MEDEN HUKUK I MEDEN KANUNUN BALANGI HKMLER VE

MEDENÎ HUKUK I MEDENÎ KANUNUN BAŞLANGIÇ HÜKÜMLERİ VE TEMEL KAVRAMLAR Hazirlayan: as. Adnan Hadžimusić

HUKUK KAVRAMI -Toplum yaşamı, düzen ve güven gereği “Hukuk, toplum hayatında kişilerin birbirleriyle ve toplumla olan ilişkilerini düzenleyen ve uyulması kamu gücü ile desteklenmiş buluna sosyal kurallar bütünüdür”. Ayrıca hukuk kurallar› sadece insanlar aras› ilişkileri değil, tüm kişiler arasi ilişkileri düzenleyen kurallar bütünüdür. Aynı zamanda özellikle hukuk kurallarinın uygulanması devlet gücü ile desteklenmektedir. Hukukun temel amaçlarını, dirlik ve düzeni sağlama, hukukî güvenliği sağlama, adaleti saplama ve toplumun gereksinimlerini karşılama şeklinde özetlenebilir

Hukukun temel amaçlarını, dirlik ve düzeni sağlama, hukukî güvenliği sağlama, adaleti saplama ve toplumun gereksinimlerini karşılama şeklinde özetlenebilir

Toplumu düzenleyen kuralların türleri • Ahlak kuralları: • Din kuralları, • Görgü (nezaket) kuralları: • Örf ve adet kuralları • Özel olarak hukuk kuralları

• Ahlak kuralları: Kişilerin bizzat kendi nefislerine karşı nasıl davranmaları gerektiğini belirtirler ki, bunlara sübjektif âhlak kuralları diyoruz. • Din kuralları: Kaynağı Tanrıdan olup insanlar arasındaki ilişkileri düzenlerer, • Görgü (nezaket) kuralları: bir kimsenin belli bir olayda ne şekilde davranması gerektiğini gösteren mânevi yaptırımlı sosyal kurallardır. Selâmlaşma, Saygısızlık etmeme gibi davranışlar görgü kurallarına örnektir. Görgü kurallarının yaptırımı da mânevidir. Toplumdan dışlanma, saygısız, patavatsız olarak nitelendirme şeklinde olabilmektedir. • Örf ve adet kuralları Bır toplumda sürekli tekrarlanma yolu ile yerleşmiş bulunan ve topluca uyulması yorunlu kılan davranış kurallar • Özel olarak hukuk kuralları

Özel Olarak Hukuk Kuralları • Genel açıklamalar ve tanım • Hukuk kuralları ile diğer toplumu düzenleyen kurallar arasındaki ilişki • Yaptırım (Müeyyide)

Yaptırım (Müeyyide) Genel olarak Yaptırımın Türleri • Ceza: Suç niteliği taşıyan davranışa uygulanan yaptırımdır. • Tazminat: “Sözleşmeye aykırılık” ve “haksız fiil” durumlarında, zarara uğrayan kişinin zararının maddi ve manevi olarak giderilmesini amaçlayan yaptırım turudur. Geçersizlik (Hükümsüzlük): Bir hukuki işlemin kanunun aradığı şekilde yapılmaması durumunda uygulanan yaptırımdır • Cebrî İcra: Borcunu yerine getirmeyen veya mahkeme kararına uymayan kisileruygulanan yaptırımdır.

HUKUK KURALLAR İLE DİĞER SOSYAL KURALLARA ARASINDAKI YER A) Hukuk ile din kuralları arasındaki fark 1 -‘’kaynakta’’ fark 2 -zamanla değişkenlik 3 -düzenlenme konularda fark: hukuk sadece dünyevi konuları düzenler 4 -yaptırım farkı. B) Hukuk ile Ahlak kuralları arasındaki fark C) Hukuk ile Görgü kuralalar arasındaki fark

B) Hukuk ile Ahlak kuralları arasındaki fark 1 -kaynak bakımdan fark: hukuku yasa koyucu, ahlakı toplum getiriyor 2 -ahlak kurallar daha geniş 3 -ahlak kurallar yazılı değil 4 -Mueyide: ahlak kurallarda manevi C) Hukuk ile Görgü (nezaket, adab) kuralalar arasındaki fark 1 - Kaynak farkı 2 -şekil farkı 3 - müeyyide farkı

HUKUK KURALLARIN ZORUNLULUĞU -Toplumsak hayatını barış ve mutluluk içinde sürmesi hukuk sayesinde mümkündür. -Hukuk, kişiler açısından hukuki güvenliği temin eder, -Hukuk, adaleti gerçekleğtirir Hukuk toplumun yeni gelişmelere paralel olarak ortaya çıkan ihtiyaçlarına cevap veriyor

HUKUK KURALLARIN ÖZELLİKLERİ Hukuk kuralların belli başlı özellikler bunlar: 1 - Hukuk kurallar toplum hayatın zorunlu bir sonucudur, 2 - Hukuk kurallar dışa vurulmuş kurallardır, 3 - Hukuk kurallar soyut, genel, sürekli ve objektif 4 - Hukuk kurallar zorlayıcı (cebri) niteliklidir: yaptırımla (müeyyide) destekleniyor

HUKUK KURALLARIN ÇEŞİTLERİ 1 - DOĞUŞ TARZLARINA GÖRE HUKUK KURALLAR a) Konulmuş hukuk kuraları b) Konulmamış hukuk kuralları c) Hakimin yarattığı hukuk kuralları 2 - BİÇİMLERİNE GÖRE HUKUK KURALLARI a) Yazılı hukuk kuralları b) Yazılı olmayan hukuk kuralları c) Hakım tarafından yaratılan hukuk kuralları

1 - DOĞUŞ TARZLARINA GÖRE HUKUK KURALLAR a)Konulmuş hukuk kuraları: Yetkili makamlar tarafından çıkarılan hukuk kurallar, mevzu hukuk kurallar adını taşırlar b) Konulmamış hukuk kuralları: toplum içinde kendiliğinden ortaya çıkan hukuk kurallar, bu kuralara devlet tatarfından yaptırım bağlanmış olması gerekir c) Hakimin yarattığı hukuk kuralları: Madde 1 - Kanun, sözüyle ve özüyle değindiği bütün konularda uygulanır. Kanunda uygulanabilir bir hüküm yoksa, hâkim, örf ve âdet hukukuna göre, bu da yoksa kendisi kanun koyucu olsaydı nasıl bir kural koyacak idiyse ona göre karar verir.

2 - BİÇİMLERİNE GÖRE HUKUK KURALLARI a) Yazılı hukuk kuralları: 1 - Kanunlar: Yetkili yasama organı tarafından Anayasaya uygun olarak kabul edilip yürürlüğe konan yazılı hukuk kaideleridir 2 -Kanun Hükmünde Kararnameler: 1961 Anayasas›nda 1971 y›l›nda yap›lan de¤ifliklik ile Bakanlar Kuruluna kanun hükmünde kararname çıkarma yetkisi verilmiştir. Kanun hükmünde kararname çıkarmaya ilişkin düzenleme 1982 Anayasası ile de kabul edilmiştir. Bu bağlamda Türkiye Büyük Millet Meclisi, kanun ile belli konularda Bakanlar Kuruluna “kanun hükmünde kararname” çıkarma yetkisi verebilir. Söz konusu yetki kanununda, kararnamenin amacı, kapsamı, ilkeleri ve bu yetkiyi kullanma süresi açıkça gösterilmelidir. Kanun hükmünde kararnameler de kanunlar gibi, Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girerler. Ancak kanun hükmünde kararnameler yay›mlandığı gün Türkiye Büyük Millet Meclisine sunulurlar 3 -Tüzükler: Kanunların uygulama esaslarını ve uygulama aşamasına ilişkin detayları göstermek ve kanunun emrettiği sair hususları düzenlemek için Bakanlar Kurulu’nca Danıştay’ın incelemesinden geçirilerek yürürlüğe konan yazılı hukuk kurallarıdır. Tüzükler kanunlara aykırı olamaz. 4 -Yönetmelikler: Başbakanlığın bakanlıkların ve kamu tüzel kişilerinin kendi görev ve alanlarını ilgilendirecek kanun ve tüzüklerinin uygulanmasını sağlamak üzere yürürlüğe koydukları yazılı hukuk kurallarıdır. Yönetmelikler ilgili kanun ve tüzüklere aykırı olamaz

b) Yazılı olmayan hukuk kuralları: 1 -Örf ve Adet hukuku: Örf ve Adet Bır toplumda sürekli tekrarlanma yolu ile yerleşmiş bulunan ve topluca uyulması zorunlu kılan davranış kurallar Örf ve Adet hukukun unsurları -Maddi Unsur: süreklilik, devamlılık ve tekrarlanma. -Manevi Unsur: genel inanış. -Hukukî Unsur: “yaptırım” ile devletçe desteklenmiş Örf ve Adet Hukukun çeşitleri: - Yöresel - Ülkesel Örf ve Adet Hukuku - Özel - Genel Örf ve Adet Hukuku - Alelade (adi-günlük hayata alakalı) - Ticari Örf ve Adet Hukuku c) Hakım tarafından yaratılan hukuk kuralları: yargılama usulünde verilen karar, somut olaya bağlı, diğer olaylara bağlayıcılık yok

2 - BAĞLAYICILIK NİTELİĞİNİ TAŞIYIP TAŞIMADIĞINA GÖRE HUKUK KURALLAR a) Emredici hukuk kuralları: uyulması zorunlu olan, kamunun kesin bir yararı varsa o kural emredici, b) Emredici olmayan (yedek) hukuk kuralları: kişiler bu tip kuralların aksini kararlaştırabilirler 1 - Tamamlayıcı hukuk kurallar: kişilerin yaptıkları hukuki işlemlerde eksikliği tamamlamak amacıyla konulan, ‘’aksine hüküm yoksa …’’ 2 - Yorumlayıcı hukuk kurallar: hukuki işlemlerde yeterince açık olmayan tarafların iradelerine anlam kazandıran 3 - Düzen hukuk kuralları: bir kısım kamu görevlileri belirli süre içinde veya belirli yönde karar vermelerini öngören kurallar

HUKUKUN ÇEŞİTLİ AYIRIMLAR 1 - İç Hukuk-Dış Hukuk 2 - Pozitif Hukuk – İdeal Hukuk 3 - Yazılı Hukuk – Yazılı Olmayan Hukuk 4 - Maddi Hukuk – Şekli Hukuk 5 - Kamu Hukuk – Özel Hukuk

• Kamu hukuku – özel hukuk ayrımı Genel olarak Hukukun kollara ayrımı yapılırken kullanılan birçok ölçüt bulunmakla birlikte bu ölçütler arasında en yaygın kullanılanlarından biri “eşitlik” ölçütüdür. Bu çerçevede eşitler arasındaki ilişkileri düzenlemek özel hukukun kapsamına girmekte, devlet de diğer kişiler gibi bir hukuki ilişki içinde eşit konumdaysa bu ilişki de özel hukuk alanı içinde kabul edilmektedir. Buna karşılık hukuki ilişkinin taraşar› arasında altlık - üstlük ilişkisi varsa, taraflardan biri (devlet) bu ilişkiye kamu gücünün sahibi olarak katılıyorsa kamu hukuku söz konusu olacaktır.

Kamu Hukukunun Dalları • Anayasa hukuku • İdare hukuku • Ceza usul hukuku • Medeni usul hukuku • İcra ve işas hukuku • Uluslararası hukuk • Mali hukuk • Genel kamu hukuku

Özel Hukukun Dalları • Medenî hukuk • Borçlar hukuku • Ticaret hukuku • Devletler özel hukuku (Uluslararası özel hukuk, milletlerarası özel hukuk) • Fikrî hukuk

Karma Nitelikteki Hukuk Dalları • İş hukuku ve sosyal güvenlik hukuku • Toprak hukuku • Hava hukuku

MEDENI HUKUK 1 -MEDENI HUKUKUN TANIMI Kişiliğin (şahsiyetin) kazanılmasından kaybına kadar, kişilerin eşit statüde yer alarak tarafı oldukları ilişkilerin hemen tümünü düzenleyen kurallar takımı. Medeni Hukukun Düzenleniş Tarzı ve Bu Sistemler İçinde Türk Medeni Hukukunun Yeri • Roma/cermen hukuk sistemi Bu sistemin temeli Romalılar tarafından geliştirilip yüzyıllar boyunca uygulanmıştır. Medeni Hukuk kuralları, Corpus Juris Civilis adı altında bir külliyatta yazıya dökülmüştür. Bu gelenek hâlen devam etmektedir. 1 Ocak 2002’de Türk Medeni Kanunu'na ve 1 Temmuz 2012’de de Türk Borçlar Kanunu'na bırakmışlardır • Anglo/sakson hukuk sistemi Bugün İngiltere, ABD, Yeni Zelanda gibi ülkelerde egemendir. Bu hukuk kuralları yazılıdır. Ve mahkemelere dayalıdır. Mahkeme kararları örf ve adet'in etkisiyle şekillenir

• İslam hukuku İslam ülkelerinde etkili olan hukuk sistemidir. Ülkemiz de 1926 yılında Medeni Kanun yürürlüğe girene dek bu sistemin etkisi altındaydı. Bu sistemde hukuk kaynakları Kur’an-ı Kerim, sünnet, icma ve kıyastır. Bu hukuk sistemi daha çok kazuistik yönteme uygun olarak gelişmiştir. • Sosyalist hukuk sistemi Sosyalist rejimi benimseyen ülkelerde uygulanmıştır. İrade özgürlüğü, hukuki ilişkilerde tarafların eşitliği gibi ilkeler yerine, toplum çıkarının ön planda tutulması ilkesi belirginlik kazanmıştır. • Türkiye’nin bu sistemler içindeki yeri Türkiye 1926 yılından bu yana Kara Avrupası Hukuk Sistemi’ne dâhildir

2 -MEDENİ HUKUKUN GENEL SİSTEMİ İÇİNDEKİ YERİ Eşitlik ilkesi üzerine tarafların ilişkilere ilgilendiğinden dolayı ‘’özel’’ hukuk sisteminde yer alır 3 -MEDENİ HUKUKUN DİĞER HUKUK DALLARI İLE İLİŞKİSİ Anayasa, İş Kanununa, Ticaret Kanununa ve öylelikle Bor. lar Kanununa yakın şekilde bağlılık gösteriyor. 4 -MEDENİ HUKUKUN KONUSU VE KAPSAMI a) Başlangıç hükümleri b) Kişilik hukuku c) Aile hukuku d) eşya hukuku e) Miras hukuku f) Borçlar hukuku

4 -MEDENİ HUKUKUN KONUSU VE KAPSAMI a) Başlangıç hükümleri b) Kişilik hukuku: kişiliğin kazanılması, keybedilmesi, korunması, kişiliğin türleri: gerçek ve tüzel kişilere ilişkin hükümler c) Aile hukuku: evliliğin tanımı, kurması ve sona ermesi, hısımlık-aile işinde başları ve evsayet d) Eşya hukuku: kişilerin eşyalar üzerinde hakları kurması, kaybetmesi, zilyetlik, mülkiyet, e) Miras hukuku: ölen kişiden sonra kalan malların hısımlara devri konuları düzenliyor f) Borçlar hukuku: borç ilişkileri düzenler

MEDENİ HUKUKUN KAYNAKLARI 1 - YAZILI KAYNAKLAR-Aslı 2 - YAZILI OLMAYAN KAYNAKLAR-Tali 3 - HAKİMİN YARATTIĞI HUKUK-Yardımcı kaunaklar 4 - BİLİMSEL GÖRUŞLER VE YARGI KARARLAR-Yardımcı kaunaklar

1 –YAZILI KAYNAKLAR a) Kanunlar: 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu 1 Ocak 2002 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Halen uygulanan bu Kanun 1030 maddeden oluşmaktadır. b) Kanun hükmünde kararnameler: Kanunların uygulama esaslarını ve uygulama aşamasına ilişkin detayları göstermek ve kanunun emrettiği sair hususları düzenlemek için Bakanlar Kurulu’nca Danıştay’ın incelemesinden geçirilerek yürürlüğe konan yazılı hukuk kurallarıdır c)Tüzükler: Kanunların uygulama esaslarını ve uygulama aşamasına ilişkin detayları göstermek ve kanunun emrettiği sair hususları düzenlemek için Bakanlar Kurulu’nca Danıştay’ın incelemesinden geçirilerek yürürlüğe konan yazılı hukuk kurallarıdır. d) Yönetmelikler Başbakanlığın bakanlıkların ve kamu tüzel kişilerinin kendi görev ve alanlarını ilgilendirecek kanun ve tüzüklerinin uygulanmasını sağlamak üzere yürürlüğe koydukları yazılı hukuk kurallarıdır. Yönetmelikler ilgili kanun ve tüzüklere aykırı olamaz

*Medeni Hukukun yazılı kaynaklarda olaya uygulanacak hükmü yoksa, ne oluyor? Madde 1 - Kanun, sözüyle ve özüyle değindiği bütün konularda uygulanır. Kanunda uygulanabilir bir hüküm yoksa, hâkim, örf ve âdet hukukuna göre, bu da yoksa kendisi kanun koyucu olsaydı nasıl bir kural koyacak idiyse ona göre karar verir. Hâkim, karar verirken bilimsel görüşlerden ve yargı kararlarından yararlanır. Madde 5 - Bu Kanun ve Borçlar Kanununun genel nitelikli hükümleri, uygun düştüğü ölçüde tüm özel hukuk ilişkilerine uygulanır. Yazılı kaynaklarda olaya uygulanacak hüküm bulunamazsa ‘’kanuni boşluk’’ durumu söz konusudur.

BOŞLUK KAVRAMI Boşluk Kavramı: Bir hukukî sorun hakkında, kanunda, örf ve âdet hukukunda ve diğer herhangi bir hukuk kaynağında kural yok ise bu durum “hukukta boşluk” anlamına gelir. Boşluk türleri: 1 - Bilinçli boşluk-bilinçsiz boşluk 2 - Gerçek boşluk - Gerçek olmayan boşluk 3 - Açık boşluk -örtülü boşluk

2 -YAZILI OLMAYAN KAYNAKLAR a) Örf ve Adet Hukuku *Yazılı olmayan kaynaklarda olaya uygulanacak hüküm bulunamazsa, ne oluyor? Bu duruma ‘’hukukta boşluk’’ denilir. Hakim kural yaratıyor. TMK Madde 1 - Kanun, sözüyle ve özüyle değindiği bütün konularda uygulanır. Kanunda uygulanabilir bir hüküm yoksa, hâkim, örf ve âdet hukukuna göre, bu da yoksa kendisi kanun koyucu olsaydı nasıl bir kural koyacak idiyse ona göre karar verir. Hâkim, karar verirken bilimsel görüşlerden ve yargı kararlarından yararlanır.

3 - HAKİMİN YARATTIĞI HUKUK 3. 1. Hakimin hukuku yaratırken başvurabileceği yöntemler a) Hukukun genel ilkelere başvurma b) Doğrudan kural koyma 3. 2. Hakimin yarattığı hukukun hükmü: bağlayıcılık ancak uygulandığı olay için, 4 - BİLİMSEL GÖRUŞLER VE YARGI KARARLAR a) Bilimsel görüşler (ilmi içtima): hukuk ilmi ile uğraşan kişilerin görüşü b) Öğretiler (doktrinler): c) İçtihat kararları

MEDENİ HUKUKUN UYGULAMASI 1 -MEDENİ HUKUKUN YER BAKIMDAN UYGULANMASI Medeni hukuk coğrafi ve kişileri bakımdan uygulanması kanunun hangi ülkede ve kimlere karşı uygulanacağını anlamında geliyor. Yer bakımdan uygulanmanın ilkeleri: - Kanunların mülkiliği (yerelliği) ilkesi: devletin sınırları iöerisinde ilgili olaylara uygulanır - Kanunların şahsiliği ilkesi: her vatandaş nered eolursa olsun milli kanuna tabiidir

2 -MEDENİ HUKUKUN ZAMAN BAKIMDAN UYGULANMASI a) Kanunların yürürlüğe girmesi ve kalkması b) Kanunların geçmişe yürümemesi ilkesi c) Aynı konuyu düzenleyen anda iki kanunun yürürlükte olması c. 1. Eşdeğer nitelikte kanunlar ise: yeni tarihli kanun uygulanacak c. 2. Eşdeğer nitelikte değilse: özel kanun uygulanır

3 -MEDENİ KANUNUN ANLAM BAKIMDAN UYGULANMASI Bu ancak kanun metnin yorumlaması ile mümkün Yorum: kanunun metnine verilen anlamını tespit etmek 3. 1. YORUMUN TÜRLERİ a) Yasama yorumu: hükmünün yorumu bizzat kanun koyucu tarafından yapılması b) Bilimsel yorum: hükmünün yorumu hukuk bilim ile uğraşanlar tarafından yapılması c) Yargısal yorum: hükümün yorumu uygulayanlar tarafından (hakimler) yapılması

3. 2. YORUMUN YAPILMASI 3. 2. 1. Yorum teorileri a) Sübjektif yorum: hakim yasa koyucunun amacı araştırması b) Objektif yorum: yasa koyucunun uygulanacağı anda iradesini araştırması c) Serbest yorum teorısı: hakimin herhangi bir etkiye başlanmadan hükmünü yorumlaması 3. 2. 2. YORUM YÖNTEMLERİ a) Lafzi yorum yöntemi b) Sistematik yorum yöntemi: mantıklı yorum c) Amaca bağlı yorum yöntemi: somut olayda ne çıkar sağlanmak istendiğini yorumlanır d) serbest yorum yöntemi

MEDENİ HUKUKUN UYGULANMASINDA HAKİMİN TAKDİR YETKİSİ 1 -Takdır yetkisinin kullanabileceği haller: yeterince kesinlik niteliği olmayan hükümlerde söz konusu olur 2 –Takdr yetkinin konusu: hukuki olaya veya sonuca veya hem olaya hem de sonuca ilişkin olabilir 3 –Takdir yetkisinin kullanılması: kanunun çizdiği sınırları içerisinde kalmak şartıyla hakim takdir yetkisini kullanır