MODERNE PRAVNE KODIFIKACIJE Prof dr Omer Hamzi Vii

MODERNE PRAVNE KODIFIKACIJE Prof. dr. Omer Hamzić Viši asistent Benjamina Londrc, MA Kiseljak, 2017/18. godine

IV FRANCUSKI GRAĐANSKI ZAKONIK 1. Nastanak; 2. Sistem; 3. Izvori; 4. Karakter; 5. Recepcija.

1. Nastanak a) Ustav iz 1791. , proklamuje potrebu tog zakonika, ali Francuska postaje Republika - prvi nacrt je tek 1793. ; b) Od prvog (1793. ) do petog (i uspješnog) pokušaja kodifikacije (Napoleon) 1804. g. ; c) Zakon je radila Napoleonova komisija od 4 čl. , (imenovana 13. 8. 1800. ), a procedura donošenja propisana Ustavom iz perioda konzulstva (1799. ); d) Uloga Napoleona u toku izrade Zakona (od 106 sjed-nica Državnog savjeta, prisustvovao na 55); e) Kodeks je zvanično progl. 30. ventoza god. XII (21. 3. 1804. ) kao Code Civil;

a) Ustav iz 1791. , proklamuje potrebu izrade zakonika, ali Francuska postaje Republika, pa se prvi nacrt pojavljuje tek 1793. - Ideja o izradi zakonika za svaku pravnu oblast, koji bi bili urađeni u skladu sa racionalističkim učenjem, bila je inicirana još od vođa Francuske građanske revololucije; - Ustav iz 1791. u svom prvom čl. proklamuje izradu zakonika građanskog prava jedinstveno za cijelo kraljevstvo; - Ali, vrijeme nije bilo pogodno za tu aktivnost jer je vrlo brzo ustavna monarhija ukinuta, a Francuska 1792. pos-tala republika; - Nekoliko pravnika (ipak) nastavlja "sizifov posao" kodifikacije - i avgusta 1793. podnosi Skupštini prvi nacrt zakonika;

b) Od prvog (1793. ) do petog (i uspješnog) pokušaja kodifikacije (Napoleon) 1804. g. (1) U novembru 1793. slijedi zaoštravanje u vrijeme jakobinske diktature i „vladavine terora“, ali grupa pravnika istrajava na kodifikaciji; - Drugi nacrt zakonika podnose na usvajanje septembra 1794. treći 1796. četvrti 1799. (uz zvanične, postojali su i privatni nacrti građanskog zakonika Francuske), - Peti pokušaj izrade građanskog kodeksa, rezultirao je zvaničnom kodifikacijom Napoleona Bonaparte, 1804. (2) Cilj Napoleona bio je da učvrsti nove odnose u franc. društvu putem jasnih zakona koji će predstavljati: - kombinaciju predrevolucionarnog režima i - novine koje je donijela revolucija.

C) Zakon je radila Napoleonova komisija od 4 čl. , (imenovana 13. 8. 1800. ), a procedura donošenja propisana je Ustavom iz perioda konzulstva (1799. ) Sastav Komisije: Tronše, Portalis, Malvi i Bigo-Preamne (osim Troncheta ljudi u 50 -tim g. , svi su bili umjerenih političkih uvjerenja) Procedura: (1) Prvo, nacrti su bili prezentirani sudovima koji su davali svoje mišljenje u formi "opservacije„, (2) Drugo, zajedno sa “opservacijama” upućivani su Državnom savjetu, potom (3) Treće, diskutovani na Tribunatu, (4) Četvrto: o njima je glasalo Zakonodavno tijelo, (5) Peto: verifikovao Senat i, na kraju, (6) Šesto: proglasio ga imperator.

d) Uloga Napoleona u toku izrade Zakona (od 106 sjednica Državnog savjeta, prisus-tvovao na 55) (1) Predsjedavao lično, kao prvi konzul, sjednicama Državnog savjeta na kojima se raspravljalo o nacrtu zakonika kad god je smatrao da je to potrebno; (2) Proglasio 36 zakona, donesenih u proceduri izrade, (koja je trajala 4 g. ) - prije nego što su ti zakoni ujedinjeni u jedinstven kodeks; (3) Uticao je svojim ličnim stavovima na neka rješenja: - izvjesna netrpeljivost prema strancima, - očinska vlast u porodici i pravna podređenost žene i - isključenje nezakonite djece iz nasljedstva:

e) Kodeks je zvanično progl. 30. ventoza god. XII (21. 3. 1804. ) kao Code Civil des Francais (Građanski zakonik Francuza) - Prvo izdanje štampano je na papiru plave boje, koja je bila rezervisana za zvanične dokumente; - Kasnije je više puta mijenjao ime, što govori o turbulentnoj francuskoj historiji i njenoj percepciji; - Tako je već 3. 9. 1807. preimenovan u Napoleonov zakonik (Code Napoleon). - Prvo ime vraćeno mu je 1818. (Građ. zakonik Francuza); - Ponovo je preimenovan (vraćeno mu je ime Napole-onov zakonik), 27. 3. 1852. . - Konačno, od 4. 9. 1870. citira se samo kao Građanski zakonik (Code civil).

2. Sistem a) Zakonik je imao 2281 član (2 više nego što ih ima danas), koji su raspoređeni u tri knjige i Uvod): - knjiga I: o licima, - Knjiga II: o imovini, b) Knjiga III: o različitim načinima sticanja imovine (najobimniji dio Zakona, 1570 čl. ):

a) Zakonik je imao 2281 član (2 više nego što ih ima danas), koji su raspoređeni u tri knjige i Uvod) - Uvod: o publikaciji, pravnom dejstvu i primjeni zakona; - (1) knjiga I: o licima , u 11 naslova govori: - - o građanskim pravima, - - o građanskom statusu, - - o porodici i nesposobnosti - (2) Knjiga II: o imovini i različitim modifikacijama imovine u 4 naslova govori: - - o imovini, - - vrstama imovine i - - služnostima.

b) Knjiga III: o različitim načinima sticanja imovine (najobimniji dio Zakona, 1570 čl. ): - (3) Knjiga III: o različitim načinima sticanja imovine: - - (a) najobimniji dio zakonika, sadrži 1570 čl. , u 20 naslova, - - (b) govori : - - o naslijeđu, testamentu, poklonu, - - o ugovorima, kvazi ugovorima, - - o deliktima i kvazi deliktima, - - o posebnim vrstama ugovora, dospjelosti i sl.

3. Izvori (5 odnosno 6 kategorija) a) (1) Rimsko, (2) kanonsko i (3) običajno pravo; b) (4) Kraljevske uredbe, (5) revolucionarno pravo, (6) pravna nauka;

a) Rimsko, kanonsko i običajno pravo kao izvor FGZ -(1) Rimsko pravo kao izvor redaktori su posebno koristili: - u pogledu odgovornosti, - zakonskog nasljeđivanja i - imovinskog prava; . -(2) Kanonsko pravo kao izvor redaktori su koristili za regulisanje određenih bračnih odnosa; -(3) Običajno pravo kao izvor redaktori su koristili za formulisanje propisa: - o odnosima među supružnicima i bračnom autoritetu, - o očinskoj vlasti i zajedničkoj imovini supružnika, - o služnostima i nasljednom pravu;

b) Kraljevske uredbe, revolucionarno pravo, pravna nauka -(4) Kraljevske uredbe (ordonanse): zbirke ovih uredaba korištene su za formulisanje propisa u pitanjima: - registracije rođenja, vjenčanja i smrti, - poklona i izjava posljednje volje, te - dokaznom postupku. -(5) Revolucionarno ili "tranziciono pravo„ koristilo se kao izvor u pogledu braka, zaloge, razvoda, naslijeđa; -(6) Pravna nauka, između ostalih djela: Roberta Pothiera (1699 -1772), Samuela Puffendorfa (1632 -1694), Christiana Wolffa (1679 -1754), Francoisa Bourjona (u. 1751), Arnauda Ferriera (1508 -1585) i Gabriela Argoua (1640 -1703).

4. Karakter a) Zakon prelaznog perioda (tranzicijsko djelo – kombinacija ustanova (1) "starog režima", (2) revolucionarnog i (3) postrevolucionarnog doba; b) Podržava glavnih 5 ideja vremena u kojem je nastao: - (1) Eksplicira ideju sekularizma; - (2) Političko-pravnu filozofiju prava pojedinca iz Deklaracije o pravima čovjeka i građanina 1789; - (3) Ideja slobode je preuzeta iz kanonskog prava, - (4) Jednakost je - ideja preuzeta iz građ. revolucije; - (5) Ideja autoriteta odražavala je stav Napolena o svijetu i društvu kao i dominantan način mišljenja tog doba.

a) Zakon prelaznog perioda a) FGZ je ocjenjivan kao zakon prelaznog perioda sa sljedećim karakteristikama: b) (1) tranzicijsko djelo; c) (2) kombinacija tri vrste ustanova: - "starog režima", - revolucionarnog i - postrevolucionarnog doba;

b) Podržava glavnih 5 ideja vremena: sekularizam, prava pojedinca, sloboda, jedna-kost, ideja autoriteta (stav Napoleona) - (1) Eksplicira ideju sekularizma; - (2) Političko-pravnu filozofiju prava pojedinca iz Deklaracije o pravima čovjeka i građanina, 1789. ; - (3) Ideja slobode je preuzeta iz kanonskog prava, - (4) Jednakost je - ideja preuzeta iz građ. revolucije; - (5) Ideja autoriteta odražavala je stav Napolena o svijetu i društvu kao i dominantan način mišljenja tog doba.

(1) Ideja sekularizma -(a) Tražila je potpuno odvajanje civilnog i kanonskog prava. - Francuska forma sekularizma kasnije će biti poznata kao laicite (laicizam), - Formulu tog sekularizma dao je Portalis, jedan od redaktora FGZ: "Građani mogu ispovijedati religiju koju žele, ali mora biti isti zakon za sve njih. ") (b) Kao izraz ove ideje, FGZ posmatra brak kao gra- đanski ugovor, te civilna ceremonija mora prethoditi religijskom vjenčanju, pod prijetnjom krivičnih sankcija.

(2) Zakonik eksplicira političko-pravnu filozofiju prava pojedinca iz Deklaracije o pravima čovjeka i građanina, 1789. (a) Radi se o pravima izraženim u Deklaraciji o pravima čovjeka i građanina iz 1789; (b) Iz Deklaracije kroz Zakon slijede (realizuju se) sljedeće ideje: - da je društvo skup pojedinaca koji se dobrovoljno udružuju radi određenih ciljeva, te - da čovjek posjeduje slobodnu volju; - član 1134 glasi: "Valjano sklopljeni ugovori imaju snagu zakona za one koji su ih sklopili; “

(3) Ideja slobode je preuzeta iz kanonskog prava, ali joj je dato novo značenje. (a) Prvo, sloboda se izvodi iz prava pojedinca, te se pojedinac štiti od različitih kolektiviteta, kao što su gilde, susjedstvo, pa čak i porodica. (b) Sloboda se shvata i u ekonomskom smislu kao sloboda ugovaranja.

(4) Jednakost je - ideja preuzeta iz građan-ske revolucije (a) Ideja jednakosti izvorno je značila jednakost za svakoga bez obzira na klasu ili ličnost. (b) Ideja jednakosti, međutim, vremenom je ograničena u više aspekata: - odnosila se samo na muškarce i francuske državljane, - u kolonijama je 1802. bilo ponovo ustanovljeno ropstvo, - jednakost muškarca i žene trajala je samo kratko, - stranac koji je boravio u Francuskoj imao je prava koja su zavisila od prava Francuza u njegovoj državi. (c) Po svojim rješenjima, Zakonik je podržavao kreiranje društva malih zemljoposjednika.

(5) Ideja autoriteta, unijeta u Zakonik odražavala je stav Napolena o svijetu i društvu kao i dominantan način mišljenja toga doba. - Autoritet se izražava u odnosima muža i žene, oca i djece, poslodavca i uposl. (čl. 213 glasi: "Muž mora štititi svoju ženu; žena se mora pokoravati mužu. ") - A član 1781 daje prednost poslodavcu u pogledu značenja ugovora o radu: "Izjavi poslodavca se vjeruje"). - Zbog ove karakteristike neki autori su zakonik opisivali kao kodeks za seoske domaćine. .

5. Recepcija - (1) Evrop. zemlje prvobitno anektirane od Franc. - (2) Evrop. zemlje u kojima je Zakonik imao uticaja - (3) Neke zemlje Sjeverne i Latinske Amerike: - (4) Uticaj zakonike na neke muslimanske zemlje

a) Tokom Napoleonovih osvajanja i u vrem. koje je slijedilo - Zakonik se proširio daleko izvan Francuske. - S njim se širila i francuska pravna nauka i praksa, jezik i kultura. - Bilo je to vrijeme kolonijalnih osvajanja kada je "velika nacija" - Francuska - željela dati model modernom svijetu.

1) Zemlje prvobitno anektirane od Franc. - Zakonik se proširio na zemlje koje su anektirane od strane Francuske bilo od strane Direktorijuma, bilo od strane Napoleona. - Riječ je o Belgiji, Luksemburgu Pijemontu, dijelovima Italije, Holandije i Njemačke, satelitskim državama Napuljom, grofovijom Varšava, Batavijom i Švajcarskom.

(2) Evrop. zemlje u kojima je Zakonik imao manjeg ili većeg uticaja - Preuzet je djelimično ili uticao na građanske zakonike Španije (1899), Portugala (1867), Rumunije (1864) i Srbije (1844). - U Evropi ovaj zakonik nije uticao na Austriju, koja je 1811. uradila vlastitu "kontrakodifikaciju", na skandi-navske zemlje, gdje nije bilo uticaja rimskog prava, te Britanska ostrva, izuzev Škotske u jednom periodu.

(3) Neke zemlje Sjev. i Latinske Amerike: Zakonik je uticao na zakonike Kvebeka (1866) u Kanadi i Lujzijane u SAD, koja je donijela svoj građanski zakonik 1825, koji je mijenjan 1870. - Zakonik je uticao na zakonike zemalja Latinske Amerike kao što su Meksiko (1870) i Argentina (1869).

(4) Neke muslimanske zemlje - Zakonik je direktno primjenjivan u Alžiru, koji je imao status anektirane teritorije, dok je u protektoratima Tunis i Maroko uticao na nacionalne kodifikacije. - Inspirisao je, takođe, egipatski Zakonik za mješovite sudove (1875), koji je opet bio osnova za Nacionalni zakonik (1883). - Zakonik je takođe imao uticaj na pravo u Libanu i Siriji.

Vježba 1

Sistem FGZ Sastoji se iz 2281 člana podijeljenih na sljedeći način: (Uvod i tri knjige) Uvod: govori o publikaciji, pravnom dejstvu i primjeni zakona

Knjiga I O licima, podijeljena u 11 naslova, govori o građanskim pravima, građanskom statusu, porodici i nesposobnosti; Knjiga II O imovini i različitim modifikac. imovine, podijeljena u 4 naslova a bavi se imovinom, vrstama imovine i služnostima. Knjiga III, O različitim načinima sticanja imovine (Najobimniji dio zakonika, sadrži 1570 čl. u 20 naslova - o nasljeđu, testamentu, poklonu, ugovorima, kvazi ugovorima, deliktima, kvazi deliktima, posebnim vrstama ugovora, dosjelosti i sl. )

Knjiga I O licima Naslov I O uživanju i lišavanju građanskih prava Glava I O uživanju građanskih prava

7. Vršenje građanskih prava je neovisno od statusa građanina, koje se samo stiče i čuva u skladu s ustavnim pravom 8. Svaki Francuz će uživati građanska prava. 9. Pojedinac rođen u Francuskoj od stranca, može tokom godine, koja nastupi nakon stjecanja punoljet-, nosti tražiti status Francuza, ukoliko boravi u Franc. i izjavi svoju namjeru da ustanovi domicil u ovoj zemlji, a u slučaju da boravi u nekoj stranoj zemlji da (dad-ne) garanciju da će ustanoviti domicil u Francuskoj i učiniti to u roku od godine koja se računa od datuma takve izjave.

10. Svako dijete rođeno od strane Francuza u nekoj stranoj zemlji je Francuz. Svako dijete rođeno od strane Francuza koji je izgubio francuski status, može u svako doba ponovo zadobiti ovaj status u skladu sa formalnostima propisanim u članu 9. 11. Stranac će uživati u Francuskoj ista građ. prava koja su ili će biti data Francuzima putem ugovora sa državom kojoj taj stranac pripada. 12. Strankinja koja se uda za Francuza slijediće status svog muža.

13. Stranac kojem je vlada dozvolila da ustanovi svoje prebivalište u Francuskoj uživat će u ovoj zemlji sva građanska prava sve dok u njoj boravi. 14. Stranac, iako ne boravi u Francuskoj, može se optužiti pred francuskim sudovima radi izvršenja ugovora koji je sklopio s Francuzima u nekoj stranoj zemlji.

15. Francuz može biti pozvan pred francuski sud za ugovore koje je sklopio u stranoj zemlji sa strancima. 16. U svim slučajevima, izuzev trgovačkim, u kojima je stranac tužilac, od njega će se tražiti da da (dadne) jamstvo za plaćanje troškova spora, osim ako posjeduje u Francuskoj nekretninu čija je vrijednost dovoljna da se osigura takvo plaćanje.

Glava II. , Odsjek I : O lišavanju građanskih prava zbog gubitka francuskog statusa 17. Status Francuza će se izgubiti: (1) naturalizacijom u stranoj zemlji; (2) prihvatanjem, bez saglasnosti vlade, javnih zaposlenja od strane neke strane sile; (3) ulaskom u neko strano udruženje koje zahtijeva razliku na osnovu rođenja; (4) ukratko, svakim naseljavanjem u stranoj državi bez namjere povratka.

18. Francuz koji je izgubio svoj francuski status može ga u svakom momentu ponovo steći povratkom u Francusku uz suglasnost vlade, izjavljujući istovremeno svoju nam-jeru da se tu nastani i odbacujući svaku distinkciju koja je nespojiva sa zakonima Francuske. 19. Francuskinja koja se uda za stranca slijediće stanje svog muža. (ako postane udovica, ponovo će zadobiti status Francuskinje, ukoliko boravi u Francuskoj ili se tu vrati s dozvolom vlade i istovremeno izjavi svoju namjeru da se tu stalno nastani.

20. Pojedincima koji ponovo steknu status Francuza ili Francuskinje, u slučajevima spomenutim u članu 10, 18, 19. , neće biti dozvoljeno da se tim koriste sve dokle ne ispune uslove koje im postavljaju ti članovi, i samo u pogledu vršenja prava u njihovu korist nakon tog perioda. 21. Francuz koji se bez dozvole vlade angažuje u vojnoj službi strane sile ili se učlani u strano vojno udruženje, izgubit će status Francuza. Njemu se neće dozvoliti da se vrati u Francusku bez dozvole vlade niti da vrati status Francuza, osim kada ispuni sve uslove koje se traže od stranca koji želi postati građanin; sve ovo neće utjecati na kazne koje predviđa krivični zakon protiv Francuza koji su nosili oružje protiv vlastite zemlje.

VJEŽBA 2

1. Kako razumijemo odredbu da Francu skinja koja se uda za stranca slijedi stanje svog muža? Šta je bio cilj ove odredbe? a) Ukoliko je muškarac za kojeg se Francuskinja udala živio u nekoj drugoj zemlji, žena prirodno, naturalizacijom u stranoj zemlji, gubi status Francuskinje, te automatski i sama postaje strani državljanin. Ako, pak, muž stranac boravi u Francuskoj, on, a samim tim i njegova žena, uživat će građanska prava jednaka pravima koja i Francuz ima u njegovoj matičnoj državi. Kako je sama kodifikacija bila jedan buržoaski projekat, buržoasko društvo nastojalo se zadržati u okvirima same države koja je htjela dati model modernom svijetu.

b) Takođe, ovim zakonikom naglašavalo se da će svaka vrsta ugovora sklopljenog na teritoriji Francuske i među Francuzima imati posebne privilegije u odnosu na ove druge (znamo da je brak smatran građanskim ugovo-rom). Moguće je i da se ovom, i sličnim odredbama, nastojao poboljšati položaj samih Francuza u stranim zemljama, jer se u zakoniku kaže da je položaj stranaca u Francuskoj zavisio od položaja Francuza u državi iz koje stranac potiče (član 11. Francuskog građanskog zakonika).

2. Šta je to građanska smrt prema Francus. građ, zakoniku i kkave su njene posljedice? Građanska smrt jeste status koji dobija lice kojemu je dosuđena kazna za počinjeno krivično djelo, ili smrtna kazna, koja takođe implicira građansku smrt (članovi 22. i 23. Francuskog građanskog zakonika). Njene posljedice su imovinske prirode, jer osuđeno lice gubi vlasništvo nad svim stvarima koje su bile u njegovom posjedu. Dalje, takva osoba ne može naslijediti nikakvu imovinu, niti prenijeti ili darovati nekome imovinu koju je stekao. Ona ne može biti imenovana za staratelja, lišena je prava da bude svjedok u dokaznom postupku pred sudom, te nema mogućnost biti tužilac ni u jednom sporu. Takođe, takva… Osoba ne može sklopiti brak a, ako je to učinila ranije, brak će biti razriješen. Sve to vidljivo je iz člana 25. Franc. građanskog zakonika.