INTEGRACJA SENSORYCZNA Metoda Autork metody Integracji Sensorycznej jest

INTEGRACJA SENSORYCZNA

Metoda • Autorką metody Integracji Sensorycznej jest dr Jean Ayres (psycholog, pedagog specjalny i terapeutka zajęciowa), która zainteresowała się tym, w jaki sposób procesy integracji sensorycznej oraz zaburzenia planowania ruchu wpływają na codzienne życie (lata 60. XX wieku).

Metoda • J. Ayres udowodniła, że rozwój wyższych funkcji mózgowych, do których zależą procesy poznawcze, można modyfikować i usprawniać poprzez lepszą integrację systemów somatosensorycznych. • Do Polski metoda ta dotarła pod koniec lat 90. ubiegłego wieku.

Co to jest integracja sensoryczna? • Wszystkie informacje pochodzące ze świata są odbierane poprzez zmysły. Zwykle nie jesteśmy świadomi zachodzących procesów, gdyż odbywają się one w obrębie ośrodkowego układu nerwowego na poziomie podświadomości.

Co to jest integracja sensoryczna? • Integracja sensoryczna to proces neurologiczny organizujący wrażenia zmysłowe w jedną całość (rejestracja informacji sensorycznej, jej przesyłanie w obrębie systemu nerwowego, rozpoznawanie czasowych i przestrzennych aspektów, interpretacja i unifikacja oraz tworzenie elastycznego modelu rzeczywistości).

Co to jest integracja sensoryczna? • Poprawna integracja sensoryczna jest niezbędna do normalnego uczenia się i właściwego zachowania. • Wszystkie wyższe procesy korowe (w tym uczenie się) zależą od adekwatnej organizacji wrażeń sensorycznych w pniu mózgu.

Zmysły Bodźce odbierane są przez siedem układów zmysłowych i przewodzone do mózgu, w którym zachodzi przetwarzanie informacji.

Zmysły - dotyk • Dotyk/ czucie powierzchniowe związane z odbieraniem bodźców dotykowych. • Funkcjonowanie układu dotykowego rozpoczyna się już w 6 tygodniu po zapłodnieniu.

Zmysły - dotyk • Dziecko rozpoczyna poznawanie świata od dotykania. W chwili narodzin kora czuciowa jest bardziej rozwinięta i dojrzała niż inne części mózgu. • Zmysł ważny dla: przetrwania, ssania, połykania, eksplorowania otoczenia i reagowania na nie. • Podstawy rozwoju emocjonalnego dziecka zależą od dotyku.

Zmysły - dotyk • Wrażenia dotykowe wpływają na organizację procesów nerwowych. • Układ dotykowy tworzą struktury umiejscowione na skórze.

Dysfunkcje w obrębie systemu dotykowego • Trudności w różnicowaniu bodźców dotykowych. • Nadwrażliwość (obronność dotykowa) na bodźce dotykowe w obrębie całego ciała i/lub sfery oralnej. • Wzmożona ruchliwość i problemy z koncentracją uwagi.

Dysfunkcje w obrębie systemu dotykowego • Niechęć do brudzenia rąk (piasek, plastelina, kasza, kisiel, masa solna itp. ). • Niechęć do zabiegów toaletowych (prysznic, obcinanie paznokci, czesanie włosów, mycie zębów). • Awersja do pewnych ubrań. • Ubogie menu.

Zmysły - równowaga • Równowaga/ układ przedsionkowy zlokalizowany w błędniku ucha wewnętrznego; rejestruje wszystkie informacje związane z ruchem.

Zmysły - równowaga • Informuje o ustawieniu głowy w stosunku do siły ciężkości i stanowi punkt odniesienia dla wszystkich innych zmysłów. • Rozwija się w okresie prenatalnym (pierwsze 10 tygodni po zapłodnieniu). • Zapewnia stabilność w różnych pozycjach ciała, swobodę oraz płynność ruchów.

Zmysły - równowaga • Układ przedsionkowy reaguje na ruchy ciała w przestrzeni oraz zmianę pozycji głowy, automatycznie koordynując ruchy oczu, głowy i ciała; wpływa na napięcie mięśni ciała, zdolność koncentracji uwagi i utrzymuje odpowiednie napięcie gałek ocznych i szyi.

Zmysły - równowaga • System ten koordynuje odbieranie i przetwarzanie wrażeń przez inne układy zmysłowe (dotykowy, czucia głębokiego, wzrokowy i słuchowy). • Jego prawidłowe działanie umożliwia właściwy rozwój sensomotoryczny i reguluje poziom pobudzenia napięcia mięśniowego.

Zmysły - równowaga • Układy przedsionkowy i słuchowy są unerwiane przez ten sam nerw (VIII nerw czaszkowy) – stymulacja przedsionka wspomaga rozwój mowy dzięki uaktywnianiu funkcji słuchowo-językowych. • Ma wpływ na poczucie bezpieczeństwa i równowagę emocjonalną.

Zmysły - równowaga • Receptory w układzie przedsionkowym: 1. receptory w kanałach półkolistych – rejestrują ruch rotacyjny, 2. receptory w woreczku i łagiewce – rejestrują ruch liniowy i informują o sile grawitacji (właściwe napięcie mięśniowe).

Dysfunkcje w obrębie systemu przedsionkowego • Obniżone napięcie mięśniowe. • Utrzymywanie nieprawidłowej postawy ciała oraz zaburzenia w kontroli postawy (przyjęcie pozycji ciała właściwej do zadania ruchowego). • Słaba rejestracja i tolerancja ruchu (choroba lokomocyjna).

Dysfunkcje w obrębie systemu przedsionkowego • • Słaba współpraca w zakresie obu stron ciała. Słabe reakcje równoważne. Niepewność grawitacyjna. Trudności we właściwym odbiorze i przetwarzaniu bodźców słuchowych i wzrokowych.

Zmysły - propriocepcja • Układ proprioceptywny/ czucie głębokie – odbieranie wrażeń z mięśni, ścięgien oraz stawów.

Zmysły - propriocepcja • Układ propriocepcji współpracuje z układem przedsionkowym. • Zapewnia sprawne poruszanie się i wykonywanie czynności ruchowych bez kontroli wzroku.

Zmysły - propriocepcja • Ułatwia budowanie schematu ciała oraz poczucia, gdzie się znajdują i jak poruszają części ciała. • Ma duży wpływ na rozwój funkcji motorycznych i koordynację ruchów.

Zmysły - propriocepcja • Receptory czuciowe: - ciałka Paciniego (w głębszych warstwach skóry, mięśniach, ścięgnach) odpowiadają za czucie głębokie, – ciałka Meissnera (w opuszkach palców, dłoniach, paluchach, na powierzchni stóp, w języku, wargach i okolicach erogennych) odpowiadają za powierzchniowy dotyk.

Dysfunkcje w obrębie systemu proprioceptywnego • Słaba percepcja ciała. • Zaburzenia w planowaniu motorycznym (zaplanowanie i wykonanie nowej czynności ruchowej). • Trudności z odczuwaniem ruchu (pozycja ciała w przestrzeni).

Zmysły - wzrok • Dziecko z bardzo dobrym wzrokiem może mieć deficyt percepcji wzrokowej – to, co widzi jest zniekształcane w mózgu podczas skomplikowanych procesów integracji wrażeń wzrokowych z wrażeniami płynącymi z innych narządów zmysłów.

Zmysły - wzrok • Percepcja wzrokowa rozwija się w oparciu o bodźce przedsionkowe, wzrokowe, dotykowe i proprioceptywne.

Zmysły - wzrok • Zaburzenia percepcji wzrokowej (gubienie liter, sylab, wyrazów w czasie czytania i przepisywania z tablicy, trudności z przepisywaniem z tablicy).

Dysfunkcje w obrębie systemu wzrokowego • • Problemy z równowagą. Słaba stabilizacja pola widzenia. Trudności w ocenie odległości. Nieprawidłowości w ruchach gałek ocznych.

Dysfunkcje w obrębie systemu wzrokowego • Zaburzenia w stałości postrzegania, położenia przedmiotów w przestrzeni i stosunków przestrzennych. • Obniżony poziom koordynacji okoruchowej.

Zmysły - słuch • Słuch - zlokalizowany w ślimaku ucha wewnętrznego.

Dysfunkcje w obrębie systemu słuchowego • Wydłużony czas reakcji na polecenia słowne. • Trudności w rozumieniu dłuższych poleceń. • Trudności z ekspresją słowną. • Problemy w odtwarzaniu i różnicowaniu dźwięków.

Dysfunkcje w obrębie systemu słuchowego • Opóźniony rozwój mowy i zaburzenia mowy. • Słaba ostrość, wrażliwość i pamięć słuchowa. • Wolniejsze tempo przetwarzania informacji słuchowych. • Zaburzenia prozodii mowy.

Zmysły – układ limbiczny (smak i powonienie) • Układ limbiczny („mózg emocjonalny”) ma związek z uczuciami i zachowaniem.

Zmysły – układ limbiczny (smak i powonienie) • Zapachy wywołują najszybsze i najintensywniejsze reakcje emocjonalne (róża, wanilia, grejpfrut, cyprys i lawenda – działanie uspokajające; cytryna, bazylia, kolendra, rozmaryn, eukaliptus – pobudzające). • Zmysł powonienia ma rozległy wpływ na pracę OUN.

Zmysły – układ limbiczny (smak i powonienie) • Nieprzyjemne zapachy mogą powodować pobudzenie psychoruchowe. • Przyjemne zapachy zwiększają sprawność psychofizyczną, poprawiają koncentrację. • Smaki (słodki, kwaśny, słony i gorzki) odbierane są przez receptory rozłożone w różnych częściach języka.

Przyczyny zaburzeń przetwarzania sensorycznego • Zaburzenia prawidłowej integracji sensorycznej spowodowane są niedojrzałością pierwotnych systemów zmysłowych: układu proprioceptywnego, dotykowego i przedsionkowego.

Przyczyny zaburzeń przetwarzania sensorycznego • Zaburzenia przetwarzania sensorycznego to zaburzenia odbioru lub przewodzenia bodźców zmysłowych do mózgu albo ich przetwarzania w mózgu. Zaburzenia wyboru i filtrowania, porównywania i gromadzenia informacji prowadzą do nieprawidłowych reakcji dziecka. Zaburzenia rozwoju ruchowego i postrzegania mają bardzo różne przyczyny i wpływają na siebie nawzajem.

Przyczyny zaburzeń przetwarzania sensorycznego Przyczyny mogą być następujące: • Okres ciąży (zatrucia pokarmowe zaburzające gospodarkę minerałami w organizmie, poważna infekcja, używanie alkoholu, narkotyków, palenie, zagrożenie poronieniem, nadciśnienie tętnicze, niedostatecznie wykształcone łożysko, toksoplazmoza, niekontrolowana cukrzyca, wypadek komunikacyjny i różnego typu urazy mechaniczne, poważny stres).

Przyczyny zaburzeń przetwarzania sensorycznego • Okres porodu (przedwczesny lub opóźniony poród, owinięcie się pępowiny dokoła szyi, poród pośladkowy, cesarskie cięcie, stan zagrożenia płodu, łożysko przodujące).

Przyczyny zaburzeń przetwarzania sensorycznego • Urazy noworodków (mała waga przy urodzeniu - poniżej 2 kilogramów, mikrowylewy do mózgu, pobyt w inkubatorze, deformacje czaszki, przedłużająca się żółtaczka, konieczność resuscytacji przywrócenie funkcji układu krążenia i oddychania, problemy z karmieniem w ciągu pierwszych 6 miesięcy).

Przyczyny zaburzeń przetwarzania sensorycznego • Okres niemowlęcy - choroby z objawami wysokiej gorączki, delirium lub drgawek w ciągu pierwszych 18 miesięcy, negatywne reakcje na jedną ze szczepionek, późne rozpoczęcie nauki chodzenia (powyżej 18 miesiąca), późne rozpoczęcie mówienia (powyżej 18 miesiąca).

Przyczyny zaburzeń przetwarzania sensorycznego • Niedostatek bodźców w czasie ciąży i po porodzie Układy zmysłowe dzieci otrzymują zbyt mało bodźców, gdy matka w ciąży z przyczyn zdrowotnych musi długo leżeć lub gdy w pierwszych latach życia dziecko wzrasta w środowisku ubogim w bodźce (ograniczanie dopływu bodźców stymulujących systemy sensoryczne w sposób naturalny). Dźwięk, ruch czy dotyk matki są w tej sytuacji niezbędnym warunkiem prawidłowego rozwoju dziecka.

OBJAWY DYSFUNKCJI SI Nie u wszystkich dzieci przyczyną problemów w nauce, rozwoju lub zachowania jest zaburzona integracja sensoryczna. Są jednak wyraźne czynniki wskazujące na dysfunkcje integracji sensorycznej. Poniżej przedstawione są najważniejsze z nich.

OBJAWY DYSFUNKCJI SI • Nadwrażliwość na bodźce dotykowe, wzrokowe, słuchowe oraz ruch. Nadwrażliwość może się objawiać takimi zaburzeniami zachowania jak: rozdrażnienie, wycofywanie się w wyniku dotknięcia, unikanie określonych rodzajów ubrań lub jedzenia, rozpraszalność lub lęk podczas zwykłych zabaw ruchowych np. na placu zabaw.

OBJAWY DYSFUNKCJI SI • Podwrażliwość Dziecko ze zbyt słabą reaktywnością może poszukiwać intensywnych wrażeń sensorycznych, takich jak celowe uderzanie ciałem o przedmioty lub intensywne kręcenie się wokół własnej osi. Dziecko może ignorować ból czy być nieświadome zmian pozycji ciała. Zachowania niektórych dzieci zmieniają się drastycznie od nadwrażliwości do zbyt słabej reaktywności /podwrażliwości/.

OBJAWY DYSFUNKCJI SI • Zbyt wysoki lub niski poziom aktywności ruchowej Dziecko może być ciągle w ruchu lub wolno się uaktywniać i szybko się męczyć. U niektórych dzieci poziom aktywności może się zmieniać od jednego ekstremum do drugiego.

OBJAWY DYSFUNKCJI SI • Trudności z koncentracją, impulsywność • Problemy z koordynacją Problemy te mogą dotyczyć umiejętności z zakresu dużej lub małej motoryki. Niektóre dzieci będą miały słabą równowagę, inne natomiast będą miały olbrzymie trudności z nauczeniem się nowej czynności wymagającej koordynacji ruchowej.

OBJAWY DYSFUNKCJI SI • Opóźnienie rozwoju mowy, rozwoju ruchowego oraz trudności w nauce Objawy te mogą być widoczne w wieku przedszkolnym razem z innymi objawami dysfunkcji integracji sensorycznej. U niektórych dzieci w wieku szkolnym mogą występować problemy w nauce mimo normalnego poziomu inteligencji.

OBJAWY DYSFUNKCJI SI • Słaba organizacja zachowania. Dziecko może być impulsywne lub może łatwo się rozpraszać i okazywać brak planowania przed wykonaniem jakiegoś zadania. Niektóre dzieci mogą mieć problemy z przystosowaniem się do nowej sytuacji. Inne mogą reagować agresywnie, wycofywać się lub być sfrustrowane, kiedy poniosą porażkę. • Niskie poczucie własnej wartości.

Zaburzenia SI u dzieci z trudnościami w uczeniu się • Zaburzenia wynikają z nieprawidłowego przetwarzania informacji sensorycznych w obrębie układów: przedsionkowego, proprioceptywnego i dotykowego.

Rozwój sensomotoryczny dziecka z trudnościami w uczeniu się - - nie raczkuje, później niż rówieśnicy zaczyna mówić, często się przewraca, lubi aktywnie uczestniczyć w zabawach na placu zabaw związanych z kręceniem się, huśtaniem, wspinaniem, skakaniem, źle trzyma ołówek, słabo rysuje, brzydko pisze, podpiera głowę przy pisaniu, ma kłopoty z cięciem nożyczkami, długo uczy się czytania, ma kłopoty z różnicowaniem prawo-lewo.

Testy SI • Do badania większości dzieci wykorzystywane są Południowo-Kalifornijskie Testy Integracji Sensorycznej. Oceniają one funkcjonowanie dziecka w takich sferach jak: • percepcja wzrokowa, • przetwarzanie wrażeń somatosensorycznych (dotyk i propriocepcja), • przetwarzanie wrażeń przedsionkowych, • koordynacja oko-ręka, • planowanie ruchu czyli praksja.

Co nauczyciel może sprawdzić sam? • • • Lateralizacja (oko, ucho, ręka, noga). Funkcje słuchowe i wzrokowe. Równowaga. Napięcie mięśniowe. Odruchy: TOB, STOS, ATOS.

Co nauczyciel może sprawdzić sam? • Niezintegrowany TOB: - nieprawidłowa postawa - garbienie się, chodzenie na palcach, - słaba równowaga, - hipotonia, - zaburzenia wzrokowo-ruchowe, - zaburzenia koordynacji.

Co nauczyciel może sprawdzić sam? • Niezintegrowany ATOS: - utrudnia płynny naprzemienny ruch pełzania, - zaburza poczucie równowagi u dziecka uczącego się chodzić, - powoduje trudności z przekraczaniem linii środka ciała, trudności z koordynacją wzrokowo–ruchową i słuchowo–wzrokową,

Co nauczyciel może sprawdzić sam? • Niezintegrowany ATOS: - jest przyczyną niepowodzeń szkolnych: trudności w uważnym słuchaniu, skupieniu, słabości procesów zapamiętywania i powtarzania wyuczonej informacji, trudności z opanowaniem umiejętności czytania, pisania, ale też gramatyki i ortografii.

Co nauczyciel może sprawdzić sam? • Niezintegrowany STOS: - może powodować słabą integrację ruchów dolnej i górnej części ciała, - obniżone napięcie mięśniowe, - trudność z utrzymaniem właściwej postawy, - tendencje do garbienia się i trzymania opuszczonej głowy,

Co nauczyciel może sprawdzić sam? • Niezintegrowany STOS: - osłabia koordynację ruchów ręki i oka, - kłopoty z wodzeniem oczami w pionie oraz przenoszeniem wzroku blisko i daleko, co w sytuacji szkolnej powoduje trudności z przenoszeniem wzroku z tablicy na zeszyt i odwrotnie.

Bibliografia • Bogdanowicz M. , Integracja percepcyjnomotoryczna – metody diagnozy i terapii, Warszawa 1990 • Bragdon A. D. , Gamon D. , Kiedy mózg pracuje inaczej, Gdańsk 2003 • Emmons G. P. , Anderson Mc. Kendry L. , Dzieci z zaburzeniami Integracji Sensorycznej, Warszawa 2007

Bibliografia • Mass F. V. , Uczenie się przez zmysły, Warszawa 1998 • Odowska-Szlachcic B. , Metoda integracji sensorycznej we wspomaganiu rozwoju mowy dzieci z uszkodzeniami OUN, Gdańsk 2010 Pauli S. , Kisch A. , Co dzieje się z moim dzieckiem, Warszawa 2004

Dziękuję za uwagę.