ZABAWA JAKO SPOSB BUDOWANIA RELACJI Z DZIECKIEM PORADNIK
ZABAWA JAKO SPOSÓB BUDOWANIA RELACJI Z DZIECKIEM PORADNIK DLA NAUCZYCIELI, WYCHOWAWCÓW, RODZICÓW: Spis treści: Od autora……………………………………………………. … 2 -6 Aktywność zabawowa i jej znaczenie dla rozwoju człowieka Pojęcie i istotne cechy zabawy…………………………………………. ……. 7 -18 Funkcje zabawy…………………………………………… 19 -27 Zabawa jako czynnik stymulujący rozwój dziecka…………………………. ……… 28 -34 Funkcje zabawy a okres rozwoju człowieka………………………… 35 -43 Budowanie i znaczenie relacji nauczyciel – uczeń …. ……………………. … 44 -57 Bibliografia………………………………………………. … 58 -59 PORADNIK DLA NAUCZYCIELI, WYCHOWAWCÓW, RODZICÓW W PRAKTYCE: Blok gier i zabaw integracyjnych ……………………………załącznik nr 1 Blok zajęć muzycznych ………………. . …………………………………załącznik nr 2 Blok zajęć plastycznych. . …………………………………………załącznik nr 3 Opracowanie:
ZABAWA JAKO SPOSÓB BUDOWANIA RELACJI Z DZIECKIEM Od autora: Od wielu lat pracuję jako pedagog. Poza swoimi obowiązkami wynikającymi z pełnienia tej funkcji, często prowadzę zajęcia opiekuńczo - wychowawcze dla uczniów przebywających w świetlicy szkolnej. Zwykle są to uczniowie klas młodszy, a z obserwacji moich i nauczycieli pracujących na pierwszym etapie edukacyjnymi wynika, że z roku na rok pojawia się coraz więcej uczniów, których należy objąć wsparciem i pomocą psychologiczno – pedagogiczną ze względu na pojawiające się problemy wychowawcze, rozwojowe i edukacyjne. Opracowanie: mgr Paweł Gajda
ZABAWA JAKO SPOSÓB BUDOWANIA RELACJI Z DZIECKIEM O ile praca opiekuńczo - wychowawcza z tymi uczniami prowadzona przez wychowawców w klasach ma wymierny efekt, tak olbrzymim wyzwaniem pedagogicznym jest indywidualizacja procesu nauczania i wychowania w sytuacji, gdy dzieci te trafiają po zajęciach do świetlicy szkolnej. Metodyka pracy opiekuńczo –wychowawczej jest dość dobrze opisana i z powodzeniem praktykowana przez rzesze wychowawców. Pracując z dziećmi na co dzień, a szczególnie z dziećmi przebywającymi w świetlicy szkolnej, przywiązuję ogromną uwagę do prowadzenia zajęć w formie zabawy. Wspólna zabawa z dziećmi stanowi dla nich ogromny potencjał rozwojowy, a dla mnie ogromny potencjał w zdobywaniu "szlifów„ wychowawczych i edukacyjnych. Dzieci chętnie zostają na tych zajęciach, biorą w nich czynny udział. Opracowanie: mgr Paweł Gajda
ZABAWA JAKO SPOSÓB BUDOWANIA RELACJI Z DZIECKIEM W związku z tym, że grupa świetlicowa w godzinach popołudniowych jest bardzo liczna, a uczniowie dość mocno pobudzeni, postanowiłem od samego początku wprowadzić pewną strukturę do zajęć. Punktem wyjścia był dla mnie fakt, że naturalną aktywnością dzieci jest zabawa, dlatego postanowiłem stworzyć przestrzeń dzieciom do zabawy. Dalej – sam stawałem się jej uczestnikiem, a przez takie budowanie relacji zdobyłem ogromne zaufanie i autorytet wśród dzieci. Obecnie dzieci, które poznałem i które spotykam na korytarzu szkolnym, pytają mnie, kiedy znów się spotkamy, kiedy przyjdę się z nimi pobawić. Jest to dla mnie najlepsza ewaluacja pracy. Opracowanie: mgr Paweł Gajda
ZABAWA JAKO SPOSÓB BUDOWANIA RELACJI Z DZIECKIEM Z perspektywy czasu okazało się, że prawie cała moja grupa już z daleka sygnalizuje mi, że idę w ich stronę lub oni w moją. Relacje, które nawiązałem, pozwalają mi ingerować w ich proces wychowawczy, a dzieci pozwalają mi na korygowanie swojego zachowania w bardzo szybki i efektywny sposób. Ponadto wychowankowie nie odczuwają lęku, nie boją się mnie w trudnych sytuacjach wychowawczych. Mój autorytet w oczach dzieci nie opiera bowiem się na strachu, lecz na dobrej i zdrowej relacji dziecko–dorosły. Uważam, że gdyby nie "wspólna zabawa" w trakcie prowadzonych przeze mnie zajęć dla grupy świetlicowej, nawiązywanie relacji z tymi dziećmi byłoby odleglejsze w czasie i jakościowo bardziej jałowe, jeśli chodzi o proces wychowawczy. Opracowanie: mgr Paweł Gajda
ZABAWA JAKO SPOSÓB BUDOWANIA RELACJI Z DZIECKIEM Niniejsza prezentacja porusza problematykę „zabawy”, jej znaczenie w rozwoju człowieka oraz problematykę budowania relacji z dzieckiem. Kolejne trzy prezentacje: „BLOK GIER I ZABAW INTEGRACYJNYCH”, „BLOK ZAJĘĆ MUZYCZNYCH”, „BLOK ZAJĘĆ PLASTYCZNYCH” stanowią integralne załączniki i mogą posłużyć do budowania bardziej skomplikowanych relacji z dziećmi, opartych na zaufaniu, bezpieczeństwie, rozmowie, uczestniczeniu w ich życiu emocjonalnym, a także modelowaniu procesu wychowawczego, wdrażaniu wychowankom norm i zasad w dziedzinę tego, co dziecięce. Opracowanie: mgr Paweł Gajda
ZABAWA JAKO SPOSÓB BUDOWANIA RELACJI Z DZIECKIEM AKTYWNOŚĆ ZABAWOWA I JEJ ZNACZENIE DLA ROZWOJU DZIECKA: POJĘCIE I CECHY ZABAWY Wiele dziedzin humanistyki podejmowało refleksje nad zjawiskiem zabawy, nie tylko z perspektywy pedagogicznej, psychologicznej, lecz także egzystencjalnej, literackiej, wreszcie kulturowej (Por. Huizinga 1967; Winnicott 1971; Okoń 1987; Cieślikowski 1985; Brzezińska 1992; ). Szczególne miejsce w tym względzie zajmuje klasyczna już definicja interesującego nas tu zagadnienia, zaproponowana przez holenderskiego historyka, eseistę i językoznawcę Johana Huizinga w dziele Homo ludens. Zabawa jako źródło kultury: Opracowanie: mgr Paweł Gajda
AKTYWNOŚĆ ZABAWOWA I JEJ ZNACZENIE DLA ROZWOJU DZIECKA „Z uwagi na formę można więc, reasumując, nazwać zabawę czynnością swobodną, którą odczuwa się jako "nie tak pomyślaną" i pozostającą poza zwykłym życiem, a która mimo to że może całkowicie zaabsorbować grającego: czynnością, z którą nie łączy się żaden interes materialny, przez którą nie można osiągnąć korzyści, która dokonuje się w obrębie własnego określonego czasu i własnej określonej przestrzeni: czynnością przebiegającą w pewnym porządku według określonych reguł i powołującą do życia związki społeczne, które ze swej strony otaczają się tajemnicą lub za pomocą przebrania uwydatniają swoją inność wobec zwyczajnego świata” (Huizinga 2007: 29). Powyższa definicja wskazuje istotne różnice między zabawą a innymi formami aktywności dziecka, jak na przykład uczenie się czy praca. Opracowanie: mgr Paweł Gajda
AKTYWNOŚĆ ZABAWOWA I JEJ ZNACZENIE DLA ROZWOJU DZIECKA Dostrzega to wielu autorów, natomiast każdy z nich patrzy na „zabawę” przez pryzmat swojej koncepcji człowieka. Elizabeth Hurlock – specjalistka od lat zajmująca się rozwojem dziecka - w pracy „Rozwój dziecka” podkreśla, że zabawa jest czynnością podejmowaną dobrowolnie, dla samej przyjemności - rozrywki, bez szczególnego nacisku na efekt końcowy. Celem zabawy zatem ma być przyjemność, a nie jak w przypadku nauki czy pracy konkretny, zaplanowany rezultat. Kolejna charakterystyczna cecha zabawy według tej koncepcji to naśladownictwo dorosłych przez dzieci, przenoszenie w dziecięcy świat tego, co dzieci zaobserwują w swoim najbliższym otoczeniu. Tym zjawiskiem tłumaczy Hurlock podobieństwo zabaw dzieci wychowywanych w danym środowisku (Hurlock 1961: 365, za: Brzezińska 1992). Opracowanie: mgr Paweł Gajda
AKTYWNOŚĆ ZABAWOWA I JEJ ZNACZENIE DLA ROZWOJU DZIECKA O bezinteresowności zabawy pisze także Maria Tyszkowa – polska psycholog interesująca się głównie teoretycznymi problemami rozwoju poznawczego dzieci i młodzieży: „Motywem zabawy nie jest osiągnięcie praktycznie ważnych rezultatów ani nawet samo działanie (tj. przyjemność funkcjonalna), lecz przeżycie pewnych ważnych dla dziecka stron rzeczywistości”. Autorka Aktywności i działalności dzieci i młodzieży zwraca więc uwagę na niezwykle ważną dla rozwoju dziecka rolę zabawy, na jakby „ukryty” przed nim, a także przed wieloma dorosłymi, cel tej formy aktywności. Podkreśla też jej właściwość charakterystyczną - działanie „na niby” (Tyszkowa: 1977, za: Brzezińska 1992). W dziedzinie tego, co dziecięce wyłaniają się zatem dwie grupy atrybutów zabawy. Opracowanie: mgr Paweł Gajda
AKTYWNOŚĆ ZABAWOWA I JEJ ZNACZENIE DLA ROZWOJU DZIECKA Pierwsza ukazuje dziecko jako podmiot aktywności wiążący się z motywacją do działania w kontekście problemowego znaczenia zabawy dla rozwoju sfer osobowościowych dziecka. Pisał o tym także rosyjski psycholog i pedagog Lew Siemionowicz Wygotski: dziecko bawi się bez uświadamiania sobie motywów swojej zabawy (Wygotski 1978, za: Brzezińska 1992). Druga obejmuje cechy dotyczące samej aktywności dziecka oraz sytuacji, w jakiej ona przebiega. Można o nich powiedzieć, że są to tzw. Cechy formalne w podobnym zakresie odnoszące się do zabawy dziecka, jak i dorosłego. Do tej pory wspomniane zostały trzy własności interesującego nas tu zagadnienia: bezinteresowność, dobrowolność oraz fikcyjność zabawy. Natomiast definicja autora Homo ludens wyłania pięć cech, które odróżniającą od innej formy działalności człowieka (Por. Brzezińska 1992: 79 -82): Opracowanie: mgr Paweł Gajda
AKTYWNOŚĆ ZABAWOWA I JEJ ZNACZENIE DLA ROZWOJU DZIECKA Zabawa jest aktywnością swobodną, dobrowolną. „Wszelka zabawa jest najpierw i przede wszystkim swobodnym działaniem. Nakazana zabawa nie jest już zabawą, najwyżej może być poleconym odtworzeniem zabawy (. . . ). Nie zostaje ona narzucona koniecznością fizyczną, a tym bardziej obowiązkiem moralnym. Nie jest zadaniem" (Huizinga 2007: 20 -21). Sugerowanie dziecku zabawy, np. : typu „pobawmy się w to. . ” odbiega od tej zasady. � Zabawa jest działaniem bezinteresownym, bez rezultatu. Dokonuje się dla zadowolenia. Cele, jakim służy, są poza materialnymi interesami. Woczach dorosłych ta cecha jest często niezrozumiała, przez co ingerują w świat zabaw dziecięcych, kończąc je, przyśpieszając. Szukają bowiem dla dziecka innej bardziej „pożytecznej” formy aktywności. � Opracowanie: mgr Paweł Gajda
AKTYWNOŚĆ ZABAWOWA I JEJ ZNACZENIE DLA ROZWOJU DZIECKA � Zabawa odwołuje się do fikcji. Dotyczy to miejsca, dzieci mogą często wracać do konkretnej zabawy, przez co można powiedzieć o jej powtarzalności, co wg Johana Huizinga jest jedną z istotniejszych oznak zabawy. Odwołuje się ona do przestrzeni w bawieniu się, użycia rekwizytów I czasu. Wszystko może mieć tu charakter umowny, a więc „na niby” (dzień może być nocą, klocek promem kosmicznym itd. ). Ogromne znaczenie ma rozumienie zabawy dziecka przez dorosłego, należy wspierać dziecięcą wyobraźnię w zabawie. Opracowanie: mgr Paweł Gajda
AKTYWNOŚĆ ZABAWOWA I JEJ ZNACZENIE DLA ROZWOJU DZIECKA Zabawie towarzyszy napięcie emocjonalne, pojawiają się silne emocje i zaangażowanie w to, co się dzieje. "Ów element napięcia odgrywa nawet szczególnie ważną rolę. Napięcie oznacza niepewność, szansę. Jest dążeniem do odprężenia. Gdy istnieje napięcie, coś powinno się "udać" (Huizinga 2007: 25). To napięcie z jeden strony wywołane jest spontanicznością zabawy. Dziecko nie wie, co się zaraz wydarzy, z drugiej strony dziecko staje przed wyzwaniem kontrolowania sytuacji, w jakiej się znajduje. To ciągłe balansowanie między spokojem a zagrożeniem i niepewnością przekłada się na satysfakcję dziecka z zabawy poprzez stawianie czoła kolejnym wyzwaniom (np. : zabawa w lekarza – poskromiony strach przed strzykawką). � Opracowanie: mgr Paweł Gajda
AKTYWNOŚĆ ZABAWOWA I JEJ ZNACZENIE DLA ROZWOJU DZIECKA Element napięcia pojawia się również, gdy dzieci przebierają się, nadają rzeczom cechy nadprzyrodzone, gdy zabawę otaczają aurą tajemniczości i niesamowitości. Tove Jansson - autorka książek o Muminkach uważa taką sytuację za „genialną formę samoobrony”, gdyż dziecko w zabawie i przez zabawę uczy się stępiać niebezpieczeństwo i ożywiać powszedniość”, dziecko buduje równowagę, między tym, co dla niego bezpieczne, a tym, co niebezpieczne (Jansson 1978, za: Brzezińska 1992). � Zabawa mieści się w normach, rządzą nią reguły i porządek. Johan Huizinga pisze, że "Tworzy ona porządek, więcej: sama jest ładem. Wnosi w niedoskonały świat i zawiłości życia ograniczoną w czasie doskonałość. Zabawa wymaga bezwzględnego ładu. Najdrobniejsze od niego odstąpienie psuje zabawę, odbiera jej charakter i czyni ją bezwartościową” (Huizinga 2007: 25). Opracowanie: mgr Paweł Gajda
AKTYWNOŚĆ ZABAWOWA I JEJ ZNACZENIE DLA ROZWOJU DZIECKA Naruszenie reguł skutkuje rozpadnięciem się tego „tymczasowego dziecięcego świata”. Zdarza się tak, że dzieci naruszają te zasady, lecz najczęściej dzieje się to na skutek ingerencji dorosłego. Jak dalej zauważa autora Homo ludens: „Gracz, który przeciwstawia się regułom, względnie ich nie przestrzega, to "psuj zabawy". „Psuj zabawy” to ktoś całkiem inny niż fałszywy gracz. Fałszywy gracz bowiem udaje, że gra i pozornie respektuje ciągle jeszcze zaczarowany krąg gry. Społeczność graczy łatwiej wybaczy mu jego grzech, niż „psujowi zabawy”, on bowiem rozbija cały ich świat. Wycofując się z zabawy, odsłania relatywizm i płochość jej świata, w którym zamknął się na pewien czas wraz z innymi. Odbiera zabawie lub grze iluzję” (Huizinga 2007: 26 -27). Opracowanie: mgr Paweł Gajda
AKTYWNOŚĆ ZABAWOWA I JEJ ZNACZENIE DLA ROZWOJU DZIECKA Wspomniane zasady i reguły nie muszą być niczym sformalizowane i narzucane z początkiem zabawy, funkcjonują jako „niepisane prawo” między dziećmi. Można dostrzec te zależności, dokonując obserwacji dzieci dołączających się do zabawy. Od razu widać, że szybko orientują się, co można, a czego nie można w zabawie i się temu podporządkowują. Jeśli dziecko dołączając do zabawy się nie podporządkuje, jest wykluczane przez grupę, a także izolowane, czasami dłużej, czasami krócej. Podobna reakcja dotyczy braku poszanowania reguł przez dorosłego. Swoboda w zabawie, fakt, że jest ona motywowana wewnętrznie, jest działaniem bezinteresownym, odbywającym się w fikcyjnym czasie i miejscu, kierowanie się w zabawie „niepisanym prawem” oraz wystąpienie napięcia – te konstytutywne przymioty zabawy podkreślają jej autoteliczność, własnocelowość Opracowanie: mgr Paweł Gajda
AKTYWNOŚĆ ZABAWOWA I JEJ ZNACZENIE DLA ROZWOJU DZIECKA Mieszczą się również w rozważaniach prezentowanych przez filozofa i estetyka Władysława Tatarkiewicza: „Zabawa to każda czynność mająca cel swój w sobie”. Znaczenie zabawy w życiu dziecka jest kluczowe. Trafnie określił je Lew Siemionowicz Wygotski: „dziecko nie bawi się dlatego, że jest dzieckiem, ale bawi się dlatego, by stać się dorosłym” (Wygotski 1978: 551, za: Brzezińska 1992). Zabawa nie może być bowiem pojmowana jedynie jako oznaka dzieciństwa i dominująca forma aktywności na tym etapie rozwoju dziecka. Jest przecież fundamentalnym czynnikiem tego rozwoju. Opracowanie: mgr Paweł Gajda
ZABAWA JAKO SPOSÓB BUDOWANIA RELACJI Z DZIECKIEM AKTYWNOŚĆ ZABAWOWA I JEJ ZNACZENIE DLA ROZWOJU DZIECKA: FUNKCJE ZABAWY Rozważając wartość zabawy dla rozwoju dziecka nasuwa się pytanie o jej funkcje. Najogólniej tą tematyką zajmował się wspomniany już wcześniej Johan Huizinga. Wskazywał on na funkcję kulturalną, która upiększa życie, uzupełnia je. Jest niezbędna dla społeczeństwa z uwagi na sens zawarty w sobie. Tworzy związki wymiaru duchowego i społecznego ” (Por. Huizinga 2007: 23). Elizabeth Hurlock natomiast funkcję zabawy wyróżnia wg kryterium typu zmian, jakie u dziecka zauważa się na jej skutek (Por. Brzezińska 1992: 83 -85): Opracowanie: mgr Paweł Gajda
AKTYWNOŚĆ ZABAWOWA I JEJ ZNACZENIE DLA ROZWOJU DZIECKA a) funkcja kształcąca – dziecko w trakcie zabawy rozwija swoje zmysły, doskonali motorykę małą i dużą, poszerza wiedzę o otaczającym świecie, poznaje swoje możliwości i ograniczenia, b) funkcja wychowawcza – w trakcie zabawy dziecko poznaje i przyswaja różne normy, uczy się przestrzegania reguł i zachowania się w różnych sytuacjach, uczy się zawiązywania i przestrzegania umów z innymi dziećmi – ludźmi, c) funkcja terapeutyczna – inaczej zwana korekcyjną, gdyż dziecko przez zabawę uwalnia się od dręczących je napięć i uczy się różnych sposobów wyrażania swoich emocji i uczuć, a także stawiania czoła i rozwiązywania swoich problemów. W zabawie „na niby” dziecko realizuje wiele rzeczy niemożliwych w codziennym życiu, dzieją się one w sytuacji bezpiecznej. Opracowanie: mgr Paweł Gajda
AKTYWNOŚĆ ZABAWOWA I JEJ ZNACZENIE DLA ROZWOJU DZIECKA Dziecko nie ponosi kary, dlatego może swobodnie okazywać emocje, może pokazać tłumione złości czy ukrywany lęk. Dobrym przykładem są takie sytuacje, gdy w zabawie dziecko się tarza, krzyczy, rzuca przedmiotami, nawet coś niszczy, bije lalki, zabawki, itp. Przejaw takich zachować poza zabawą byłby czymś nagannym, niestosownym, a w zabawie takie sytuacje właśnie się dzieją i mogą dziać, są adekwatne do rozwoju sytuacji. Jeśli dorosły, który jest obserwatorem takiej zabawy, nie rozumie tych prawidłowości i ingeruje w nie, tłumiąc u dziecka możliwość przeżywania i pokazywania emocji, to działanie dorosłego jest antyterapeutyczne, Opracowanie: mgr Paweł Gajda
AKTYWNOŚĆ ZABAWOWA I JEJ ZNACZENIE DLA ROZWOJU DZIECKA d) funkcja projekcyjna – w zabawie dziecko pełni różne role, odgrywa różne sytuacje, wykonuje różne zadania, ujawniając przez to pośrednio wiele swoim właściwości. Dorosły obserwując zabawę dziecka może odkryć i zdecydowanie bardziej poznać zasoby i jego możliwości w konkretnych sytuacjach. Pisze o tym również brytyjski psychoanalityk Donald Woods Winnicott analizując funkcje zabawy od strony korzyści, jakie dziecko czerpie w sposób zupełnie nieświadomy. Według niego dziecko bawi się dla (Por. Winnicott 1971, za: Brzezińska 1992): � rozszerzenia kręgu swoich doświadczeń – w zabawie dziecko nie tylko samo jest (bo musi być) pomysłowe, ale korzysta z pomysłów innych dzieci, dorosłych, „rozwija stopniowo zdolność dostrzegania bogactwa w otaczającym świecie rzeczywistym”; Opracowanie: mgr Paweł Gajda
AKTYWNOŚĆ ZABAWOWA I JEJ ZNACZENIE DLA ROZWOJU DZIECKA � przyjemności związanej z nowymi doświadczeniami zmysłowymi i emocjonalnymi, które zaspakajają potrzebę stymulacji; � nawiązania kontaktów społecznych i usprawniania komunikacji z innymi. Poprzez zabawę dziecko nabywa umiejętności związanych z nawiązywaniem i podtrzymywaniem relacji w różnorodnych sytuacjach społecznych, uczy się werbalizowania potrzeb, myśli i uczuć, uczy się komunikacji werbalnej i pozawerbalnej, będąc w relacji z innymi uczestnikami zabawy. Uczy się spostrzegania społecznego i rozpoznawania stanu emocjonalnego u parterów zabawy oraz – co najważniejsze - dziecko poznaje samego siebie, poznaje swoje mocne, a także słabe strony, ogólnie rzecz ujmując swoje możliwości; Opracowanie: mgr Paweł Gajda
AKTYWNOŚĆ ZABAWOWA I JEJ ZNACZENIE DLA ROZWOJU DZIECKA � w zabawie dziecko może wyrazić swoje tłumione dotąd emocje, chodzi przede wszystkim o agresywność i lęk. Winnicott pisze, że dla dzieci o dużym poczuciu zagrożenia, dla dzieci lękowych, charakterystyczne są dwa zjawiska, które można zaobserwować w zabawie. Jednym z nich jest kompulsywność, repetytywność, co w praktyce oznacza, że bawią się w to samo i tak samo oraz przesadnie poszukują przyjemności w zabawie. Dorosłemu zaś trudno taką zabawę jest przerwać lub zakończyć. Opracowanie: mgr Paweł Gajda
AKTYWNOŚĆ ZABAWOWA I JEJ ZNACZENIE DLA ROZWOJU DZIECKA Podobnie wyraża się Tyszkowa, pisząc: "Zabawa dziecka ma więc, obok innych form działalności, ważne zadanie kształcące i może być ujmowana jako czynność poznawcza o swoistym charakterze (. . . ). Zabawa stanowi wyraz tendencji do poznania i przekształcania otaczającej rzeczywistości przedmiotowej i społecznej za pomocą dostępnych dziecku środków i właściwych jego wiekowi form aktywności" (Tyszkowa 1977: 43 44, za: Brzezińska 1992). Autorka Aktywności i działalności dzieci i młodzieży przywołuje także analizę funkcji zabawy przeprowadzonej przez E. A. Arkina, który uważał, że zabawa jest najlepszą formą aktywności dziecka, ponieważ "najbardziej odpowiada całej psychofizycznej strukturze dziecka na tym etapie rozwoju". Arkin rozróżnia kilka funkcji, są one zgodne z funkcją kształcącą i wychowawczą, o których wspomina E. Hurlock (Tyszkowa 1977: 96 -97, za: Brzezińska 1992): Opracowanie: mgr Paweł Gajda
AKTYWNOŚĆ ZABAWOWA I JEJ ZNACZENIE DLA ROZWOJU DZIECKA � zaspokajanie ważnych potrzeb rozwojowych dziecka, w szczególności potrzeb poznania i przekształcania rzeczywistości przez własną aktywność; � poszerzenie zakresu orientacji dziecka w ważnych obszarach świata przyrody, przedmiotów, ludzi, przez co dziecko zaczyna rozumieć otaczającą go rzeczywistość i odróżnia ją od fikcji; � dziecko kształtuje zdolność do podporządkowania swej aktywności i impulsywności dążeń zewnętrznym ramom, takim jak normy, reguły, role; � kształtowanie zdolności do samodzielnego i odpowiedzialnego podejmowania oraz wykonywania zadań; � rozwijanie myślenia przyczynowo - skutkowego; � rozwijanie i doskonalenie kondycji psychomotorycznej; � uspołecznienie przez kontakt z grupą. Opracowanie: mgr Paweł Gajda
AKTYWNOŚĆ ZABAWOWA I JEJ ZNACZENIE DLA ROZWOJU DZIECKA W toku zabawy i poprzez zabawę kształtuje się u dziecka zdolność do działań intencjonalnych na różnych poziomach, jak również w różnych sferach aktywności, uwzględniając świat ludzi oraz świat przedmiotów. Opracowanie: mgr Paweł Gajda
ZABAWA JAKO SPOSÓB BUDOWANIA RELACJI Z DZIECKIEM AKTYWNOŚĆ ZABAWOWA I JEJ ZNACZENIE DLA ROZWOJU DZIECKA: ZABAWA JAKO CZYNNIK STYMULUJĄCY DZIECKO Dziecko pod koniec wieku przedszkolnego jest gotowe do samodzielnego, odpowiedzialnego, ukierunkowanego działania. To właśnie zabawa jest przyczyną tak znaczących u niego zmian. Odpowiadając na pytanie, dlaczego tak się dzieje, należy wrócić do jednej z cech zabawy, w której dziecko bawi się w sferze wyobraźni, znajduje się w sytuacji przez siebie stworzonej. Takie możliwości u dzieci pojawiają się około trzeciego roku życia. Na wcześniejszym etapie dziecko opiera się głównie na tym, co widzi, słyszy, dotyka. Opracowanie: mgr Paweł Gajda
AKTYWNOŚĆ ZABAWOWA I JEJ ZNACZENIE DLA ROZWOJU DZIECKA Zabawy przed trzecim rokiem życia odwołują się głównie do manipulowania przedmiotami, nie są ustrukturyzowane żadnymi regułami, mogą odbywać się w samotności, mają wymiar zabaw swobodnych oraz spontanicznych. Według E. Hurlock ta aktywność dziecka ma charakter badawczy. Moment, gdy w jego życiu pojawiają się zabawy spełniające warunek iluzyjności, jest krokiem milowym w rozwoju człowieka, gdyż percepcja i działanie zaczynają mieć ze sobą coraz luźniejszy związek. Dziecko podejmuje aktywność niezależnie od tego, co spostrzega (widzi, czuje dotykiem). Na tym etapie dziecko widząc przedmiot, może różnie zareagować w stosunku do tego przedmiotu, np. : widząc liście może nadać im zupełnie inne znaczenie (liście to talerzyki, w których jest zupa, dziecko porusza się tak, aby idąc, nie wylać zupy – dziecko doskonale o tym wie, że to zabawa „na niby”). Opracowanie: mgr Paweł Gajda
AKTYWNOŚĆ ZABAWOWA I JEJ ZNACZENIE DLA ROZWOJU DZIECKA Wspomniany już wcześniej rosyjski psycholog i pedagog L. S. Wygotski, dostrzega, że dziecko coraz bardziej w swoim działaniu kieruje się znaczeniem przedmiotu, a nie jego percepcyjnymi właściwościami, co określa jako „oddzielanie się pola wizualnego od pola znaczeniowego” (Wygotski 1978: 545, za: Brzezińska 1992). W zabawach „na niby” następuje oddzielenie idei, znaczenia od zmysłowo dostrzegalnych cech obiektu. Świadczy właśnie o tym użycie przez dziecko patyka jako lunety, konia, strzykawki. Młodsze dziecko potrzebowałoby do zabawy najpierw konia na biegunach, potem w miarę rozwoju potrzebna będzie głowa na patyku, aż sam patyk stanie się koniem. Dziecko mając ideę konia w myślach będzie się zachowywało tak, jakby na tym koniu się poruszało. Przedmiot zastępujący dziecku obiekt właściwy Wygotski określa mianem „przedmiotu pośredniczącego”, który pomaga oddzielić ideę, znaczenie danego obiektu od konkretnego obiektu. Opracowanie: mgr Paweł Gajda
AKTYWNOŚĆ ZABAWOWA I JEJ ZNACZENIE DLA ROZWOJU DZIECKA Można zastanowić się na tym etapie nad doborem zabawek dla dziecka, nad tym, jakie zabawki kupować, aby dobrze stymulować rozwój dziecka. Nie stanowi to jednak przedmiotu zainteresowania tej pracy. Przyjmujemy, że dzięki zabawie dziecko zaczyna tworzyć nową strukturę, którą. Wygocki określa jako „znaczenie/obiekt”. Oznacza to, że aspekt semantyczny zaczyna dominować nad znaczeniem percepcyjnym i staje się determinantą zachowania dziecka. W wieku przedszkolnym następuje okres przejściowy między uczeniem się spontanicznym, działaniami całkowicie determinowanymi sytuacjami z zewnątrz a uczeniem się reaktywnym i działaniem niezależnym od aktualnej sytuacji. Tworzenie i działanie w zabawie „na niby” jest pierwszym krokiem człowieka na drodze wyzwalania się jego działań z uwikłań sytuacyjnych. Opracowanie: mgr Paweł Gajda
AKTYWNOŚĆ ZABAWOWA I JEJ ZNACZENIE DLA ROZWOJU DZIECKA Zabawa jest również przejściową formą aktywności. Z okresem poprzednim, a więc całkowitego uwikłania działania w zewnętrznej sytuacji, wiąże ją to, iż dziecko działa w rzeczywistej sytuacji i na rzeczywistych przedmiotach. Z okresem następnym, czyli oderwania się działania od zewnętrznych sytuacji, wiąże ją to, że dziecko działa w zabawie, przypisując różne znaczenia otaczającym je przedmiotom oraz posługując się nimi zgodnie z nadanym przez siebie znaczeniem. Najpierw zatem pojawia się pomysł, potem działanie. Wygotski opisał to jako I paradoks zabawy, czyli operowanie oderwanym znaczeniem w realnej sytuacji. Z kolei II paradoks zabawy polega na tym, że dziecko dąży do tego, co lubi robić i jest przyjemne, a więc działa po najmniejszej linii oporu. Jednocześnie podporządkowuje się zasadom, opóźniając przez to poczucie przyjemności - działa według zasady największego oporu. Opracowanie: mgr Paweł Gajda
AKTYWNOŚĆ ZABAWOWA I JEJ ZNACZENIE DLA ROZWOJU DZIECKA Ten paradoks można opisać dokładniej: „Dziecko podporządkowuje się regułom w rezygnowaniu z czegoś, czego chciałoby natychmiast, ale to podporządkowanie się regule i chwilowa rezygnacja z danego działania jako odpowiedź na bezpośredni impuls są środkami do uzyskania maksimum przyjemności nieco później” (Wygotski 1978: 547, za: Brzezińska 1992). Zatem dominacja znaczenia nad działaniem w zabawie jest charakterystyczne dla dziecka w wieku przedszkolnym. To, co dziecko spostrzega, ma wpływ na jego aktywność i zachowanie. Świat dziecka 3 – 6 letniego jest światem zabawy, realizowania codziennych obowiązków, jak również dostosowania się do wymogów otoczenia. Zabawa, w której dziecko próbuje odmiennych ról od codziennych sposobów swojej aktywności, jest krokiem milowym dla wchodzenia w dorosłość. Opracowanie: mgr Paweł Gajda
AKTYWNOŚĆ ZABAWOWA I JEJ ZNACZENIE DLA ROZWOJU DZIECKA Dlatego uważa się zabawę za niezwykle ważny czynnik rozwojowy ze szczególnym uwzględnieniem funkcji kształcącej oraz wychowawczej. Dziecko poznaje otoczenie, siebie samego, odkrywa świat. Tworzy nowe relacje między tym, co spostrzega, a tym, co wie o danym obiekcie. Pojawia się nowy typ struktury: „percepcja – działanie – (myślenie)”, który przekształca się w typ: „(percepcja – myślenie) – działanie”. Dzięki zabawie rozwija się nie tylko myślenie abstrakcyjne, ale wszystkie sfery osobowości dziecka (Por. Brzezińska 1992). Opracowanie: mgr Paweł Gajda
ZABAWA JAKO SPOSÓB BUDOWANIA RELACJI Z DZIECKIEM AKTYWNOŚĆ ZABAWOWA I JEJ ZNACZENIE DLA ROZWOJU DZIECKA: FUNKCJE ZABAWY W POSZCZEGÓLNYCH OKRESACH ROZWOJU CZŁOWIEKA Zabawa jako jedna z form aktywności dziecka także podlega rozwojowi na przestrzeni czasu. Doskonalenie różnych jej odmian odzwierciedla prawidłowość rozwoju różnych sfer u dziecka. Autorzy, których rozważania były przywołane w tej pracy, wskazują na podobne sekwencje rozwojowe: u młodszych dzieci dominuje zabawa całkowicie swobodna, spontaniczna, której motywem jest uzyskanie przyjemności. U dzieci starszych pojawiają się zabawy, które rządzą się już swoimi prawami. Pisze o tym przywoływana już Maria Tyszkowa - dzieci do około 3. roku koncentrują się wokół zabaw konstrukcyjnych, ruchowych, potem tematycznych. Opracowanie: mgr Paweł Gajda
AKTYWNOŚĆ ZABAWOWA I JEJ ZNACZENIE DLA ROZWOJU DZIECKA Natomiast w przedziale wiekowym 3 - 7 rok życia pojawiają się zabawy umysłowe, które autorka nazywa dydaktycznymi. Rozwój zabawy przejawia się między innymi na tym, że dziecko kształtuje coraz większą świadomość wyobrażonych, umownych orazrzeczywistych własności i funkcji używanych podczas zabawy przedmiotów (Tyszkowa 1977: 85, za: Brzezińska 1992). Z kolei E. Hurlock pierwsze zabawy dziecka w przełomie wieku poniemowlęcego i przedszkolnego określa jako twórcze, fantazyjne, pomysłowe, z powtarzającymi się motywami, w których dziecko wykorzystuje do zabawy takie materiały, jak: klocki, piasek, materiały graficzne, później - dźwięki (rytmy, melodie), następnie słowo(inscenizacje). Opracowanie: mgr Paweł Gajda
AKTYWNOŚĆ ZABAWOWA I JEJ ZNACZENIE DLA ROZWOJU DZIECKA W kolejnej fazie rozwoju zaczynają pojawiać sie zabawy udawane – "na niby" - rekwizytom nadaje się większe znaczenie, gdyż zaczynają do czegoś służyć, coś wyobrażać. Trzecia faza to dominacja zabawy konstrukcyjnej, w której pojawia się plan i wzór. Wzrasta czas poświęcony na określonej zabawie o wymiarze umysłowym. Charakterystyczne dla tego etapu jest pojawienie się takich aktywności, jak rysowani, śpiewanie, malowanie, pisanie. Szczególnie interesująca jest trzecia faza, gdyż wkracza ona w wiek szkolny dziecka i staje się jedną z trzech form jego aktywności obok nauki i pracy. Zaczyna dominować forma aktywności, w której dziecko może rozładować napięcie, pojawia się odprężenie, przyjemność, rekreacja, rozrywka. Na pierwszy plan więc wysuwa się aktywność, w której realizowana jest funkcja terapeutyczna zabawy. Staje się ona działaniem o charakterze coraz bardziej intencjonalnym (Por. Brzezińska 1992: 90 -91). Opracowanie: mgr Paweł Gajda
AKTYWNOŚĆ ZABAWOWA I JEJ ZNACZENIE DLA ROZWOJU DZIECKA Pierwsze zabawy dziecka mają charakter manipulacyjny (dziecko manipuluje własnym ciałem, głosem, przedmiotem, słowem) i całkowicie spontaniczny. Nie ważny jest efekt zabawy, ale sama czynność, która daje przyjemność dziecku. Dziecko dostarcza sobie bodźców, doświadcza świata, poznaje siebie. Tworzy pierwsze koncepcje przedmiotu, "czegoś", co istnieje poza nim. Zauważa się również silne wiązanie się emocjonalne dziecka z przedmiotami, które stwarza i odkrywa. Szczególnie widoczne są te preferencje w sytuacji, gdy dziecko reaguje płaczem lub złością na ich zniknięcie z pola widzenia (może to być jakiś papierek, stary podarty kocyk - dorośli często się dziwią takiej jego reakcji). Te przedmioty towarzyszom dziecku, przez to stwarzają silne poczucie bezpieczeństwa, szczególnie w odkrywaniu rzeczy nowych. Pomagają w eksploracji nowego otoczenia. Opracowanie: mgr Paweł Gajda
AKTYWNOŚĆ ZABAWOWA I JEJ ZNACZENIE DLA ROZWOJU DZIECKA Pisał o tym także wspomniany wcześniej Winnicott, określając te "dziwne przedmioty" mianem przedmiotów przejściowych. Pomagają one dziecku w przejściu od fazy, w której zespolenie z mamą daje poczucie bezpieczeństwa, do fazy, w której dziecko kontaktuje się z matką jako odrębną jednostką, a poczucie bezpieczeństwa zyskuje dzięki własnej zaradności i samodzielności. Ten "przedmiot przejściowy" dając dziecku poczucie bezpieczeństwa, przypomina o bezpiecznym kontakcie z matką, czy w ogóle czymś, co dziecko bardzo dobrze zna, ale tym samym umożliwia samodzielne próby poznania otoczenia w coraz większym oddaleniu od obiektu znanego (Winnicott 1971, za: Brzezińska 1992). Opracowanie: mgr Paweł Gajda
AKTYWNOŚĆ ZABAWOWA I JEJ ZNACZENIE DLA ROZWOJU DZIECKA W drugiej fazie rozwoju zabawy wciąż ważny jest proces działania połączony z rezultatem. Zabawa ma swoje etapy, początek - koniec, czas, dynamikę napięcia emocjonalnego. Szczególnie widać to w zabawach tematycznych, w których dziecko wyobraża sobie różne sytuacje, wykorzystuje obiekty, a tym samym dokonuje ogromnego skoku rozwojowego. Manipulowanie i badanie przestrzeni zastępuje eksploracja i poszukiwania, pojawia się działanie, jak również w następstwie tworzenie. Początkowo dziecko coś odkrywa, pomysł jest działem przypadku, podobnie jak stworzenie czegoś. W końcu tej fazy pojawia się wyodrębniona forma aktywności dziecka - działalność artystyczno – techniczna, która już tylko częściowo jest zabawą, a jej rozwój prowadzi do wyodrębnienia oraz rozwoju kolejnych form aktywności człowieka – nauki, a potem pracy. Opracowanie: mgr Paweł Gajda
AKTYWNOŚĆ ZABAWOWA I JEJ ZNACZENIE DLA ROZWOJU DZIECKA W trzeciej fazie działanie jest motywowane osiągnięciem rezultatu, który dziecko chce osiągnąć. Kontakt z obiektem znów zmienia swe znaczenie, pojawia się refleksja, chęć poznania, wartościowanie. To refleksyjne podejście jest następstwem dwóch wcześniejszych faz: manipulowania – doświadczania i badania - tworzenia. Zabawa stanowi bufor przejściowy między całkowicie spontanicznym - pozbawionym refleksji działaniem, a działaniem w pełni intencjonalnym, kierowanym przez jednostkę. Te trzy fazy można odnieść do zachowania człowieka w dowolnym wieku, wkażdej nowej dla niego sytuacji. Dogłębne poznanie czy zrozumienie jest niemożliwe bez wcześniejszego doświadczenia różnych aspektów danej sytuacji i zbadaniu ich. Dla dorosłego człowieka zabawa wciąż spełnia funkcję terapeutyczną, kształcącą i wychowawczą w bardzo szerokim znaczeniu. Opracowanie: mgr Paweł Gajda
AKTYWNOŚĆ ZABAWOWA I JEJ ZNACZENIE DLA ROZWOJU DZIECKA W kontekście dorosłego człowieka pojęcie zabawy jest bliskie pojęciu tworzenia, czy mówiąc ściślej tzw. pierwotnej twórczej postawy, o której pisał jeden z najważniejszych przedstawicieli nurtu psychologii humanistycznej i psychologii transpersonalnej Abraham Maslow (Maslow 1982, za: Brzezińska 1992). Opracowanie: mgr Paweł Gajda
ZABAWA JAKO SPOSÓB BUDOWANIA RELACJI Z DZIECKIEM BUDOWANIE I ZNACZENIE RELACJI NAUCZYCIEL – UCZEŃ: Relacje interpersonalne, ich jakość, stanowią znaczący element w budowaniu prawidłowego rozwoju i funkcjonowania człowieka. Dobre relacje oraz dobra komunikacja międzyludzka jest gwarantem sukcesu osobistego, zawodowego czy rodzinnego. Także w kształceniu i wychowaniu dzieci oraz młodzieży dobra relacja na płaszczyźnie nauczyciel – uczeń ma istotny wpływ na funkcjonowanie dziecka nie tylko w szkole, ale także w późniejszym okresie jego dorastania, a czasami w całym jego życiu. Szkoła, to drugie po domu środowisko, w którym dziecko spędza najwięcej czasu. Dlatego od atmosfery komunikacyjnej budowanej jakością relacji interpersonalnych w tym środowisku naprawdę wiele zależy. Opracowanie: mgr Paweł Gajda
ZABAWA JAKO SPOSÓB BUDOWANIA RELACJI Z DZIECKIEM Relacje pomiędzy nauczycielami a uczniami są jako „ caeteris paribus, przyjazne lub wrogie – odpowiednio do tego, czy system nauczania wytwarza radość, czy niezadowolenie [. . . ]. Codzienny twórca przykrości musi być narażony na traktowanie go z ukrytą niechęcią. Odwrotnie, ten, kto stale pomaga dzieciom w ich dążeniach, codziennie dodaje ducha wśród różnych trudności i wspólnie cieszy się z ich powodzenia, będzie lubiany, a nawet, jeżeli jego postępowanie jest konsekwentne, musi być kochany”. Nauczyciel jest podstawą relacji w przestrzeniach szkolnych, to od niego zależy, jakie będą relacje między nim a uczniami. Jako gospodarz szkoły oczekuje się, ze jego zachowanie powinno być wzorcowe i otwarte na innych. Mówi się o swoistej triadzie, którą powinien odznaczać się nauczyciel w budowaniu poprawnych relacji z uczniami, a wiec kompetencja, konkretność, komunikatywność. Opracowanie: mgr Paweł Gajda
ZABAWA JAKO SPOSÓB BUDOWANIA RELACJI Z DZIECKIEM Kompetencje powinny przejawiać się w byciu ekspertem w nauczanym przedmiocie. Dzieci obserwują nauczyciela, słuchają tego, co mówi. Jeśli odkryją w nim pasję do prowadzonego przedmiotu, znacząco wpłynie to na ich wzajemne relacje. Zauważa się również, że kompetencja połączona z pasją wpływa na relacje z rodzicami ucznia, którzy cieszą się, że oddają swoje dziecko w ręce eksperta. (Por. Smoleń: http: //pppptarnow. pl/pliki/konferencje/ks. Smolen. pdf. ) W swojej pracy dostrzegam tę zależność, rodzice przychodząc po dzieci do świetlicy szkolnej wielokrotnie mówili mi, że w domu dzieci uczą ich piosenek „świetlicowych”, które śpiewają także z babciami czy dziadkami. Zauważyłem także, że rodzice, którzy rozmawiali ze mną na ten temat, byli bardzo życzliwi w rozmowie. Opracowanie: mgr Paweł Gajda
ZABAWA JAKO SPOSÓB BUDOWANIA RELACJI Z DZIECKIEM Z kolei konkretność w działaniu przeplata się z konsekwencją. Konkretne i konsekwentne traktowanie ucznia przez nauczyciela przyczynia się do poważnego traktowania nauczyciela przez uczniów. W świetlicy szkolnej, w trakcie moich zajęć dzieci zwracały szczególną uwagę na to, czy jestem konsekwentny w sytuacjach wychowawczych względem wszystkich dzieci. Oczekiwały ode mnie wyciągania konsekwencji względem uczniów, którzy nie stosowali się do zasad i reguł w zabawie, czy w ogóle podczas pobytu na zajęciach świetlicowych. Fakt bycia konsekwentnym przekładał się na to, że dzieci przyjmowały to jako coś naturalnego, bez cienia „złośliwości”, czy „niesprawiedliwości”. Opracowanie: mgr Paweł Gajda
ZABAWA JAKO SPOSÓB BUDOWANIA RELACJI Z DZIECKIEM Komunikatywność w pracy nauczyciela powinna odzwierciedlać stosunek emocjonalny do pracy. Inne relacje z uczniami buduje nauczyciel, który nie lubi swojej pracy a inne nauczyciel, który swoją pracę traktuje z pasą. Inaczej patrzy się wtedy na aktywność uczniów, na ich „głośność”, „gadatliwość”. Nie chodzi o „bezstresowe wychowanie” ale o zdroworozsądkowe podejście do rozwijającego się człowieka, gdzie pewne mechanizmy rozwojowe są konsekwencja natury dziecka, a nie przejawem jego konfrontacyjnej postawy względem nauczyciela czy w ogóle dorosłego człowieka. W praktyce, jeśli jest przerwa, to wiadomo, że dzieci będą zachowywać się głośno. Nie ma co ich wtedy uciszać. Często po zajęciach w klasach starszych koleżanki w pokoju nauczycielskim pytają mnie, „co wy tam robiliście na tej lekcji, że było tak głośno? ”. Opracowanie: mgr Paweł Gajda
ZABAWA JAKO SPOSÓB BUDOWANIA RELACJI Z DZIECKIEM Wzmożone napięcie u dzieci było wynikiem gier i zabaw, dynamika oraz charakter zajęć wręcz wyzwalał takie reakcje czy zachowanie u dzieci. Istnieją też inne zależności komunikacyjne, które w budowaniu relacji z dzieckiem są niezwykle istotne. "Zamykacze" – to słowa, przez które zrywamy komunikację z drugim człowiekiem. Inaczej mówiąc zamykamy go, nie umożliwiamy mu otwarcia się na nas, wprowadzamy dystans, wrogość i brak zaufania. Tendencje do „zamykania” są wrodzone. Dorosłemu przychodzi to z łatwością, dlatego tak ważne jest bycie świadomym tych „zamykaczy”, by w sytuacjach, gdzie pojawiają się sytuacje problemowe z uczniami pamiętać o tym i ważyć słowa. W komunikacji międzyludzkiej dużo zależy od tego, co do nas mówią i co my mówimy do innych. Opracowanie: mgr Paweł Gajda
ZABAWA JAKO SPOSÓB BUDOWANIA RELACJI Z DZIECKIEM Język odgrywa ważną rolę w budowaniu właściwych relacji interpersonalnych. Słowami budujemy, ale słowami tez niszczymy: � słowa „niby” właściwe – wydają się właściwe, tymczasem to typowe „zamykacze”, chociaż forma ich przekazu jest bardzo subtelna: - weź się w garść; - poradzisz sobie; - zobaczysz, że będzie dobrze; - głowa do góry; - nie opowiadaj, dasz radę Opracowanie: mgr Paweł Gajda
ZABAWA JAKO SPOSÓB BUDOWANIA RELACJI Z DZIECKIEM Te komunikaty wypowiadane po pierwszych usłyszanych przez nas słowach, kiedy nie znamy jeszcze wielu istotnych informacji, które rozmówca chce nam przekazać, zamykają przestrzeń do rozmowy. Dziecko, a szczególnie starsze dziecko wie, że trzeba się „wziąć w garść”. Ale skoro o tym komunikuje, to oczekuje, że zostanie wysłuchane, a nie zostanie samo z problemami. Komunikat byłby poprawny, gdyby nauczyciel powiedział do ucznia „weźmiemy się w garść”, „poradzimy sobie”- wtedy dajemy dziecku komunikat, że jesteśmy razem z nim; � przerywanie wypowiedzi – często uczniowie sygnalizują brak wysłuchania przez nauczyciela, który przerywa wypowiedzi, a to z kolei budzi rozgoryczenie, bezsilność, poczucie lekceważenia i bunt. Uczniowie przestają się komunikować, bo nie widzą w tym sensu; Opracowanie: mgr Paweł Gajda
ZABAWA JAKO SPOSÓB BUDOWANIA RELACJI Z DZIECKIEM W pracy z grupą, staram się zwracać uwagę, aby dzieci wzajemnie sobie nie przeszkadzały podczas omawiania zadania czy w ogóle podczas, gdy prowadzimy pogadankę. "Zamykacze" odnoszą się również do płaszczyzny dziecko - dziecko. Ponieważ dzieci w młodszym wieku szkolnym mają jeszcze duże poczucie egocentryczności i często się przekrzykują, używając różnych komunikatów, w tym "zamykaczy". � słowa oceniająco - poniżające - każdy z nas jest wrażliwy na to, co inni o nas mówią, sądzą, na sytuacje, kiedy jesteśmy oceniani. Dziecko przyjmuje krytykę, tak jak dorosły człowiek, to znaczy wtedy, gdy nie jest ona poniżająca, a w szczególności wypowiadana na forum publicznym. W swojej pracy kieruję się zasadą, że krytyce podlega zachowanie dziecka, nigdy ono samo i wysyłając taki komunikat dziecku, zawsze podkreślam np. : "jesteś super gość, ale nie podoba mi się twoje Opracowanie: mgr Paweł Gajda zachowanie wtedy, gdy zabierasz klocki innym dzieciom".
ZABAWA JAKO SPOSÓB BUDOWANIA RELACJI Z DZIECKIEM � mówienie krzykiem - to częsta pułapka, w jaką wpadają nauczyciele czy wychowawcy niezależnie od stażu pracy. Wielokrotnie obserwowałem, jak dzieci zatykają uszy, gdy głośniej mówiłem. Diagnoza tego zachowania nie stanowi przedmiotu tej pracy, ale rzeczywiście nawet nie krzyk, lecz już tylko podniesienie głosu, aby być lepiej słyszalnym na forum, dla niektórych dzieci stanowi bodziec do sytuacji lękowej. � słowa ironiczne - dzieci doskonale orientują się, kiedy i do kogo nauczyciel mówi z życzliwością, a kiedy mówi lekceważąco, z ironią, dając wyraz braku sympatii dla danego ucznia. Opracowanie: mgr Paweł Gajda
ZABAWA JAKO SPOSÓB BUDOWANIA RELACJI Z DZIECKIEM � komplementowanie słowne i krytyczne słowa - będąc nauczycielem, można przyzwyczaić się do tego, że cały czas komuś zwracamy uwagę. Tymczasem ograniczanie się do tak surowego zachowania wywołuje odwrotną reakcję. Dla pełnej równowagi psychicznej w rozwoju dziecka potrzeba norm, zasad, reguł, które powinny być egzekwowane, ale potrzeba też i pochwał, i nagród. Bardzo uważnie słuchają dzieci, jak nauczyciel zwraca się do nich czy zdrobniale, czy nie, czy do wszystkich dzieci z tą samą sympatią, życzliwością, czy dzieli je na te, które lubi i na te, które toleruje. Wiele razy dzieci podejmują jakieś szkolne wyzwania, czasem wbrew sobie, po to, by być pochwalonym przez nauczyciela. Jakże wielkie jest ich rozczarowanie, gdy doświadczają, że tylko wybrani mogą być pochwaleni za wykonanie trudnego zadania, że tylko wybrani są wyjątkowo zauważeni, a dla nich pozostaje tylko: „no dobrze to zrobiłeś”. Opracowanie: mgr Paweł Gajda
ZABAWA JAKO SPOSÓB BUDOWANIA RELACJI Z DZIECKIEM Przejrzyste zasady bardzo ułatwiają życie i budują właściwą atmosferę. Zaś ocenianie, nagradzanie, wyróżnianie przez pryzmat sympatii, bardzo dystansuje uczniów, wywołując równocześnie poczucie niesprawiedliwości, wręcz krzywdy. Takie zachowania rodzą w uczniach wrogość wobec nauczyciela i wobec uczniów, którzy są lubiani przez niego, i nie uczciwie faworyzowani. O relacji i budowaniu więzi pisał także amerykański psycholog i psychoterapeuta, Thomas Gordon w książce „Wychowanie bez porażek„(Gorgon Thomas, 2002, Wychowanie bez porażek, Warszawa. ) Podkreślał w niej, że w komunikacji z dzieckiem może być zakłócona, wskazując jednocześnie na dwanaście blokad komunikacyjnych: Opracowanie: mgr Paweł Gajda
AKTYWNOŚĆ ZABAWOWA I JEJ ZNACZENIE DLA ROZWOJU DZIECKA � rozkazy, nakazy, polecenia, � ostrzeżenia, upomnienia, groźba, � moralizowanie, wygłaszanie kazań, przekonywanie, � dawanie rad, dyktowanie rozwiązań, udzielanie propozycji, � robienie wyrzutów, pouczanie, logiczna argumentacja, � ocena, krytyka, oskarżenia, � chwalenie, aprobowanie, � obrażanie, ośmieszanie, zawstydzenie, � interpretowanie, analizowanie, diagnozowanie, � badanie, przesłuchiwanie, wypytywanie, � uspokajanie, pocieszanie, współczucie, � odwracanie uwagi, kpina, wycofywanie się, Opracowanie: mgr Paweł Gajda
AKTYWNOŚĆ ZABAWOWA I JEJ ZNACZENIE DLA ROZWOJU DZIECKA Bycie nauczycielem czy wychowawcą nie jest prostą sprawą, szczególnie w szkole XXI wieku. Ciągła wyzwania edukacyjne, wychowawcze, opiekuńcze i ciągłe bycie w relacji z dzieckiem wymaga systematycznego podnoszenia swoich kwalifikacji i kompetencji zawodowych. Często ten trud zamienia sie w namacalne efekty pracy, w realną możliwość ingerencji w proces rozwoju konkretnego dziecka. Trzy załączniki do tego poradnika są przykładem praktycznych ćwiczeń, gdzie więzi i relacje na płaszczyźnie nauczyciel - dziecko były budowane w trakcie zajęć opiekuńczo - wychowawczych w świetlicy szkolnej. Opierały się na trzech blokach tematycznych, podstawą których była naturalna forma aktywności dziecka, czyli zabawa. Czwraty załącznik stanowi przykład budowania komunikatu asertywnego w komunikacji z dzieckiem. Opracowanie: mgr Paweł Gajda
ZABAWA JAKO SPOSÓB BUDOWANIA RELACJI Z DZIECKIEM BIBLIORGAFIA � Brzezińska Anna, 1992, Aktywność zabawowa i jej znaczenie dla rozwoju dziecka w wieku przedszkolnym, [w]: Brzezińska A. , Burtowy M. , Psychopedagogiczne problemy edukacji przedszkolnej. Poznań. � Cieślikowski Jerzy, 1985, Wielka zabawa, Wrocław. � Gorgon Thomas, 2002, Wychowanie bez porażek, Warszawa. � Huizinga Johan, 2007, Homo ludens. Zabawa jako źródło kultury. Warszawa. � Hurlock Elizabeth, 1961, Rozwój dziecka. Warszawa. � Jachimska Małgorzata, 1994, Grupa bawi się i pracuje, Wałbrzych. � Jansson Tove, 1978, Bezpieczeństwo i strach w książkach dla dzieci. "Literatura na świecie" 1978, nr 6. � Maslow Abraham, 1982, Postawa twórcza. "Literatura na świecie" 1982, nr 3 -4. � Okoń Wincenty, 1987, Zabawa a rzeczywistość, Warszawa. � Smoleń Jerzy, Jakość relacji nauczyciel-uczeń, nauczyciel-rodzic w budowaniu osiągnięć edukacyjnych uczniów, artykuł dostępny na stronie: http: //pppptarnow. pl/pliki/konferencje/ks. Smolen. pdf. Opracowanie: mgr Paweł Gajda
ZABAWA JAKO SPOSÓB BUDOWANIA RELACJI Z DZIECKIEM � Tatarkiewicz Władysław, 1972, Droga przez estetykę, Warszawa. � Trias Nuria, Perez Susana, Filella Luis, 2011, 150 rytmicznych zabaw dla dzieci. Spotkanie z muzyką, Poznań. � Tyszkowa Maria, 1977, Aktywność i działalność dzieci i młodzieży, Warszawa. � Wasilak Anna, 2002, Zabawa z chustą, Wydawnictwo KLANZA. � Winnicott Donald Woods, 1971, Dziecko i zabawa. Teksty. � Wygotski Lew Siemionowicz, 1995, Zabawa i jej rola w rozwoju psychicznym dziecka. [w]: A. Brzezińska, T. Czub, G. Lutomski, B. Smykowski (red. ), Dziecko w zabawie i świecie języka (s. 67 - 88). Poznań. � Strony internetowe: � https: //www. facebook. com/Stowarzyszenie-Jedynka-513350788752257/? fref=ts � http: //www. sp 4 grodzisk. home. pl/plastyka. pdf. � http: //zapytaj. onet. pl/Category/001, 003/2, 8714632, Bylo_morze_w_morzu_kolek_a_na _kolku_byl_wierzcholek_I_CO_BYO_DALEJ__I_DYPLOM_. html � http: //teksty. wywrota. pl/tekst-chwyty/42154 -harcerskie-chyba-szpada-zorro. html � http: //harcbook. info/index. php/plasy-czytnik/items/dziesieciu-murzynkow-106. html � http: //harcbook. info/index. php/plasy-czytnik/items/czterech-malych-murzynkow. html Opracowanie: mgr Paweł Gajda
ZABAWA JAKO SPOSÓB BUDOWANIA RELACJI Z DZIECKIEM PO TYM KRÓCIUTKIM WSTEPIE ZACHĘCAM DO ZAPOZNANIA SIĘ Z ZAŁĄCZNIKAMI PORADNIK DLA NAUCZYCIELI, WYCHOWAWCÓW, RODZICÓW W PRAKTYCE: Blok gier i zabaw integracyjnych ……………………………załącznik nr 1 Blok zajęć muzycznych ………………. . …………………………………załącznik nr 2 Blok zajęć plastycznych. . …………………………………………załącznik nr 3 Opracowanie: mgr Paweł Gajda
- Slides: 59