ROPER LOGAN TIERNEY YAAM AKTIVITELERI MODELI 1 Yaam

ROPER, LOGAN, TIERNEY YAŞAM AKTIVITELERI MODELI 1

Yaşam aktiviteleri Hemşirelik Modeli; İngiltere (Edinburgh) Nancy Roper, Winifred Logan, Alison Tierney (hemşirelik liderleri) “The Elements of Nursing” adıyla, 1980 yılında yayınlanmış Model halleri belirli aralıklarla güncellenip yayınlanıyor, 2000’de son kitabı basılmış 2

YAŞAM AKTİVİTELERİ MODELİ Model; İngiltere ve Avrupa’da eğitim ve hastanelerde yaygın kullanılıyor ve sekiz Avrupa diline çevrilmiş Avustralya, Hindistan ve Uzak Doğu’da da kullanımı sürmekte Model hemşireliğin çeşitli alanlarında yaygın olarak kullanılmaktadır 3

YAŞAM AKTİVİTELERİ MODELİ Model; Virginia Henderson (temel insan gereksinimleri) hemşirelik aktivitelerini tanımladığı modeli ile benzerlikler gösterir hemşire, hastanın yaşam aktiviteleri ile bağlantılı problemlerini çözmeyi, azaltmayı ve uzaklaştırmayı amaçlar 4

Modeli benimseyen hemşire, hastasını gözlerken kendine şu soruyu sormalıdır: “Hastanın hastalığı nedeniyle hangi yaşam aktivitesi etkileniyor? Hasta hangi yaşam aktivitesini yerine getiremiyor? ” Böylelikle hemşire hastasının bakım gereksinimini belirler 5

Roper'ın ilk çalışmaları (fizyoloji, psikoloji, hemşirelik) çeşitli görüşleri bir araya getirerek bu Modele temel oluşturan bir girişim olarak başlamıştır Bu şekilde ilk olarak tüm insanlarda ortak olan nitelikleri belirlemek amacını gütmüştür 6

Roper, bakıma; sağlıklı bir yaklaşımın, gözlenebilir ve ölçülebilir olgular üzerine kurulması gerektiğine inanmış, sezgi ve rastlantılara dayalı bir planlama ve bakım verilemeyeceğini savunmuş 7

Günlük Yaşam Aktiviteleri Modeli hemşirelik uygulamalarının temel öğeleri KORUMA RAHATLATMA BAĞIMLI FONKSİYONLARI ile ilgilidir 8

KORUMA ‘hastane hastaya zarar vermemelidir’ Florance Nightingale hastanede, hastaya zararlı olabilecek birçok potansiyel zararlı kaynaklar var Hemşirenin önemli görevlerinden biri hastayı zararlı etkenlerden korumaktır 9

KORUMA Ör: Stres ve anksiyete iyileşmeyi geciktirir Hastane enfeksiyonları, sekonder olarak ikinci bir problem yaratır ve hastanın hastaneden çıkmasını geciktirir Hasta yatağa bağımlı ise yatmanın yaratacağı potansiyel sorunlar gerekli önlemler alınarak önlenmelidir 10

HASTAYI RAHATLATMA Hemşirenin en çok bilinen ve düşünülen işlevi; hastanın rahat bir pozisyon almasını sağlama, yemeğini yanına getirme vb. etkinlikler Hastanın fiziksel, mental yönden rahatlığını sağlayarak, hastalığı ile baş edebilmesine yardımcı olmak 11

BAĞIMLI FONKSİYONU Kişi hastalandığında tıbbi yardım arar ve sonuçta hemşirelik bakımı devreye girer Hemşirenin buradaki rolü, bağımlı fonksiyonudur Ör: Hastanın ilacının hekim isteminde belirtilen doz, zaman ve yol ile verilmesi vb. 12

Hemşire; bağımlı fonksiyonunu yerine getirirken, aynı zamanda koruma ve hastayı rahatlatma fonksiyonlarını da birlikte yürütür Bunlar birbirleri ile doğrudan ilişkili etkinliklerdir 13

Yaşam modeli beş bileşenden oluşur: A. Yaşam Aktiviteleri B. Yaşam Süresi C. Aktivitelerini Etkileyen Faktörler E. Yaşamda Bireysellik Bağımlılık / Bağımsızlığı Sürdürme D. Yaşam 14

Yaşam Modeli, yaşam için ‘Ne’yin gerekli olduğunu tanımlama yoludur Hemşirelik; hastalık durumunun tedavisinden çok, günlük yaşam aktiviteleri ile ilgili sorunların önlenmesi ya da çözümlenmesidir 15

Modelde kullanılan Yaşam Aktiviteleri kavramı, modelin esas bileşenleridir (toplam 12 adet) 16

Günlük Yaşam Aktiveiteleri GYA Modelinin bileşenleri Güvenli Bir Çevre Sağlama ve Sürdürme 7. Beden Isısının Kontrolü 8. Hareket 2. İletişim 9. 3. Solunum Çalışma ve Eğlenme 4. Beslenme 5. Boşaltım 6. Kişisel Temizlik ve Giyim 1. 10. Cinselliği Tanımlama 11. Uyku 12. Ölüm 17

GÜVENLİ ÇEVRE SAĞLAMA SÜRDÜRME İLETİŞİM SOLUNUM BESLENME ÖLÜM GÜNLÜK YAŞAM UYKU BOŞALTIM AKTİVİTELERİ KİŞİSEL TEMİZLİK GİYİM CİNSELLİĞİ TANIMLAMA ÇALIŞMA EĞLENME HAREKET BEDEN ISISININ KONTROLÜ 18

YAŞAM AKTİVİTELERİ MODELİ A. YAŞAM AKTİVİTELERİ 19

A. YAŞAM AKTİVİTELERİ 1. Güvenli Bir Çevre Sağlama ve Sürdürme: Bireyin canlı kalabilmesi ve diğer yaşam aktivitelerini gerçekleştirebilmesi için güvenli bir ortam zorunludur Günlük yaşam içindeki bazı aktiviteler, güvenli bir çevre sağlama ve sürdürme aktivitesi içindedir Beslenme, uyku, ısınma, eğlenme ve trafik kurallarına uymak vb. Ayrıca aynı amaçla, bireysel önlemler de alınır Soğukta kalın giyinme, trafik kurallarına uyma vb 20

A. YAŞAM AKTİVİTELERİ 2. İletişim: İnsan sosyal bir varlıktır ve yaşamının en önemli bölümünü diğer kişilerle kurduğu iletişim kapsar Konuşma, yazma, aynı zamanda beden hareketleri ve mimiklerle de iletişi kurulabilir İletişim bu özelliği, emosyonel durumu yansıtmada bir araçtır 21

A. YAŞAM AKTİVİTELERİ 3. Solunum: Solunum, yaşamın her döneminde önemli bir aktivitedir İntrauterin hayatta solunum anne tarafından doğumla birlikte canlı varlık bu aktiviteyi kendisi sürdürür Diğer bütün Yaşam Aktiviteleri, yani yaşam, solunuma bağlıdır 22

A. YAŞAM AKTİVİTELERİ 4. Beslenme: İnsanın doğumuyla başlayan temel aktivitelerinden biridir Birey; belli güdü, dürtü ve zamana bağlı olarak bu aktiviteyi gerçekleştirir Yemek yeme sıklığı, yeme şekli, yiyecek ve içecek seçimi, yaş, sosyo kültürel faktörler ve ekonomik durum ile yakından ilişkilidir 23

A. YAŞAM AKTİVİTELERİ 5. Boşaltım: İdrar ve feçes boşaltımı farklı sistemleri oluştursa da, ikisi için de boşaltım terimi kullanılır 24

A. YAŞAM AKTİVİTELERİ 5. Boşaltım: Boşaltım yaşamın erken yıllarında kazanılır ve reflex olarak oluşur ve günlük yaşamda gerekli bir aktivitedir Boşaltım denetimi yüksek düzeyli bir aktivite olup insanlara özgüdür 25

A. YAŞAM AKTİVİTELERİ 6. Kişisel Temizlik ve Giyim: Kişisel temizlik ve giyim oldukça önemli bir aktivitedir Öz güven ve sosyal sorumlulukları açısından bireylerin iyi ve temiz görünümde olmasının kendisi için büyük önemi vardır 26

A. YAŞAM AKTİVİTELERİ Kişisel temizlik aktivitesinde birey; deri eklerinin (saç, tırnak) temizliği ve bakımı ile ağız ve diş bakımını uygular Giyinme aktivitesi, bedensel korunmanın yanı sıra kültürel, geleneksel, seksüel ifadeyi yansıtır Ayrıca, sözsüz iletişim yollarından birini oluşturur 27

A. YAŞAM AKTİVİTELERİ 7. Beden Isısının Denetimi: Sağlıklı erişkin bir kişi dış çevre ısısından fazla etkilenmez ve beden ısısını belli bir düzeyde tutar bebeklerin ısı ayarlama merkezi tam gelişmemiştir yaşlıların deri altı yağ dokusu azalmıştır ve çevredeki ısı değişikliklerinden çabuk etkilenirler 28

A. YAŞAM AKTİVİTELERİ 7. Beden Isısının Denetimi: İnsan dokuları aşırı sıcak ve soğuk ısıda işlev ve yaşamlarını sürdüremez, , bu durumlardan aşırı etkilenirler ve bazen de ölüm gerçekleşebilir Bu nedenle birey kendini aşırı sıcak ve soğuktan korumalıdır 29

A. YAŞAM AKTİVİTELERİ 8. Hareket: Hareket; bağımsızlıkla yakından ilişkilidir ve önemi büyüktür Fiziksel, ruhsal ve sosyal sorunlardan dolayı sınırlanabilir Nefes alma, beslenme, boşaltım, çalışma ve eğlenme ve diğer aktiviteler hareketle ilişkilidir 30

A. YAŞAM AKTİVİTELERİ 9. Çalışma ve Eğlenme: Çalışma ve eğlenme aktiviteleri her birey için farklı anlamlar taşır Çoğu kişi bir eğlence grubuna dahil olunca “mücadele etme ve başarılı olma duygusu” doyuma ulaştırır ve böylece sıkıntıdan kurtulur 31

A. YAŞAM AKTİVİTELERİ 9. Çalışma ve Eğlenme: Bu iki aktivite fiziksel, zihinsel ve sosyal çevreyi içerdiğinden, her biri ayrı kişinin sağlık ve esenliğini olumlu ya da olumsuz biçimde etkiler 32

A. YAŞAM AKTİVİTELERİ 10. Cinselliği Tanımlama: Kadın cinsinin beden bilinci, bazı organların (meme, saç, uterus) kaybı ile olumsuz yönde etkilenir beden bilincinde cinsel simgeyi oluşturan organ kayıpları erkekte de aynı olumsuz deneyimi yaşatır 33

A. YAŞAM AKTİVİTELERİ 11. Uyku: Canlıların tümü için bir Yaşam Aktivitesidir Tüm sağlıklı insanlar günün 24 SAATİNİN bir kısmını uyanık bir kısmını da uykuda geçirir Bu aktivite boyunca bedenin biyolojik süreci aktif olarak devam eder Hücrelerin büyüme ve yenilenmesi uyku süresince gerçekleşir 34

A. YAŞAM AKTİVİTELERİ 11. Uyku: Günlük yaşamda yer alan stresten kurtulma ve baş etme uykuda sağlanır Yetersiz uyku ise bireyde huzursuzluk, stres ve uyku bozukluklarının neden olduğu çeşitli hastalıkları ortaya çıkarı 35

12. Ölüm: Ölüm kavramının Yaşam Aktiviteleri içinde yer alması “ölme süreci” ile ilgili olup, ayrıca tüm Yaşam Aktivitelerinin etkilendiği ve giderek sona erdiği bir durumdur 36

YAŞAM AKTİVİTELERİ MODELİ B. YAŞAM SÜRESİ 37

B. YAŞAM SÜRESİ Yaşam Modelinin bir bileşenidir Yaşam doğumla başlar, ölümle sonlanır Yaşamın her döneminde oluşan gelişmeler fiziksel, entellektüel, emosyonel ve sosyal süreçler tarafından etkilenir Yaşam doğum öncesi, bebeklik, çocukluk, adölesan, erişkinlik, yaşlılık olmak üzere çeşitli devrelere ayrılır 38

YAŞAM AKTİVİTELERİ MODELİ C. BAĞIMLILIK / BAĞIMSIZLIĞI SÜRDÜRME 39

C. BAĞIMLILIK / BAĞIMSIZLIĞI SÜRDÜRME Bireyin Yaşam Aktivitelerinin bazılarını yerine getirmediği yaşam dönemlerinin olduğu kabul edilir Bireyler yaşamlarının değişik dönemlerinde bağımlılık ya da bağımsızlığını sürdürmeye sahip olurlar Bağımlılık/bağımsızlığı sürdürmenin irdelenmesi Yaşam Aktivitelerin her biri için gereklidir 40

C. BAĞIMLILIK / BAĞIMSIZLIĞI SÜRDÜRME Yeni doğanlar, hemen her türlü Yaşam Aktiviteleri için başkalarına bağımlıdır Yine 10 yaşındaki bir çocuk 5 yaşındaki bir çocuğa göre daha fazla bir bağımsızlık kazanabilir Hastalık ya da kaza durumlarında kişi bazı aktivitelerinde bağımlı duruma gelebilir İleri yaşlarda tam bağımsızlığa ulaşmada bazı kayıplar olur 41

YAŞAM AKTİVİTELERİ MODELİ D. YAŞAM AKTİVİTELERİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER 42

D. YAŞAM AKTİVİTELERİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER Yaşam Aktivitelerini sürdürmede bireyi etkileyen faktörler beş grupta incelenebilir: Fiziksel Psikolojik Sosyo-kültürel Çevresel Politiko-ekonomik 43

D. YAŞAM AKTİVİTELERİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER Fiziksel Beslenme için bir el fonksiyonu gerekir ve tüm vücut sistemleri beslenmeden faydalanmak için çalışır Psikolojik Eğer bir kişi mutsuz ya da anksiyeteli ise iştahı azalarak sonuçta kilo kaybı ya da tam tersi aşırı yemeye bağlı obez olabilir 44

D. YAŞAM AKTİVİTELERİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER Sosyo kültürel Bazı kültürlerde servet ve bereket işareti olarak görülür Çevresel Coğrafi durum, toprağın verimliliği, iklim, yağış miktarı ve yakıtın miktarı ve cinsi, yetiştirilecek besin çeşidini etkiler Politiko ekonomik Beslenmeyi sağlamak devletin sorumluluğundadır. Çünkü besin ve su ekonomik faktörler tarafından etkilenen beslenmeye ait 45 Yaşam Aktivitesidir

YAŞAM AKTİVİTELERİ MODELİ E. YAŞAMDA BİREYSELLİK 46

E. YAŞAMDA BİREYSELLİK Yaşamda Bireysellik kişiye özgüdür Her birey tüm Yaşam Aktivitelerini başarma yolları değişik olabilir Her bireyin bireyselliği, bağımlılık ve bağımsızlığının derecesi, değişik fiziksel, psikolojik, sosyo kültürel, çevresel ve ekonomik faktörlerin etkisiyle başarır 47

ROPER, LOGAN, TİERNEY’İN HEMŞİRELİK MODELİNE GÖRE BAKIM PLANI AŞAMALARI 48

BAKIM PLANI AŞAMALARI TANILAMA Yaşam Aktivitelerinin her biri hakkında bilgi toplamak Bunların her biri için saptama yapmak a. Hasta normal olarak ne yapar? b. Hasta şimdi ne yapabilir? c. Mevcut problemler nelerdir? d. Olası problemlerin gelişmesi neler olur? 49

BAKIM PLANI AŞAMALARI PLANLAMA Varolan ve olası sorunların saptanması Amaçların saptanması Hemşirelik girişimlerinin tanımlanması 50

BAKIM PLANI AŞAMALARI UYGULAMA Hemşirelik uygulamaları a. Olası sorunları önlemeli b. Hastaya rahatlık sağlamalı c. Yaşam Aktivitelerini sürdürmesi için hastaya olanak sağlanması 51

BAKIM PLANI AŞAMALARI DEĞERLENDİRME Aslen başarılmış olan hedeflerin nereye kadar olduğunu saptamak 52

BAKIM PLANI AŞAMALARI SON DEĞERLENDİRME Üst düzeyde bir bakım standardı vermek için hemşirelik bakımında Roper, Logan ve Tierney modeli nasıl yararlı olur? 53

54

KAYNAKLAR: Velioğlu P. Hemşirelikte Kavram ve Kuramlar. Alaş Ofset. İstanbul, 1999. Birol L. Hemşirelik Süreci. Etki Matbaacılık. 8. Baskı. İzmir, 2007. Hyde A. et al. Social regulation, medicalisation and the nurse’s role: Insights from an analysis of nursing documentation. International Journal of Nursing Studies 43 (2006) 735– 744. Tierney A. Nursing models: Extant or extinct. Journal of Advanced Nursing. 28(1), 1998, 77 -85. 55