RIMINOLOGIJA SA PENOLOGIJOM PREDAVANJA Prof dr Milutin Ateljevi

КRIMINOLOGIJA SA PENOLOGIJOM - PREDAVANJA - Prof. dr Milutin Ateljević e-mail: mateljevic@sinergija. edu. ba 1

КRIMINOLOGIJA - PREDAVANJA 7. nedelja Prof. dr Milutin Ateljević e-mail: mateljevic@sinergija. edu. ba 2

POJAVNI OBLICI KRIMINALITETA 3

IMOVINSKI KRIMINALITET • Imovinski delikti su vrsta krivičnih djela kojima se ugrožavaju imovinska prava gradjana i drugih pravnih subjekata. • Ovi delikti spadaju u vrstu klasičnog kriminaliteta. • Po obimu čine najbrojniju vrstu krivičnih djela i vid delinkvencije gdje postoji najveći stepen profesionalizacije. • Izvršioci ovih dela, posle silovanja, u najvećem dijelu su povratnici (oko 30%). 4

VRSTE IMOVINSKIH DELIKATA Imovinske delikte možemo razvrstati na: a) klasične delikte; b) delikte sa elementom fizičkog nasilja; c) prevarne delikte; i d) delikte bez motiva koristoljublja. 5

a) Klasični imovinski delikti • U ove delikte spadaju sve vrste krađa i drugi oblici nezakonitog prisvajanja tuđe pokretne i nepokretne imovine. 6

S obzirom na vrijednost, vrijeme i način izvršenja, može biti: a) sitna krađa; b) obična krađa; c) teška krađa; i d) razbojnička krađa. • Sitna krađa predstavlja krivično djelo gdje je predmet prisvajanja stvar male vrijednosti. • Teška i razbojnička krađa su kvalifikovani oblici krađe. 7

• Teška krađa podrazumijeva krađu: a) izvršenu provaljivanjem i obijanjem; b) za vrijeme elementarnih nepogoda; c) na posebno drzak i opasan način; d) ako je ukaradeno dobro veće vrijednosti; e) ako su krađom ugrožena neka opšta društvena dobra (šume, divljač, ribe i sl. ); f) u sprezi sa organizovanim kriminalitetom. 8

b) Imovinski delikti fizičkog nasilja • U ove delikte spadaju najteži oblici ove vrste krivičnih djela kod kojih su fizička sila i pretnja prema žrtvi osnov metoda i sredstava izvršenja delikta. • Tu spadaju: razbojništvo; razbojnička krađa; iznuda i ucena. • Razbojništvo podrazumeva oduzimanje i prisvajanje tuđe pokretne stvari primenom grube sile ili ozbiljne pretnje na život i tijelo. • Razbojnička krađa je krađa kada izvršilac bude zatečen pri izvršenju krađe upotrebi silu ili ozbiljnu pretnju prema drugom da bi zadržao ukradenu stvar. 9

• Reket – savremeni vidovi reketarstva, u krivičnom pravnom smisli ucjene i iznude. • Reket je posebna vrsta kriminalne rente, oblik profesionalnog kriiminaliteta zasnovan na sistemu prinude i nasilja. • To je , , utjerivanje duga” u oblasti profesionalnog kriminaliteta. 10

c) Prevarni imovinski delikti • To su krivična djela prevarnog karaktera koje izvršilac učini pribavljanjem pokretnih stvari koje su mu povjerene (utaja) ili pribavljanjem kakve imovinske koristi dovođenjem i održavanjem u zabludi (prevara), te lažnim prikazivanjem ili prikrivanjem činjenica na osnovu kojih se mogu dobiti krediti, subvencije ili druge pogodnosti i sl. 11

d) Ostali oblici • U ostale oblike spadaju oni delikti, koji nemaju prevashodno koristoljubivi motiv, ali se njima onemogućavaju ili oštećuju određena imovinska prava drugih (oduzimanje tuđe stvari, uništenje ili oštećenje tuđe stvari i sl. ). 12

3) PRIVREDNI KRIMINALITET • Privredni kriminalitet je vrsta delinkvencije i tipologija kriminalnih pojava uslovljena povredama propisa u privrednom i finansijskom poslovanju. • Krivičnopravne definicije su najčešće i one suštinu pojma svode na normativističko shvatanje. • Začetnik takvog shvatanja je Alzberg, koji koristi termin privredno krivično pravo. 13

• S. Pihler razlikuje ekonomski i privredni kriminalitet, smatrajući privredni kriminalitet širim pojmom, a ekonomski posebnim oblikom. • On pod privrednim kriminalitetom podrazumeva: a) pojave ekonomskog kriminaliteta, b) delikte protiv službene dužnosti i c) imovinska krivična djela. • Kriminološke i sociološke definicije privredni kriminalitet definišu nešto šire, uključujući u taj pojam, pored krivičnih djela, i privredne prestupe i prekršaje u funkcionisanju sistema 14

a) širem U smislu, privredni kriminalitet podrazumijeva delinkvenciju fizičkih i pravnih lica u oblasti finansijskog pravnog poslovanja (krivična djela, prestupe i prekršaje); b) U užem smislu, podrazumijeva samo krivično - pravne privredne i finansijske delikte, a isključuje prestupe i prekršaje. • Privredni prestupi su neki blaži vidovi privredne delinkvencije. 15

• U pitanju je veoma masovna društvena pojava povrede pravila o privrednom ili finansijskom poslovanju od strane pravnog ili odgovornog lica, sa štetnim posledicama po privrednu organizaciju ili društvenu zajednicu. • Razlike između krivičnih djela i privrednih prestupa su trojake: 16

• Najčešći oblici privrednih prestupa su djela nezakonitog ostvarivanja prihoda i privilegija. • To se posebno odnosi na prestupe i prekršaje u carinskom i deviznom režimu, kod investicionih ulaganja, izbegavanja plaćanja poreza i doprinosa, zloupotrebe povjerenja i sl. 17

• Sankcije za privredne prestupe su kazne i zaštitne mjere. • Kazne su u principu novčane, a zaštitne mjere se najčešće svode na oduzimanje protivpravne koristi. • Opšte karakteristike privrednog kriminaliteta a) složenost i dinamičnost pojavnih oblika; b) koristoljublje kao motiv, c) specijalizacija izvršilaca; d) pretežnost profesionalne orjentacije; e) dela se vrše kontinuirano i planski; 18

f) većina krivična djela se izvršava u nekom obliku saučesništva – tj. organizovano; kriminalitet spadaju različiti oblici imovine, na primjer : – naturalni, u vidu materijalnog predmeta, stvari ili roba u vlasništvu; – novčani, u vidu falsifikovanja, gotovinskog ili bezgotovinskog plaćanja u prometu; – korišćenje prava, ovlašćenja i moći na različitim nivoima nosioca ovlašćenja i kontrolnih funkcija; 19

h) ovim oblikom kriminaliteta ugrožene su brojne privredne oblasti, posebno: – proizvodnja, – skladišna delatnost, – transport i špedicija, – trgovina, – finansije, – platni promet, – bankarski sistem i dr. ; i) izuzetno visoka tamna brojka kriminaliteta; najčešća j) dokazna sredstva dokumenti su (fakture, računi, izvodi, završni računi i dr. k) najčeši izvršioci su službena i odgovorna lica u privrednom i finanasijskom poslovanju. 20

• Uzroci privrednog kriminaliteta su raznoliki. Neki od njih zaslužuju posebnu pažnju: a) tranzicioni faktori; b) netransparentnost globalnih procesa privatizacije; c) profitni cilj i društvena tolerancija. 21

Vrste privrednog kriminaliteta a) b) c) d) delikti zlupotrebe moći – položaja i ovlašćenja; delikti finansijskih prevara; kriminalitet “belog okovratnika” i delikti korupcije; delikti krijumčarenja i nedozvoljene trgovine. 22

4) ORGANIZOVANI KRIMINALITET • To je vrsta delinkvencije , , privrednog tipa” i tipologija kriminalnih pojava vezana za aktivnost profesionalnih kriminalnih organizacija. Najvažnije karakteristike: a) kriminalna organizacija – kriminalni sindikati; b) hijerarhija – odgovornost i subordinacija; c) mrežna struktura; d) fleksibilnost u radu; 23

e) infiltriranje u državne i privredne strukture; f) veza sa organima vlasti i drugim institucijama; g) nasilje kao metod; h) profit kao cilj; i) profesionalizam kao karakteristika; j) transnacionalni karakter; k) izražena društvena opasnost; l) mnoštvo raznovrsnih oblika; lj) izdvajanje rukovodnih od operativnih djelova sistema; m)posebnostiuformamakriminalnogorganizovanjai dr. 24

4. 2. ) Vrste kriminalnih organizacija i grupa: • Prema stepenu unutrašnje čvrstine i načina delovanja organizovanog kriminaliteta, Interpol izdvaja četiri tipa kriminalnih organizacija: 25

a) Prvi je tradicionalni, koji čine mafijaške porodice, organizovane po principu hijerarhije, sa strogim unutrašnjim pravilima života i normi ponašanja, sa izvesnom raznovrsnošću zakonitih i nelegalnih aktivnosti; b) Drugi tip čine tzv, profesionalne organizacije, specijalizovanih članova, s ciljem ispunjavanja određenih zločinačkih aktivnosti. 26

• Takve organizacije nisu stalne i nemaju stroge forme organizovanja. • Bave se krađama automobila, falsifikovanjem novca, razbojništvima, iznuđivanjem, reketiranjem i sl. 27

U kriminološkom smislu, oblici kriminalnog organizovanja su: a) kriminalna grupa; b) organizovana kriminalna grupa; c) kriminalna organizacija; d) mafija kao najviši stepen kriminalne organizacije. 28

• Mafija, posjeduje poziciju monopola, izbornu i ekonomsku moć, tj. legitimnu poziciju političke moći u jednom socijalnom okruženju, državi ili društvu. 4. 3. ) Transnacionalne kriminalne organizacije a) Koza Nostra – naša stvar - Sicilijanska mafija - 19 vek; - najstarija kriminalna mafijaška organizacija; - multinacionalni kartel za heroin; 29

• osnovna delatnost: droga (heroin, kokain), ali i druge kriminalne delatnosti; • šef – bos; • zavet ćutanja – omerta; • kodeks ponašanja; • sredinom 90 -tih u Italiji više ubistava sudija, policajaca, tužilaca, partijskih lidera; • preuzimanje vlasti na Siciliji; • više puta su joj zadavani ozbiljni udarci; 30

b) Kamora – svađa, tuča • • • Napulj središte aktivnosti; posebno bila aktivna 20 -tih godina prošlog veka; članstvo birala u zatvorima ili od bivših osuđenika; na čelu: komiteti glavešina, a ne bos; preko 100 Kamora porodica; prisutni su u mnogim zemljama, posebno Zapadne Evrope; • osnovne delatnosti: droga, duvan, iznude, prostitucija, kidnapovanja (otmice), ubistva i sl. 31

c) Ndrangeta – pravi čovek, hrabar, lukav čovek – Kalabrija; – nastala u 19 veku; – konfederacija više mafijaških porodica –društvo uvaženih; – krijumčarenje droge, nekretnine, iznude, otmice i sl. 32

d) Nova sakra korona unita – nova sveta zajednička kruna – religijski simboli; – delovi Kamore, Ndrangete, pa i Koza Nostre; – Pulja – središte; – trgovina droge, prevare, prostitucija, trgovina ljudima i dr. 33

e) Američka mafija - emigrantske organizacije u Americi; - Koza Nostra; - pojava prohibicije u Americi 30 -tih godina prošlog veka; - organizovana je na principu porodica (20 -700 članova); - kriminalni sindikati; - razni oblici kriminaliteta; - kriminalitet belog okovratnika; 34

- prihodi mafije prevazilaze prihode velikih korporacija, pa i nacionalne dohotke velikog broja država; Laki - Lučano uveo – kolektivno rukovođenje (bosovi najmoćnijih mafijaških porodica – oko 300); f) Albanska mafija - najmlađa, ali veoma razvijena; - među vodećim mafijaškim organizacijama; -kontroliše 70%heroinauŠvajcarskoj, 80%uČeškoji Mađarskoj, 50% u Nemačkoj; 35

- prisutan je i kokain; - trgovina ljudima – ženama i decom (Velika Britanija, SAD, Nemačka, Italija); - trgovina oružjem, nuklearnim otpadom, vozilima, kulturnim dobrima; - terorizam – OVK - UČK; - mercedesi; - porodice; 36

g) Kolumbijska mafija • • • 30 -70% kokain; karteli Kali i Medelin; Pablo Eskobar (Medelin); godišnja zarada 100 milijardi dolara; dve godine – rat kartela i države (ubijeno preko 350 policajaca i preko 500 civila); • krijumčarenje kokaina u Evropu; 37

h) Ruska mafija - rušenje berlinskog zida i raspad bivšeg Sovjetskog Saveza; - moćna mafijaška organizacija; - bivši KGB i druge tajne službe; - raznovrsne delatnosti (primjer: Crna Gora); i) Japanska mafija – Jakuze – nikakav čovekgangester - oko 100 hiljada članova; - Azija, SAD, Južna Amerika; - razni vidovi kriminalne delatnosti; 38

j) Kineska mafija – Trijade – trojstvo, grupa, tri lica • posebni rituali prijema u članstvo; • kontrolišu “Zlatni trougao” – heroin; • ogromno članstvo – “Ujedinjeni bambusi” ili , , Gospodari tamjana” po 500 hiljada članova; • Al Kapone je pokušao da ih reketira – poslao izaslanika (ubijen otrovnim strelicama iz duvaljki); • kasnije je poslao grupu, od kojih je pet ubijeno na isti način i upakovano u sanduke; 39

k) Nigerijska mafija - najmoćnija afrička mafijaška skupina; - nastala 90 -tih prošlog veka; - Francuska, Italija, SAD, Velika Britanija; - trgovina ljudima, droga i druge kriminalne delatnosti; 40

4. 4. ) Pojavni oblici organizovanog kriminaliteta a) trgovina narkoticima; b) terorizam; c) korupcija; d) pranje novca; e) trgovina ljudima; f) reket; g) trgovina oružjem i nuklearnim materijalom; 41

h) kompjuterski kriminalitet; i) krijumčarenje vozila; j) krijumčarenje cigareta; k) krijumčarenje nafte i naftnih derivata; l) trgovina kulturnim dobrima; lj) trgovina retkim biljkama i životinjama; m) ekološki kriminalitet; n) pomorska piraterija; nj) organizovana kocka i dr. 42

HVALA NA PAŽNJI ! Prof. dr Milutin Ateljević 43