OKUL NCESNDE PERFORMANS DEERLENDRME 1 Deerlendirme Nedir Deerlendirme

OKUL ÖNCESİNDE PERFORMANS DEĞERLENDİRME 1

Değerlendirme Nedir? Değerlendirme çocuk hakkında karar vermek için yapılan bilgi toplama sürecidir. Bu tanımın iki temel öğesi vardır. KARAR VERME ve DEĞERLENDİRME SÜRECİ'dir. 2

Karar Vermek İçin Değerlendirme Özel gereksinimli çocukların eğitimi söz konusu olduğunda değerlendirme, bu çocuklarla ilgili kararlar vermek amacıyla gerçekleştirilir. Ne tür kararlar? 3

Değerlendirmeye süreç olarak bakılıdğında ise 4 temel noktaya dikkat etmek gerekir. 1. Çocuğa sadece bazı testlerin verilmesi demek değildir. 2. Yalnızca belli bir zaman aralığında gerçekleşen bir işlem değildir. 3. Sürekli olarak kendini yenilemesi gerekir. 4. Tek bir kişi tarafından tek bir ortamda, tek bir araçla gerçekleştirilen bir süreç değildir. 4

DEĞERLENDİRME SÜRECİNİN AŞAMALARI FARKINA VARMA/TARAMA Gönderme öncesi süreç Başvuru/ Gönderme TANILAMA ÖZEL EĞİTİME UYGUNLUK PROGRAMI PLANLAMA/ BEP GELİŞTİRME GELİŞİMİ İZLEME PROGRAMI DEĞERLENDİRME

1. Basamak: İlk Belirleme İlk belirleme, akranlarının izlediği programı izlemekte, akranlarına ve okul öncesi ortamlara uyum sağlamakta güçlük çeken çocuklara daha fazla yardım etmek ve bazı önlemler alabilmek için öğretmenler tarafından yapılan değerlendirme sürecidir. 6

İlk Belirlemede Öğretmenlerin İzleyeceği Adımlar Nelerdir? Öğretmenler sınıfında bulunan tüm çocukların duygusal-davranışsal, akademik (bilişsel), psikomotor ve dil becerilerine yönelik, formal ve informal değerlendirme araçları kullanarak, çocuklar hakkında bilgi toplayabilir. 7

Bu aşamada öğretmenler değerlendirmeyi yalnızca kendi gözlemlerine dayalı olarak da yapabilir Öğretmenler ilk bilgileri toplama sürecinde, yaptığı gözlem sonuçlarını Programa Dayalı Değerlendirme aracı olarak hazırlanmış kontrol listelerine işaretleme yaparak kayıt altına alabilir. 8

İlk belirleme öğrenci gözlem formu örneği 9

Kontrol listelerini doldururken öğretmenler şu noktalara dikkat etmeli: • Beceri çocuk tarafından bağımsız olarak (yardım almadan) gerçekleştiriliyorsa (+) şeklinde işaretlenmeli. • Beceri çocuk tarafından bağımsız olarak gerçekleştirilmiyorsa (yardım alarak gerçekleştiriliyorsa), (-) şeklinde işaretlenmeli. 10

Öğretmen, beceri çocuk tarafından bağımsız olarak gerçekleştirilmiyorsa, çocuğa beceriyi gerçekleştirmesi için yardım etmelidir. Böylece çocuğun ne kadar destekle o beceriyi gerçekleştirdiğini görülmüş olacaktır. Bu yardımlar; 1. Jest /mimik (J/M) 2. Sözel ipucu (S), 3. İki boyutlu görsel ipucu (R) 4. Model olma (M) 5. Kısmi fiziksel yardım (KF) 6. Tam fiziksel yardım (TF) 11

Performans Değerlendirme Kayıt Formu DEĞERLENDİRİLEN BECERİLER PSİKO-MOTORALAN Amaç 1: Bedensel koordinasyon gerektiren belirli hareketleri yapabilme KAZANIMLAR 1. Sözel yönergelere uygun ısınma hareketleri yapar. 2. Değişik yönlere yuvarlanır. 3. Değişik yönlere doğru uzanır. 4. Sözel yönergelere uygun olarak yürür. 5. Sözel yönergelere uygun olarak koşar. 6. Belirli mesafeyi sürünerek gider. 7. Belirli bir yüksekliğe çıkar. 8. Belirli bir yüksekliğe tırmanır. 9. Tırmanılan yükseklikten uygun şekilde iner. 10. Belli bir yükseklikten atlar. 11. Belli bir engel üzerinden sıçrayarak atlar. 12. Pedal çevirme hareketini yapar. 13. Araç kullanarak koordineli ve ritmik hareketler yapar. 14. Atılan nesneleri yakalar. 15. Nesneleri belli bir mesafedeki hedefe atar. PERFORMANS +/- YARDIM TÜRÜ + + + + MO FY FY 12

Öğretmenler yaptığı bu gözlemler ve işaretlemelere göre sınıfındaki çocuklardan hangilerinin hangi gelişim alanlarında desteğe yardıma gereksinim duyduğunu belirlemeli. Burada göz önünde bulundurmanız gereken nokta her çocuğun farklı olduğu ve kendine özgü bir gelişim hızı olduğudur. Öğretmenler için, gözlemleri sonucunda (-) işareti çoğunlukta olan çocuklar “hedef çocuklardır”. 13

Duygusal-Sosyal Özellikleri Yönünden Akranlarından Farklılık Gösteren Çocuklar Bu çocuklar duygularını ifade etmede, arkadaşları ve öğretmenlerinin duygularını anlamada, kendi duygularını kontrol etmede zorluk çekebilirler. Bazı çocuklar diğerlerine göre çabuk sinirlenebilen, kavga etmeye eğilim gösteren, kurallara uymakta zorlanan, ağlayarak kendilerini ifade etmeye ve öfke nöbeti geçirmeye eğilimi olan çocuklar olabilirler. Bazı çocuklar da bu davranışların aksine içine kapalı, duygularını ifade etmede (üzüntü, sevinç, kızgınlık, öfke) zorluğu olan çocuklar olabilir. 14 Arkadaş edinmede ve edindikleri arkadaşlıkları sürdürmede, farklılıklara karşı hoşgörü göstermede zorlanabilirler.

Bilişsel özellikleri Yönünden Akranlarından Farklılık Gösteren Çocuklar: Dikkatlerini toplamada ve sürdürmede güçlüğü olabilen çocuklardır. Çevresindeki nesnelerin özelliklerini algılamada, eşleştirmede, gruplamada, olaylar arasında bağlantı kurmada, gördüklerini ve yaşadıklarını hatırlamada, bunları oluş sırasına göre aktarmada, büyüklük, renk, yer-yön, şekil, mekan, vb. kavramları öğrenmede, kavramlar arasında ilişki kurmada, ayılar ve sayılarla ilgili basit işlemleri yapmada, neden sonuç ilişkisi kurmada, problem çözmede zorlanabilen ve öğrenme hızları akranlarından yavaş olan çocuklardır. 15

Psikomotor Becerileri Yönünden Akranlarından Farklılık Gösteren Çocuklar: Büyük-küçük kaslarını kullanarak belli güç ve hareketleri yapmada, denge ve el-göz koordinasyonunu gerektiren hareketlerde zorlanan çocuklardır. Ayrıca ince motor hareketlerinde güçlük çeken çocuklar parmaklarını etkili biçimde kullanma, kalem tutma, boyama, yırtma, yapıştırma ve kesme gibi işlerde de güçlükle karşılaşırlar. Bu çocuklar kovalamaca, top oyunları, atlama ve zıplama gerektiren oyunlarda/görevlerde başarılı olamayabilirler. 16

Dil ve Konuşma özellikleri Yönünden Akranlarından Farklılık Gösteren Çocuklar: Çevresinde geçen konuşmaları anlama, konuşulanlara uygun cevap verme ile duygu ve düşüncelerini sözel olarak ifade etmede güçlükleri olan çocuklardır. Bu çocuklar konuşmalarının anlaşılırlığı ve yaşına uygun sözcük dağarcığına sahip olma açısından akranlarının gerisindedirler. 17

2. Basamak: Gönderme Öncesi Süreç Bu basamakta amaç; Öğretmenlerin «Çocuğun Bulunduğu Sınıfa Katılımını Artırmak İçin Neler Yapabilirim» sorusunun yanıtının aranmasıdır. Bu süreç, duygusal-sosyal, bilişsel, dil ve konuşma ile psikomotor becerilerde akranlarından farklı özellikler gösteren ve akranlarının izlediği programı izlemekte güçlük çeken çocukları tanılanmaları için hastanelerin Çocuk Ruh Sağlığı Merkezleri (ÇRSM) ile Rehberlik Araştırma Merkezlerine (RAM) göndermeden önce, sınıfa katılımlarını sağlamak için çeşitli düzenlemelerin/uyarlamaların yapıldığı bir süreçtir. 18

Bu süreçte yapmanız gerekenler, üç basamaktan oluşmaktadır. 1. Bilgi toplama 2. Müdahale programının hazırlanması 3. Müdahale programının uygulanması ve değerlendirilmesi 19

1. Bilgi Toplama: Bu basamakta öncelikle çocuk hakkında bilgi toplanması ve bunları kaydetmek gerekmektedir. a. Çocuğun Sağlık Durumuna İlişkin Bilgi b. Çocuğun Ailesi Hakkında Bilgi c. Çocuğun Önceki Eğitim Geçmişi d. Çocuğun Sınıf İçinde Yaşadığı Güçlükler Hakkında 20

a. Çocuğun Sağlık Durumuna İlişkin Bilgi: Çocuğun doğumdan başlayarak geçirdiği hastalıklar, kazalar ve travmalar ve bunları gidermek için alınan önlemler, süreğen/kronik hastalığının olup olmadığı, ilaç kullanıp kullanmadığı gibi konularda bilgi toplaması gerekmektedir. 21

b. Çocuğun Ailesi Hakkında Bilgi: Çocuğun sınıf içinde sergilediği davranışlarla ev ortamında sergilediği davranışlarla, çocuğa karşı öğretmenlerin verdiği tepkiler ile evde anne-baba ve diğer aile bireylerinin verdiği tepkiler arasında tutarlık olup olmadığının araştırılması gerekmektedir. Bu bilgilerin yanı sıra ailenin çocuğa yeterince zaman ayırıp ayırmadığını, çocuğun gereksinimlerini karşılamak üzere ayrılan zamanın kaliteli bir biçimde geçirilip geçirilmediğini öğrenmek de aileden beklentileri oluşturmada yol gösterici 22 olmaktadır

c. Çocuğun Önceki Eğitim Geçmişi: Eğer çocuk daha önce bir eğitim kurumuna devam etmiş ise çocuğun burada sergilediği performansı, benzeri problemlerin yaşanıp yaşanmadığını, yaşandı ise çözümüne ilişkin alınan önlemler hakkında bilgi edinilmesi çocuğun eğitim programının hazırlaması ve uygulaması sürecine katkı sağlayarak, bu durum çocuğun gelişimini hızlandıracaktır. 23

d. Çocuğun Sınıf İçinde Yaşadığı Güçlükler Hakkında Bilgi Toplama; Bunun için Programa Dayalı Değerlendirme (PDD) yapılabilinir. Öğretmenler, sınıfında izlediği programın psikomotor, sosyal-duygusal, dil ve konuşma, özbakım ve bilişsel alanlarında çocukların neleri yapıp, neleri yapamadığını belirleyebilir. Bu belirleme için program hedeflerine yönelik olarak öğretmenin sınıf içinde yapacağı gözlemler ile çocuğun ürünlerini değerlendirmek çocuklar hakkında önemli bilgiler verecektir. 24

2. Müdahale Programının Hazırlanması: Kaynaştırma sınıfı öğretmeni, yalnızca kaynaştırma öğrencisine/öğrencilerine yönelik öğretim uyarlamaları yapmak yerine, tüm sınıfın yararına olacak öğretim uyarlamaları yapmalıdır. 25

Öğretimsel uyarlamalar, Program hedeflerini, Öğretimsel süreçlerini, Sınıf yönetimini, Sınıf çevresinin düzenlenmesini kapsamalıdır. 26

3. Müdahale Programının Uygulanması ve Değerlendirilmesi: Bu aşamada önemli olan öğretmenin hazırladığı müdahale programını ne kadar süreyle uygulanacağına karar vermesidir. 27

Öğretmenin hazırladığı müdahale programını uygulamak için ayıracağı zamanın ne çocukta hedeflenen davranışların kazandırılmasına yetmeyecek kadar kısa, ne de çocuğun daha yoğun bir yardıma başvurmasını geciktirecek kadar uzun olmamasına dikkat edilmelidir. (Sürenin 3 ile 5 ay arasında değişiklik göstermesi beklenebilir. ) 28

Müdahale programının belirlenen süreyle uygulanmasının sonucunda çocuk izlenmeye devam edilmelidir. Müdahale sonucunda ortaya çıkan gelişme beklenenin altında ise bu durumda çocuk için karar vermek gerekmektedir. Burada unutulmaması gereken nokta, uygulanılan müdahale programının başarısı, çocuğun kendi hızında gelişme göstermesine olan katkısına bakılmalıdır. 29

Bu gelişmenin ne kadar olması gerektiğine ilişkin bir ölçüt vermek mümkün değildir. Çocuğun gelişim düzeyi, sınıftaki çocuk sayısı, sizin çocuğa ayırılan zaman, aile katılımı bu gelişmeyi belirleyen değişkenlerdir. Çocuğun öğretmeni bu kararı vermek durumundadır. Bu karar verme sürecinde aileye bilgi verip, onların desteğini istemekte ve onların beklentilerini karşılamaya çalışmakta yarar vardır. 30

Tüm bu bilgiler ışığında hazırlanan müdahale programında yer alan hedeflere ulaşmada çocuğun gösterdiği gelişme yeterli değilse iki türlü karar verebilir: 1. Öğretmen, aile görüşüp müdahale programını yeniden düzenleyip müdahale programına devam edebilir. 2. Çocuğu tanılanması ve ayrıntılı değerlendirme için önce devlet yada bir üniversite hastanelerine ve daha sonra da bağlı bulunulan RAM'a gönderilmesi için yönlendirilebilir. 31

3. Basamak: Gönderme Süreci Gönderme süreci, gönderme öncesi süreçte özel gereksinimli olarak belirlenen çocuklara yönelik uygulanan müdahale programının etkili olmadığı durumlarda başlatılan bir süreçtir. Gönderme sürecinin temel amacı, çocuğun özel eğitim hizmetleri için uygun olup olmadığına karar vermektir. 32

Öğretmenlerin çocuk hakkında sahip olduğu bilgileri içeren gönderme raporunu, çocuğu önce tıbbi tanı için ardından da eğitsel değerlendirme için RAM'a göndermeden önce hazırlanması gerekmektedir. 33

Gönderme raporunda aşağıdaki bilgiler bulunmalıdır: • Öğretmenin öğrenci hakkında sahip olduğu endişelerin betimlenmesi (çocuğun mevcut programı izleyemediği alanların ya da çocuğun akranlarından farklılıklarının tanımlanması) • Problemlerin/güçlüklerin ne zaman (gün ve zaman), nerede (Örneğin; bahçede ya da sınıfta) ve hangi etkinlik sırasında (Örneğin, küçük grup çalışmasında ya da işbirliği etkinliklerinde) ortaya çıktığının yazılı açıklaması, 34

• Öğretmenin yaptığı uyarlamalar, kullandığı stratejiler ve problemi çözmek için uyguladığı müdahalelerin sonuçlarının yazılı kaydı, • Müdahale programının oluşturulmasına yardım eden, uygulayan ve/veya müdahale planını izleyen, bireylerin (Örneğin, okuldaki uzman personel, yardımcı öğretmen, aile ve akran) isimleri, • Başarıyla uygulanan ve başarısız olan müdahalelerin neler olduğunun yazılı açıklaması. 35

Çocuğun ayrıntılı değerlendirme için hastaneler ile RAM'a gönderildiği bu aşamada ailenin onayı alınmalı, sürece ilişkin tüm bilgiler aile paylaşılmalıdır. Gönderme raporunda çocuk hakkında verilen bilgilerin tanımlayıcı olması, gözlenebilir ve ölçülebilir olması çocuğun performansını kestirmede yararlı olacaktır. 36

4. Basamak: Ayrıntılı Değerlendirme Süreci Ayrıntılı değerlendirme süreci RAM‘larda oluşturulan bir ekip tarafından gerçekleştirilir Ailenin de içinde bulunduğu ekip üyeleri, öğrenciyi kendi uzmanlık alanlarında çok yönlü olarak değerlendirir. Çocuğun öğretmenleri de bu ekibin bir üyesidir ve verilen karara şimdiye kadar topladığı bilgiler, yaptığı müdahaleler / uyarlamalar ve sonuçları hakkında bilgi vererek katılmak durumundadır. 37

5. Basamak: Özel Eğitim Hizmetleri İçin Uygunluğuna Karar Verme Çocuğun RAM tarafından yapılan değerlendirmede iki soruya yanıt bulunmaya çalışılır. 1. Hastaneler tarafından tanılanmış yetersizlik durumu çocuğun eğitsel performansını olumsuz etkiliyor mu? 2. Belirlenen yetersizliğin çocuğun öğrenmesi üzerindeki olumsuz etkileri basit düzenleme ve uyarlamalarla ortadan kaldırılabilir mi? 38

Çocuğun hastane ve RAM tarafından yapılan ayrıntılı değerlendirme sonucunda üç karar verilebilir. Bunlardan ilki, çocuk normal öğrenci olarak tekrar normal sınıfında eğitime devam edebilir, İkincisi, kaynaştırma öğrencisi olarak tekrar normal sınıfında eğitime devam edebilir, Üçüncüsü de, çocuğun belli bir engel grubuna yönelik açılmış olan özel alt sınıfa veya özel eğitim okuluna devam edebilir. 39

Eğer RAM da yapılan değerlendirme sonucunda çocuğun kaynaştırma ya da ayrı okula yerleştirme kararı verirse, aynı zamanda çocuk için Bireyselleştirilmiş Eğitim Programının (BEP) hazırlanması gündeme gelir. İlk belirleme sürecinden başlayarak, tanılama amacıyla gerçekleştirilen değerlendirme süreçlerinde elde edilen bilgiler hazırlanacak BEP’in genel çerçevesinin belirlenmesinde kullanılır. 40

6. Basamak: Bireyselleştirilmiş Eğitim Programının (BEP) Hazırlanması RAM’ da tanı almış ve kaynaştırma kararı verilmiş çocuk için eğitimi hangi amaçlar çerçevesinde, hangi yöntem ve materyallerle ve ne kadar süreyle gerçekleştireceği planlanmalıdır, yani çocuk için Bireyselleşirilmiş Eğitim Programı (BEP) hazırlamalıdır. 41

7. Basamak: Değerlendirme BEP'in değişen gereksinimlere göre düzenlenebilmesi, izleme ve değerlendirme sürecinin işletilmesi ile mümkündür, izleme ve değerlendirme, BEP sürecinin en önemli basamağıdır. 42

İyi bir izleme ve değerlendirme süreci ile çok iyi hazırlanmamış olan bir BEP bile çocuğu tüm yönleriyle içeren bir BEP halini alabilir. BEP bir akademik yıl için hazırlanır ve en az yılda bir kez değerlendirilir. Yapılan değerlendirmede belirlenen hedeflere ulaşılıp ulaşılmadığı ve uygulayıcıların sorumluluklarını yerine getirip getirmedikleri belirlenmeye çalışılır. 43

Kaynakça Kargın, T. , (2013) «Okul Öncesinde Kaynaştırma: Okul Öncesinde Performans Değerlendirme ve Bireyselleştirilmiş Eğitim Planlarının Hazırlanması» (Editör: SUCUOĞLU, B. , BAKKALOĞLU, H. ) Ankara, KÖK Yayıncılık 44