Čezare Lombrozo je pored anatomskih karakteristika, u faktore delinkvencije počeo postepeno da uvodi i ekonomske i socijalne, ali kao sporedne – sekundarne. 15

• Lombrozova teorija je vremenom gubila na značaju, čemu je posebno doprinjeo engleski ljekar Čarls Goring, koji je provjeravajući Lombrozovu tezu upoređivao hiljade osuđenika i vojnika jedne britanske vojne jedinice i došao do zaključka da između te dve grupacije ne postoje nikakve evidentne razlike. • Savremena shvatanja odbacuju antropološku školu i njene pristupe kao nenaučne i jednostrane. 16

ITALIJANSKA POZITIVISTIČKA ŠKOLA • Posle klasične i antropološke škole, to je novi pravac u kriminologiji orjentisan ka izučavanju pozitivnih činjenica vezanih za izvršioca krivičnih djela. • Za razliku od klasične škole, pozitivisti se okreću proučavanju svjeta oko sebe, tumačeći ljudsko ponašanje determinacijama bioloških, psiholoških i socijalnih faktora. • Predstavnici ove škole su italijanski pravnici Enriko Feri i Rafaele Garofalo 17

ENRIKO FERI • Enriko Feri u svojim razmatranjima polazi od izvesnih socijalnih uslova sredine: porodica, škola, vaspitanje, uslovi života i rada, kao i od državnih oblika institucionalnih organizovanja u suzbijanju kriminaliteta. • Uzroci delinkvencije su po njemu, prvenstveno u prirodnim, odnosno fizičkim faktorima, kao i u porodičnim, društvenim i ekonomskim uslovima. • Feri je insistirao na eksperimentalnoj metodi u proučavanju ličnosti. 18

Enriko Feri kriminalce deli u dve grupe: • one kod kojih dominiraju unutrašnji faktori, • one kod kojih preovlađuju socijalni uzroci. Prema njegovoj tipologiji razlikuje se pet kategorija kriminalaca: • duševno bolesni krivci, • rođeni krivci, • krivci iz navike, • krivci iz strasti, • slučajni krivci. 19

RAFAELE GAROFALO • Rafaele Garofalo je u svom delu , , Kriminologija” ustanovio četiri tipa prestupnika: – – tipični zločinci, plahoviti prestupnici, ubice, nasilnici, pohotljivci • Prema Garofalu, spoljni uzroci (tradicija, predrasude, loši primjeri, klima, alkoholna pića i sl. ) imaju velikog uticaja. • Pozitivisti su takođe naišli na brojne kritike, ali su njihova shvatanja duboko ukorenjena u teoriji. 20

SOCIOLOŠKA ŠKOLA • Sociološka škola daje akcenat prvenstveno na socijalne i druge društvene činioce determinacije čoveka. Nekoliko varijanti sociološke škole: • Francuska škola, • Čikaška škola, • Austrijska enciklopedijska škola, • Nemačka sociološka škola. 21

FRANCUSKA ŠKOLA • Francuska škola ili tzv. Lionska škola, čiji je glavni predstavnik Gabrijel Tarde, uvodi tezu kolektivne krivice, tj. da društvo stvara i priprema zločine. • Gabrijel Tarde, kao profesor sudske medicine u Lionu i jedan od Lombrozovih učenika, vremenom odbacuje teoriju o , , rođenom zločincu”, smatrajući da pored fizičkih i psihičkih predispozicija, i socijalna sredina oblikuje ličnost, pa i njegovo delinkventno ponašanje. 22

• Adolf Prins, profesor krivičnog prava iz Brisela i jedan od osnivača ovog pravca, smatrao je da je kriminalitet proizvod samog čovečanstva kao takvog. • Značaj ove škole je u tome što je ukazala na uticaj socijalnih faktora na psihičke procese, na individualno i grupno ponašanje ljudi. 23

ČIKAŠKA ŠKOLA • Čikaška škola, čiji predstavnici polaze od shvatanja da je kriminalitet produkt socijalnog okruženja, posledica načina života u velikim gradovima, nedostatka i sloma društvene kontrole nad užim grupama migranata, sirotinje i maljoletnika. 24

AUSTRIJSKA ENCIKLOPEDIJSKA ŠKOLA • Austrijska enciklopedijska škola - nastala je na temelju teorijskih shvatanja profesora krivičnog prava iz Beča Hansa Grosa. • Značaj Grosovih radova ogleda se u tri pravca: a) prvi put su odnos izvršenja i suzbijanja delikta, kao reakcije društva, shvaćeni kao jedinstvo u celini problema; b) u središte tog odnosa postavljen je čovek, kao psihička individua, a ne zločinac; c) takav odnos delova i celine problema moraju razmatrati u tesnoj povezanosti kriminologija, krivično pravo i penologija. 25

HVALA NA PAŽNJI ! Prof. dr Milutin Ateljević 26