Ajiniyaz atndag Nokis mamleketlik pedagogika institut Qaraqalpaq tili

A`jiniyaz atındag`ı No`kis ma`mleketlik pedagogika institutı Qaraqalpaq tili kafedrası «Qaraqalpaq dialektologiyası» pa`ni Tema: Lingvistikalıq geografiya Pa’n oqitiwshisi: f. i. k. B. Qurbanbaeva

Tema: Lingvistikalıq geografiya Tillerdin` quramındag`ı dialektlik ha`m so`ylesimlik o`zgesheliklerdin` bergen mag`lıwmatlarına su`yenip, olardın` jaylasıw shegaraların anıqlaydı

Karta – lingvistikalıq geografiyanın` en` a`hmiyetli ta`replerinin` biri. Karta belgili til qubılıslarının` orınları ha`m shegaraların anıq etip ko`rsete aladı.

Rus tilinin` dialektologiyalıq kartası

KARTA DU`ZIWDIN` MAQSETI Karta yaki atlas du`ziwdin` en` tiykarg`ı maqseti - tildin` o`siw bag`darları, nızamlılıqlarının`, tillik o`zgesheliktin` belgili aymaqta qa`liplesiwi ha`m saqlanıp qalıwına tu`sinik beriw

Qaraqalpaq tilinin` dialektologiyalıq atlası boyınsha karta

Maxmud Qashg`ariydin` Devonu lug`at at tu`rk miynetine qosımsha du`zilgen a`lem kartası

DIALEKTOLOGIYa. LıQ ATLAS BOYıNSh. A J. ARALBAEVTıN` MAQALASı

Qaraqalpaq tilinin` dialektologiyalıq atlasın du`ziwge u`les qosqan ilimpazlar: 1. S. E. Malov 2. E. D. Polivanov 3. N. A. Baskakov 4. D. S. Nasırov 5. O. D. Dospanov 6. A. Niyazov

Dialektologiyalıq atlastın` du`ziliwi Qaraqalpaq tilinin` tariyxı ha`m dialektologiyası bo`liminin` ilimiy xızmetkerleri ta`repinen tildin` dialektologiyalıq atlasın du`ziw ma`selesi 1971 -1975 - jıllar aralıg`ına jobalastırıldı.

Qaraqalpaq tilinin` dialektologiyalıq atlasın du`ziw ushın mag`lıwmat jıynaw bag`darlaması 1972 -jılı D. S. Nasırov, O. Dospanov ha`m O. Bekbawılovlar ta`repinen «Qaraqalpaq tilinin` dialektologiyalıq atlasın du`ziw ushın mag`lıwmat jıynaw bag`darlaması» du`zildi

Atlastı du`ziwge kerekli wazıypalar l Tiyisli ma`kanlardı, olardın` jaylasıwı shegaraların anıqlaw: l Mag`lıwmat beriwshilerdin` jas o`zgesheliklerin (en` keminde 55 -60 jas aralıg`ında bolıwı) kerek. l Tan`lang`an punktlerdin` bir-birinen qashıqlıg`ı 10 -15 km aralıqta bolıwı kerek

Dialektologiyalıq atlasqa kiretug`ın kartalardın` qurılısı l Karta tek bir sorawdın` materialı tiykarında du`ziledi l Karta sorawdın` belgili bir bo`leginin` materialı tiykarında du`ziledi.

Semantikalıq dialektizimler -bir dialektte bar so`z ekinshi dialektte qosımsha semantikalıq xızmetlerin ken`eytedi

ATLASTAG`ı IZOGLOSSALAR Atlastag`ı izoglossalıq jag`daylarg`a qansha ko`p itibar berilse, ondag`ı izoglossalardın` qollanılıw o`zgesheliklerin ko`birek da`rejede ashıwg`a mu`mkinshilik payda boladı.

IZOGLOSSA Atlastag`ı izoglossa – bul dialektlik so`zlerdin` punktlerdegi tarqalıw shegi, qollanılıwı

So`ylesimlerdi toparlastırıw Tildegi so`ylesimlerdi toparlastırıwda izoglossalardın` xızmetine baha beriw ma`selesinde atalg`an aymaqtag`ı so`ylesimlerdin` qa`liplesiwindegi tariyxıy jag`daylar esapqa alınıwı kerek

Qaraqalpaq tili dialektologiyalıq atlasının` du`ziliwi – dialektlik so`zlerdin` tu`rli tarawlarg`a ( fonetika, grammatika, leksika, ja`ne semantika) tikkeley qatnasının` linvogeogrfiyalıq usıl menen u`yreniliwi.

L I N G V O G E O G R A F I Ya Tildin` qa`liplesiwi ha`m rawajlanıwındag`ı bir qatar etnolinvistikalıq ma`selelerdi , onın` dialektlik ju`yesin sinxroniyalıq, diaxroniyalıq jobada teren`irek qarastırıw, olardan alıng`an juwmaqlardı basqa tu`rkiy tillerinin` faktlerine salıstırıp ko`riw isinde og`ada za`ru`rli.

Qaraqalpaq tili dialektologiyalıq atlasının` setkası Rayonlar Awıl atamaları ha`m olardın` indeksleri 1. Moynaq 1. Marat 2. Tiko`zek 3. Shege 4. Qazaq da`r`ya 2. Qon`ırat 5. Muzaffar 6. Balıqshı 7. Sorko`l 8. Marqabay terek 3. Qanlıko`l 9. Arzımbet qum 10. Baymaqlı 11. Teristamg`alı 4. Shomanay 12. Sag`ır 14. Ketenler 14. Tog`ızaq awıl 5. Xojeli 15. Ivan jap 16. Qarateren` 17. Sa`bik 6. No`kis 18. Nazarxan 19. Aqmalng`ıt 20. Samanbay 7. Kegeyli 21. Estek 22. Keneges 23. Qarasıyraq 24. Qa`lli jag`ıs 25. A`yteke 8. Shımbay 26. Taylaq (Q. A`uezov) 27. Qamısarıq (Oktyabr` s/x) 28. Biyik meshit (Mayjap s/x) 29. Baqlı qıtay 30. Bessarı 9. Taxtako`pir 32. Ten`geshashqa n (Kalinin s/x) 33. Toybergen (Moskva s/x) 34. Qarabug`a (A. Dosnazarov s/x) 35. Qara oy (O`zbekstan s/x) 36. Diyxan awıl 10. A`miwda`r`ya 37. Qıran 38. Qıtay 39. Qılıshbay 11. Beruniy 40. Tallıq 41. Shımam 42. Iyshan (Shabbaz) 43. Sarkop 44. Mayemgen 12. To`rtku`l 45. Xa`mirabad 46. Kelteminar 47. Dosbay 48. Aqbaslı 49. Aqqamıs 13. Ellikqala 31. Buydalı

QARAQALPAQ TILININ` ARQA DIALEKTLIK PUNKTLERI Rayonlar Awıl atamaları ha`m olardın` indeksleri 1. Moynaq 1. Marat 2. Tiko`zek 3. Shege 4. Qazaq da`r`ya 2. Qon`ırat 5. Muzaffar 6. Balıqshı 7. Sorko`l 8. Marqabay terek 3. Qanlıko`l 9. Arzımbet qum 10. Baymaqlı 11. Teristamg`alı 4. Shomanay 12. Sag`ır 14. Ketenler 14. Tog`ızaq awıl 5. Xojeli 15. Ivan jap 16. Qarateren` 17. Sa`bik 6. No`kis 18. Nazarxan 19. Aqmalng`ıt 20. Samanbay 7. Kegeyli 21. Estek 22. Keneges 23. Qarasıyraq 24. Qa`lli jag`ıs 25. A`yteke 8. Shımbay 26. Taylaq (Q. A`uezov) 27. Qamısarıq (Oktyabr` s/x) 28. Biyik meshit (Mayjap s/x) 29. Baqlı qıtay 30. Bessarı 9. Taxtako`pir 32. Ten`geshashq an (Kalinin s/x) 33. Toybergen (Moskva s/x) 34. Qarabug`a (A. Dosnazarov s/x) 35. Qara oy (O`zbekstan s/x) 36. Diyxan awıl 31. Buydalı

QARAQALPAQ TILININ` QUBLA DIALEKTLIK PUNKTLERI 1. A`miwda`r`y a 1. Qıran 2. Qıtay 3. Qılıshbay 2. Beruniy 4. Tallıq 5. Shımam 6. Iyshan (Shabbaz) 7. Sarkop 8. Mayemgen 3. To`rtku`l 9. Xa`mirabad 10. Kelteminar 11. Dosbay 12. Aqbaslı 13. Aqqamıs 4. Ellikqala