Integracja sensomotoryczna Integracja sensoryczna to proces w ktrym

Integracja sensomotoryczna

Integracja sensoryczna to, proces, w którym następuje organizacja wrażeń dostarczanych do organizmu, aby mogły być wykorzystane w celowym działaniu, czyli w reakcji adaptacyjnej. U podstaw rozwoju integracji zmysłowej leżą trzy najważniejsze dojrzewające, podstawowe układy zmysłów: (wg Ayres) dotykowy, proprioceptywny przedsionkowy. To one stanowią bazę, która wraz z rozwojem i integracją odruchów, nadaje kształt rozwojowi dziecka.

Układ dotykowy Zmysł dotyku ma wpływ na: • poznawanie swojego ciała • wczesne poznawanie przedmiotów • rozpoznawanie przedmiotów bez pomocy wzroku • różnicowanie bodźców dotykowych • rozwój emocjonalny • Układ dotykowy ma receptory umiejscowione w skórze i na jej powierzchni, odbierające wrażenia lekkiego i głębokiego dotyku nacisku, ciepła, zimna i bólu.

Propriocepcja • • Odpowiada za: poczucie cielesnej obecności ciała, odczuwanie ciężaru ciała i poszczególnych jego części w przestrzeni; wytwarzanie odruchów prostowania i równowagi, które służą prawidłowej motoryce przyczyniają się do przeciwdziałania sile grawitacji; poruszanie poszczególnymi częściami ciała bez kontroli wzroku swobodne wykonywanie ruchów precyzyjnych percepcję kształtów drobnych przedmiotów percepcję położenia narządów jamy ustnej podczas mówienia tworzenie somatognozji tworzenie lateralizacji • Propriocepcja to odbiór wrażeń płynących z mięśni i ścięgien, informujących mózg o położeniu ciała, jego poszczególnych części oraz o tym, czy i jakie ruchy wykonuje.

Układ przedsionkowy Odpowiada za; • kontrolowanie ruchów związanych z przyśpieszeniami liniowymi i kątowymi działającymi na organizm człowieka • orientację położenia ciała w stosunku do powierzchni ziemi • informowanie OUN o położeniu głowy w relacji do szyi i reszty ciała oraz otaczającej przestrzeni • podtrzymywanie prawidłowego napięcia mięśniowego • wyzwalanie odruchów niezbędnych do utrzymania pozycji ciała w spoczynku • wyzwalanie odruchów ocznych i koordynacji pracy obu oczu • utrzymanie stałego pola widzenia w czasie ruchów głowy • zabezpieczenie prawidłowej organizacji wokół środkowej linii ciała • poczucie bezpieczeństwa grawitacyjnego • ma wpływ na rozwój mowy • ma wpływ na autonomiczny układ nerwowy ( przewód pokarmowy, odruch wymiotny) • Układ przedsionkowy ( inaczej zmysł równowagi ) ma receptory w uchu wewnętrznym, reaguje na siłę grawitacji, ruch linearny i obrotowy oraz przyśpieszenie.

Odbiór wrażeń dotykowych i proprioceptywnych ma podstawowe znaczenie dla rozwoju percepcji schematu ciała. Wpływa więc na funkcje motoryczne: koordynację ruchów, sprawność manualną i lateralizacje, planowanie sekwencji ruchów, co z kolei znajduje odzwierciedlenie w rozwoju samoobsługi, przyswajaniu technik rysowania i pisania, w posługiwaniu się narzędziami.

Koncepcja sekwencyjności rozwoju • W oparciu o teorię z zakresu neurofizjologii i psychologii rozwojowej Ayres opracowała hipotetyczny model przebiegu integracji zmysłowej i opisała cztery stadia rozwoju tego procesu.

Pierwsze stadium • Zaczyna się w życiu płodowym i trwa przez pierwsze dwa miesiące życia dziecka. Na tym poziomie następuje integracja bodźców błędnikowych i proprioceptywnych, która umożliwia niemowlęciu koordynację ruchów gałek ocznych, utrzymanie postawy, napięcia mięśniowego, równowagi i poczucia pewności w stosunku do sił grawitacji. Napięcie mięśni w poszczególnych częściach ciała jak i wokół stawów (kokontrakcja) oraz umiejętność precyzyjnych jego zmian jest podstawą dla wykonywania wszystkich ruchów. Jest to szczególnie ważne w rozwoju precyzyjnych ruchów ręki. Zaburzenia powstałe na tym poziomie integracji prowadzić mogą w późniejszych latach do trudności w podążaniu wzrokiem wzdłuż linii druku, co powoduje, że czytanie i pisanie staje się wyczerpującym zadaniem. Oprócz tego słabiej rozwijają się reakcje posturalne: przewracanie się z brzucha na plecy, pełzanie, stanie i chodzenie. Upośledzenie reakcji odruchowych postawy prowadzi do powstawania sztywności i braku płynności ruchu – ruchy są niezgrabne i nieregularne.

Dziecko może mieć trudność z utrzymaniem równowagi podczas chodzenia po nierównym podłożu, jak również podczas siedzenia na krześle w czasie pisania. Bodźce dotykowe docierające w tym czasie między innymi podczas ssania, jedzenia czy przyjemnego dotyku budują podstawę rozwoju emocjonalnego jaką jest więź z matką. Z ciała płyną pierwsze wrażenia czucia siebie, swojej fizycznej cielesności. Skóra jako granica siebie odbiera doświadczenia czuciowe, które stają się źródłem rozwoju emocjonalnego, poczucia bezpieczeństwa, a co za tym idzie rozwoju osobowości. Integracja bodźców dotykowych, proprioceptywnych i przedsionkowych wpływa w tym momencie na rozwój funkcji ssania, połykania, i dalszego kształtowania się dojrzałości pokarmowej. W konsekwencji zaś przyczynia się do kształtowania sprawności narządów biorących udział w mówieniu (język, wargi, mięśnie okrężne ust, policzków).

Drugie stadium • Trwa do końca pierwszego roku (szczególnie ważny jest drugi i trzeci kwartał życia) następuje łączenie bodźców pochodzących z układu przedsionkowego z receptorów czucia głębokiego oraz układu dotykowego. Dzięki prawidłowej integracji informacji płynących z wyżej wymienionych układów tworzy się: percepcja własnego ciała, koordynacja stron ciała, praksja (planowanie motoryczne). Tworzona w mózgu mapa ciała zawiera informacje o każdej jego części, o relacjach między nimi oraz o ruchach możliwych przez nie do wykonania. Jeśli mapa ciała jest nieprecyzyjna, niemożliwe jest planowanie pewnych typów ruchu i uwidaczniają się kłopoty z wykonywaniem działań wymagających współpracy dwóch rąk. Wręcz niemożliwa jest manipulacja zabawkami, wykonywanie takich czynności jak: zapinanie guzików czy wiązanie sznurowadeł. Prawidłowy rozwój schematu ciała jest warunkiem właściwego rozwoju czynności ruchowych, w tym również mowy i sprawności rąk. Podstawą dla rozwoju schematu ciała jest czucie linii środkowej ciała.

Osiągnięcie tej umiejętności manifestuje się możliwością łączenia rąk w linii środkowej nad własną klatką piersiową. Umiejętność ta pojawia się koło 4 miesiąca życia, a zaraz potem dziecko rozpoczyna próby chwytania przedmiotu. Rozwój somatognozji wiąże się z rozwojem praksji (planowania motorycznego). Dysfunkcje w odbiorze i scalaniu wrażeń zmysłowych na tym etapie mogą objawiać się u dzieci w późniejszym okresie syndromem dyspraksji. Głównymi objawami mogą być wówczas: niezgrabność ruchowa, problemy z samoobsługą (opanowaniem ubierania, rozbierania, zapinania guzików, wiązania sznurowadeł itd. ), z wykonywaniem precyzyjnych czynności manualnych w zabawach klockami, rysowaniu czy później w nauce pisania. Dzieci mogą sprawiać wrażenie chaotycznych w działaniu, źle skupiających uwagę. Bardzo wolno uczą się nowych umiejętności.

Trzecie stadium • Kształtuje się od około czwartego kwartału życia przez okres przedszkolny. Na tym poziomie następuje integracja bodźców pochodzących z układu przedsionkowego, czuciowego proprioceptywnego, oraz wzrokowego i słuchowego stanowiąca o rozwoju percepcji wzrokowej, słuchowej, a dziecięca aktywność jest coraz bardziej celowa, rozwijają się zdolności manipulacyjne. W rozwoju aktywności celowej ważną rolę odgrywają: odczuwanie ułożenia ciała, koordynacja wzrokowo-ruchowa, używanie mowy i jej rozumienie. Koordynacja oko-ręka jest prawidłowa w momencie, gdy informacje pochodzące z układu przedsionkowego, czuciowego, proprioceptywnego i wzrokowego są ze sobą integrowane. Dobra koordynacja wzrokowa oznacza, że ręce i palce zmierzają dokładnie do miejsca wskazanego przez oczy, które „mówią” mózgowi gdzie ręce mają „iść”.

Oprócz zintegrowanych informacji płynących z oczu i rąk, mózg do celowej pracy potrzebuje informacji z receptorów grawitacji, receptorów mięśni i skóry. Integracja bodźców wzrokowych z bodźcami słuchowymi, przedsionkowymi, proprioceptywnymi i dotykowymi umożliwia dziecku wykonywanie takich czynności jak: nakładanie kurtki, budowanie z klocków, malowanie, rysowanie. Dopływu wrażeń z bazowych systemów sensorycznych wymaga także artykulacja. Dzieci z zakłóceniami w obrębie systemu przedsionkowego rozwijają mowę z pewnym opóźnieniem. Dysfunkcje integracji sensorycznej nie pozwalają na czucie języka w ustach, przez co mowa jest niewyraźna.

Stadium czwarte Rozwija się w okresie przedszkolnym, a nawet w początkowym okresie wczesnoszkolnym, to efekt końcowych procesów przetwarzania bodźców zmysłowych, występujących na poprzednich trzech poziomach. Układ nerwowy funkcjonujący jako całość, na tym etapie dokonuje specjalizacji jednej z półkul mózgu. Aby mogło do tego dojść obie półkule muszą współpracować ze sobą. Komunikacja między półkulowa decyduje również o lateralizacji czynności ciała. Proces lateralizacji zaczyna się ok. 6 miesiąca życia dziecka, a powinien zakończyć się ok. 6 roku życia dziecka. Zaburzenia lateralizacji przejawiają się deficytami w zakresie obustronnej koordynacji ruchowej, przekraczania linii środkowej ciała oraz skrzyżowanej lateralizacji. Dysfunkcje w przekraczaniu środkowej linii ciała mogą dotyczyć również ruchów gałek ocznych.

Jeśli ruch nie jest płynny, są drgnięcia, gubienie śledzonego przedmiotu, to dziecko może mieć trudności w rysowaniu, pisaniu, układaniu z części, liczeniu ( np. będzie pomijało elementy, litery, cyfry ). Zaburzenia w procesie lateralizacji będą miały wpływ na funkcjonowanie dziecka w szkole i w życiu codziennym. Najczęściej spotykane trudności to: • trudności w nauce czytania ( dzieci gubią litery, słowa, mylą linię w której czytały) • trudności w pisaniu, szczególnie przy przepisywaniu z tablicy ( gubią linię, litery lub całe wyrazy i zdania ) • trudności z pisaniem liter podobnych kształtach, • trudności z różnicowaniem prawa- lewa • obniżony poziom graficzny pisma

• Niezakłócony rozwój procesów integracji zmysłowej jest podstawą prawidłowego uczenia się i zachowania. Integralność układu nerwowego to działanie prawidłowe ośrodków podkorowych, w których zachodzą podstawowe procesy integrowana bodźców zmysłowych. • Osiągnięcie umiejętności z pierwszego stadium warunkuje rozwijanie sprawności z poziomu następnego. Tym, samym skomplikowane procesy percepcji wzrokowej, słuchowej, pamięci, uwagi, mowy, umiejętności pisania i czytania będą zależne od integracji podstawowych systemów zmysłowych: dotykowego, proprioceptywnego, przedsionkowego, wzrokowego i słuchowego. • Reasumując: jeśli występują zaburzenia w odbiorze i integrowaniu bodźców zmysłowych to będą pojawiać się dysfunkcje w rozwoju poznawczym, motorycznym oraz zachowaniu dziecka.

UKŁAD PRZEDSIONKOWY

• Według SI, układ przedsionkowy stanowi ramy, bazę, do stymulacji innych zmysłów • Już w 5 -tym tygodniu ciąży następuje różnicowanie narządu słuchu i układu przedsionkowego. • W 7 tygodniu tworzą się kanały półkoliste, a pomiędzy 7 a 14 tygodniem komórki rzęskowe łączą się z komórkami nerwu przedsionkowego. • Pierwotne nerwy przedsionkowe rosną w kierunku pnia mózgu

• Nerw przedsionkowy mielinizuje się jako pierwszy, począwszy od ostatniego tygodnia pierwszego trymestru. • W 5 -tym miesiącu jest dojrzały i zapewnia płodowi poczucie kierunku i orientację w środowisku macicy. • 9 tydzień ciąży – reakcja na stymulację ruchową • 12 tydzień – bezwiedna ruchy gałki ocznej za ruchem głowy • 8 miesiąc-reakcja MORO na zmianę pozycji ciała kobiety ciężarnej

• Kanały wypełnione endolimfą ułożone są w 3 płaszczyznach, co zapewnia wykrywanie każdego ruchu obrotowego. • Woreczek zapewnia percepcję ruchu liniowego z jednej strony na drugą oraz z góry na dół. • Łagiewka rejestruje zmiany pozycji głowy. • Naturalny ruch ciała kobiety w ciąży daje płodowi odczucie ruchu i poczucie własnego ciała, zapewnia dopływ bodźców do tworzącego się mózgu. • Po porodzie nadal intensywnie stymuluje mózg, współpracuje z układami sensorycznymi wzrokowym, słuchowym, dotykowym, z odruchami niemowlęcymi i odruchami postawy

Symptomy zaburzeń: • pośladkowe ułożenie płodu • opóźnienia w kontroli ruchów • opóźnienia w etapach rozwojowych • wydłużony czas nauki jazdy na rowerze, wchodzenia i schodzenia ze schodów • zaburzenia kontroli postawy, równowagi, somatognozji • zaburzenia napięcia mięśniowego • podpieranie głowy • zaburzenia orientacji przestrzennej • trudności w czytaniu/ wodzenie oczami, śledzenie tekstu;

• matematyka/geometria; • pisanie/odwracanie liter b, d, p • posługiwanie się zegarem • zaburzona koordynacja wzrokowo-ruchowa • trudności przy przepisywaniu z tablicy • brak wyraźnej dominacji rak/mała zręczność obu rąk • mylenie stron • zaburzenia mowy • opóźnienie rozwoju małej i dużej motoryki • niechęć do gier zespołowych i sportu • trudności w łapaniu piłki, pchaniu, ciągnięciu

• niepewność grawitacyjna, nietolerancja ruchu, przewrotów do tylu i w przód • trudność z uniesieniem rak, nóg i głowy w leżeniu na brzuchu • unikanie zabaw na placu zabaw/ karuzele, zjeżdżalnie, zeskakiwanie, odrywanie stóp od podłoża, itp. • potykanie się, strach przed upadkiem • niechęć do wspinania się, ostrych zakrętów, jazdy windą • choroba lokomocyjna po okresie dojrzewania • ospałość, zmęczenie • niska odporność na stres • brak akceptacji siebie, zaburzenia emocjonalne

PROPRIOCEPCJA • Budowanie świadomości ciała • Planowanie i kontrolowanie ruchu • Stabilizacja ciała • Stabilność emocjonalna

DOTYK Doświadczenia płynące z dotyku modelują nasze postrzeganie świata i budują nasze relacje z otoczeniem. Człowiek jest istotą społeczną, więc kontakt z otoczeniem i pełne w nim uczestnictwo jest formą nagrody. Składają się na niego możliwości: • aktywnego słuchania, • komunikacja słowna i pisemna, • kontakt wzrokowy i dotykowy. Pisanie, to koordynacja ręce- oczy-uszy- myśli. Czytanie, to widzenie, synteza informacji wzrokowych i myślenie, zapamiętanie, kojarzenie.

• Droga somatosensoryczna przewodzi bodźce działające na receptory skórne. • Odwzorowanie części ciała w korze jest wprost proporcjonalne do ilości receptorów skórnych i naprzemienne czyli lewa część ciała ma swoją projekcję w prawej części kory.

Wielkości poszczególnych części ciała wskazują na obszar kory mózgowej odpowiedzialnej za czucie i ruch (wg. teorii W. Penfielda)

Percepcja tylko w części wynika z pobudzenia układów sensorycznych. Mózg interpretuje bodźce w świetle posiadanej wiedzy i komponuje informacje w harmonijną całość. Doznania ruchu, dźwięku, dotyku są psychicznymi konstrukcjami w mózgu i pozostają nacechowane jego wewnętrzną organizacją i przeszłymi doświadczeniami. Jest to więc bardziej tworzenie i interpretacja niż odtwarzanie

Pierwsze ruchy ustalają nasze związki z grawitacją, poczuciem równowagi, stabilności i zaczynają się od centrum ciała (mięśnie tułowia, posturalne). Mózg uczy się utrzymywać równowagę, co pozwala odciążyć wzrok. Wówczas oczy mogą patrzeć twórczo i swobodnie, niezależnie od grawitacji. Tworzenie map ruchowych to umiejętność odtwarzania aktywności ruchowej zgodnie z wcześniej ukształtowanymi wzorcami ruchowymi. Ten proces współpracuje ze zmysłem wzroku.

DOTYK Neuromatryca Odczuwanie i świadomość ciała u ludzi, którzy urodzili się bez kończyn wskazuje na istnienie sieci neuronalnej uczestniczącej w postrzeganiu ciała, która jest trwale wbudowana w mózg i odpowiada na bodźce czuciowe, ale też stale wytwarza charakterystyczny wzorzec impulsów oznaczających, że nasze ciało jest całością i jednoznacznie należy do nas samych. Jest to nazwane „podpisem neuronalnym”

WZROK • W obszarze widzenia w mózgu neurobiolodzy wyróżniaj dwie fazy. Jedna dana od natury, polegająca na ustaleniu prawidłowego ogólnego, bazowego schematu. Druga zależy od środowiska i doświadczenia indywidualnego dziecka. • Widzenie peryferyjne związane jest z pracą niższych ośrodków mózgu i pojawia się przed umiejętnością koncentracji wzroku na przedmiocie co jest funkcją ośrodków wyższych. • Ruch ciała pomaga oczom szerzej widzieć i eksplorować przestrzeń.

SŁUCH • Słuch jest zmysłem gotowym do pracy już w chwili narodzin i rozwija się aż do wieku szkolnego. • U noworodka to jedno z pierwszych narzędzi do eksploracji otoczenia, jego identyfikacji, kontroli środowiska fizycznego • Wczesne doświadczenia w słuchaniu muzyki i mowy mają bardzo istotny wpływ na kształtowanie się wielu innych wyższych czynności mózgu m. in. emocji, języka, funkcji poznawczych. • Podobnie jak w przypadku wzroku ogólny plan jest dany od natury, jednak doświadczenie i środowisko wpływają na jego rozwój.

• Leki, infekcje, urazy okołoporodowe mogą mieć wpływ hamujący lub uszkodzić narząd słuchu a częste zapalenia ucha środkowego mogą być przyczyną trudności w różnicowaniu dźwięków w otoczeniu, co jest zdolnością obu uszu. • Plastyczność słuchu utrzymuje się z tendencją spadkową do okresu początkowych klas szkoły podstawowej