SOSIOEKONOMIESE KWESSIES GRAAD 10 ONGELYKHEID EN ARMOEDE ONGELYKHEID

SOSIO-EKONOMIESE KWESSIES GRAAD 10

ONGELYKHEID EN ARMOEDE: • ONGELYKHEID: • BETEKEN DAT ALMAL NIE GELYK IS NIE. • SOMMIGE MENSE IS BAIE RYK EN ANDER BAIE ARM. • DIE REGERING MOET VERSEKER DAT ALMAL TOEGANG HET TOT ONDERWYS. • GEKWALIFISEERDE MENSE VIND BAIE MAKLIKER WERK AS ONGEKWALIFISEERDE MENSE. • SODRA IEMAND IN DIENS GENEEM WORD, VERDIEN DIE PERSOON GELD. • ONDERNEMINGS GROEI SOOS WT MENSE GELD VERDIEN EN SPANDEER. • DAN KAN ONDERNEMINGS MEER MENSE AANSTEL. • ONGELYKHEID IS EEN VAN DIE HOOFREDES VIR ARMOEDE.

• ARMOEDE: • IEMAND IS ARM AS JY/SY NIE GENOEG GELD HET OM SY/HAAR BASIESE BEHOEFTES TE BEVREDIG NIE. • ANDER REDES VIR ARMOEDE: • ONGELETTERDHEID • TEKORT AAN OPVOEDING • HOË EN STYGENDE LEWENSKOSTES (PETROL EN KOS) • TEKORT AAN WERKSGELEENTHEDE

INLVOED VAN ONGELYKHEID EN ARMOEDE OP ONDERNEMINGS: • ONDERNEMINGS SPANDEER GELD OM ARMOEDE EN ONGELYKHEID TE VERLIG. • ONGELYKHEID EN ARMOEDE KRIMP DIE MARK OMDAT MENSE NIE LUUKSHEDE KAN BEKOSTIG NIE. • DIT LOS ONDERNEMINGS MET NET ‘N KLEIN GEDEELTE VAN DIE MARK OM HUL PRODUKTE AAN TE VERKOOP. • ONGELYKHEID EN ARMOEDE LEI TOT MISDAAD. • ONDERNEMINGS LEI VERLIESE A. G. V MISDADE, OMDAT HULLE GELD MOET SPANDEER OP SEKURITEITE EN VERHOOGDE VERSEKERINGSPREMIES.

INKLUSIWITEIT: • BETEKEN DAT DAAR TEENOOR NIEMAND GEDISKRIMINEER MAG WORD NIE. • DISKRIMINASIE IS WANNEER IEMAND VAN IETS UITGESLUIT WORD. • VOLGENDE WETTE PROBEER OM ‘N MEER INKLUSIEWE ARBEIDSMAG TE SKEP: • WET OP GELYK INDIENSNEMING: ELIMINEER DISKRIMINASIE REGVERDIGE BEVORDER GELYKE GELEENTHEDE EN BEHANDELING VERSEKER GELYKE VERTEENWOORDIGING

• WET OP VAARDIGHEIDSONTWIKKELING: PROBEER OM ARBEIDSMARK TE ONTWIKKEL GEBRUIK WERKSPLEK AS LEEROMGEWING KWALIFISEER WERKGEWERS WAT OPLEIDING BIED VIR TOELAES • REGSTELLENDE AKSIE: WORD VOORKEUR GEGEE AAN VOORHEEN BENADEELDE INDIVIDUE WANNEER WERKGEWERS NUWE WERKNEMERS AANSTEL. • SWART EKONOMIESE BEMAGTIGING EN BREË GEBASEERDE SWART EKONOMIESE BEMAGTIGING: BEVORDER RYKDOM, EIENAARSKAP EN BESTUURSPOSTE ONDER SWART MENSE

INKLUSIWITEIT BEÏNVLOED ONDERNEMING SOOS VOLG: • ONDERNEMINGS MOET BELEIDE AANPAS VOLGENS WETGEWING. • SLEGS ONDERNEMINGS WAT HIERAAN VOLDOEN KWALIFISEER VIR STAATSKONTRAKTE. • DIE KONTRAKTE IS GEWOONLIK GROOT. • ONDERNEMINGS WAT NIE VOLDOEN AAN WETGEWING NIE, KAN BEBOET WORD.

WERKLOOSHEID EN ONPRODUKTIEWE ARBEIDSMAG: • WERKLOOSHEID: • IEMAND IS WERKLOOS AS HY/SY OP SOEK IS NA WERK, MAAR DIT NIE KRY NIE. • REDES: • TEKORT AAN VAARDIGHEDE EN KWALIFIKASIES • AFLEGGING • TEKORT AAN WERKSGELEENTHEDE

• ONPRODUKTIEWE ARBEIDSMAG: • IEMAND IS ONPRODUKTIEF AS HULLE NIE ‘N REDELIKE HOEVEELHEID WERK BINNE ‘N REDELIKE HOEVEELHEID TYD KAN VOLTOOI NIE. • SAL DAN NIE PRODUKSIETEIKENS BEHAAL NIE EN EKSTRA MENSE MOET AANGESTEL WORD WAT BETEKEN ONDERNEMING HET NOU EKSTRA KOSTE. • TOENAME IN UITGAWES LEI TOT AFNAME IN WINS EN WERKSGELEENTHEDE KAN NIE GESKEP WORD NIE.

INVLOED: • BEPERK GROEI EN ONTWIKKELING. • VERHOOG ARBEIDSKOSTE.

MIV/VIGS: • HOË AFWESIGHEID – BAIE SIEKVERLOF. • AFNAME IN ONDERNEMING SE ARBEIDSMAG – TE SIEK OM TE WERK EN WERK MOET DEUR MINDER WERKERS GEDOEN WORD. • AFNAME IN LAND SE ARBEIDSMAG – SIEKTE VERMINDER DIE ARBEIDSMAG. • VERHOOGDE WERWINGSKOSTE – MOET NUWE WERKERS WERF EN AANSTEL. • HOË KOSTE VAN ARV MEDIKASIE – SOMMIGE ONDERNEMINGS ONDERSTEUN WERKERS EN BETAAL VIR MEDIKASIE.

DOBBELARY: • BETEKEN OM OP IETS TE WED WAARVAN DIE UITKOMS ONSEKER IS. • VERSKILLENDE VORME VAN DOBBEL: • CASINO’S • NASIONALE LOTTERY • WEDDENSKAPPE OP PERDE • MENSE RAAK VERSLAAF, MAAR ONGELUKKIG WEN HULLE NIE GEWOONLIK NIE.

PIRAMIDESKEMAS: • BEDRIEGLIKE BELEGGINGSKEMA. • MENSE WORD BEDRIEG OM TE GLO DAT HULLE GELD GAAN MAAK TERWYL DIT NET ‘N KWESSIE VAN TYD IS VOORDAT DIE PIRAMIDE INMEKAARVAL.

ONWETTGE DOBBELARY: • DOBBELARY WAARVOOR DIE WET NIE VOORSIENING MAAK NIE IS ONWETTIG. • HULLE BETAAL NIE BELASTING NIE EN KAN SKADE EN FINANSIËLE PROBLEM VEROORSAAK WANT MENSE WORD NIE INGELIG OOR GEVARE VAN DOBBEL NIE. • GELD VAN ONWETTIGE DOBBELARY WORD SOMS GEBRUIK VIR ANDER ONWETTIGE AKTIWITEITE.

GELDWASSERY: • OM DIE BRON VAN ONWETTIGE INKOMSTE TE VERSTEEK. • STAAN BEKEND AS “VUIL GELD”. • WORD GEBRUIK OM WETTIGE ONDERNEMINGS MEE TE BEDRYF DAN LYK DIT OF DIE “VUIL GELD” DAN “SKOON” OF “GEWAS” IS.

INVLOED: • DIEFSTAL – ONDERNEMINGS LEI VERLIESE OM HUL GEWOONTES TE ONDERHOU. • REHABILITASIEKOSTE – WERKER MOET KANS GEGEE WORD OM BY REHABILITASIEPROGRAM AAN TE SLUIT. • VERLIES AAN PRODUKSIE NEEM AAN WERKER MOET TYD AFVAT OM DEEL TE REHABILITASIEPROGRAM. • KRIMINELE KLAGTES – ONWETTIGE AKTIWEITE WORD GESTRAF.

ONGEMAGTIGDE KOPIËRING (PIRACY): • VIND PLAAS WANNEER KOPIEË VAN GOEDERE GEMAAK WORD WAT BESKERM WORD DEUR KOPIEREG- OF HANDELSMERKWETGEWING, SONDER TOESTEMMING. • NAGEMAAKTE PRODUKTE IS BV. REKENAARSAGTEWARE, CD’S EN DVD’S.

• DEFINISIES: • INTELLEKTUELE EIENDOM: PRODUK (KUNSWERK/GEDIG) WAT GESKEP IS MET IEMAND SE VERSTAND. • KOPIEREG: SLEGS EIENAARS HET DIE REG OM DIT TE VERVAARDIG EN TE KOPIEER.

• PATENT: ‘N UITVINDING. EN EIENAAR HET EKSKLUSIEWE REG OM DIT TE VERVAARDIG EN KOPIEER. • HANDELMERK: ‘N UNIEKE MERK WAT ‘N SEKERE ONDERNEMING VERTEENWOORDIG.

• VERBRUIKER SKEP ‘N VRAAG NA NAGEMAAKTE GOEDERE. • AS NIEMAND DIT KOOP NIE SAL MISDADIGERS DIT NIE KAN VERKOOP NIE.

INVLOED: • FINANSIËLE VERLIESE • ONDERNEMING WAT SKULDIG IS WORD BEBOET.

VERVALSDE GOEDERE, NAMAAKSELS EN SMOKKELARY: • VERVALSING / NAMAAKSEL IS ‘N KOPIE VAN ‘N OORSPRONKLIKE EN BEKENDE HANDELSMERK.

• GEHALTE IS SWAKKER EN DIS BAIE GOEDKOPER AS OORSPRONKLIKE PRODUK. • OWERHEDE KONFISKEER VERVALSTE GOEDERE.

• SMOKKELARY: • VIND PLAAS WANNEER GOEDERE ONWETTIG IN ‘N LAND INGEBRING WORD. • GEBEUR OM BELASTING TE ONTDUIK OF ONWETTIGE GOEDERE TE KOOP.

INVLOED: • ONDERNEMINGS VERLOOR GELD WAT GEBRUIK WORD VIR GROEI EN WERKSKEPPING. • VEROORSAAK DAT PRYSE VAN OORSPRONKLIKE GOEDERE VERHOOG.

STAKINGS, ARBEIDSGESKILLE EN POLITIEKE STEURNIS: • STAKING IS DIE GEVOLG VAN ‘N ARBEIDSGESKIL. • VIND PLAAS AS WERKERS WEIER OM TE WERK. • ARBEIDSGESKIL IS ‘N BOTSING VAN BELANGE TUSSEN VAKBONDLEDE EN WERKGEWER. • REDES VIR STAKINGS: • LONE • WERKSURE • WERKSOMSTANDIGHEDE

TIPES STAKING: • “GO-SLOW”: DAAG OP VIR WERK, MAAR WERK STADIGER EN VERVAARDIG MINDER GOEDERE. • SIMPATIESTAKING: STAAN UIT ONDERSTEUNING VIR ANDER STAKERS. • SITSTAKING: DAAG OP VIR WERK MAAR WEIER OM TE WERK.