Prof dr Ergn ztrk Son 40 ylda tavukulukta

Prof. dr. Ergİn öztürk

Son 40 yılda tavukçulukta meydana gelen değişmeler tarımın hiçbir dalında olmadığı derecede büyüktür. Tavukçuluk ilk zamanlarda ailelerin yumurta ve tavuk eti ihtiyacını karşılamak için, genellikle 5 -10 civarında tavukla sürdürülmüştür. 19. yüzyıla girerken nüfus artışı, şehirleşme, yerleşim alanlarının genişlemesi ve av hayvanlarının sayısındaki azalmalar tavuk eti ve yumurta ya talebi arttırmıştır. Böylece aile işletmelerinde ki tavuk sayısı ve 50’den fazla tavuk bulunduran işletmelerinin miktarı artmıştır.

Bu yüzyılın sonlarında; Hızla gelişen genetik bilimi tavukçuluğun gelişmesine büyük katkı yapmıştır. Yumurta endüstrisi ürünleri gelişmeye başlamış, rasyon mineral madde ve protein kapsamına ilgi artmıştır. Kış aylarında yapay aydınlatma yapılmaya başlanmış, tavukçuluk okulları açılmış ve yeni araştırmalar yürütülmüştür. Ancak bu yüzyılın sonunda tavuk eti önemli bir gıda olmakla beraber yumurta üretiminin yan ürünü olarak kalmıştır.

Yirminci yüzyılın ilk yarısında; Kuluçka makinelerindeki gelişmeler sonucu doğal kuluçkanın yerini yapay kuluçka almıştır. Büyük kapasiteli ve tam otomatik kuluçka makineleri kullanılmaya başlanmıştır.

Bazı aşılar üretilmiş, rasyon hazırlanmasında vitamin ve minerallerin kullanılmasına önem verilmiştir.

Ancak 1930 yılından sonraki gelişmeler daha hızlı olmuştur. Islahta sağlanan gelişmelerle saf ırkların yerini yüksek verimli et ve yumurtacı hibritler almış ve ticari işletmelere materyal sağlayan damızlık işletmeler ortaya çıkmıştır.

Ø Islah, yemleme, yetiştirme teknikleri ve hastalık kontrolünde sağlanan gelişmelerle verim ve performansta büyük artış sağlanmıştır. Ø İşletme sayıları azalırken, işletme büyüklükleri artmıştır. Ø Artan verime paralel olarak gelişen otomasyon ve modern tekniklerin kullanılmasıyla işgücü ihtiyacı büyük ölçüde azalmıştır.

Gerek etlik piliç üretiminde gerekse yumurta tavukçuluğunda entegrasyona gidilmiş ve sözleşmeli üretim ortaya çıkmıştır. Sağlık koruma alanında bilgi artışı ve yeni uygulamalar, hastalık etkenleri ile hastalıkların önlenmesi ve tedavisi ile gelişen aşı-ilaç endüstrisi işletmelerde verimliliği ve karlılığı artırmıştır.

Kesim ve işleme ünitelerindeki modernleşme ve pazarlama hizmetlerinin iyileştirilmesiyle tüketici isteklerine uygun, temiz, taze, sağlıklı ve işlenmiş ürünler üretimi sağlanabilmiştir. Bütün bu olumlu gelişmeler diğer hayvancılık kollarında da olmasına karşılık, biyoteknolojik gelişmelerin katkısı, ileri ürün işleme teknolojileri ile ürün taleplerinin kolayca karşılanabilmesi tavukçuluğa önemli avantajlar sağlamıştır.

Hızla artan hibrit materyal kullanımı parent stock düzeyinde ithalatı artırmış, bu ithaller teknik olarak ülkemiz tavukçuluğuna bir canlılık kazandırmış ise de bazı tavuk hastalıklarının (CRD, Marek, EDS-76 vs) yurdumuza girmesi ve gittikçe artan bir döviz kaybıyla birlikte ülke tavukçuluğumuzun dışa bağımlılığını artırmıştır. Bunları önlemek amacıyla 1968 yılında Ankara Tavukçuluk Araştırma Enstitüsü’nde hibrit ebeveyni elde etme çalışmaları başlatılmıştır.

Broiler yönlü çalışmalar daha sonra Aydın Erbeyli Araştırma Enstitüsüne nakledilmiş Yumurta yönlü çalışmalar da Ankara Tavukçuluk Araştırma Enstitüsü’nde devam etmiştir Ancak 1961 yılından itibaren 1987 yılına kadar yapılan çalışmalar sonunda ülkemizde üretilen yerli hibritler toplam talebi karşılama bakımından et yönlü civcivlerde %1, yumurta yönlü civcivlerde %2. 5’Iuk bir paya sahip olmuştur.

1969 -1973 yıllarında bir yandan arz talep dengesinin iyi kurulamamış olması, öte yandan salgın hastalıkların önemli kayıplara yol açması gibi nedenler yüzünden gelişme bir süre geri kalmıştır. Daha sonraları tavukçulukta entansifleşme, besleme, sürü yönetimi ve hastalıklardan koruma alanlarında teknik bilginin artması ve gelişen teknolojinin tavukçuluğa da uygulanmasıyla bu sektörde önemli ilerlemeler kaydedilmiştir.

le, i ı ş ı t r a m i t e r nü e l e g a a m ı n t a a d s y e ış d m e a r d e n z a ü al k u a b m e a l c ş ba n Böyle a. d r n i ı l t ı ş y i m 0 198 yönelin Özellikle orta doğu ülkelerinden gelen tavuk ürünleri talebi, ülkemizde bu sektörün dış satıma yönelik bir yapıya kavuşturulması çabalarını arttırmıştır.

Ancak bu alanda dış pazara açılmak ve tavukçuluğu gelişmiş ülkelerle rekabet ettirmek sanıldığı kadar kolay değildir. Çünkü; tavukçuluk endüstrisinin durumu Orta Doğu, Kafkaslar ve Balkan ülkeleriyle Rusya ve Orta Asya gibi büyük pazarlara girmek için yeterli düzeye erişmiş durumda olsa bile, üretim maliyetlerinin yüksek oluşu bu sektörün rekabet gücünü azaltmaktadır.

, a y l a t İ , a ans r F , a d n a l a Hol y l i z e r B e İspanya v yat i f e l k i l l e öz e l r e l e k l ü e m t e gibi t e b a ek r n a d n ı s ı aç r. ı d r a v i r e güçlükl Dış satım durumum uz bu konud a çözülmes i gereken büyük so runlar olduğunu gösterme ktedir. Özellikle yem maliyetleri, %90’ı mısır ve soyaya dayalı dışarıya bağımlı ithal ürünlerden oluşan, hatalı yemleme politikaları nedeniyle çok yüksektir.

Kaynak: FAO

Toplam Köy ve Yum. Tavukları ve Kanatlı Eti Diğer Kan. eti Üretimi Piliç eti Hindi eti Üretimi * (ton) (%) (1000) (kg/yıl) 2000 662. 096 23. 265 67. 021 752. 382 14, 68 67. 896 11, 05 2002 620. 581 24. 582 60. 043 705. 206 4, 73 69. 770 10, 01 2004 940. 889 46. 248 58. 295 1. 045. 432 22, 51 71. 610 14, 44 2006 945. 779 45. 750 40. 250 1. 031. 779 -4, 89 73. 423 13, 81 2008 1. 170. 000 35. 000 57. 000 1. 262. 000 14, 73 71. 517 16, 94 2010* 1. 430. 000 60. 000 1. 520. 000 13, 01 73. 613 19, 13 Yıllar Üretim Kişi Artışı Nüfus Başına Tüketim KANATLI ETİ ÜRETİM-TÜKETİM Kaynak : 1)BESD-BİR 2)Nüfus TÜİK yılsonu değerleri * Kesinleşmemiş değerlerdir.

Kaynak : BESD-BİR

Kaynak : BESD-BİR

2000 -2023 YILLARI ARASINDA ÖNGÖRÜLEN KANATLI ETİ TALEP VE TÜKETİM HEDEFLERİ Kanatlı Eti Yıllar Talebi Kişi Başına Tüketim (Kg/Yıl) Yıllar Kanatlı Eti Talebi Kişi Yıllar Başına Tüketimi (Kg/Yıl) Kanatlı Kişi Eti Başına Talebi Tüketim (Kg/Yıl) 2000 729 11, 07 2008 1. 119 15, 07 2016 1. 602 19, 07 2001 773 11, 57 2009 1. 175 15, 57 2017 1. 670 19, 57 2002 819 12, 07 2010 1. 231 16, 07 2018 1. 739 20, 07 2003 866 12, 57 2011 1. 287 16, 57 2019 1. 810 20, 57 2004 914 13, 07 2012 1. 348 17, 07 2020 1. 884 21, 07 2005 963 13, 57 2013 1. 409 17, 57 2021 1. 959 21, 57 2006 1. 014 14, 07 2014 1. 472 18, 07 2022 2. 036 22, 07 2007 1. 067 14, 57 2015 1. 536 18, 57 2023 2. 115 22, 57 Kaynak: DPT 8. Beş Yıllık Kalkınma Planı Özel İhtisas Komisyonu Raporu

Toplam kümes hayvanları sayısı 2010 yılında bir önceki yıla göre %2, 1 oranında artış göstermiştir Kümes hayvanları sayısı 2010 yılsonu itibariyle bir önceki yıla göre %2, 1 oranında artarak 238 972 961 adet olmuştur. Yumurta tavuğu sayısı ise 2010 yılı sonu itibariyle bir önceki yıla göre %6, 7 oranında artarak 70 933 660 adet olmuştur.

Tavuk yumurtası üretimi 1, 1 milyar adet Tavuk yumurtası üretimi Kasım ayında bir önceki aya göre % 3, 3 azalırken, bir önceki yılın aynı ayına göre % 3, 5 arttı. Kesilen tavuk sayısı 64 milyon adet Kesilen tavuk sayısı Kasım ayında bir önceki aya göre % 20, 8 azalırken, bir önceki yılın aynı ayına göre % 6, 2 arttı.

Tavuk eti üretimi 107 553 ton Tavuk eti üretimi Kasım ayında bir önceki aya göre % 21, 9 azalırken, bir önceki yılın aynı ayına göre %3, 4 arttı.

KAYNAK: TÜİK, 2012

Kaynak: Besd-Bir

Hayvan Adı Yıl Mevcut sayı Kesilen sayı Kümes et (ton) Yumurta sayısı (1000 adet) Et Tavuğu 2009 163. 468. 942 704. 884. 526 1. 277. 082 - Toplam 163. 468. 942 704. 884. 526 1. 277. 082 - 2009 2. 755. 349 2. 981. 847 30. 242 - Toplam 2. 755. 349 2. 981. 847 30. 242 - 2009 944. 731 0 0 - Toplam 944. 731 0 0 - 2009 66. 500. 461 12. 516. 730 16. 233 13. 832. 726 Toplam 66. 500. 461 12. 516. 730 16. 233 13. 832. 726 2009 412. 723 31. 400 68 - Toplam 412. 723 31. 400 68 - Hindi Kaz Yumurta tavuğu Ördek Kaynak: TÜİK, Hayvansal Üretim İstatistikleri, 2009

Ülkemizde faal fabrikalar ağırlıklı olarak Ege ve Marmara bölgelerinde yer almakta olup; bu bölgeleri İç Anadolu bölgesi izlemektedir. 2009 yılı için, ülkemizdeki toplam faal yem fabrikası sayısının %60, 6’sını 10 ton/saat kapasiteden küçük fabrikaların oluşturduğu söyleyebiliriz. 11 -20 ton/saat kapasiteli fabrikaların oranı %27, 5 olup, geri kalan %11, 9’luk kısım ise 20 ton/saat üzeri fabrikalardır.

Faal olamayan, yani kapanan fabrikaların yaklaşık %82, 4 gibi büyük bir bölümü 10 ton/saat kapasiteden küçük fabrikaların teşkil etmektedir, nitekim bu günlerde sektöre yeni katılan fabrikalar yüksek kapasiteli fabrika kurmayı tercih etmektedir. 6 9 1 4. 9 e d z i m e in k l ç i ü i s a e d n m let yılı ş i 9 i 0 d 0 n 2 e ız K s k. a a r r i r t u a l ş t i o a ilm i f t k e Son e r d ü r ö m t ye em ek y s a m e a r l i a m r k r a e k nl ton e z i t e m r e ü k l ü uğu m d e l , y o k a a r e m a d l a kar rin e e t z a ü k k i n n’u ı d o r t a l ş n ı o t a y l s mi 1 1 n i n üretimi ir. bil e n e l y ö s

tlı a r n a l a ’ k 0 6 r, a % d t n a ı n k n a ı a n i ay ın l m p ı u i y k R re e 09 e d l ’ 0 n , i 4 2 5 m nü n i t ü % a e ğ d r ü tü ın l n ş ı e m y ü d e d 0 n y i y e 196 oplam 3, 8’e z ü d t 4 n i r % r le e ’ l 7 m n 3 r. ye yinde % i d e t e k düze erin is örülme l g yem ldiğini e s k ü y

Tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de hayvancılık; ekonomik, sosyal ve beslenme açısından büyük önem taşıyan vazgeçilmez bir sektördür. Hayvancılık, ülke ekonomisinin gelişmesine katkıda bulunmakta, kırsal alanda istihdam yaratmakta ve önemli düzeyde katma değer sağlamaktadır. Halkımızın yeterli ve dengeli beslenmeleri, özellikle çocuklarda ve gençlerde sağlıklı bir zihinsel ve bedensel gelişme için mutlaka gerekli olan et, süt ve yumurta gibi ürünlerin üretilmesini sağlamaktadır.

Et, süt, tekstil ve deri gibi çeşitli endüstri kollarına hammadde sağlamakta, yem, ilaç ve ekipman gibi yan sanayi kollarının kurulmasına ve gelişmesine yardımcı olmakta, ülke ihracat gelirlerine değişen oranlarda katkıda bulunmaktadır.

d Hayvansal ürünlerin ihracatında sorun olması, iç pazarda ise tüketici bilinci ve alım gücünün düşük olmasıdır. d Başta yem olmak üzere tavukçulukta girdi temini konusunda önemli sorun bulunmaktadır. d Hayvancılık potansiyeli yüksek olmakla birlikte üretici ve tüketici bilinci yeterli düzeyde değildir. d Bakım, besleme, barındırma ve sağlık konusunda alt yapı, bilgi ve teknik eleman yetersizliği vardır. d Üretici örgütlenmesi hizmetleri yetersizdir. ve kalite-kontrol

d Aracı sayısının çok olması üreticinin ürünlerini ucuza satmasına, tüketicinin ise yüksek fiyatla ürün tüketmesine neden olmaktadır. d Hayvancılık işletmelerinde sürü büyüklüğü ve kapasite genelde düşük olup, geçimlik üretim esas alınmaktadır. d Üretimin düşük olması, sertifikasyon hizmetleri, ürün işleme artırmaktadır. d ve pazarlamada maliyetleri Tavukçuluk konusunda üretim ve araştırma çalışmaları ve bu çalışmalara verilen destekler yetersizdir.

Tavukçuluk ürünlerinin üretimi ve tüketiminin artırılması için üretim desteklenmeli, tüketiciyi bilinçlendirici çalışmalar yapılmalı ve iç talep oluşturulmalıdır. Tavukçuluk yapan işletmelerin örgütlenmesi sağlanmalı ve teşvik edilmelidir. Yem ham maddelerinin üretimi teşvik edilmelidir.

Tavukçuluk konusunda eğitimli ara eleman ve uzman sayısı yetersiz olduğu için, Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı ve üniversiteler tarafından hayvancılık konusunda kurs, seminer, panel, sempozyum ve kongreler düzenlenmeli, tüketiciyi bilgilendirici yazılı ve görsel yayınlar artırılmalı, ücretsiz danışma hatları oluşturulmalı, eğitim programlarında tarım ve hayvancılıkla ilgili konulara daha geniş yer verilmelidir. Tavukçuluk konusunda yapılan araştırmalar artırılmalı ve desteklenmelidir.

Tavuk ürünlerin tüketiminin artırılması için tüketici güveninin sağlanması açısından kontroller düzenli olarak sürdürülmeli ve bu ürünler için farklı etiketleme uygulanmalıdır. Tavukçuluk ürünleri için iç ve dış pazar araştırmaları yapılmalıdır.