Syzyfowe prace Stefan eromski Rodzaj i gatunek literacki

~ Syzyfowe prace ~ Stefan Żeromski

Rodzaj i gatunek literacki RODZAJ epika GATUNEK powieść

Czas i miejsce akcji Akcja powieści rozgrywa się w latach 1871 -1881 Czas fabularny sięga natomiast wydarzeń z 1863 r. , a więc powstania styczniowego O zdarzeniach tych dowiaduje się Marcin Borowicz od strzelca Szymona Nogi Miejscem akcji jest elementarna szkoła w Owczarach Do Owczar przybył ośmioletni Marcin z rodzinnej posiadłości szlacheckiej w Gawronkach Później miejscem akcji jest miasteczko Kleryków, w swojej topografii przypominające Kielce

Problematyka Tematem powieści jest dorastanie w warunkach zaborów, edukacja w szkołach, gdzie w sposób bezwzględny, najbardziej odrażającymi metodami przeprowadza się proces wynaradawiania młodych Polaków. Tytułowe „syzyfowe prace” można interpretować jako prace rusyfikatorów pozbawione efektów, młodzież sobie tylko znanymi sposobami potrafi odnaleźć swoje korzenie, głęboko odczuwa swoją polskość, metody rusyfikatorów i ich działania pozostają więc bezowocne. Powieść Syzyfowe prace nie należy do utworów autobiograficznych, choć można w niej odnaleźć wiele wątków autobiograficznych. Kleryków przypomina Kielce, gdzie Żeromski uczęszczał do gimnazjum. Pomiędzy samym Borowiczem a Żeromskim można dostrzec wiele analogii, np. silne więzi łączące matkę i syna; starania o przyjęcie syna do gimnazjum, śmierć matki, kłopoty z matematyką, nieszczęśliwa miłość, udział w tajnych spotkaniach, podczas których czytano literaturę narodową. Nie można jednak utożsamić tych postaci, ponieważ, pomimo wyżej wymienionych zbieżności, różnią się znacznie. Pisarz chciał przede wszystkim pokazać metody i cele edukacji młodych Polaków w rosyjskich szkołach oraz walkę z rusyfikacją, w której młodzież była zdana tylko i wyłącznie na siebie.

dorastanie w warunkach zaborów edukacja oparta na wynaradawianiu = rusyfikacji Problematyka samotna walka młodych z rusyfikacją bezowocne metody i działania rusyfikatorów

Znaczenie tytułu Mityczny król Syzyf za swe krętactwa został ukarany i skazany przez bogów Olimpu na ciężką, niekończącą się pracę. Miał wtaczać ciężki głaz na skałę, ale kiedy kamień był tuż u celu, spadał w dół i należało wszystko rozpocząć od początku. „Syzyfową pracą” można nazwać wysiłki zaborców, którzy dążąc do całkowitej rusyfikacji, zmagali się z oporem młodzieży i kiedy mogli sądzić, że są u celu i młodzi ludzie ulegli ich presji (np. początkowa sympatia Marcina dla rosyjskich nauczycieli), to dzięki takim osobom jak Zygier, który zniszczył ich starania, musieli rozpoczynać swój trud od początku. Do pracy Syzyfa można również porównać wysiłek, poddawanej różnorodnej działalności rusyfikatorów, młodzieży polskiej. Ci młodzi ludzie musieli się zmagać z przeciwnościami często przerastającymi ich siły. Walka z potęgą caratu była pozbawiona racjonalnych przesłanek, ale „tym więcej godna uwielbienia”, jak pisał o niej Adam Hanuszkiewicz, jeden ze znawców twórczości Stefana Żeromskiego.

Bohaterowie główni bohaterowie ★ Marcin Borowicz ★ Andrzej Radek ★ Bernard Zygier nauczyciele klerykowskiego gimnazjum Dyrektor Kriestoobriadnikow i inspektor Zabielskij Prof. Rudolf Leim Prof. Iłarion Stiepanycz Ozierskij Pan Nogacki Prof. Kostriulew Prof. Sztetter Pan Majewski postacie epizodyczne Tomasz Walecki, zwany Figą Ojciec Marcina - pan Borowicz Matka Marcina - pani Borowiczowa Anna Stogowska „Biruta”

Charakterystyka poszczególnych bohaterów Marcin Borowicz - główny bohater utworu. W chwili rozpoczęcia akcji jest ośmioletnim, tęgim, czarnookim chłopcem. Pochodzi ze średnio zamożnej rodziny szlacheckiej. W powieści Syzyfowe prace Żeromski przedstawił proces dojrzewania, dorastania i kształtowania się umysłu, charakteru i osobowości głównego bohatera, Marcina Borowicza. Jest to proces trwający dziesięć lat - tyle, ile akcja powieści. Są to jednocześnie najważniejsze lata w życiu Borowicza: akcja rozpoczyna się, kiedy chłopiec ma osiem lat, kończy, gdy jest osiemnastoletnim młodzieńcem. W ciągu tego czasu ma miejsce kilka ważnych wydarzeń w jego życiu: traci matkę, przeżywa pierwszą miłość, budzi się w nim Polak-patriota. Przeżywa wewnętrzne przemiany, przełom światopoglądowy, dlatego można o nim mówić jako o postaci dynamicznej. Borowicz jest postacią pozytywną. Jego prawość, uczciwość, które wykształciła w nim matka, sprawiają, że Marcin potrafi uznać swoje błędy. W czasie trwania akcji powieści z dziecka wyrasta dojrzały chłopiec o ukształtowanym światopoglądzie, świadomy swojej przynależności narodowej.

Andrzej Radek - bohater drugoplanowy, syn fornala z Pajęczyna Dolnego. Dzięki nauce u wychowawcy dworskich dzieci, Paluszkiewicza, poznał wartość wiedzy. Radek, jak każde wiejskie dziecko, wychowywał się właściwie sam. Nie miał należytej opieki, ponieważ rodzice ciężko pracowali. Dlatego wcześnie nauczył się sam sobie radzić i stał się jak na swój wiek bardzo samodzielny. Wcześnie zaczął pracować, ale trudno mu było dobrze wykonywać swe obowiązki, ponieważ był żywym, ciekawym świata, sprytnym chłopcem. Lubił dziecięce zabawy, często też naśmiewał się z nauczyciela Paluszkiewicza, przezywanego Kawką. Andrzej Radek to chłopiec o bardzo silnym charakterze. Kiedy przybywa do Klerykowa jest już w pełni samodzielny, potrafi zarobić na swoje utrzymanie. Zna wartość wiedzy. Radek ma głębokie poczucie własnej przynależności narodowej i społecznej. Zdaje sobie sprawę, że system szkolnictwa w zaborze rosyjskim służy nie tylko wpajaniu wiedzy, ale i pozbawianiu poczucia polskości. On jednak w pełni czuje się Polakiem, jest patriotą, gotowym nawet do walki. Pewnego wieczoru (właśnie wtedy, gdy nauczyciel Majewski o mało nie przyłapuje uczniów „na górce u Gontali”) Radek śpiewa: „Młoty w dłoń, kujmy broń”. To bardzo szlachetna i piękna postać. Jest szczery, otwarty, uczciwy, imponuje pracowitością i uporem, z jakim pokonuje życiowe przeciwności. Jest wrażliwy i taktowny. Potrafi zrozumieć cierpienie innych. Właśnie on zjawia się obok Marcina w chwili, kiedy tamten dowiaduje się o wyjeździe „Biruty”. Ofiarowuje mu przyjacielski uścisk dłoni. Wie, że nie można opuścić przyjaciela w nieszczęściu.

Bernard Zygier - uczeń wydalony z gimnazjum w Warszawie z powodu działalności antyrosyjskiej i przeciwstawiania się rusyfikacji. Przybył do Klerykowa w zimie, w połowie siódmej klasy. To młody patriota, walczący o prawo do posługiwania się językiem polskim i zdobywania rzetelnej wiedzy. Jest bardzo zdolny, sam się kształci. Powiela romantyczne wzorce, zwłaszcza biografię Mickiewicza, którą doskonale zna - z pasją zakłada kółko samokształceniowe w Klerykowie (Mickiewicz wraz z przyjaciółmi założył w czasie studiów Towarzystwo Filomatów i Towarzystwo Filaretów, wspólnie poszerzali wiedzę). Umie porwać za sobą innych uczniów. Ma niezwykłą osobowość, jest bardzo odważny, gotów na wszystko, aby zamanifestować, że jest Polakiem. Jest dojrzałym emocjonalnie i politycznie chłopcem, przekonanym o słuszności swego postępowania. Dzięki niemu i jemu podobnym praca rusyfikatorów okazała się „syzyfowa”.

Prof. Rudolf Leim - wysoki, chudy, wiecznie kaszlący starzec; sumienny i obowiązkowy, nigdy nie opuszcza lekcji i zawsze zjawia się punktualnie. Uczy łaciny i należy do grona starszych profesorów gimnazjum. Pochodzi z rodziny niemieckiej, ożenił się z Polką i w domu posługuje się językiem polskim. Leim respektuje wszystkie zarządzenia władz rosyjskich. Surowo karze swoich uczniów za używanie języka ojczystego na terenie szkoły. Utrzymuje podczas lekcji wzorowy porządek i ciszę. Jest postrachem pierwszoklasistów. Prof. Iłarion Stiepanycz Ozierskij - nauczyciel języka rosyjskiego, tęgi, niezgrabny, niedbale ubrany, nie potrafi poradzić sobie z uczniami, którzy wiecznie stroją sobie z niego żarty. Ozierskij jest wykształconym i oczytanym człowiekiem, który zupełnie nadaje się na nauczyciela. Nie umie przekazać swojej wiedzy.

Prof. Sztetter - nauczyciel języka polskiego, który w obawie przed utratą posady (ma liczną rodzinę) nie uczy właściwie swojego przedmiotu. Jest cichy i wygląda na człowieka, który ciągle się boi. Można się domyślać, że został odpowiednio „pouczony” przez władze gimnazjum. Jego lekcje są nudne i monotonne. On sam czuje się w szkole jak intruz. Nie dba o to, by zachęcić swych uczniów do nauki ich ojczystego języka, a ponieważ jest to przedmiot nadobowiązkowy, na jego lekcjach jest zwykle tylko kilku chłopców. Źle spełnia obowiązki nauczyciela, nie stać go na odwagę, sam w głębi duszy czuje się Polakiem, ale nie potrafi wzbudzić uczuć patriotycznych u swoich uczniów. Robi to na jego lekcji Bernard Zygier, udowadniając profesorowi, że nie wszyscy nauczyciele i uczniowie przyjęli postawę bierności i uległości wobec zaborców. Wywołuje to u profesora wielkie wzruszenie. Pan Nogacki - nauczyciel arytmetyki, bardziej urzędnik niż nauczyciel: surowy, rzetelny, drobiazgowy, dokładny, sprawiedliwy. Jest z pochodzenia Polakiem, nie stara się rusyfikować swoich uczniów, a mimo to, jak pisze Żeromski: „było coś w wykładzie p. Nogackiego, co zmuszało chłopców do myślenia po rosyjsku”. Jest uparty i konsekwentny, poddaje swych uczniów jednostajnemu procesowi, który w efekcie przynosi wynarodowienie.

Pan Majewski - wysoki blondyn, tandetnie ubrany, usiłujący wydać się wytwornym i eleganckim. Jest Polakiem, który dla kariery i wygodnego życia wyrzekł się swojej narodowości. To typ zausznika, poplecznika, donosiciela, jeden z najbardziej drobiazgowych obserwatorów społeczności uczniowskiej. Majewski, absolutnie podporządkowany władzom gimnazjum, jest jedną z najbardziej odrażających postaci powieści. Prof. Kostriulew - nauczyciel historii, „rusyfikator w najbardziej wulgarnym znaczeniu tego wyrazu”. Jego taktyka polega na ośmieszaniu historii Polski, podważaniu bohaterskich czynów Polaków, podawaniu tzw. „dopełnień”, czyli wiadomości, nieraz fałszywych i zmyślonych, bolesnych dla młodzieży polskiej. Obraża uczucia narodowe i religijne uczniów, upokarza ich jako Polaków i katolików, co ostatecznie ma się przyczynić do odwrócenia się ich od własnych narodowych przekonań. Dyrektor Kriestoobriadnikow i inspektor Zabielskij - „para polityków nietuzinkowych”, którzy starają się pozyskać uczniów drogą podważania autorytetu polskich nauczycieli. Podczas sporów między uczniem a nauczycielem Polakiem - zawsze stają po stronie ucznia. Stosują bardzo łagodne kary, zapraszają natomiast uczniów do teatru na rosyjskie sztuki, oglądane w kręgu rosyjskiej „elity” Klerykowa, co bardzo imponuje młodym gimnazjalistom. W ten sposób „oczarowany” i zjednany dla rusyfikacji zostaje Marcin Borowicz i wielu jemu podobnych.

Matka Marcina, pani Borowiczowa - osoba bardzo wrażliwa, kochająca matka, niegdyś bardzo piękna, teraz zniszczona przez suchoty, umiera podczas wakacji, kiedy Marcin otrzymał promocję do klasy pierwszej. Ojciec Marcina, pan Borowicz - były powstaniec, na skutek represji popowstaniowych stał się zgorzkniały, małomówny, stronił od ludzi. Tomasz Walecki, zwany Figą - pochodzi z ortodoksyjnie katolickiej rodziny mieszczańskiej, prymus, odważny, nie waha się bronić swoich racji, nawet jeśli cena, którą może ponieść, jest wysoka. Broni swojej religii, gdy rosyjski nauczyciel historii stara się ją ośmieszyć. Postać drugoplanowa. Anna Stogowska, „Biruta” - była obiektem wielkiej, platonicznej miłości Marcina Borowicza. Córka lekarza wojskowego - Polaka i Rosjanki. Wychowywana przez matkę w kulcie polskiej tradycji narodowej. Zamknięta w sobie, cicha, inteligentna, czuje się Polką, głęboko cierpi z powodu niewoli swego narodu, o czym świadczy fragment wiersza wpisany do pamiętnika jednej z koleżanek.

Plan wydarzeń 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. Nauka Marcina Borowicza w elementarnej szkole w Owczarach, pierwsze zetknięcie się z rusyfikacją. Egzaminy wstępne do gimnazjum w Klerykowie, korepetycje u profesora Majewskiego. Mieszkanie u „starej Przepiórzycy”, pierwsze kroki w gimnazjum. Śmierć ukochanej matki. Utrata zapału do nauki, zbliżenie do Boga. Kłopoty Marcina z powodu sztubackiego wybryku (strzelanie z pistoletu). Wakacje w Gawronkach, opowieści Szymona Nogi. Nowe metody rusyfikacyjne pod dyrekcją Kriestoobriadnikowa i inspektora Zabielskiego. Bezwolne poddanie się Marcina naciskowi rusyfikatorów, przyjaźń z inspektorem Zabielskim. Trudności Andrzeja Radka w gimnazjum, groźba wyrzucenia ze szkoły. Pomoc Marcina Borowicza, nawiązanie przyjaźni. Sprzeciw Tomasza Waleckiego wobec ośmieszania na lekcji historii religii katolickiej, nikczemny występek Marcina. Wstrząs psychiczny chłopców pod wpływem recytacji przez Bernarda Zygiera Reduty Ordona Adama Mickiewicza. Konspiracyjne spotkania u Mariana Gontali w celu poznawania kultury i literatury polskiej. Miłość Marcina Borowicza do Anny Stogowskiej, zwanej „Birutą”. Ukończenie szkoły, wakacje w Gawronkach. Powrót do Klerykowa, rozpacz Marcina z powodu wyjazdu ukochanej z rodziną w głąb Rosji. Pomocna dłoń Andrzeja Radka.

Geneza utworu Czasy, w których Stefan Żeromski umiejscowił swoją powieść, to wyjątkowo trudny okres w dziejach naszego narodu. Jest to czas popowstaniowy. Kolejny zryw narodowy (powstanie styczniowe 1863 - 1864) zakończył się klęską. W prowincjonalnym Klerykowie, tak jak w całym zaborze rosyjskim, panuje nastrój przygnębienia, potęgowany represjami w nowych warunkach ekonomicznych. Młodzież poddawano bardzo wyrafinowanemi i podstępnemu systemowi wychowawczemu, który wiódł ku wynarodowieniu. Wykorzystując naturalne dążenie młodych ludzi do piękna i prawdy, pokazywano jej potęgę i wspaniałość Rosji, zohydzając jednocześnie to, co polskie. Żeromski chciał pokazać w powieści realia panujące w szkołach w okresie rusyfikacji.

Gatunek Syzyfowe prace można nazwać powieścią obyczajowo-psychologiczną ze względu na wątki w niej obecne. Do wątków obyczajowych należą: wątek radców Somonowicza i Grzebickiego, wątek „starej Przepiórzycy”, wątki związane z życiem w miasteczku, mentalnością klerykowian (np. rodzina, w której Andrzej Radek pracuje jako korepetytor). Wątek psychologiczny jest pierwszoplanowy - to wszystkie wydarzenia związane z dojrzewaniem Marcina oraz jego kolegów. Widać wyraźnie, że fabuła powieści jest wielowątkowa. Warto zauważyć, że wątki są względem siebie kontrastowe (mówimy, że są kontrapunktami): • rusyfikacja - walka z rusyfikacją; • wątek profesora Sztettera (nauczyciela języka polskiego, który wyrzekł się swojej polskości) - wątek Bernarda Zygiera (ucznia - młodego patrioty).

PODSUMOWANI E Wątki: → dojrzewanie emocjonalne Marcina Borowicza → rozstanie z rodzicami Marcina Borowicza → nauka w szkole Marcina Borowicza → pierwsza miłość Marcina Borowicza Bohaterowie Narrator → trzecioosobowy, wszystkowiedzący Narracja → trzecioosobowa, odautorska → rusyfikacja młodzieży polskiej Poboczni → dzieje Andrzeja Radka → losy Anny Stogowskiej Czas powstania dzieła: 1890 - 1896 pierwotny tytuł: “Andrzej Radek, czyli Syzyfowe prace” ELEMENTY ŚWIATA PRZEDSTAWIONEGO: - Problematyka: powieść o dorastaniu, dojrzewaniu emocjonalnym młodego człowieka, rusyfikacja młodzieży polskiej oraz merody rusyfikacji walka młodzieży z rusyfikacją Główni: ★ Marcin Borowicz ★ Andrzej Radek ★ Bernard Zygier Czas i miejsce akcji: → 1871 -1881; czas fabularny sięga powstania styczniowego w 1863 r. → Elementarna Szkoła w Owczarach, gdzie ośmioletni Marcin rozpoczynał naukę →Gawronki- rodzinna posiadłość Borowiczów → Kleryków - miasto przypominające Kielce, tu Marcin uczęszczał do gimnazjum ● ● ● ● Prof. Rudolf Leim Prof. Iłarion Stiepanycz Ozierskij Prof. Sztetter Pan Nogacki Pan Majewski Prof. Kostriulew Dyrektor Kriestoobriadnikow i inspektor Zabielskij Epizodyczni - matka Marcina, pani Borowiczowa ojciec Marcina, pan Borowicz Tomasz Walecki, zwany Figą Anna Stogowska „Biruta”