Zaburzenia integracji sensorycznej strategie dziaania nauczyciela w pracy

Zaburzenia integracji sensorycznej – strategie działania nauczyciela w pracy z dzieckiem

J. Ayres – twórczyni metody integracji sensorycznej (SI) Twórczynią teorii integracji sensorycznej jest dr Jean Ayres (1920– 1989), psycholog, terapeuta i pracownik naukowy Uniwersytetu Kalifornijskiego w USA. W latach 60 -tych XX wieku badaczka sformułowała hipotezy wskazujące na związki procesów integracji sensorycznej z procesami uczenia się.

„Integracja sensoryczna to proces, w którym mózg informacje ze zmysłów przyjmuje, przesiewa i eliminuje, rozpoznaje, interpretuje oraz integruje z już posiadanymi, aby następnie odpowiedzieć właściwą reakcją ruchową, działaniem, czyli „zastosować je do użytku”. Definicja wg Jean Ayres Integracja sensoryczna to zdolność dziecka do odczuwania, rozpoznawania i rozumienia oraz porządkowania informacji przekazywanych przez zmysły ze świata zewnętrznego i własnego organizmu.

Integracja sensoryczna

Integracja sensoryczna SI (z ang. „Sensory Integration”) Układ nerwowy człowieka odbiera informacje z receptorów wszystkich zmysłów: Zmysły zewnętrzne: Wzrokowe Słuchowe Węchowe Smakowe Zmysły wewnętrzne: Dotykowe (czucie powierzchniowe) Proprioceptywne (czucie głębokie) Przedsionkowe (zmysł równowagi, odbierający ruch)

Proces integracji sensorycznej Zaczyna się i rozwija od pierwszych tygodni życia płodowego do 7 -8 roku życia; najintensywniej pomiędzy 3 rokiem życia a pierwszymi klasami szkoły podstawowej. Z rozwojem integracji sensorycznej wiąże się całokształt funkcjonowania człowieka. Podstawowe znaczenie dla rozwoju integracji zmysłowej ma funkcjonowanie trzech układów odbierających i analizujących informacje związane z ciałem, są to: układ przedsionkowy, układ proprioceptywny, układ dotykowy.

Proces integracji sensorycznej Układ przedsionkowy – zmysł równowagi, wpływa na: • bezpieczeństwo grawitacyjne • ruch i równowagę • napięcie mięśniowe • obustronną koordynację • przetwarzanie słuchowo-językowe • przetwarzanie wzrokowo-przestrzenne • planowanie ruchu • poczucie bezpieczeństwa emocjonalnego

Proces integracji sensorycznej Układ dotykowy – zawiera receptory dotyku, uścisku, faktury, ciepła, zimna, bólu i ruchu włosków na skórze. Wpływa na: • świadomość ciała • praksję • język • uczenie się szkolne • bezpieczeństwo emocjonalne • umiejętności społeczne

Proces integracji sensorycznej Układ proprioceptywny – wpływa na: • świadomość ciała • kontrolę i planowanie ruchu • stopniowanie ruchu • stabilizację posturalną • poczucie bezpieczeństwa emocjonalnego

Zaburzenia integracji sensorycznej „Zaburzenie przetwarzania sensorycznego to trudność w sposobie odbierania, organizowania i wykorzystywania przez mózg informacji sensorycznej, w wyniku czego codzienne interakcje z otoczeniem danej osoby są nieefektywne. Stymulacja sensoryczna może wywołać trudności w ruchu, emocjach, uwadze lub reakcjach adaptacyjnych” Kranowitz

Zaburzenia integracji sensorycznej Aby w porę zauważyć nieprawidłowości w rozwoju integracji sensorycznej należy wnikliwie obserwować aktywność ruchową dziecka, rozwój mowy, skupienie uwagi, reakcje na bodźce, koordynację ruchową, itp. Zaburzenia integracji sensorycznej mają wpływ na: Ø uczenie się, Ø samodzielność, Ø rozwój społeczny Ø funkcjonowanie w grupie/klasie

Formy zaburzeń integracji sensorycznej Nadwrażliwość sensoryczna – polega na odczuwaniu wszystkich zmysłowych doznań z dużą intensywnością oraz unikaniu wrażeń sensorycznych (dziecko przestymulowane) Podwrażliwość sensoryczna – polega na poszukiwaniu wrażeń zmysłowych (dziecko niedostymulowane) Warto poznać reakcje poszczególnych uczniów na wrażenia odbierane różnymi zmysłami. Polecam wypełnienie kwestionariusza sensomotorycznego i sprawdzenie, czy warto udać się z dzieckiem na diagnozę. http: //www. integra. zgora. pl/kis

Wybrane objawy zaburzeń u dzieci w wieku przedszkolnym • Potyka się, obija o przedmioty, ma słabą równowagę, jest niezgrabne ruchowo • Jest nadwrażliwe na hałas (często zatyka uszy, samo hałasuje – mruczy, śpiewa pod nosem), nadwrażliwe na pewne zapachy, • Nie lubi pewnych typów ubrań, narzeka na metki, • Jest nadmiernie aktywne, lub też jest letargiczne, ospałe • Ma trudności z opanowaniem lub unika czynności takich jak: zapinanie ubrań, zdejmowanie butów, wiązanie butów, rysowanie, wycinanie • Szybko przechodzi od płaczu do śmiechu, ma nagłe wybuchy złości • Opóźnienia w rozwoju mowy, kłopoty z artykulacją, • Dziecko ma trudności ze zrozumieniem poleceń • Dziecku trudno skupić się na jednej czynności

Wybrane objawy zaburzeń u dzieci w wieku szkolnym Dziecko: • Nie może usiedzieć w miejscu, jest wciąż w ruchu, wierci się w ławce, wstaje podczas lekcji lub też jest ospałe, • Ma trudności z czytaniem zwłaszcza na głos • Ma kłopoty z pisaniem, pisze wolno, nie mieści się w liniach, nieprawidłowo trzyma długopis • Wolno wykonuje zadania, jest prawie zawsze ostatnie • Przyjmuje nieprawidłową postawę w ławce • Myli słowa dźwiękowo podobne • Ma trudności z koncentracją uwagi

Dysfunkcje integracji sensorycznej Występują u osób z trudnościami w uczeniu się: - z dysleksją, - z ADHD, autyzmem, w tym z Zespołem Aspergera, - innymi opóźnieniami rozwojowymi. U dzieci, u których nie stwierdza się znaczących lub diagnozowalnych problemów: - dzieci nazywane jako niegrzeczne, - przeszkadzające, - zaczepiające się o własne nogi, - nie pamiętające kolejności wykonywania czynności, - zaczepiające rówieśników, - mające problemy emocjonalne lub w kontaktach społecznych, Nie ma jednego obrazu typowego dla dziecka z zaburzeniami integracji sensorycznej

Dieta sensoryczna Polega na ograniczaniu lub zintensyfikowaniu określonych bodźców w kontakcie z poszczególnymi dziećmi/uczniami

Strategie działania nauczyciela w pracy z dzieckiem Stworzenie sensorycznego profilu całej klasy i każdego dziecka z osobna Po takiej analizie nauczyciel będzie mógł stworzyć dzieciom lepsze środowisko i dostarczyć odpowiednią porcję wrażeń tym dzieciom/uczniom, którzy potrzebują stymulacji sensorycznej. (Zbigniew Przyrowski Integracja sensoryczna. Wprowadzenie do teorii, diagnozy i terapii)

Strategie działania nauczyciela w pracy z dzieckiem Zredukowanie nadmiaru bodźców zmysłowych w klasie, czyli potencjalnych dystraktorów, które mogą wpływać na dzieci dezorganizująco. Dotykowe – pozwólmy uczniowi siedzieć w pierwszym rzędzie lub w rogu sali. Podczas zajęć ruchowych i wycieczek zadbajmy z kolei o to, by miało odpowiednio dużo przestrzeni. Wzrokowe – należy zadbać o porządek w sali. Słuchowe – dzieci nadwrażliwe słuchowo powinny siedzieć z dala od okna, drzwi, hałasującego akwarium. Podnoszenie głosu podczas mówienia do dziecka nadwrażliwego słuchowo wcale nie sprawi, że zacznie ono uważniej słuchać. Lepiej mówić normalnym tonem głosu, patrzeć uczniowi w oczy.

Strategie działania nauczyciela w pracy z dzieckiem Ważne! Nieskuteczne jest zwracanie uwagi dzieciom lub przerywanie czynności, zaspokajających specyficzne potrzeby sensoryczne Ø Dostarczanie odpowiedniej ilości ruchu Ø Organizowanie zajęć w sposób, który angażuje kilka zmysłów jednocześnie Ø Współpraca z rodzicami dziecka Ø Zaplanowanie działań z dzieckiem na podstawie diagnozy dokonanej przez terapeutę SI Ø

Zabawy rozwijające zmysł dotykowy Ø Ø Ø Ø Ø Szczotkowanie różnymi materiałami Dotykanie, pocieranie różnymi materiałami/ fakturami Zabawy w materiale sypkim (poszukiwanie skarbów) Dotykowe pudełko (odgadywanie przez dotykanie, bez udziału wzroku) Malowanie palcami Zabawy ciastoliną, plasteliną, gliną, itp. Domino dotykowe Pisanie po plecach Masażyki (idą słonie po betonie…) Praca z materiałem o różnorodnej fakturze (pianka do golenia, pieniący płyn do kąpieli, krem do rąk, wilgotny piasek, błoto itp. )

Zabawy rozwijające zmysł dotykowy Ø Dotykowy tor przeszkód - chodzenie, przeskakiwanie, podskakiwanie - Turlanie po podłodze lub czołganie po szlaku - chodzenie bardzo cicho, nawet po szeleszczących materiałach - chodzenie z zamkniętymi oczami Ø Przebieranki (przebieranie, oglądanie w lustrze, odgrywanie ról) Ø Wykorzystanie materiału przyrodniczego (np. przyrodnicza bransoletka lub paleta)

Zabawy rozwijające zmysł przedsionkowy Ø Siedzenie na piłce - słuchanie bajek, - śpiewanie piosenek z pokazywaniem (głowa, ramiona…) - podrzucanie i łapanie woreczków - odrabianie lekcji (także podczas zajęć) Ø Ø Ø Ø Kołyski na plecach, na brzuchu Turlanie Kołysanie i obroty w siadzie „Otrzepywanie pieska” (na czworakach – po kolei ruszamy każdą „łapką” Przyjmowanie i utrzymywanie pozycji „bocian”, jaskółka” „Orły na śniegu” Kołysanie w kocu Bujanie (koń/fotel na biegunach )

Zabawy rozwijające zmysł przedsionkowy Ø Chodzenie po murku, równoważni, ruchomych ścieżkach Ø Huśtanie na platformach, huśtawkach, linach, w hamaku, w kocu, fotelu bujanym, itp. (plus układanki, łapanie, rzuty, kopanie, masaż, ściskanie piłeczek, itp. ) Ø Kręcenie na karuzeli, ciuciubabka Ø Skakanie na trampolinie, materacu (gra w klasy, gumę, skoki na skakance) Ø Turlanie po materacu, z górki, w beczce, w kocu Ø Jazda na hulajnodze, deskorolce, rolkach, rowerze

Zabawy rozwijające zmysł przedsionkowy Zabawy rozwijające dużą motorykę • Stanie na jednej nodze • Przeskakiwanie z nogi na nogę • Skakanie obunóż do przodu, obunóż do tyłu, po wyznaczonych polach skakanie na jednej nodze • Czworakowanie naprzemienne • Lajkonik – skoki naprzemienne • Pajace • Skoki żabki Wykorzystanie dysków sensorycznych • Poruszania się w pozycji statycznej (lekcja, siedzenie w okręgu) • Możliwość ćwiczenia równowagi • Stanie na dysku i rzucanie do innych dzieci piłkami, workami z różnymi fakturami • Robienie przysiadów • Chodzenie po dyskach (tor dyskowy)

Zabawy rozwijające zmysł przedsionkowy Wykorzystanie placu zabaw na przykładzie huśtawki Siedzenie na huśtawce i jednoczesne: rzucanie do celu woreczkami, piłkami, rzucanie do innych dzieci, rzucanie w wyznaczonych momentach, ciągnięcie kija, strącanie kijem ustawione butelki Siedzenie na stołku z jedną nogą Słuchanie bajek, opowiadań, Rytmiczne gry i zabawy Śpiewanie piosenek, podczas których wykonuje się różne ruchy i wskazuje części ciała Rzucanie do siebie woreczkami z różnymi fakturami

Zabawy stymulujące zmysł proprioceptywny Ø Ø Ø Ø Ø Podskoki, zeskoki, w worku, na piłce, przez linę Turlanie po nierównym, twardym, zróżnicowanym podłożu Zawijanie w koc, chowanie się w pudełku lub pod krzesłem Rzuty ciężkimi piłkami (np. zbijanie kręgli) Pchanie ściany, ciągnięcie liny, przyciąganie się za linę Rozciąganie gumy, magnesów Boksowanie i kopanie wałka, dużej piłki Czołganie w wąskim tunelu Zabawy masażerem z wibracjami, wibrującymi zabawkami i poduszkami

Zabawy stymulujące zmysł proprioceptywny Ø Ø Ø Przeciąganie po ławce (także w górę) Przypinanie klamerek do palców Pstrykanie palcami Gumowa piłka – ściskanie Kozłowanie dużą piłką Chodzenie po dętce

Zabawy stymulujące zmysł proprioceptywny Zabawy z pufami Skakanie na pufy Skakanie na określoną część ciała (schemat ciała) Przyciskanie i wydostawanie się spod pufy Zabawa w berka z pufami Turlanie się przez pufę Granie w piłkę na pufach Tunel Czołganie się Chodzenie na czworakach Chodzenie z zatrzymywaniem się w środku i odśpiewaniem piosenki Rozpoznawanie przedmiotów napotkanych „na drodze” z zamkniętymi oczami Dotykania różnych części ciała

Zabawy stymulujące zmysł proprioceptywny Trzymanie ściany • Dociskać ścianę • Dociskać do ściany różne części ciała (głowa, plecy, biodra, ramiona, pośladki, stopy) • Zabawa od muru do muru Czynności dnia codziennego wykorzystujące propriocepcję • Noszenie, pchanie, ciągnięcie ciężkich przedmiotów • Wpychanie maskotek do pudeł • Czynności dnia codziennego: zamiatanie, zmywanie mopem, noszenie kosza z brudnymi rzeczami, zasuwanie krzesła po jedzeniu, skrobanie gąbką brudnych powierzchni, wspólne próby przemeblowania sali - pchanie, przesuwanie.

Zabawy stymulujące zmysł proprioceptywny Zabawy z rówieśnikami wykorzystujące propriocepcję Bitwy na poduszki Zabawy „siłowanki” Gra w łapki Podnoszenie się i ruszanie w parach Zabawa w skałę „Dotknij i unieś”

Zabawy rozwijające zmysł powonienia i smaku Zapachy zazwyczaj pobudzające: • cytryna • pomarańcza • bazylia • kawa • mięta • ocet • oregano • cebula • czekolada Zapachy zazwyczaj uspokajające: • banan • jabłko • cynamon • sosna • konwalia • lawenda • olejek migdałowy • olejek waniliowy • rumianek

Ćwiczenia rozwijające małą motorykę Ø Ø Ø Ø Klamerkowy strój Bąbelkowe wybuchy Koreczki z warzyw i owoców (pianek, żelek, popcornu, sera ) Chwytliwe paluszki Obieranie fistaszków, jajek, odwijanie skarbów Ściskanie butelek, gumowych zabawek Zabawa magnesami Piłki do ściskania Wałkowanie (samodzielna oburęczna koordynacja) Pacynki na palce Stukanie palcami w stół Zaciskanie dłoni (kciuki na zewnątrz) Pstrykanie palcami Siłowanie na palce Dociski kolejnych palców do kciuka Zabawy pluszkowe

Zabawy rozwijające planowanie motoryczne (praksję) Ø Ø Ø Ø „Ojciec Wirgiliusz” „Twister” „Robot” „Rączki na stopy, paluszki na nosy…” Tory przeszkód Hula –hop „Orły na podłodze” Podrzucanie i łapanie woreczka (również z klaskaniem) Ø Żonglowanie

Współpraca nauczyciela z rodzicami dzieci z zaburzeniami integracji sensorycznej Rodzice powinni być włączani do następujących zadań: 1. Tworzenia indywidualnych programów terapii i nauczania dla swoich dzieci. 2. Ustalania z nauczycielem zadań do realizacji w domu i przedszkolu/szkole. 3. Odbioru bieżących informacji o postępach czynionych przez dziecko lub o napotykanych trudnościach. 4. Zapoznawania się ze stosowanymi w placówce metodami i ich walorami oraz nowościami literatury pedagogicznej. 5. Dzielenie się swoimi doświadczeniami, szukania porad, doradzania innym rodzicom podczas spotkań grupowych. 6. Dostrzegania mocnych stron dziecka.

Praktyczne wskazówki dotyczące pracy z dzieckiem z zaburzeniami przetwarzania sensorycznego • Daj dziecku więcej czasu • Jeżeli dziecko ma potrzebę ruchu, zapewnij mu ją • Nie zmuszaj dziecka do niczego • Mów do dziecka w sposób prosty, nieskomplikowany • „Rozkładaj” zadania na małe kroki, dawaj jasną instrukcję • Dziecko z zaburzeniami koncentracji powinno siedzieć z przodu sali • Dziecko z obronnością dotykową może chcieć siedzieć z tyłu sali, a także chodzić w ostatnich parach na spacerze • Zapewniaj poczucie bezpieczeństwa poprzez uprzedzanie o nadchodzących wydarzeniach • Zwróć uwagę na kolor ścian w klasie, kolor dywanu, gazetki wiszące przy ławkach, tykający zegar – są to dystraktory rozpraszające dziecko • Pozwól dziecku z nadwrażliwością słuchową nosić stopery – np. na w-fie, kiedy przeszkadza mu dźwięk gwizdka

„To jest dla dzieci, które są inne; Dzieci, które nie zawsze dostają „szóstki”. Dzieci, które mają uszy dwa razy większe niż ich rówieśnicy lub nosy siąkające całymi dniami. To jest dla dzieci, które są inne; Dzieci, które po prostu nie dotrzymują kroku, Dzieci, które ze wszystkimi się droczą, Które mają pokaleczone kolana, których buty są ciągle mokre. To jest dla dzieci, które są inne; Dzieci ze skłonnością do psot, bo kiedy są już dorosłe, jak pokazała historia, te właśnie różnice czynią je niepowtarzalnymi. ” Digby Wolfe

Zabawy i prezentacja przygotowana na podstawie: 1. Nie – zgrane dziecko w świecie gier i zabaw (C. S. Kranowitz) 2. Nie – zgrane dziecko. Zaburzenia przetwarzania sensorycznego – diagnoza i postępowanie (C. S. Kranowitz) 3. Wprowadzanie elementów terapii SI do codziennych zajęć (Kinga Siejak) 4. Trudności w nauce i problemy z zachowaniem wynikające z zaburzeń integracji sensorycznej (Krystyna Jacków – Sowa)