SOSYAL HZMET ALANLARI Her mracaatnn kendine zg olduu

SOSYAL HİZMET ALANLARI Her müracaatçının kendine özgü olduğu düşünülürse hizmetlerin çeşitlenmesinin önemli bir aşama olduğu açıktır. Çeşitli hizmetlerin oluşturduğu hizmet alanları müracaatçı gruplarının sorun odağına göre sınıflandırılmıştır. 1 -Aile ve Çocuk Alanı 2 -Adli Sosyal Hizmet 3 -Engellilik Alanı 4 -Yaşlılık Alanı 5 -Tıbbi ve Psikiyatrik (Sağlık Alanı) 6 -Yosulluk Alanı 7 -Okul Alanı 1

AİLE VE ÇOCUK REFAHI ALANI -Ailenin Küçülmesi -Ayrılık ve Boşanmalar -Kadının iş hayatına atılması (+-) -Kadının Rol ve Statüsünün Değişmesi(+-) -Ekonomik Yetersizlikler -Ölüm -Teknolojik Gelişmeler (+-) Ailenin düzenli bir biçimde gelişmesi ve sorunların çözülmesi amacını güden çalışmalar sosyal hizmetlerin ‘aile refahı alanı’nı oluşturmaktadır. Aile alanı ile birlikte çocuk refahı alanı iç içedir. Çocukların refahına etki eden her husus aynı zamanda çocuğun üyesi olduğu bütün grupların, ailenin ve toplumun refahı ile ilgilidir. 2

Çocuk refahı alanı, çocuğa ve ailesine gerektiği durumlarda yardım sağlayarak, fiziksel, sosyal, duygusal bakımdan bireysel yeteneklerine göre gelişimine ve sosyal iyiliklerine yönelik hizmetleri içerir. Çocuk ve ailelerle çalışan SHU’larının aile hayatı, çocuk gelişimi, anababa, kardeş ve çevre ilişkileri hakkında bilgisinin olması önemlidir. Ayrıca çocukları anlama, onlarla iletişim kurabilme becerisi olmalıdır. Çocuklarla Çalışırken; -Sorunun nedenleri çoğu zaman karışıktır, bu nedenle birçok açıdan görülmeye çalışılmalıdır -Önleme ve tedavi çabalarında sosyal-kültürel faktörler yanında kişiler arası ve ruhsal faktörlere de dikkat edilmelidir. -Sorunun çözüm odağı genelde aile odaklı olmalıdır, -Kurumlar arası işbirliği ve koordinasyon önemlidir. -SHU konu ile ilgili olarak kendisini iyi yetiştirmiş olmalıdır. -Müdahale edilecek bazen kişi bazende gruptur. 3

Korunmaya İhtiyacı Olan Çocuk Velayet; sevgi şefkat gösterilmesi şeklinde sözlük anlamının yanında, anababanın çocuk üzerinde, rızası olsun olmasın, sahip olduğu haklar anlamına gelir. TMK’ya göre bazı hükümler; Madde 335: Ergin olmayan çocuk ana ve babasının velayeti altındadır. Madde 336 - Evlilik devam ettiği sürece velayet hakkı birlikte kullanılır. Madde 337: Ana baba evli değilse velayet anneye aittir. Madde 339 - Ana ve baba, çocuğun bakım ve eğitimi konusunda onun menfaatini göz önünde tutarak gerekli kararları alır ve uygularlar. Çocuk, ana ve babasının sözünü dinlemekle yükümlüdür. Ana ve baba, olgunluğu ölçüsünde çocuğa hayatını düzenleme olanağı tanırlar; önemli konularda olabildiğince onun düşüncesini göz önünde tutarlar. Çocuk, ana ve babasının rızası dışında evi terkedemez ve yasal sebep olmaksızın onlardan alınamaz. Çocuğun adını ana ve babası koyar 4

Korunmaya İhtiyacı Olan Çocuk II. Eğitim Madde 340 - Ana ve baba, çocuğu olanaklarına göre eğitirler ve onun bedensel, zihinsel, ruhsal, ahlâkî ve toplumsal gelişimini sağlar ve korurlar. Ana ve baba çocuğa, özellikle bedensel ve zihinsel engelli olanlara, yetenek ve eğilimlerine uygun düşecek ölçüde, genel ve meslekî bir eğitim sağlarlar III. Dinî eğitim Madde 341 - Çocuğun dinî eğitimini belirleme hakkı ana ve babaya aittir. Ana ve babanın bu konudaki haklarını sınırlayacak her türlü sözleşme geçersizdir. Ergin, dinini seçmekte özgürdür. 5

Korunmaya İhtiyacı Olan Çocuk C. Çocuğun korunması I. Koruma önlemleri Madde 346 - Çocuğun menfaati ve gelişmesi tehlikeye düştüğü takdirde, ana ve baba duruma çare bulamaz veya buna güçleri yetmezse hâkim, çocuğun korunması için uygun önlemleri alır. II. Çocukların yerleştirilmesi Madde 347 - Çocuğun bedensel ve zihinsel gelişmesi tehlikede bulunur veya çocuk manen terk edilmiş hâlde kalırsa hâkim, çocuğu ana ve babadan alarak bir aile yanına veya bir kuruma yerleştirebilir. Çocuğun aile içinde kalması ailenin huzurunu onlardan katlanmaları beklenemeyecek derecede bozuyorsa ve durumun gereklerine göre başka çare de kalmamışsa, ana ve baba veya çocuğun istemi üzerine hâkim aynı önlemleri alabilir. Ana ve baba ile çocuğun ödeme gücü yoksa bu önlemlerin gerektirdiği giderler Devletçe karşılanır. Nafakaya ilişkin hükümler saklıdır. 6

Korunmaya İhtiyacı Olan Çocuk III. Velâyetin kaldırılması 1. Genel olarak Madde 348 - Çocuğun korunmasına ilişkin diğer önlemlerden sonuç alınamaz ya da bu önlemlerin yetersiz olacağı önceden anlaşılırsa, hâkim aşağıdaki hâllerde velâyetin kaldırılmasına karar verir: 1 -(Değişik: 1/7/2005 -5378/38 md. ) Ana ve babanın deneyimsizliği, hastalığı, başka bir yerde bulunması veya benzeri sebeplerden biriyle velayet görevini gereği gibi yerine getirememesi. 2. Ana ve babanın çocuğa yeterli ilgiyi göstermemesi veya ona karşı yükümlülüklerini ağır biçimde savsaklaması. Velâyet ana ve babanın her ikisinden kaldırılırsa çocuğa bir vasi atanır. Kararda aksi belirtilmedikçe, velâyetin kaldırılması mevcut ve doğacak bütün çocukları kapsar. 7

Korunmaya İhtiyacı Olan Çocuk Velâyetin kaldırılması hâlinde ana ve babanın yükümlülükleri Madde 350 - Velâyetin kaldırılması hâlinde ana ve babanın çocuklarının bakım ve eğitim giderlerini karşılama yükümlülükleri devam eder. Ana ve baba ile çocuğun ödeme gücü yoksa bu giderler Devletçe karşılanır. Nafakaya ilişkin hükümler saklıdır. Madde 28 - Kişilik, çocuğun sağ olarak tamamıyla doğduğu anda başlar ve ölümle sona erer. Çocuk hak ehliyetini, sağ doğmak koşuluyla, ana rahmine düştüğü andan başlayarak elde eder. Madde 292 - Evlilik dışında doğan çocuk, ana ve babasının birbiriyle evlenmesi hâlinde kendiliğinden evlilik içinde doğan çocuklara ilişkin hükümlere tâbi olur. Madde 328 - Ana ve babanın bakım borcu, çocuğun ergin olmasına kadar devam eder. Çocuk ergin olduğu halde eğitimi devam ediyorsa, ana ve baba durum ve koşullara göre kendilerinden beklenebilecek ölçüde olmak üzere, eğitimi sona erinceye kadar çocuğa bakmakla yükümlüdürler 8

Korunmaya İhtiyacı Olan Çocuk (2828 sayılı Sosyal Hizmetler Kanununa Göre) Beden, ruh ve ahlak gelişimleri veya şahsi güvenlikleri tehlikede olup; 1. Ana veya babasız, ana ve babasız, 2. Ana veya babası veya her ikisi de belli olmayan, 3. Ana ve babası veya her ikisi tarafından terkedilen, 4. Ana veya babası tarafından ihmal edilip; fuhuş, dilencilik, alkollü içkileri veya uyuşturucu maddeleri kullanma gibi her türlü sosyal tehlikelere ve kötü alışkanlıklara karşı savunmasız bırakılan ve başıboşluğa sürüklenen çocuk olarak. 9

5395 sayılı Çocuk Koruma Kanununa göre Korunma ihtiyacı olan çocuk: Bedensel, zihinsel, ahlaki, sosyal ve duygusal gelişimi ile kişisel güvenliği tehlikede olan, ihmal veya istismar edilen ya da suç mağduru olan çocuk. Çocuk İhmal ve İstismarı İhmal: Çocuktan sorumlu olanların (yetişkin, devlet) bilgisizlik ve/veya olanaksızlık nedeniyle, çocuğun temel gereksinimlerini karşılayamaması, bunun sonucunda çocuğun fiziksel, ruhsal ve sosyal gelişiminin sekteye uğramasıdır. İstismar: Çocuğun sağlığını, fiziksel, duygusal ve sosyal gelişimini bozan, çocuğun hayatta kalmasını zorlaştıran her türlü eylem. 10

İhmal Türleri Fiziksel İhmal: Beslenmemesi, Sağlık kontrollerinin yapılmaması, Temizlik ve bakımının yapılmaması, Tehlikelerden ve riskli ortamlardan korunmaması Duygusal İhmal: Çocuğun yaş ve gelişimsel özellikleri açısından ruhsal ihtiyaçlarının uygun biçimde karşılanmaması. Çocuğa sarılmama, İlgisiz veya aşırı ilgili davranma, Sınır koymama, yönlendirmeme, rehberlik etmeme vb. Sosyal İhmal: Çocuğun sosyal gelişiminin uygun biçimde ele almamaktır. Çocukla vakit geçirmemek, Oynamamak, Eğitim olanaklarından yoksun bırakmak, parka götürmemek vb. İhmalde her zaman kasıt ya da art niyet olmayabilir, şartlar etkin 11 olmaktadır.

İstismar Türleri Fiziksel İstismar: Çocuğun sağlığına zarar verecek biçimde fiziksel hasara uğraması, yaralanması ya da yaralanma riski taşımasıdır. Kaza dışı yani kasıtlıdır. Elle ya da bir nesneyle vurma, tekmeleme, sarsma, ısırma, sigara, ütü, sıcak demir basma, sıcak su dökme, kesme, çocuğu bağlama, zincirleme gibi davranışlar… Duygusal İstismar: Çocuğu reddetme, yıldırma, tehdit etme, yalnız bırakma, küsme, aşağılama, küçültücü sıfatlar takma, alay etme, çocuğun sürekli yanlış yaptığına inanma ve çocuğu buna inandırma, yanlış giden her durum için çocuğu suçlama, çocuğu günah keçisi yapma, yaşının ve gelişim özelliklerinin çok altında veya üstünde performans bekleme gibi davranışlar…. 12

İstismar Türleri Cinsel İstismar: Çocuk istismarı tiplerinde belirlenmesi en güç olan istismar türüdür. Çocuğun bir yetişkin ya da kendisinden yaşça büyük bir çocuk tarafından cinsel olarak kullanılmasıdır. Cinsel içerikli konuşma, okşama, çocuğun cinsel organlarına dokunma, cinsel organlarını çocuğa gösterme, çocuğun yanında pornografik filmler izleme , çocuğa zorla izlettirme, çocuğun yanında cinsel ilişkiye girme, çocukla oral, genital veya anal ilişkide bulunma, bu ilişkiyi dijital olarak kaydetme, çocuğu fuhuşa zorlama gibi davranışlar… 13

İstismar Türleri Ekonomik İstismar: Çocuğun fiziksel, sosyal ve ruhsal sağlığını ve gelişimini bozacak biçimde korunmasız iş ortamlarında, uzun saatler boyunca ve düşük ücretlerle çalıştırılması bir anlamda emeğin sömürülmesidir. Bu istismar türü diğer türlere göre ekonomik durumla daha belirgin bir ilişki içerisindedir. Diğer istismar türleri hemen her sosyo ekonomik düzeydeki ailelerde veya koşullarda görülebilirken ekonomik istismar çoğunlukla yoksul, kırdan kente göç etmiş, çok nüfuslu, eğitimsiz ailelerde daha çok görülmektedir. Çocuğayönelikekonomikistismarülkedekiiş gücü ve istihdam politikaları (çocuk emeğinin ucuz olması, kayıt dışı ekonomi, yetersiz denetim gibi) ile yakından ilişkilidir. 14

İhmal ve İstismarda kasıt vardır. İstismarcı çoğunlukla yaptığı davranışın çocuğun gelişimini olumsuz etkilediğini bilir. Ailevi Nedenler: Bilgisizlik, düşük sosyo ekonomik düzey, göç sürecine katılmış olma, eşler arası iletişim bozukluğu, iletişim becerilerinden ve empatiden yoksun olma, ebeveynler ve çocuk arasında sağlıklı bir bağlanma gelişmemiş olması, çok çocukluk, ben merkezci düşünce, ruh ve fiziksel sağlık bozukluğu, istismara maruz kalmış olma, alkol ve madde bağımlılığı gibi nedenler. Çevresel ve Toplumsal Nedenler: Ülkenin içinde bulunduğu sosyo ekonomik durum ve kültürel şartlarla ilgilidir. Toplumda çocuğun nasıl algılandığı, kültürel anlamda çocuk yetiştirme tarzları, kadın erkek eşitliğinin olup olmaması vb. 15

Çocuk Kaynaklı Nedenler: Engelli olma, fiziksel vaya kronik bir hastalıkla dünyaya gelme, zor çocuk olma, üvey çocuk ve ya gayri meşru çocuk olma, kız çocuk olma, aşırı hareketli olma, ailenin beklentilerini karşılayamama gibi. Çocuğa Yönelik Sosyal Hizmetler (ASPB) Çocuk Koruma Kanuna Göre(5395 sayılı Kanun), korunmaya ihtiyacı olan çocuklara, a) Danışmanlık tedbiri, çocuğun bakımından sorumlu olan kimselere çocuk yetiştirme konusunda; çocuklara da eğitim ve gelişimleri ile ilgili sorunlarının çözümünde yol göstermeye, b) Eğitim tedbiri, çocuğun bir eğitim kurumuna gündüzlü veya yatılı olarak devamına; iş ve meslek edinmesi amacıyla bir meslek veya sanat edinme kursuna gitmesine veya meslek sahibi bir ustanın yanına yahut kamuya ya da özel sektöre ait işyerlerine yerleştirilmesine, . 16

c) Bakım tedbiri, çocuğun bakımından sorumlu olan kimsenin herhangi bir nedenle görevini yerine getirememesi hâlinde, çocuğun resmî veya özel bakım yurdu ya da koruyucu aile hizmetlerinden yararlandırılması veya bu kurumlara yerleştirilmesine, d) Sağlık tedbiri, çocuğun fiziksel ve ruhsal sağlığının korunması ve tedavisi için gerekli geçici veya sürekli tıbbî bakım ve rehabilitasyonuna, bağımlılık yapan maddeleri kullananların tedavilerinin yapılmasına, e) Barınma tedbiri, barınma yeri olmayan çocuklu kimselere veya hayatı tehlikede olan hamile kadınlara uygun barınma yeri sağlamaya yönelik tedbirlerdir. . 17

Acil korunma kararı alınması: Derhâl korunma altına alınmasını gerektiren bir durumun varlığı hâlinde çocuk, Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu tarafından bakım ve gözetim altına alındıktan sonra acil korunma kararının alınması için Kurum tarafından çocuğun Kuruma geldiği tarihten itibaren en geç beş gün içinde çocuk hâkimine müracaat edilir. Hâkim tarafından, üç gün içinde talep hakkında karar verilir. Acil korunma kararı en fazla otuz günlük süre ile sınırlı olmak üzere verilebilir. Danışmanlık ve barınma tedbirleri ; Milli Eğitim Bakanlığı, Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı ve yerel yönetimler Eğitim tedbiri; Milli Eğitim Bakanlığı ve Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Bakım tedbiri; Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Sağlık tedbiri; Sağlık Bakanlığı, tarafından yerine getirilir 18

Koruyucu ve destekleyici tedbirler, çocuğun öncelikle kendi aile ortamında korunmasını sağlamaya yönelik danışmanlık, eğitim, bakım, sağlık ve barınma konularında alınacak tedbirlerdir. Tehlike altında bulunmadığının tespiti ya da tehlike altında bulunmakla birlikte veli veya vasisinin ya da bakım ve gözetiminden sorumlu kimsenin desteklenmesi suretiyle tehlikenin bertaraf edileceğinin anlaşılması hâlinde; çocuk, bu kişilere teslim edilir. Çocuklar İçin Bakım Kuruluşları 1. "Çocuk Yuvaları"; 0 - 12 yaş arası korunmaya ihtiyacı olan çocuklarla gerektiğinde 12 yaşını dolduran kız çocuklarının, bedensel, eğitsel, psiko sosyal gelişimlerini, sağlıklı bir kişilik veya iyi alışkanlıklar kazanmalarını sağlamakla görevli ve yükümlü yatılı sosyal hizmet kuruluşlarını 19

2. "Yetiştirme Yurtları"; 13 - 18 yaş arası korunmaya ihtiyacı olan çocukları korumak, bakmak ve bir iş veya meslek sahibi edilmeleri ve topluma yararlı kişiler olarak yetişmelerini sağlamakla görevli ve yükümlü olan yatılı sosyal hizmet kuruluşları 3. “Çocuk Destek Merkezleri”; Suça sürüklenmesi, suç mağduru olması veya sokakta sosyal tehlikelerle karşıya kalması sebebiyle haklarında bakım tedbiri veya korunma kararı verilen çocuklardan psikososyal desteğe ihtiyaç duyduğu tespit edilenlerin, bu ihtiyaçları giderilinceye kadar geçici süre ile bakım ve korunmalarının sağlandığı, bu süre içinde aile, yakın çevre ve toplum ilişkilerinin düzenlenmesine yönelik çalışmaların yürütüldüğü; çocukların mağduriyet, suça sürüklenme, yaş ve cinsiyet durumuna göre ayrı yapılandırılan veya ihtisaslaştırılan yatılı sosyal hizmet kuruluşları 4. "Çocuk evleri"; 0 -18 yaşlar arasındaki korunmaya ihtiyacı olan çocukların kaldığı ev birimleri 20

5. “Çocuk Evleri Sitesi”; Korunma ihtiyacı olan çocukların bakımlarının sağlandığı aynı yerleşkede bulunan birden fazla ev tipi sosyal hizmet biriminden oluşan kuruluş olarak tanımlanmaktadır. SHU’nın Görevleri (acil vakalar) -Vakanın geliş durumuna göre çocuk ve ilgililerle ilk görüşmeyi yapmak -Vakanın aciliyet durumuna göre hakkında, acil korunma kararı alınması yönünde işlem başlatmak (sağlık kontrolünden geçirilmesi gerek) -Acil korunma kararı alınıncaya kadar, il müdürü oluru ile kurum hizmetlerinden faydalandırılmasını sağlamak -Çocuk kurum bakımına alınacaksa ilgili kuruluş ile irtibata geçerek çocuğun kuruma yerleşmesini sağlamak -Sosyal inceleme yapmak. 21

Öncelikli olarak aile odaklı hizmetler düşünülerek en son çare olarak çocuğun kurum bakımına alınmasına karar verilmelidir. Yapılacak olan sosyal incelemede, çocuğun geliş nedeni kapsamında iyi analiz yapılması, çocuğun aile üyeleri ve sosyal çevre iyi değerlendirilmelidir. Yapılacak olan değerlendirmede, çocuğun ailesi yanında kalmasında bir sakınca görülmüyor ise ailesine teslimi yönünde işlem başlatılmalı, bakım tedbiri haricindeki diğer tedbirler değerlendirilmelidir. Çocuk hakkında bakım tedbiri istenecekse, gerekçeleri ortaya konmalı, çocuğun yüksek yararı değerlendirilmelidir. Çocuğa yönelik suç teşkil eden unsurlar tespit edilmişse, ilgililer hakkında, Cumhuriyet Başsavcılığına suç duyurusu işlemi başlatılmalıdır. 22

Çocuğun bakımından sorumlu kimselerin ekonomik durumları göz önüne alınarak kurumun bakım giderleri açısından nafaka davası işlemleri başlatılmalıdır. Çocuğun öncelikli olarak fiziksel ve psikososyal durumu değerlendirilerek acil müdahale gereken durumlar atlanmamalıdır. Gerekirse sağlık tedbiri kararı da istenmelidir. Aile üyelerinin çocuk üzerinde istismarı söz konusu ise velayet ve kişisel ilişki kurma durumlarının kısıtlanması için ilgili mahkemeden talepte bulunulmalıdır. Yapılan incelemede çocuk kurumda kaldığı süre içerisinde kimlere izinli verileceği ya da kimlerin ziyaret edebileceği konusu açıklığa kavuşturulmalıdır. 23

Örnek Vaka: 1 Cumhuriyet Başsavcılığınca yönlendirilen vakada, 14 yaşındaki kız çocuğu A. D. öz babası tarafından cinsel istismara maruz kaldığı iddiası ile hakkında 5395 sayılı Çocuk Koruma Kanunu kapsamında gerekli işlemlerin yapılması için Aile ve Sosyal Politikalar İl Müdürlüğüne kolluk nezaretinde gönderilmiştir. SHU’nın vaka ile ilgili yapacağı işlemleri tartışarak çocuğun yüksek yararına olacağını düşündüğünüz işlemleri kanaat olarak belirtiniz. Örnek Vaka: 2 17 yaşındaki B. Ç. (kız çocuğu) Karın ağrısı şikayetiyle hastaneye kaldırılmış yapılan muyenesinde 12 haftalık gebe olduğu anlaşılmıştır. Doktor tarafından hastane polisine bildirilmiş, hastane polisi de Cumhuriyet Başsavcılığına, oradanda ASP İl Müdürlüğüne getirilmiştir. 24

SHU’nın vaka ile ilgili yapacağı işlemleri tartışarak çocuğun yüksek yararına olacağını düşündüğünüz işlemleri kanaat olarak belirtiniz. Örnek Vaka: 3 45 yaşında anne F. M. Eşinin vefatından dolayı iki çocuğu ile ortada kalmış, herhangi bir iş ve gelir durumu olmadığından, çocuklarına bakamadığı için kurum bakımına vermek için ASP il müdürlüğüne müracaat etmiştir. SHU’nın vaka ile ilgili yapacağı işlemleri tartışarak çocuğun yüksek yararına olacağını düşündüğünüz işlemleri kanaat olarak belirtiniz. 25

Kaynaklar 1 - Nesrin Güran KOŞAR, ‘Sosyal Hizmetlerde Aile ve Çocuk Refahı Alanı’ 1992 2 - Doç. Dr. Hakan ACAR, Yrd. Doç. Dr. Nilifer Nergiz, Araş. Gör. Elvettin AKMAN, Sosyal Politika ve Kamu Yönetimi Bileşenleriyle SOSYAL HİZMET Temelleri ve Uygulama Alanları, 2013 3 -15/7/2005 Tarih ve 25876 Sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 5395 sayılı Çocuk Koruma Kanunu 4 - 8/12/2001 tarih ve 24607 Sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu 5 -27/5/1983 tarih ve 18059 sayılı 2828 sayılı Sosyal Hizmetler Kanunu 26