ANAYASA HUKUKU 1982 ANAYASASI TEMEL LKELER AY md

ANAYASA HUKUKU

1982 ANAYASASI TEMEL İLKELER AY md 1, 2, 3. Madde 1 – Türkiye Devleti bir Cumhuriyettir. Madde 2 – Türkiye Cumhuriyeti, toplumun huzuru, milli dayanışma ve adalet anlayışı içinde, insan haklarına saygılı, Atatürk milliyetçiliğine bağlı, başlangıçta belirtilen temel ilkelere dayanan, demokratik, laik ve sosyal bir hukuk Devletidir. Madde 3 – Türkiye Devleti, ülkesi ve milletiyle bölünmez bir bütündür. Dili Türkçedir. Bayrağı, şekli kanununda belirtilen, beyaz ay yıldızlı al bayraktır. Milli marşı "İstiklal Marşı"dır. Başkenti Ankara'dır.

1 - cumhuriyetçilik İlkesi: devlet başkanının veraset yoluyla geçmediği devlet şekli. Ay md 1’e göre. Türkiye’de monarşi yasaklanmıştır. 2 - Üniter Devlet İlkesi: ay md 3’e göre, Türkiye Devleti, milleti ve ülkesiyle bölünmez bir bütündür. Anayasamız federal sisteme kapalıdır. *ülkenin bölünmez bütünlüğü *milletin bölünmez bütünlüğü

3 - İnsan haklarına saygılı devlet ilkesi: ay md 2. üstünlüğü ve kutsallığı dolayısıyla insan haklarına karşı dikkatli, özenli ve ölçülü davranan devlet anlamına gelmektedir. 4 - Atatürk milliyetçiliğine bağlı devlet ilkesi: ay md 2. milliyetçilik, millet çıkarlarını her şeyin üstünde tutma anlamına gelir. Atatürk milliyetçiliği: sübjektif millet anlayışı.

Atatürk milliyetçiliği, • Zengin bir hatıra mirasına sahip bulunan, • beraber yaşamak hususunda müşterek arzu duyan, • Ve sahip olunan mirasın beraber korunması hususunda iradeleri ortak olan insanların birleşmesinden meydana gelen cemiyete millet adı verilir.

5 - Demokratik devlet ilkesi: ay md 2. halkın, halk tarafından halk için yönetimi. Kabul edilen ise, ideal anlamda demokrasiye kabataslak yaklaşan demokrasileri ifade eder. 6 - Laik devlet ilkesi: ay md 2. laikliğin 2 cephesi vardır. - Din hürriyeti: inanç hürriyeti ve ibadet hürriyet. Herkes vicdan, dini inanç ve kanaat hürriyetine sahiptir. İbadet hürriyeti ise, ay md 14’e aykırı olmamak şartıyla ibadet, dini tören ve ayin serbesttir.

- Din ve devlet işlerinin ayrılması: devletin resmi bir dini olmamalıdır. Devlet bütün dinler Karşısında tarafsız olmalıdır. Devlet bütün din mensuplarına eşit davranmalıdır. Din kurumları ve devlet kurumları birbirinden ayrılmalıdır. Hukuk kuralları din kurallarına uymak zorunda olmamalıdır.

7 - Sosyal devlet ilkesi: ay md 2. herkese insan onuruna yaraşır asgari bir hayat seviyesi sağlamayı amaçlayan bir devlet anlayışıdır. • Herkesin sosyal haklardan yararlanmasına yönelik tedbirler • Gelir ve servet farklılıklarının azaltılmasına yönelik tedbirler

8. Hukuk devleti ilkesi: Faaliyetlerinde hukuk kurallarına bağlı olan, vatandaşlarına hukuki güvenlik sağlayan devlet demektir. Gerekleri, - Yasama yürütme ve yargı organları hukuka bağlı olmalıdır. - İdare yargısal denetime tabi olmalıdır. - Hakimler bağımsız ve teminatlı olmalıdır. - İdari faaliyetler önceden bilinebilir olmalıdır. - Hukuki güvenlik ilkesi olmalıdır. - İdarenin mali sorumluluğu olmalıdır.

TEMEL HAK VE ÖZGÜRLÜKLER • 1982 anayasasının ikinci kısmında 3 bölümde incelenmiştir. - Kişinin hakları ve ödevleri - Sosyal ve ekonomik haklar ve ödevler - Siyasi haklar ve ödevler

1 - kişinin hakları ve ödevleri – negatif statü hakları Örn: kişinin dokunulmazlığı, maddi ve manevi varlığı, zorla çalıştırma yasağı, kişi hürriyeti ve güvenliği, özel hayatın gizliliği, dokut dokunulmazlığı, haberleşme hürriyeti, yerleşme ve seyahat hürriyeti, din ve vicdan hürriyeti, düşünce ve kanaat hürriyeti, basın hürriyeti, dernek kurma hürriyeti, hak arama hürriyeti….

2 - sosyal ve ekonomik haklar ve ödevler – pozitif statü hakları Örn: ailenin korunması ve çocuk hakları, eğitim hakkı, kıyılardan yararlanma, toprak mülkiyeti, sendika kurma hakkı, konut hakkı, grev hakkı ve lokavt, gençliğin korunması, sporun geliştirilmesi, sosyal güvenlik hakkı, sanatın ve sanatçının korunması, çalışma ve sözleşme hürriyeti…

3 - Siyasi haklar ve ödevler – aktif statü hakları Örn: Türk vatandaşlığı, seçme, seçilme ve siyasi faaliyette bulunma hakları, parti kurma hakkı, kamu hizmetine girme, mal bildirimi, dilekçe, bilgi edinme, kamu denetçisine başvurma hakkı…

OLAĞAN DÖNEMLER TEMEL HAK VE ÖZGÜRLÜKLERİN SINIRLANDIRILMASI – AY 13 - Sınırlama kanunla olmalı - Ay’nın ilgili maddesinde belirtilen sebeplere bağlı olmalı - Ay’nın sözüne ve ruhuna uygun olmalı - Sınırlama demokratik toplum düz. Gereklerine uygun olmalı - Temel hak ve özg. Özlerine dokunulmamalıdır. - Laik cum. Gereklerine uygun olmalı. - Ölçülülük ilkesine uygun olmalı.

Sınırlamanın kanunla yapılması şartı: Temel hak ve özgürlükler, yönetmelik, cumhurbaşkanı kararnamesi veya diğer işlemlerle sınırlandırılamaz. Sınırlamanın meşru sebep dayanması şartı: özel sınırlama sebepleri. Kamu düzeni, genel asayiş, kamu yararı, genel sağlık…

Sınırlamanın ay’nın sözüne ve ruhuna uygun olma şartı: Sınırlamanın demokratik toplum gereklerine uygun olması şartı: demokratik devletin özellikleri nedir? Özlerine dokunma yasağı şartı: hakkın özü, onun vazgeçilmez unsuru, dokunulduğu halde söz konusu hürriyeti anlamsız kılacak olan asli çekirdeğidir.

Sınırlama laik cumhuriyetin gereklerine aykırı olması şartı Ölçülülük ilkesine uygunluk şartı: - Başvurulan araç, sınırlama amacını gerçekleştirmek için elverişli olmalı - Araç, amaç açısından zorunlu (gerekli) olmalı - Amaç ve araç arasında oran olmalı

OLAĞANÜSTÜ DÖNEMLER Savaş, seferberlik ve olağanüstü hallerinde temel hak ve özgürlükler büyük ölçüde sınırlandırılabilir ve hatta geçici olarak kısmen veya tamamen durdurulabilir. Ay 15.

- savaş, seferberlik veya olağanüstü hallerden biri olmalı - Milletlerarası hukuktan doğan yük. İhlal edilmemeli - Ölçülülük ilkesine uygun olmalı - 15/2’deki çekirdek alana dokunulmamalı

YASAMA ORGANI • TBMM AY 75: TBMM genel oyla seçilen 600 mv’nden oluşur. AY 76: 18 yaşını doldurma şartı ve mv olma nitelikleri AY 77: TBMM ve cb seçimleri 5 yılda bir aynı günde yapılır.

MV SEÇME VE SEÇİLME ŞARTLARI 1 - TC vatandaşı olma şartı 2 - 18 yaşını doldurmak 3 - askerlik yükümlüsü olmamak 4 - en az ilkokul mezunu olmak 5 - belirli suçlardan dolayı mahkumiyeti olmamak 6 - kısıtlı olmamak 7 - kamu hizmeti yasaklısı olmamak

TBMM üyelerinin hukuki statüsü Ay 80 -86 Mv sıfatı seçimle kazanılır. (ay 75) Mv sıfatı yine seçimle sona erer. Mv sıfatının düşmesi (ay 84) - İstifa - Kesin hüküm giyme - Kısıtlama kararı - Mv ile bağdaşmayan bir görevi sürdürmede ısrar - Devamsızlık

Düşme kararının yargısal denetimi: ay 85. meclis genel kurulunun karar aldığı tarihten başlayarak 7 gün içerisinde kararın iptali için AYM’ye başvurabilir. ANDİÇME: manevi bağlayıcılık! Kanun teklif edemez veya TBMM oylamalarına katılamaz. MV ile bağdaşmayan işler: ay 82

Yasama organının oluşumu TBMM SEÇİMLERİ 1 - OLAĞAN SEÇİMLER - Yasama döneminin sona ermesi ile - Yasama dönemi sona ermeden ***TBMM’nin erken seçim kararı almasıyla ***cb’nin seçimleri yenilemesi kararıyla *** genel seçimlere 1 yıl ve daha az süre kala cb makamının boşalması

2 - ARA SEÇİMLER Her seçim döneminde 1 kere yapılır. Genel seçimler üzerinden 1 yıl geçmeden yapılamaz. Genel seçimlere 1 yıl kala yapılamaz.

YASAMA BAĞIŞIKLIĞI -Yasama sorumsuzluğu Mv’nin görevlerini yerine getirmeleri sırasında açıkladıkları düşüncelerden ve verdikleri oylardan dolayı herhangi bir soruşturmaya uğramamalarını ifade eder. Amacı, meclis çalışmaları esnasında söz ve düşünce hürriyetini tam olarak korumaktır.

1 - eylemin meclis çalışmaları sırasında işlenmiş olması 2 - Oy, düşünce veya söz açıklaması şeklinde yapılmış olması gerekir 3 - yasama sorumsuzluğu mutlak niteliktedir. - Hem cezai hem de hukuki olarak sorumsuzdur - TBMM tarafından kaldırılamaz - Süreklidir, görevi sona erince de devam eder.

- Yasama dokunulmazlığı Mv hakkında suç işlediğinden bahisle, meclisin kararı olmadan cezai soruşturma açılamamasını ifade eder. Amacı, mv’nin keyfi ve asılsız ceza kovuşturmalarına ve tutuklamalarına karşı korumaktır.

Kapsamı, tutulma, sorguya çekilme, tutuklama ve yargılanmaya karşı koruma ile infaza karşı koruma. İstisnaları, mutlak değildir. - Ağır cezayı gerektiren suçüstü hali - Ay’nın 14. maddesinde belirtilen suçlar

Yasama dok. Kaldırılması: TBMM tarafından kaldırılabilir. Seçimden önce veya sonra bir suç işlediği ileri sürülen mv’nin dokunulmazlığı TBMM genel kurulu kararı ile kaldırılabilir. Denetim, 7 gün içinde AYM’ne başvuru

Yasama dokunulmazlığının kaldırılmasının sonuçları, mv sıfatını sona erdirmez. Ancak mv seçilme yeterliliğine engel bir suçtan hüküm giyerse mv’liği düşer. Dokunulmazlığı kaldırılan mv, cezai açıdan diğer vatandaşlar gibidir. Yani, tutulabilir, sorguya çekilebilir, tutuklanabilir ve yargılanabilir. Ancak, dokunulmazlık yalnızca kararda belirtilen fiiller için kalkar!!

Yasama dokunulmazlığının nispi niteliği: • Yasama dokunulmazlığı mvni sadece ceza kovuşturmasına karşı korur. Hukuk davalarına karşı korumaz. • İstisnaları vardır 1. Ağır cezalık suçüstü hali yasama dok. dışında kalır 2. Seçimden önce soruşturmasına başlanılmış olmak kaydıyla ay md 14’te belirtilen durumlar yasama dokunulmazlığı dışında kalır. 3. Yasama dokunulmazlığı kaldırılabilir. 4. Yasama dokunulmazlığı geçicidir.

Mv’nin mali statüsü: ay md 86 mv ödenekleri en yüksek devlet memurunun almakta olduğu miktarı geçemez.

TBMM’NİN GÖREV VE YETKİLERİ Ay 87. - Kanun koymak, değiştirmek ve kaldırmak. - Bütçe ve kesin hesap kanun tekliflerini görüşmek ve kabul etmek - Para basılmasına karar vermek - Savaş ilanına karar vermek - Milletlerarası antlaşmaların onaylanmasını uygun bulmak - Genel ve özel af ilanına karar vermek

• TBMM’nin bilgi edinme ve denetim yolları: ay 98 Meclis araştırması: belli bir konuda bilgi edinmek amacıyla yapılan inceleme Genel görüşme: toplumu ilgilendiren bir konunun TBMM’de görüşülmesi Yazılı soru: mv’nin en geç 15 gün içinde cevaplandırılmak üzere cb yardımcıları ve bakanlara yönelttikleri soru Meclis soruşturması: cb yardımcıları ve bakanlar hakkında görev suçları bakımından işletilebilen yol.

YÜRÜTME ORGANI AY 8: Yürütme yetkisi ve görevi cumhurbaşkanı tarafından anayasaya ve kanunlara uygun olarak kullanılır. Yürütme : Cumhurbaşkanı

• Cumhurbaşkanı seçilme yeterliliği: 40 yaşını doldurmuş, yüksek öğrenim yapmış, mv seçilme yeterliliğine sahip, Türk vatandaşları arasından doğrudan halk tarafından seçilir. • Görev süresi 5 yıldır. Bir kimse en fazla 2 defa cb seçilebilir. • Cb seçilen mv’nin TBMM üyeliği sona erer. • Cb yemin ederek görevine başlar.

Cb’nin görev ve yetkileri, ay 104 - Kanunları yayımlar. - Kanunları tekrar görüşülmek üzere TBMM’ye gönderir. - AYM’ye iptal davası açar. - Cb yardımcılarını ve bakanları atar ve görevlerine son verir. - Üst kademe kamu yöneticilerini atar ve görevlerine son verir.

- Milletlerarası antlaşmaları onaylar ve yayımlar. - Anayasa değişikliğine ilişkin kanunları gerekli gördüğü takdirde halkoylamasına sunar. - TSK’ya ilişkin yetkileri kullanır. - Sürekli hastalık, sakatlık veya kocama hallerinde kişilerin cezalarını hafifletir veya kaldırır. - Yürütme yetkisine ilişkin cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarır. *** - Yönetmelik çıkarır.

CB’nin cezai sorumluluğu: ay 105 Cb aleyhinde, bir suç işlediği iddiası ile TBMM üye tamsayısının salt çoğunluğunun vereceği önergeyle soruşturma açılması istenebilir. Üye tamsaysının 5’te 3’ünün gizli oyuyla soruşturma açılmasına karar verilebilir. ***Görevi bittikten sonra da bu madde hükmü uygulanır.

Cb yardımcıları, cb’na vekalet ve bakanlar: ay 106 Cb seçildikten sonra bir veya daha fazla cb yardımcısı atayabilir. Cb makamının herhangi bir sebeple boşalmasına halinde cb yardımcılarından biri vekaleten cb yetkilerini kullanır. Cb yardımcıları ve bakanlar mv seçilme yeterliliğine sahip olanlar arasından cb tarafından seçilir ve görevden alınır.

Cb yardımcıları ve bakanların görevlerine ilişkin suç işledikleri iddiasıyla TBMM üye tamsayısının salt çoğunluğu ile soruşturma açılması istenebilir, TBMM üye tamsayısının 5’te 3’ü tarafından karar verilir. Görevleriyle ilgili olmayan suçlardan dolayı yasama dokunulmazlığından yararlanırlar.

YÜRÜTME ORGANININ DÜZENLEYİCİ İŞLEMLERİ • CUMHURBAŞKANLIĞI KARARNAMELERİyürütmenin genel düzenleyici işlemleridir. • * Cb, yürütme yetkisine ilişkin konularda cbk çıkarabilir.

• Olağan dönem CBK’lar 1 - anayasa Mahkemesinin denetimine tabidir. 2 - TBMM’nin CBKüzerinde denetim yetkisi yoktur. 3 - konu bakımından sınırlıdır. Temel haklar, kişi hakları ve siyasal haklar düzenlenemez. Sosyal ve ekonomik haklar düzenlenebilir 4 - hiyerarşik olarak kanuna tabidir.

• ANAYASA MADDE 104/17: Cumhurbaşkanı, yürütme yetkisine ilişkin konularda Cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarabilir. Anayasanın ikinci kısmının birinci ve ikinci bölümlerinde yer alan temel haklar, kişi hakları ve ödevleriyle dördüncü bölümde yer alan siyasi haklar ve ödevler Cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle düzenlenemez. Anayasada münhasıran kanunla düzenlenmesi öngörülen konularda Cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarılamaz. Kanunda açıkça düzenlenen konularda Cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarılamaz. Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile kanunlarda farklı hükümler bulunması halinde, kanun hükümleri uygulanır. Türkiye Büyük Millet Meclisinin aynı konuda kanun çıkarması durumunda, Cumhurbaşkanlığı kararnamesi hükümsüz hale gelir.

• Olağanüstü Dönem CBK’ları 1 - olağanüstü hal olması gerekmektedir. 2 - kanun hükmündedir. 3 - Konu sınırlaması yoktur. 4 - anayasa Mahkemesinin denetimine tabi değildir. 5 - TBMM bu CBK’ları 3 ay içinde karara bağlamazsa yürürlükten kalkar.

• Yönetmelikler 1 - tamamlayıcı niteliktedir 2 - konuyu düzenleyen bir kanun veya cbknın varlığı gerekir. Bir konu ilk defa yönetmelikle düzenlenemez. 3 - kanunlara veya cbk’lara aykırı olamazlar

Olağanüstü Hal Yönetimi: cumhurbaşkanı süresi 6 ayı geçmemek üzere olağanüstü hal ilan edebilir. Hangi hallerde: ay 119/1. Olağanüstü hal ilanı meclisin onayına sunulur. Cb’nın talebiyle TBMM 4 ayı geçmemek üzere ohal’i uzatabilir.

YARGI ORGANI TÜRKİYE’DE YARGI KOLLARI

Yargı Organına Hakim Olan Temel İlkeler: 1 - Hakimlerin Bağımsızlığı İlkesi: ay 138. 2 - Hakimlik Teminatı: ay 139. 3 - Hakimlerin Özlük İşleri: HSK. atama, terfi, nakil, denetim ve disiplin gibi özlük işlerinin hangi organ tarafından yapılacağına ilişkindir. HSK tarafından yapılır.

ANAYASA YARGISI Anayasa Mah. İlk kez 1961 yılında kurulmuştur. Kuruluşu: ay 146. 15 üyeden oluşur. TBMM: 2 üyeyi Sayıştan üyeleri arasından, 1 üyeyi de serbest avukatlar arasından. Cb: üç üye Yargıtay, iki üye Danıştay, üç üye öğretim üyeleri, dört üye, serbest avukatlar, üst kademe yöneticileri, hakim savcılar veya anayasa raportörleri arasından seçer.

Ay 147: AYM üyeleri 12 yıl için seçilirler. Bir kimse iki defa AYM üyesi seçilemezler. Üyeler 65 yaşına gelince emekliye ayrılırlar.

Görev ve yetkileri: 1 - Norm denetimi yapar 2 - Bireysel başvuruları karara bağlar 3 - yüce divan sıfatıyla yargılamak 4 - Siyasi partilerin kapatılmasına karar verir. 5 - Siyasi partilerin mali denetimini yapar.

- AYM denetimine tabi olan normlar: kanunlar, cbk, meclis iç tüzüğü, anayasa değişikliklerini (sadece şekil bakımından) - AYM denetimine tabi olmayan normlar: milletlerarası ant. , ohal cbk, inkılap kanunları.

• Şekil bakımından denetim: kanunların öngörülen çoğunlukla yapılıp yapılmadığının denetimi • Esas bakımından denetim: kanunun içeriğinin Anayasaya uygun olup olmadığının denetimi.

Anayasa Mahkemesinin esasa ilişkin karar türleri 1 - yokluk kararları: ağır şekil bozuklukları veya yetki-görev gaspı halinde verilebilir. 2 - iptal kararları: denetlenen normun anayasaya aykırı olduğunun tespitine dair karar. 3 - red kararları: denetlenen normun anayasaya uygun olduğunun tespitine dair karar. 4 - şartlı red kararları: normun anayasaya uygun olduğuna karar verilir ancak mahkeme gerekçelere atıfta bulunur

Anayasa Mahkemesi Kararları; - Kesindir. - Gerekçeli olmak zorundadır. - Herkes için hüküm ve sonuç doğurur. - İptal kararları resmi gazetede gerekçeli olarak yayınlandığı tarihte yürürlüğe girer. - İptal kararları geriye yürümez.

Bireysel Başvuru • Nitelikleri 1 - kamu gücü işlemlerine karşı koruma yolu 2 - ikincil nitelikte

Bireysel başvuru yolunun kabul edilebilirlik şartları 1 - olağan kanun yollarının tüketilmiş olması 2 - başvurunun süresi içinde yapılmış olması: 30 gün 3 - başvurucunun bir hakkının ihlal edilmiş olması 4 - başvuru konusunun bireysel başvuru alanına giren bir hak olması 5 - başvurunun açıkça dayanaktan yoksun olmaması

Mahkemenin kararları 1 - kabul edilemezlik kararları: kabul edilebilirlik şartlarından herhangi biri eksik olduğunda verilen karar. 2 - düşme kararı: başvurunun davadan feragat etmesi, başvurunun davayı takipsiz bırakması veya ihlal veya sonuçlarının ortadan kalkması halinde verilebilen karar.

Başvurunun esasına ilişkin kararlar 3 - yeniden yargılama kararı: ihlal bir mahkeme kararından kaynaklanmışsa, ihlalin ortadan kalkması için yeniden yargılama yapılması kararı verilir. 4 - Tazminat kararı: yeniden yargılama yapılmasında hukuki yarar yoksa başvurucu lehine tazminat kararı verilir. 5 - ihlal ve sonuçlarının nasıl giderileceğine dair kararlar: mahkeme ihlalin nasıl giderileceğine dair yapılması gerekenleri kararında gösterebilir.

ANAYASA DEĞİŞİKLİĞİ AY 175’te düzenlenmiştir. Teklif – görüşme – karar – onay. TEKLİF: TBMM üye tamsayısının en az üçte biri tarafından yazıyla teklif edilebilir. (201 mv) GÖRÜŞME: teklifler Genel Kurul’da iki defa görüşülür. KARAR: kabul yeter sayısı üye tamsayısının üçte ikisi veya beşte üçüdür. Bu sayıların farklılığı onay safhasında etki doğuracaktır.

ONAY: - Eğer üye tamsayısının beşte üçü ile veya üçte ikisinden az bir oranla kabul edilmiş ise (360400) cb kanun teklifini yeniden görüşülmek üzere TBMM’ye gönderebilir. * Eğer cb, bu kanun teklifini TBMM’ye geri göndermiyorsa halkoylamasına sunmak zorundadır. (zorunlu halk oylaması)

*Cb, halk oylamasına sunmayıp meclise geri gönderiyorsa; TBMM, geri gönderilen teklifi üye tamsayısının beşte üçüyle aynen kabul ederse, cb kanunu halkoylamasına sunmak zorundadır. Eğer TBMM teklifi üçte iki çoğunlukla aynen kabul ederse cb, ya teklifi onaylar ya da halkoylamasına gider. (ihtiyarı halkoylaması)

- Eğer Anayasa değişikliği teklifi üye tamsayısının en az üçte ikisi ile kabul edilmişse, cb onaylayabilir, halkoylamasına sunabilir veya geri gönderebilir. *eğer cb meclise geri gönderirse meclis, beşte üç çoğunluk ile aynen kabul etmişse zorunlu halk oylaması, üçte iki çoğunlukla kabul etmişse, halk oylaması veya onay tercihlerinden birini uygular.