MODERNE PRAVNE KODIFIKACIJE Doc dr Omer Hamzi Benjamina

MODERNE PRAVNE KODIFIKACIJE Doc. dr. Omer Hamzić Benjamina Londrc MA, viši asistent Kiseljak, 2014. godine

VIII. OSMANSKI GRAĐANSKI ZAKONIK (MEDŽELA) 1. Nastanak; 2. Sistem; 3. Izvori; 4. Karakter; 5. Recepcija

1. Nastanak a) Faktori koji su doprinijeli jačanju ideje o potrebi kodifikacijje građanskog prava u drugoj pol. 19. v. ; aa) Prvo, projekat modernizacije (Tanzimat), započ. 1839. – princip jednakosti svih podanika; ab) Drugo, u okviru tanzimat. reformi osnovani su građanski sudovi (mehakim-i nizamiye), nadležni da presuđuju građan. stvari svih podanika, a šerijatski. . . porodično, vakufsko, bračno ac) Treće, evropski saveznici tražili su od Osm. države da donese zakonik po uzoru na tadašnje evrop. kodifikacije (odlučila se za kodifik. šerijatskih propisa); b) Carskom naredbom od 1867. g. formiran je 7 -čl. odbor za izradu kodifikacije; c) Prve knjige su podnesene na odobrenje 11. 4. 1869. a posljednja 17. 9. 1876. (kodifikac. dobila ime Medželle-i ahkami adlijje - Zbornik pravednih propisa).

a) Faktori koji su doprinijeli jačanju ideje o potrebi kodifikacijje građanskog prava u drugoj polovini 19. v. aa) (1) Prvo, projekat modernizac. (Tanzimat), započet 1839. – proklamovao princip jednakosti svih podanika; . . . - Jedan od proklamovanih ciljeva Tanzimata bio je uspostava principa jednakosti osmanskih podanika. - Osmanski državnici su smatrali da je „integracija svih podanika u svim stvarima osim religije. . . najbolji put da se riješe postojeće teškoće i pojača osnova države“. - Izrada jedne kodifikacije građanskog prava smatrala se korakom u tom pravcu;

ab) (2) Drugo, u okviru tanzim. reformi osnivaju se građanski sudovi (mehakim-i nizamiye), nadležni da presuđuju građanske stvari svih podanika, a šerijatski postaju specijalni sudovi. . . - Novoosnovan građanski sudovi bili su nadležni da presuđuju građanske stvari svih osmanskih podanika, dok su šerijatski sudovi postali specijalni sudovi, nadležni samo za muslimane u stvarima porodičnih, nasljednih i vakufskih poslova. - Zato je i bilo potrebno osigurati zakonik građanskog prava na koji bi se oslanjali svjetovni građanski sudovi.

ac) (3) Treće, evropski saveznici tražili su od Osm. države da donese zakonik po uzoru na tadašnje evrop. kodifikacije (Osm. država odlučila se za kodifikac. šerijatskih propisa); . . . - Očekivalo se da Osmanska država tim zakonikom osi-gura građanska prava i jednak tretman svih podanika. - Kada je u osmanskim vladajućim krugovima postignuta saglasnost o potrebi izrade građ. zakonika, pojavljuju se dvije struje: (1) zalagala se za recepciju Franc. građan. zakonika, a (2) za kodifikaciju šerijatskih propisa imovinskog prava "koji su saglasni zahtjevima vremena".

b) Carskom naredbom od 1867. g. formiran je sedmočlani odbor za izradu kodifikacije (prva knjiga podnesena na usvajanje 1869. , a posljednja 1876. ) - Na čelu ovog odbora bio je Ahmed Dževdet-paša (1822. 1895. ), poznati pravnik, historičar i državnik. (on je, između ostalog, 1864. boravio u Bi. H i nadgledao provo-đenje Tanzimata). - Rad obora bio je uspostavljen tako da se po unaprijed zamišljenom planu izrade određene knjige zakonika i postupno podnose na odobrenje Visokom savjetu za reformu.

c) Prve knjige su podnesene na odobrenje 11. 4. 1869. a posljed. 17. 9. 1876. (kodifikacija dobila ime Medželle-i ahkami adlijje – Zbor-nik pravednih propisa). - Nakon ozakonjenja, pojedine knjige su objavljivane u službenom glasniku Osmanske (Države "Dustur"). - Izvorni tekst je bio na osmanskom turskom jeziku. (skraćeno je citirana kao Medžella).

2. Sistem a) Medžella sadrži 1851 čl. , ima uvod (99 općih pravila) i sadržaj raspoređen u 16 knj. - koje su, opet, podijeljene u poglavlja, a poglavlja u odsjeke; b) Sadržaj uvoda i 16 knjiga Medžele (13 imovinsko, 3 građansko pravo); c) Medžela je kodifikacija imovinskog i građanskog procesnog prava

a) Medžella sadrži 1851 čl. , ima uvod (99 općih pravila) i sadržaj raspoređen u 16 knjiga koje su, opet, podijeljene u poglavlja, a poglavlja u odsjeke - Uvod govori o definiciji i podjeli pravne nauke i o prav-nim pravilima. (Navodi se 99 općih pravnih pravila islam-ske pravne nauke (Fikh), koja imaju funkciju koju maksi-me i regule imaju u rimskom pravu). - Teme 16 knjiga su: kupoprodaja, najam, jamstvo, prenos duga, zaloga, ostava, darovanje, prisvajanje i uništenje tuđih stvari, ograničenje, prinuda i pravo preče kupnje, udruga, zastupanje, nagodba, tužbe, dokazi i suđenje. - U dodatku se daje tumač i indeks pravnih pojmova. - Iz sadržaja se može vidjeti da Medžella slijedi sistematizaciju materije islamske pravne nauke.

b) Sadržaj uvoda i 16 knj. Medželle (13 imovinsko, 3 građansko pravo) - Slično Institucijama, na početku Medžele se daje definicija i podjela pravne nauke. - Zatim slijedi dio karakterističan za Medžellu - navođenje opštih pravnih pravila (el-kavaid el-fikhijje). (Tu su pravila koja su formulisali musliman. pravnici s ciljem da se bolje razumije duh šerijatskog prava). - 13 knjiga se bavi materijom imovinskog prava prema sistemu uobičajenom u djelima muamelata (šerijatskog imovinskog prava). - 3 knjige se bave građanskim postupkom.

c) Medžela je kodifikacija imovinskog i građanskog procesnog prava - Porodično i nasljedno pravo je izostavljeno – to je u Osmanskoj državi bilo u nadležnosti konfesionalnih sudova. - Ova materija će biti kodifikovana 1917. u obliku osmanskog Zakona o porodičnom pravu (Hukuk-i aile nizamnamesi).

3. Izvori a) Po svom izvoru, Medžella predstavlja kodifikaciju šerijatskog prava prema tumačenju hanefijske pravne škole aa) Hanefijska pravna škola (mezheb) imala je u Osmanskoj državi status zvanične pravne škole. ab) Kao kodifikacija šerijatskog imovinskog prava, Medžela je imala funkciju građ. zakonika za cjelokupno stanovništvo - bez obzira na religiju

a) Po svom izvoru, Medžella predstavlja kodifikaciju šerijatskog prava prema tumačenju hanefijske pravne škole aa) Hanefijska pravna škola (mezheb) imala je u Osmanskoj državi status zvanične pravne škole. - Osnivač hanefijske pravne šk. bio je irački pravnik Ebu Hanife (u. 767. ), njegovi najpozn. učenici bili su Ebu Jusuf (731 -799) i Muhammed ibn Hasan el-Šejbani (739 -804). - Šejbani je napisao 6 knjiga u kojima je prenio učenje osnivača prav. šk. i njegovog starijeg učenika Ebu Jusufa. (ove knjige se nazivaju zahiru-r-rivaje, kodifikatori Medželle uzeli su kao glavni izvor pri formulisanju propisa).

ab) Kao kodifikacija šerijats. imovins. prava, Medžela je imala funkciju građ. zakonika za cjelok. stanovništvo - bez obzira na religiju - To je bilo moguće zato što se radilo o imovinskom pravu koje je odražavalo dugotrajnu praksu stanovništva Mediterana, - Tako je ovaj zakonik mogao biti prihvaćen i od strane kršćanskog i jevrejskog stanovništva i nekih neislamskih država koje su nastale nakon raspada Osmanske države

4. Karakter a) Medžella predstavlja prvu službenu kodifikaciju šerijatskog prava u historiji; b) Prodor ideje kodifikacije u muslimanski svijet bio je rezultat uticaja talasa kodifikacija u Evr. modernog doba; c) Medžela predstavlja kodifikaciju tradic. fikha i nastala je bez uticaja pokreta za obnovu samostalnog tumačenja šerijata i nekih evropskih škola; d) U pogledu forme, Medžella je slijedila evr. kodifikacije, ali je zadržala određene specifičnosti

a) Medžella predstavlja prvu službenu kodifikaciju šerijatskog prava u historiji. - Sve do Medžele, šerijatsko pravo bilo je predmet tumačenja i razvoja koji se odvijao u okvirima pravne nauke, tako da su autoritativni prikazi šerijatskog prava sadržani u dvije vrste knjiga: (1) kao pravnička djela ili (2) zbirke pravnih tumačenje (fetava). - Uloga države bila je da da izvršnu sankciju tako formulisanom pravu, a ne da vrši zakonodavnu funkciju;

b) Prodor ideje kodifikacije u muslim. svijet bio je rezultat uticaja talasa kodifikacija u Evropi modernog doba - Ideja kodifikacije (taknin) daje državi ulogu u autoritativnom formulisanju prava - izradi jednog zakonika koji će biti glavni referentni okvir za odgovarajuće sudove i pravne subjekte. - Osmansko prihvatanje ideje modernizacije po evrop. uzoru u doba Tanzimata, dovelo je i do ideje kodifikacije (uočljiva je bitna povezanost pokreta za kodifikaciju i izgradnje moderne države). - U osmanskom društvu su, takođe, bile prisutne ideje prosvjetiteljstva i postojao je sloj prosvijećene inteligencije (munevver), koja je bila nosilac ideje kodifikacije.

c) Medžela je kodifikacija tradicion. fikha i nastala je bez uticaja pokreta za obn. samostalnog tumačenja šerijata i nekih evr. škola - Te škole, kao što su škola prirodnog prava i historijska pravna škola, uticale su na evropske kodifikacije. - U doba nastanka Medželle, pokret za obnovu samostalnog tumačenja Šerijata (idžtihad), koji bi predstavljao muslim. ekvivalent spomenutim evr. pravnim školama, nije bio dovoljno jak u Osmanskoj državi. - Zato je Medžella predstavljala kodifikaciju tradicional-nog Fikha, a prilagođavanje modernom dobu izvršeno je putem prakse redaktora da u slučaju razlika u mišljenju vodećih hanefijskih autoriteta izaberu ono mišljenje koje je u skladu sa potrebama vremena i opštim interesom.

d) U pogledu forme, Medžella je slijedila evr. kodifikacije, ali je zadržala određene specif. - Usljed svog obima više liči na digesta nego na moderni građanski zakonik, što je vidljivo iz njene podjele na knjige, poglavlja, odsjeke i paragrafe. - Međutim, Medžella je zadržala i kazuistički metod navođenja primjera uz opšte propise. - I pored svega toga, Medžella je ocijenjena kao veoma značajan pravni spomenik u muslim. svijetu u moderno doba, čije donošenje je potaklo nove kodifikacije imovinskog, porodičnog i nasljednog prava u 20. v.

5. Recepcija a) Poslije donošenja, primjenjivana na cijeloj teritoriji Osman. države, u Turskoj do proglašenja Republike, a u nekim zemlj. i nakon Drugog sv. rata; b) Primjena Medžele u Bi. H (za vrijeme Austrije kao zemaljsko pravo, šerijatski sudovi do 1946. ); c) Komentari, prevodi i reprint izdanja Medžele (prevod na bos. – Asim Škaljić, 1906. ); d) Uticaj na kodifikaciju građanskog prava u pojedinim bliskoistočnim zemljama, Egipat – sličnost sa Opštim imovinskim zakonikom za Crnu Goru

a) Poslije donošenja, primjenjivana na cijeloj teritoriji Osm. drž. , u Turskoj do proglašenja Republike, a u nekim zemlj. i nakon Drugog sv. rata -Medžella je nastavila da važi u Palestini, Siriji, Libanu, Transjordaniji i Iraku sve do donošenja nacionalnih građ. zakonika nakon Drugog sv. rata u ovim zemljama. - U Izraelu je važila sve do 1972. kao "zemaljsko pravo", naslijeđeno iz vremena britanskog mandata i osmanske uprave nad Palestinom. - Takođe je važila i na Kipru, a uvažavali su je sudovi u sultanatu Džohor (Malezija), Indiji i Pakistanu. - Prevedena na farsi jezik, primjenjivana je i dalje se primjenjuje u Afganistanu.

b) Primjena Medžele u Bi. H (za vrij. Austr. kao zemaljsko pravo, šerijatski sudovi do 1946. ) - U Bi. H je važila u vrijeme austro-ugarske uprave kao „zemaljsko pravo“. - Međutim, nemogućnost sudskih službenika da se služe izvornim tekstom Medželle i njenim komentarima, te tež-nja za evropeizacijom prava u Bosni i Hercegovini, doveli su do potiskivanja Medželle i do recepcije austrijskog Opšteg građanskog zakonika. - O takvom stanju govorila je poslovica da u Bi. H kotarski sudovi sude po zdravom ljudskom razumu, okružni sudovi po austrijskom Opštem granskom zakoniku, a vrhovni sud po Medželli. - Šerijatski sudovi u Bosni i Hercegovini primjenjivali su Medžellu sve do njihovog ukidanja 1946.

c) Komentari, prevodi i reprint izdanja Medželle (prevod na bos. – Asim Škaljić, 1906. ) - Medžella je bila predmet brojnih komentara na turskom i arapskom jeziku. - Najpoznatiji komentar je onaj koji je napisao Ali Haydar pod naslovom Durer el-hukkam šerh Medželleti l- ahkam (Istanbul, 1330 H. ). - Prevedena je na glavne svjetske jezike. - Prevod na bosanski sačinio je Asim Škaljić - štampan je pod naslovom Medželle i ahkjami šerije (Otomanski građ. zakonik) u Saraj. 1906. -Tisak i naklada Daniela A. Kajona. - Reprint ovog izdanja štampao je Bosanski kulturni centar u Sarajevu 1997.

d) - Medžella je uticala na kodifikac. građ. prava u nekim bliskoistoč. zemljama (rad egipatsk. pravnika Abdurrezaka Senhurija. - Prof. Mehmed Begović ukazao je na sličnosti Medželle i Opšteg imovinskog zakonika za Knjaževinu Crnu Goru iz 1888. , kako u pogledu nekih instituta tako i u pogledu uključivanja pravnih pravila u zakoniku; - Naime, Valtazar Bogišić je, slično Medželli, uključio u Opšti imovinski zakonik 44 pravna pravila (od čl. 987 do č1. 1031) pod naslovom „Neke zakonjačke (pravničke) izreke i postavke koje, iako ne mogu zakona ni preinačiti ni zamijeniti, mogu mu, ipak, objasniti razum i smisao. “

Vježba 1

Medželle-i ahkami adlijje Zbornik pravednih tekstova Medžella

Sistem Medžella sadrži 1851 član podijeljen na uvod i 16 knjiga. Knjige su podijeljene u poglavlja, a pogl. u odjseke.

Uvod govori o definiciji i podjeli pravne nauke i o pravnim pravilima. Navodi se 99 pravnih pravila islamske pravne nauke (Fikh) Teme 16 knjiga su: kupoprodaja, najam, jamstvo, prenos duga, zalog, ostava, darovanje, pravo preče kupovine, prisvajanje i uništenje tuđih stvari, ograničenje, prinuda, udruga, zastupanje, nagodba, tužbe, dokazi i suđenje.

Trinaest knjiga se bavi materijom imovinskog prava prema sistemu uobičajenom u djelima muamelata (šerijatskog imovinskog prava) Tri knjige se bave građanskim postupkom.

Uvod Knjiga prva Definiranje fikha kao znanosti i njegova podjela 1. ČL. 1 Fikh je znanost o šerijatskopravnim praktičnim pitanjima. Fikhska/pravna pitanja pak tretiraju ili oblast budućeg svijeta, kao što su obredoslovlje (Ibadat) ili oblast Ovog svijeta, koja se razvrstava u: područje bračnog prava (Munakahat), područje međuljudskih djelatnih odnosa (Mu'amalat) i područje krivičnog prava (Uqubat).

Knjiga II Pregled fikhskih pravnih pravila 2. Djela se kvalificiraju shodno njihovim namjerama, tj. Šerijatskopravna odredba za neko djelo izriče se u skladu s namjerom koja se htjela ostvariti.

Kupovina prodaja, šteta Medžela – OIZ 3. Kod ugovora prednost se daje njegovim namjerama i značenjima, a ne pravno-jezičkoj strukturi. Zato se kupoprodaja bej bil-vefa prosudjuje po odredbama o zalozi. OIZ član 993. Ko samo riječi zakonske znade, taj još zakona ne zna, dok mu ne shvati razum i smisao.

7. Šteta ne zastarjeva. 8. Osnovno načelo je nedužnost! Kada neko nanese materijalnu štetu drugoj osobi, te ako se o visini te štete ne budu saglasili, nanositelj štete izložiće svoje stajalište, a vlasnik imovine dokazivat će veći iznos štete.

OIZ 1027. Kad je o količini duga neuklonjive dvojbe, uzimlje se ono što je lakše dužniku.

10. Pravna odredba vremenom potvrđivana u praksi zadržava svoju validnost sve dok se ne pojavi argument koji bi je stavio izvan snage. Naprimjer: kada je jednom utvrđeno nečije vlasničko pravo, donosi se odredba koja potvrđuje prethodnu, budući da ne postoji razlog zbog kog bi bila promijenjena.

11. Nije prihvatljivo samostalno rješenje (individualni idžtihad) šerijatskopravnog pitanja u slučaju kada postoji jasan stav Teksta primarnog šerijatskopravnog izvora

15. Odredba utvrđena oprečno analognom pravilu ne može biti mjerilo za drugi slučaj. (Izuzetak od pravila ne tretira se pravilom). OIZ 992. Ne sudi se po primjerima, nego po pravilima.

18. Slučaj kad postane teškom situacijom, ima se tretirati u širem pravnom kontestu, tj. kada se pretpostave teške posljedice u određenoj situaciji, pristupit će se olakšavajućem pravnom tretmanu u širem opsegu. OIZ 1027. Kad je o količini duga neuklonjive dvojbe, uzimlje se ono što je lakše dužniku.

19. Ne nanositi štetu niti nanesenu štetom uzvratiti. OIZ. 1000. Ni sa svojim se pravom služiti nemoš', tek drugome na štetu il' dosadu. OIZ 1011. Pravdi je nasilje najgori protivnik.

25. Šteta se ne otklanja nanošenjem istovjetne štete. 1028. Najveća je nepravda kad ko od zla djela svog još i korist kakvu ima. 20. Šteta se treba otkloniti.

21. Nužne situacije dozvoljenim čine ono što je šerijatskim propisima zabranjeno. 23. Dopušteno usljed opravdanog razloga prestaje to biti prestankom razloga. 24. Nestankom zapreke reaktivira se zabranjeno.

26. Pojedinačna šteta može se tolerirati u interesu preduhitrenja opće štete. Načelo, primjerice, podrazumijeva zabranu rada nadriljekaru. 28. Kada se sučele dva delikta kloniti se treba onog štetnijih posljedica činjenjem onoga s lakšom štetom. 29. Između dva zla odabire se ono manje.

30. Otklanjanje delikata s posljedicom preče je od pribavljanja koristi. 33. Nužda ne eliminira pravo drugog: u smislu ovog načelnog pravila, kada bi čovjek iz nužde, usljed gladi, posegnuo za namirnicom druge osobe, oštećenom će nadoknaditi samo stvarnu vrijednost.

Običaj 36. Običajna praksa ima zakonsku snagu, tj. običajno praktično iskustvo, opće ili posebno uzima se normativnim kod utvrđivanja šerijatskopravnih propisa. OIZ 989. Tek o zakonitu običaju vrijedi riječ: ono što je od običaja, to je od zakona.

37. Običajna praksa je dokaz po kome se mora postupati. 38. Nedostupno u običajnoj praksi jednako je stvarno nedostupnom. 40. Običajnim pravnim iskustvom tretira se ono koje je dominatno i u širokoj praksi, a ne ono u praksi rijetko.

39. Ne negira se promjena šerijatskopravnih normi s promjenom vremenskih okolnosti. OIZ 1006. Šta se grbo rodi, vrijeme ne ispravi-što je od početka nezakonito, to samim vremenom zakonito ne postaje.

47. Dodato je u statusu pripatka. Primjerice: prodajom životinje koja (u trbuhu) nosi mladunče u akt prodanog uključeno je i mladunče. OIZ 1007. U većem je manje: kome je dopušteno veće, ne može mu se skratiti manje.

48. Pripadak se odredbom ne tretira zasebno. sljedstveno tome, mladunče u trbuhu životinje, neće se prodati kao izdvojen objekt od majke. OIZ 1017. Čija zemlja toga i dvori, čija njiva toga i usjev.

49. Kada neko uposjeduje nešto u njegovom posjedu je i ono što se tretira nužnim pripatkom, kao u slučaju kada neko kupi kuću, kupljenim se tretira i put koji do nje vodi.

64. Opće načelo tretiraće se kao takvo sve dok argumentom Teksta ili dokaza ne bude reducirana njegova općenitost.

65. Pobliže opisivanje prisutnog besmisleno je, dok je opis nenazočnog značajan. Primjer: trgovac dovede na pijacu konja kulaša u namjeri da ga proda i pritom ponudu iskaže riječima: „Prodajem konja vranca“, pokazujući na kulaša i takvu ponudu prihvati kupac-kupoprodaja bi bila valjana, a pogrešan opis nebitan. Dočim, da je trgovac prodao konja kulaša nenazočnog na pijaci, opisujući ga kao vrancakupoprodaja ne bi bila valjana.

69. Pisani akt jednak je izgovorenom. OIZ 1020. Razgovor je razgovor, a ugovor stranama zakon.

70. Obraćanje nijeme osobe poznatim znacima jednako je upotrebi jezičkog izraza. 71. Riječi tumača (za strani jezik) neosporno su prihvatljive.

80. Nije mjerodavan argument u sebi kontradiktoran, ali i kao takav, argument ne može oslabiti odluku sudije. Naprimjer kada bi dvojica svjedoka promijenili svoje ranije izjave, njihova svjedočenja ne bi zadržala snagu dokaza. Međutim, ako je sudija već bio donio presudu na osnovu njihovih prethodnih izjava, ta njegova odluka neće se tretirati kontradiktornom, nego će svjedoci biti obavezni nadoknaditi štetu osuđenom.

84. Obećanja data u formi uvjetnog iskaza smatraju se obaveznim. Primjer: kada bi jedan čovjek kazao drugom: "Prodaj tu stvar toj osobi, pa ako ti ona ne plati, ja ću ti platiti!". I ako kupac ne plati kupljenu stvar prodavcu, dužan ju je platiti onaj koji je prodavca nagovorio da prodato usljed datog mu obećanja. OIZ 1022. Šta ko uglavi po tvojoj naredbi sam si uglavio.

90. Kada se u predmetu spora susretnu direktni i indirektni akter presuda se utvrđuje direktnom akteru. Primjer: kada bi neko iskopao bunar duž javnog puta, pa u njega neko drugi ubaci (uginulu) životinju –štetu će nadoknaditi osoba koja je ubacila životinju, a ne onaj koji je iskopao bunar.

91. Zakonska dozvola ne ostavlja prostora za nadoknadu štete. Primjer: kada bi neko u svom posjedu iskopao bunar pa upadne u njeg nečija životinja i sljed toga ugine - vlasnik bunara ne bi bio dužan nadoknaditi bilo kakvu štetu.

92. Direktni akter sam snosi odštetu čak i kada akt nije namjerno učinio. 94. Za djelo koje učini životinja sama - vlasnik neće nadoknaditi štetu osim ako životinja nije bila natjerana da ga učini.

95. Raspolagati tuđom imovinom-neprihvatljivo je. 96. Ne dozvoljava se nikome raspolaganje imovinom drugog bez njegovog dopuštenja. 97. Nikome se ne dozvoljava prisvajanje imovine drugoga bez šerijatskopravnih razloga. OIZ 1029. Ko primi što mu ne pripada, treba da povrati.

Vježba 2

1. Uporedite pravna pravila OIZ i Medželle o običajima. Medžella je u svom nastajanju slijedila običajnu praksu, te je snagu običajne prakse uzimala za snagu zakona, i navodi je za pravilo po kojem se mora postupati. Sve ono što ne važi za običaj, smatra se nevalidnim, te niti jedan drugi dokaz neće biti uzet u obzir. To potvrđuju članovi 36, 37, 38 i 40. Sa druge strane, Opšti imovinski zakonik za Crnu Goru prednost daje pravilima, i nalaže da samo oni pravedni običaji mogu biti zakoniti i da će se samo takvi, zakoniti običaji koristiti u pravnoj praksi, što potvrđuju članovi 989, 990 i 992.