MODERNE PRAVNE KODIFIKACIJE Doc dr Omer Hamzi Via

MODERNE PRAVNE KODIFIKACIJE Doc. dr. Omer Hamzić Viša ass. Benjamina Londrc, MA Kiseljak, 2014. godine

VI. NJEMAČKI GRAĐANSKI ZAKONIK 1. Nastanak; 2. Sistem; 3. Izvori; 4. Karakter; 5. Recepcija

1. Nastanak

a) Nakon ujedinjenja Njem. 1871. , nije od-mah uspostavljen jednoobr. pravni sistem (u nekim zemljama nastavljena je primjena ranijeg prava – Saksonija, Rajnska) - Godine 1871. ujedinjene su njemačke zemlje i uspostavljeno Njemačko carstvo ("Drugi Rajh") – ali u novoj drž. nije odmah uspostavljen jednoobrazni pravni sistem. - U pojedinim zemljama nastavlja se primjena prava naslijeđenog iz ranijeg perioda. (npr. , u Saksoniji je postojao Zakonik iz 1863. koji je važio uz lokalne običaje, pokrajina Schleswig-Holstein bila je područje važenja danskog prava, a u Rajnskoj oblasti važio je Francuski građanski zakonik).

b) Potreba za unifikacijom prava za čitav prostor Carstva postaje sve veća, pa se uspostavlja mehanizam za ujednač. prava - Od 1873. zakoni su se mogli donositi za bilo koju oblast građanskog prava, a 1877. je formiran Vrhovni savezni sud sa nadležnošću u oblasti krivičnog i trgovačkog prava. - Prvi Njemački krivični zakonik proglašen je 1871. (Predstavljao je reprodukciju zakonika Sjevernonjemačke konfederacije, a ovaj, opet, bio baziran na Pruskom krivičnom zakoniku iz 1851.

c) Početak izrade građanskog zakonika – 1874. – formirana komisija od 11 članova - Godine 1874. pristupilo se radu na kodifikaciji građanskog prava, formirana je komisija za izradu građanskog zakonika. - Komisija je imala 11 članova, a predsjedavao je predsjednik Carskog trgovačkog suda. - Ostali članovi komisije bili su profesori prava i pravni praktičari (među njima je bio posebno uticajan pandektista Bernhard Windscheid).

d) Nakon 13 godina rada, komisija je izradila nacrt zakona, koji je objavljen 1888. i dat na javnu raspravu (kritika: oslonac na rimsko pravo, suviše apstraktan) - Kritičke primjedbe na nacrt su se kretale u dva pravca: - (1) Kritikovano je oslanjanje kodifikatora na rim. pravo na štetu njemačkog prava, te - (2) Jezik i sistem nacrta, koji su mnogima izgledali suviše apstraktni.

e) Nova komisija koja je imala zadatak da revidira i pojednostavi jezik nacrta zakon. , formirana je 1890. - Sastojala se od pravnika, zemljoposjednika, trgovaca, ekonomista i predstavnika drugih zainteresov. skupina. - Glavni zadatak ove komisije bio je da pojednostavi jezik nacrta zakonika

g) Revidirani nacrt Zakona je završen 1895. i u primjeni je od 1. 1. 1900. g. - Prethodno je, uz menje izmjene, odobren od strane Carskog savjeta. - Dobio je zakonsku snagu 1896. a počeo se primjenjivati od 1. januara 1900. - Njegovo zvanično ime bilo je Burgerliches Ges etzbuch (Njemački građanski zakonik), a skra-ćeno je citiran kao BGB.

2. Sistem

a) Zakonik ima 2. 385 čl. , podijeljenih u pet knjiga: (1) opšti dio, (2) obligacije, (3) stvar-no, (4) porodično), (5) nasljedno pravo - 1. knj. sadrži opšti dio i govori o licima, definiciji stvari, klasifikaciji pravnih poslova, rokovima i zastari, vršenju prava, samoodbranj i samopomoći, te davanju sigurnosti. - 2. knj. sadrži: obligaciono pravo i govori o sadržaju obligacija, obligacionim odnosima na osnovu ugovora, prestanku obligacionih odnosa, prenosu potraživanja, preuzimanju dugovanja itd. - 3. knj. sadrži stvarno pravo i bavi se pitanjima kao što su: stvari, vlasništvo, posjed, služnosti i sl. - 4. knj. govori o porodičnom pravu (uključujući brak, porodicu i starateljstvo); - 5. knj. donosi propise nasljednog prava, te se bavi pitanjima zakonskog nasljeđivanja, testamenta i sl.

b) Raspored građe – na tradiciji njemačke pandekističke škole u Njemačkoj (vezanost odredbi pojedinih članova) - Zbog usvojenog sistema izlaganja materije potrebno je određene odredbe sadržane u ovom zakoniku čitati u svjetlu drugih odredaba koje se bave tom materijom. (Naprimjer, za rješevanje određenog spora koji se tiče kupo prodaje, moraju se uzeti u obzir odgovarajućičla novi Opšteg dijela, zatim odredbe o obligacijama, zatim opšti propisi o ugovorima i, konačno, propisi koji se tiču samog ugovora o kupoprodaji).

3. Izvori

a) Dva glavna izvora Njemačkog građansk. zakonika su (1) rimsko pravo i (2) njemački običaji - (1) Rimsko pravo je prisutno u njemačkim zemljama kao rezultat recepcije koja je izvršena u kasnom srednjem vijeku i u rano moderno doba (Uticaj rimskog prava vidljiv je posebno u dijelu Zakonika koji se bavi obligacijama). - (2) Njemački običaji su oblikovali propise u oblasti porodičnog i nasljednog prava.

b) Propisi bazirani na običajima (bračno i porodično pravo) nose tragove konzervat. stavova građanstva - Na primjer, muž donosi odluke za vrijeme trajanja braka i vrši roditeljsku vlast. - Propisi koji se tiču bračne imovine formulisani su na osnovu prevladavajuće prakse među slojevima oficira i činovnika, gdje bračnom imovinom upravlja muž. - Propisi koji se tiču razvoda braka i nezakonite djece formulisani su pod uticajem kršćanskog morala u pravcu sužene mogućnosti razvoda braka i nevezivanja nezakonitog djeteta za oca.

4. Karakter

a) Specifičnosti zakona: jezik i struktura – proistekao iz precizne njemačke pandektističke škole, nerazumljiv nestručnjacima) - U literaturi se ocjenjuje da je Njemački građanski zakonik po svom jeziku, metodu, strukturi i konceptima "dijete" dubokog, preciznog i apstraknog učenja njemačke pandektističke škole, sa svim prednostima i nedostacima koje ona podrazumijeva. - Ovaj zakonik nije namijenjen građanima nego profesionalnim pravnicima. (Zato je njegov jezik apstraktan i stručan i često nerazumljiv nestručnjacima i strancima-pravnicima). - To nije književno djelo, kao Franc. građanski zakonik, nego "pravni računar par excellence" i "pravni filigranski rad izuzetne preciznosti".

b) Po svom sadržaju, zakonik izražava ideje buržoaskog liberalizma: ugovorne strane su formalno slobodne i jednake, nevaljan je ug. ako jedna str. zloupotr. nevolju druge) - U tom duhu smatra se da su ugovorne strane formalno slobodne i jednake. - Izuzetne su odredbe koje štite ekonomski slabiju stranu u ugovorima. (1. primjer, čl. 138 propisuje da su ugovori nevaljani ako su contra bonos mores ili ako je jedna strana zloupotrijebila nevolju, neiskustvo i nedostatak rasuđivanja druge strane; 2. primjer: zakupci ne uživaju posebnu zaštitu; 3. primjer: ugovor o uposlenju sadrži samo nekoliko propisa o sigurnosti radnog mjesta i naknadi za vrijeme bolovanja).

5. Recepcija

a) Uticaj kodifikacije izvan Njemačke: (1) na prav-nu teoriju i (2) praktičnu recepciju (primjer Grčke) - Njemački građanski zakonik imao je značajan uticaj izvan Njemačke, uticaj je bio dvostruk - na pravnu teoriju i na praktičnu recepciju. - Primjer ovakvog dvostrukog uticaja je Grčka. - U Grčkoj je pitanje građanskog zakona postavljeno još u vrijeme antiosmanske borbe (1821. -1827. ).

b) Primjer Grčke: interes za bizantsko pravo doveo je grčke pravnike do Justinijana i njemačkih pandeksta - U prvo vrijeme grčki pravnici su bili oduševljeni idejama francuske revolucije i Francuskim građ. zakonikom. - Kasnije su se okrenuli ideji kodifikacije na temelju tradicija Bizantije, čiji su se pravni zbornici primjenjivali u Grčkoj u vrijeme osmanske uprave. - Interes za bizantsko pravo doveo je grčke pravnike do toga da se zainteresuju za Justinijanovu kodifikaciju i rimsko pravo. - Konačno, interes za rimsko pravo doveo ih je do pandektističke pravne škole i Njemačke, te Njemačkog građanskog zakonika.

c)Politički faktori u Grčkoj, 1930. g. , daju saglasnost da se građansko zakonodavstvo uređuje po njemačkom uzoru, kao najbliže rimskom pravu - U drugoj polovini 19. v. vidimo njemačke pandektiste kako predaju pravo na Atinskom univerzitetu i grčke pro-fesore kako se usavršavaju u Njemačkoj. - Istovremeno su tekli pokušaji kodifikacije građanskog prava u Grčkoj. - Godine 1930. svi relevantni faktori u Grčkoj bili su saglasni da se pri kodifikaciji građanskog prava ugledaju na Njemački građanski zakonik, kao najbliži rimskom pravu. - Na tom osnovu izrađen je nacrt Grčkog građanskog zakonika koji je proglašen 1940. , ali čija je primjena, zbog ratnih okolnosti, odgođena do 23. 10. 1946.

d) Uticaj na kodifikacije u istočnoj i central-noj Evropi (Mađarska, Čehoslovačka, Jugos. ) - Njemački građanski zakonik uticao je i na kodifikacije u istočnoj i centralnoj Evropi. - Građanski zakonici koji su 1920 -tih proglašeni u različitim sovjetskim republikama slijedili su strukturu, a nekada i sadržaj Njemačkoj građanskog zakonika. (Njegov uticaj bio je vidljiv i na zakone i sudsku praksu Mađarske, Čehoslovačke i Jugoslavije).

c) Uticaj na kodifikacije u jugoistočnoj Aziji, Dalekom Istoku i Latinskoj Americi (Japan 1898. , Tajlad 1924 - 1935, Kina, Brazil) - Japan je 1898. donio svoj građanski zakonik koji je bio pod bitnim uticajem Njemačkog građanskog zakonika. - U periodu između 1924. -1935. : Kraljevina Sijam (Tajland) uvela je građanski zakonik, koji je izuzev dijela koji se tiče porodičnih i nasljednih odnosa, izveden iz njemačkog prava. - Sličan uticaj ostvaren je i u Kini. - Konačno, uticao je i na kodifikacije u Latinskoj Americi. (Takav je slučaj Brazilskog građanskog zakonika iz 1916. )