HALK SALIININ GELM AAMALARI Prof Dr E Didem

HALK SAĞLIĞININ GELİŞİM AŞAMALARI Prof. Dr. E. Didem Evci Kiraz Arş. Gör. Dr. Özgür ÇETİN

Öğrenim Hedefleri Hekimlik ve tıp uygulamalarında yaşanan değişimler Halk sağlığı tanımı-görevleri Günümüzde halk sağlığı ve uzmanlık eğitimi

HALK SAĞLIĞI KAVRAMI Halk sağlığı öncülerinden olan Dr. Charles-Edvard A. Winslow (1877 -1957)1923 yılında halk sağlığını şöyle tanımlamıştır. “Halk sağlığı, organize edilmiş toplum çalışmaları sonunda çevre sağlık koşullarını düzelterek, bireylere sağlık bilgisi vererek, bulaşıcı hastalıkları önleyerek, hastalıkların erken tanı ve tedavisini sağlayarak, sağlık örgütleri kurarak, toplumsal çalışmaları her bireyin sağlığını sürdürecek bir yaşam düzeyini sağlayacak biçimde geliştirerek hastalıklardan korunmayı, yaşamın uzatılmasını, beden ve ruh sağlığı ile çalışma gücünün arttırılmasını sağlayan bir bilim ve sanattır. ”

İnsan dünya üzerinde yaşamaya başladığından beri hastalandığı ve yaralandığı zaman kendisini ya tedavi etmiş ya da kendisinden daha iyi birisine başvurmuştur. İlk çağlarda insanlar hastalıkları doğa üstü güçlere bağladıkları için başvurdukları kişiler sihirbazlar, büyücüler ve şamanlardı.

Zamanla bazı otların bazı hastalıklara iyi geldiğini fark ettiler ve hastaları tedavi için bu otlardan ilaç yaptılar. Otlardan yararlanarak hasta tedavisi (Herb Medicine) böyle doğdu ve gelişti. Sihirbazlara ve otlardan ilaç yapanlara ilk hekimler demek yanlış olmaz.

Gılgamış Destanı ◦ Sağlıkla ilgili eldeki en eski yazılı belgedir ◦ 4000 yıl öncesine dayanır. ◦ Sağlık tanrısı olan Gılgamış “ölümsüzlük” sloganı ile yola koyulmuş ve ölümsüzlük suyunu aramaya başlamıştır.

Eski Yunan Bilimsel hekimliğin Yunan sitelerinde başladığı ve Milattan 400 yıl önce yaşayan Hipokrat’ın bilimsel tıbbın yaratıcısı olduğu yanılgısı oldukça yaygındır. Fakat bu doğru değildir. Yunan hekimliği Mezopotamya, Mısır ve Anadolu’daki hekimliğin devamıdır.

Eskülap: Tıbbın babası Eski Yunan uygarlığında hekimlik tanrısı olarak tanınan Eskülap’ın İmhetop adlı Mısırlı bir hekim olduğu sanılmaktadır. Yunanlılar baş edemedikleri sağlık sorunlarını Eskülap’ın kızı Tanrıça Hygeia ’ya bağlamışlardır.

Hippocrates (MÖ. 460 -377)-1 • Tıbbın babası olarak anılan iyon hekim. • Kendisine göre tıbbın ilk kuralı “Primum non nocere” (önce zarar verme) şeklindedir. • Her hastalığının fiziksel ve gerçekçi bir açıklaması olduğunu düşünmüştür

Hippocrates (MÖ. 460 -377)-2 Çalışmalarını gözlem üzerine oturtmuş, tıbbı bilim ve sanat haline getirmiştir. Epilepsi hastalığının belirtilerini ilk tanımlayan hekimdir. Yine düşünce ve duyguların kalpten değil beyinden kaynaklandığı fikrini ortaya atan ilk hekim Hipokrat'tır.

Hippocrates (MÖ. 460 -377)-3 İnsan bedenindeki 4 “humor” (sıvı) -kan, balgam, kara ve yeşil safra arasındaki denge bozuklukları hastalıkların nedenidir. Bu görüş, hastalıkların oluşumu konusunda gizemli ve doğa ötesi etkilerden arınmış ilk görüştür.

Hippocrates (MÖ. 460 -377)-4 Hipokrat "Yer, Hava, Su" adlı eserinde, bu dört sıvı arasında bir “homeostazis” ten söz etmiş ve ileri sürdüğü Miasma Kuramı, yüzlerce yıl sonra 1851’de Paris’teki ilk uluslararası sağlık kongresinde aylarca tartışılmıştır. Hipokrates tıp ahlakı ve meslek uygulamalarının kurallarını ilk kez ortaya koymuş ve bu alanlarda ilk tıp okulunun kurucusu olmuştur.

Galenos (129 -216) Antik Roma’nın en önemli hekimlerindendir. Hekimlerin İmparatoru, Şeyhû’s Seyadile (hekimlerin babası) gibi unvanlarla anılmıştır. Deneysel fizyoloji biliminin kurucusu Hipokratın başlattığı klinik gözlemi geliştirmiştir.

İslam Uygarlığı El Razi (M: S: 850 -932) Ortaçağ İslam hekimlerinden olup kokuşma (pütrifikasyon) düşüncesini ortaya koymuş, bu ise mikroorganizmalardan oluşan hastalıklara karşı önlem almada insan oğlunun attığı ilk dev adım olmuştur. El Razi, kızamık ve çiçeğin ayrı hastalıklar olduğunu ilk kez ortaya koymuştur.

İbn-i Sina (Ebu Ali Hüseyin 980 -1037)-1 Hekim bilgilerini "El Kanun" ve "Kitab-ül Şifa" adlı yapıtlarında toplamıştır. Bu yapıtlar yüzyıllar boyunca tıp öğreniminde klasik kitap olarak kalmıştır. Batıda 17. yy‘ a kadar okutulmuştur.

İbn-i Sina (Ebu Ali Hüseyin 980 -1037)-2 Gebelere öğütleri, çocuk bakımı, hidroterapinin yararları, gut hastalığının tedavisi konusunda söyledikleri hala geçerliliğini korumaktadır. Hastalıkları yapan kurtçuklardır fakat göremiyoruz demiştir.

John Graunt (1620 -1674) Epidemiyolojinin öncüsü olarak görülür. Ölümleri sistemli şekilde nedenlerine göre ayırmış ve bulaşıcı hastalıklar, yaygınlıkları ve nedenleri konusunda çıkarımlarda bulunmuştur. Ayrıca o dönemde Londra nüfusu hakkında en gerçekçi veriyi kendisi tespit edebilmiştir.

Bernardino Ramazzani (1633 -1714) “İşçi sağlığı ve iş güvenliği konusunun bilimsel esaslara dayanılarak ilk kez ele alınmasını sağlamıştır. Kendi tecrübe ve bulgularına dayanarak 1700 yılında "de morbis artificum diatriba" adında bir meslek hastalıkları kitabı yazmış olup, 17. yüzyılda işçi sağlığının kurucusu olarak tarihe geçmiştir.

John Snow (1813 -1858)-1 Kolera etkenini 1883 yılında Robert Koch bulmuştur. Ancak koleranın bulaşmasında suyun önemini bundan otuz yıl önce, 1854 yılında Londra’da görülen “Broad Street kuyusu” salgınında klasik Epidemiyoloji yöntemlerini kullanarak John Snow ortaya çıkarmıştır. Böylece kolera, etmeni bilinmeden bulaş yolu bulunan ilk hastalıklardan biri olmuştur.

John Snow (1813 -1858)-2 John Snow; suyun önemini ortaya çıkarmış, “çevre sağlığı” biliminin başlatıcısı olmuştur. Günümüzdeki “çevre bilinci” ve “çevreyi koruma” çabaları da bu şekilde başlamıştır.

Louis Pasteur (1822 -1895)-1 Louis Pasteur mikrobiyoloji ve halk sağlığının gerçek kurucusudur. Herhangi bir enfeksiyonun ortaya çıkabilmesi için ortama dışardan bir etkenin girmesi, bir “germ”in alınması zorunluluğu görüşüne “Germ Kuramı” adı verilir. Bu görüşü Louis Pasteur ortaya atmış ve kanıtlamıştır.

Louis Pasteur (1822 -1895)-2 “Sağlam kişilere virulansı azaltılmış mikroorganizmaları vererek onları bu hastalıklara karşı bağışık kılma” olarak tanımlanan bağışıklamanın temel ilkesini ortaya koymuştur. Mikropların ısıyla öldürülebileceğini gösterdi (Pastörizasyon). Şarbon, tavuk kolerası ve kuduz gibi virütik hastalıkla bağışıklık mekanizması ve aşı hazırlama teknikleri üzerinde çalıştı. Kuduz aşısını geliştirdi.

Sosyal Hekimlik Grotjahn (1869 -1931)-1 Hekimlik ve halk sağlığı uygulamalarının yalnız seçkinler için değil, halk kitleleri için de bir gereksinim ve bir hak olduğu, bu hizmetlerin toplum içine yayılması gerektiği ve kamunun bu hizmetleri sağlamasının zorunlu olduğunu görüşüne “Sosyal Tıp” denir. Bu görüşü ilk kez ortaya atan ve savunan kişi Grotjahn’dır.

Grotjahn (1869 -1931)-2 Küçük çocukları ve annelerini, okul çağı çocuklarını, işçileri, kimsesiz çocukların (riskli gruplar) bulaşıcı hastalıklardan koruma önlemleri alınmasını önermiştir. Grothjan’ın görüşleri günümüz halk sağlığı anlayışının temel ilkeleridir.

20. Yüzyıl 20. yy’ da halk sağlığı anlayışının gelişmesi ve kitlelere yönelik uygulamalarda en büyük katkı “insan hakları ve eşitlik” ilkelerinin geniş kabul bulması ve uygulanmaya çalışılması olmuştur. Halk sağlığının günümüzdeki en büyük sloganı “sağlığın korunması ve hastalıkların iyileştirilmesinde fırsat eşitliği” doktrinidir.

Hekimlik Biliminin Gelişim Aşamaları 1. Hekimliğin Bulgusal (Semptomatik) Dönemi 2. Hekimliğin Laboratuvar Dönemi 3. Hekimliğin Klinik Dönemi 4. Hekimliğin Halk Sağlığı Dönemi

Hekimlik Biliminin Gelişim Aşamaları 1. Hekimliğin Bulgusal (Semptomatik) Dönemi İlkel insanlar hastalıkların nedenlerini bilmiyorlardı. Neden-sonuç açıklamasını yapabilecek verilerden yoksundular. Her bulguyu (semptom) ayrı bir hastalık sanıyorlardı. Böyle bir yaklaşımla hastalıkları iyileştirmede pek de başarılı olunamayacağı açıktır. Bu dönemin uzun yılları kapsadığı kesindir, 19. yüzyılın sonlarına dek sürmüştür.

2. Hekimliğin Laboratuvar Dönemi Bulgulardan çok hastalığı ortaya çıkartan mikroorganizmalara önem verilmeye başlandı. Bu görüş bir salgın, bir moda durumunu aldı ve hekimler, “hasta yok, hastalık vardır” demeye başladılar.

3. Hekimliğin Klinik Dönemi Hekimler şöyle düşünmeye başladılar; hastalıkların ortaya çıkış, gidiş ve sonlanışında bulgular ve laboratuar bulguları önemlidir. Mikroorganizmaların özellikleri de önemlidir. Ancak bireysel direnç farklılıkları bunlardan daha önemlidir. O nedenle “hastalık yoktur, hasta vardır”. Hekimliğin bu klinik modası 1950’lere kadar sürdü.

4. Hekimliğin Halk Sağlığı Dönemi 1950’li yıllarda hekimlik anlayışını kökünden değiştiren olaylar dizisi yaşandı. 1948’ de Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) kurulmuştur.

4. Hekimliğin Halk Sağlığı Dönemi Bu örgüt ikinci dünya savaşından yeni çıkan yoksul ülkelere yiyecek araç-gereç ve tıbbi malzeme yardımında bulunmaya başladı. Bu ülkelerin başında da Yunanistan geliyordu. ABD ve diğer Avrupa ülkeleri “çağdaş uygarlığı başlatanların eski yunanlılar olduğuna inanıyorlardı.

4. Hekimliğin Halk Sağlığı Dönemi Yunanistan’daki en önemli sağlık sorunu; ◦ bebek ve çocuklarda görülen kötü beslenme ve bunun sonucu olarak ortaya çıkan çok sayıda bebek ve çocuk ölümleri idi. ◦ ABD ve Avrupa ülkelerinden büyük miktarlarda bağışlar ve yardımlar toplandı. Birçok gönüllü hekim ve hemşire buraya geldi. ◦ Hastaneler kuruldu. Kötü beslenen ve hasta olan bebek ve çocuklar hastanelerde iyileştirildi ve ailelerine geri verildi.

4. Hekimliğin Halk Sağlığı Dönemi “İyileştirilen bebek ve çocuklar bir süre sonra tekrar eski durumda hastanelere getiriliyordu. Buradan şu sonucu çıkardılar. ◦ “Bebeklerin ve çocukların hastalanmalarına ve kötü beslenmelerine asıl neden onların yaşadıkları ortam, topluluk ya da aileleri idi. ◦ Önce ailelere yardım yapmak gerektiği düşünüldü. ◦ Bulaşıcı hastalıklar yalnız bir aileye özgü değil toplumsal özellikli olduğunun farkına varıldı.

4. Hekimliğin Halk Sağlığı Dönemi Önlemleri toplumun içinde almak gerekir. Toplumda koruyucu önlemlere öncelik vermek gerekir. Çünkü kişiyi korumak iyileştirmekten çok daha ucuzdur.

4. Hekimliğin Halk Sağlığı Dönemi Hekimlik ve sağlık uygulamalarını halkın içine yaymak ilkesi demek olan bu anlayışa “Halk Sağlığı anlayışı” adı verilmiştir. Öncelik sağlığın korunmasına verilmiştir.

NUSRET FİŞEK Türkiye'ye Halk Sağlığı veya Toplum Hekimliği kavramını ilk kez getiren ve uygulama alanına koyan Prof. Dr. Nusret Fişek'tir.

Halk Sağlığı( N. Fişek’in Tanımı) " Kişiyi tüm çevresi ile ele alarak, onun sağlığını ana rahmine düştüğü andan ölümüne kadar kendi sorumluluğu içinde gören, hastalıkların oluşumunda rol oynayan fiziki, biyolojik, sosyal, kültürel, ekonomik ve psikolojik çevredeki olumsuz etmenlerin giderilmesine ve olumlu bir çevre yaratılmasına uğraşan, hasta olanları olanakların elverdiği ölçüde erken dönemde bulup tanı koymaya ve tedavi etmeye çalışan bir hizmet dalı ve bunun öğretisini yapan bir bilim dalıdır".

Halk Sağlığı Kavramının Başlıca İlkeleri Şunlardır 1. Sağlık bir insanlık hakkıdır. ◦ Herkes, ihtiyacı olduğunda ve ihtiyacı olduğu kadar sağlık hizmeti alma hakkına sahiptir. ◦ Herkes, sağlık hizmetlerine erişebilme açısından eşit şansa ve imkana sahip olmalıdır. Bu ilke, ◦ Türkiye Cumhuriyeti Anayasasında, ◦ Dünya Sağlık Örgütü Anayasasında ve ◦ İnsan Hakları Evrensel Bildirisinde yer almaktadır.

Halk Sağlığı Kavramının Başlıca İlkeleri Şunlardır 2. Koruma tedaviden üstündür. Sağlık hizmetlerinin ve devletin temel sorumluluğu kişilerin hasta olmamalarını sağlamaktır.

Halk Sağlığı Kavramının Başlıca İlkeleri Şunlardır 3. Kişi çevresiyle bir bütündür. Çevredeki olumsuz faktörler düzeltilmeden hastalıkların kontrol edilmeleri mümkün olamaz

Halk Sağlığı Kavramının Başlıca İlkeleri Şunlardır 4. Hastalıkların nedenleri sosyal, biyolojik ve fizik nedenlerdir. 5. Sağlık hizmetleri kişilerin en yakınlarına kadar götürülmelidir. 6. Kişinin hastalığı aynı zamanda ailenin sorunudur.

Halk Sağlığı Kavramının Başlıca İlkeleri Şunlardır 7. Kişilerin sağlığı ve hastalığı aynı zamanda toplumun sorunudur. 8. Sağlık hizmeti bir ekip hizmetidir.

Halk Sağlığı Kavramının Başlıca İlkeleri Şunlardır 9. Sağlık hizmetleri multisektöreldir. Toplumların sağlık düzeylerini yükseltmede pek çok kişinin rolü ve sorumluluğu vardır. Bunlar arasında; ◦ ◦ ◦ ana-babalar, öğretmenler, din görevlileri, yöneticiler, belediye çalışanları, muhtarlar, tarımcılar, gıda maddesi üretip satanlar, sendikacılar, polisler, kamuya açık yerleri işletenler ve daha birçokları sayılabilir. .

Halk Sağlığı Kavramının Başlıca İlkeleri Şunlardır 10. Herkes kendi sağlığından sorumludur. Eğer kişiler kendi sağlıklarından sorumlu olurlarsa sağlık hizmetlerinden daha verimli olarak yararlanabilirler. 11. Yaşam, doğum öncesinden ölüme kadar bir bütündür.

Halk Sağlığı Kavramının Başlıca İlkeleri Şunlardır 12. En çok görülen, sakat bırakan ve öldüren hastalık “önemli hastalık” tır. Sağlık hizmetleri planlanırken, kaynakların toplumda en çok zarar veren sorunlar dikkate alınmalıdır. Böylece, halk sağlığının gelişmesine daha anlamlı katkı sağlanabilir.

Halk Sağlığı Kavramının Başlıca İlkeleri Şunlardır 13. Halkın sağlık hizmetlerine katılımı esastır. Halkın kültürüne ve beklentilerine uygun olmayan hizmetler halk tarafından kullanılmazlar. O nedenle, planlama aşamasından başlayarak hizmetleri kullanacak olan halkın görüşlerinin alınması ve toplumun sağlık hizmetlerine fikren katılımı esas olmalıdır.

Hekimliğin klinik dönemi ve daha eski anlayışlara ‘’klasik hekimlik anlayışı’’, halk sağlığı döneminede ‘’çağdaş hekimlik’’ anlayışı adı verilir. Geleneksel Hekimlik ile Toplum Hekimliği görüşleri arasındaki farklar nelerdir?

Konular Hizmet edilen kişiyi değerlendirme Hizmet sunumu Hizmet edilen kişi Toplum Hekimliği görüşü Kişi fizik, biyolojik ve sosyal çevresi Kişi, hastane ya da muayenehaneye gelen ve hastalığı ile bir bütündür, çevresinden soyutlanamaz. tedavi ettirmek isteyen bir insandır. Hastane ya da muayenehaneye Sağlık hizmetini herkese götürmek başvuranlara hizmet etmek Kişiye hem sağlıklı hem de hasta iken Kişiye hasta iken hizmet etmek Hizmetin kapsamı Koruma, tedavi ve rehabilitasyon Hastalıklardan korunma Öncelik alır Hastalıkların nedeni Biyolojik ve sosyal nedenler Sınırlı olan kaynakları en çok görülen ve öldüren hastalıkların teşhis, tedavi ve kontrolü için kullanmak; bunu yaparken özel eğitim görmüş ve hekim olmayan sağlık personelini de kullanmak Kaynak ayrımında öncelik Geleneksel görüş Tedavi ve rehabilitasyon Özel durumlarda ve sınırlı uygulama Yalnız biyolojik neden Hastalık teşhis ve tedavisinin yalnız hekimlere hasredilmesi Örgütlenme Çeşitli meslek mensuplarının oluşturduğu küçük ekiplerin birbirini tamamladığı ve desteklediği ülke çapında bir ekip hizmeti Tek bir hekimin hizmeti olabilir. Ekip kavramı, genellikle hastane duvarlarını aşmaz. Toplumsal kavram ve planlama Toplumdaki sağlıkla ilgili olayları sürekli ve objektif olarak gözlemek ve bu gözlemlere dayalı, sosyoekonomik kalkınmanın bir parçası olan bir plan çerçevesinde hizmetleri geliştirme Yoktur

Klinik Tıp Bilimleri ile Halk Sağlığı Bilimi arasındaki farklar nelerdir?

Özellik Klinik Tıp Bilimleri Halk Sağlığı Bilimi Hizmet Bireye (Hastaya) Toplum (Hastaların yanı sıra sağlam kişilere de) Amaç Temel bilimler Toplumun sağlık sorunlarını belirlemek; bunları önlemek, Genellikle, kişilerin hastalıklarını teşhis ve tedavi ortadan kaldırmak; toplumun sağlık düzeyini yükseltmek Anatomi (Vücudun yapısı) Fizyoloji (Vücudun işleyişi) Sosyoloji (Toplumun yapısı) Sosyal Antropoloji (Toplumun işleyişi) Hikaye (Anamnez) Tanı yöntemleri Fizik muayne Epidemiyolojik yöntemler Laboratuvar incelemesi Tıbbi Sağlık eğitimi Cerrahi İyi sağlık yönetimi Hizmet yeri Kurumsal (Hastane vb. ) Yaşanılan her yer İlgili birimler Uzmanlık dalına yakın tıp bilimleri Bütün tıp bilimleri, sosyal bilimler Tedavi yöntemleri

Uzmanlık Dalı Olarak Halk Sağlığı-1 “Halk sağlığı uzmanının görevleri, ◦ Toplumun sağlık düzeyini, var olan ve gelişebilecek sorunlarını, bu sorunların nedenlerini ve toplumun sağlık gereksinmelerini bilimsel teknikler kullanarak saptamak; ◦ Halk sağlığı politikaları geliştirerek çözümler üretmek; ◦ Halk sağlığı programlarının kontrol ve değerlendirmelerini yapmak, bu programların yürütülmesinde görev almak; ◦ Sağlık hizmetlerinin her kademesinde yöneticilik yapmaktır.

Uzmanlık Dalı Olarak Halk Sağlığı-2 Bu görevlerini yerine getirebilmek için Halk Sağlığı Uzmanı, ◦ Bilgi kaynaklarına erişir, veri toplar ve değerlendirir. ◦ Yönetimle ilgili olarak planlama, örgütleme, personel kullanımı, yürütme, denetleme, eşgüdüm, bütçe yapma ve hizmetleri değerlendirme işlerini yapar.

Uzmanlık Dalı Olarak Halk Sağlığı-3 Halk sağlığı uzmanı; Araştırıcılık, danışmanlık ve yöneticilik görevlerinde, Koruyucu ve iyileştirici sağlık hizmetlerinin sunumunda Salgınların incelenmesinde Halkın sağlık eğitiminde Halk Sağlığı laboratuvarlarının işletilmesinde doğrudan görev alır.

APHA’ya Göre Halk Sağlığı. . Günümüzde bir bilim alanı Halk Sağlığı’nın işlevleri, Amerikan Halk Sağlığı Birliği’nce (APHA, www. apha. org) aşağıdaki gibi tanımlanmaktadır : İzler : Sağlık durumunu izler. Tanı koyar : Sağlık sorunlarına tanı koyar. Bilgilendirir : Halkı güçlendirir Harekete geçirir : Toplumsal ortaklık Geliştirir : Politikalar ve planlar geliştirir. Uygular: Mevzuatı uygular. İlişkilendirir: Halkı ve sağlık hizmetlerini Güvenceler : Sağlık işgücünü güvenceye alır. Değerlendirir : Hizmeti değerlendirir. Araştırır : Yeni bakış açılarını araştırır.

Günümüzde Halk Sağlığı Anlayışı 1978 Alma-ata bildirgesi – Yaşamın bütünlüğü – Çevre ile bütünlük – Toplumsal eşitlik – Hizmetin boyutu – Korumaya öncelik – Risk gruplarına öncelik – Önemli hastalıklara öncelik – Öz sorumluluk – Toplumsal etmenler – Entegre hizmet – Ekip hizmeti – Sağlık–kalkınma ilişkisi – Halkın katılımı – Evrensellik – Koşullara uygunluk

Halk Sağlığı Temel Bilgiler (1) Demografi (Nüfus, doğurganlık, ölüm, göç) Epidemiyoloji (Yöntem Bilimi) Biyoistatistik (Matematik biliminin tanımlama, analiz ve tahmin etmede kullanılması) Kadın Sağlığı, Üreme Sağlığı ve Aile Planlaması Çocuk Sağlığı Okul Sağlığı Adolesan (Delikanlı) Sağlığı İş Sağlığı ve Güvenliği Afetler Yaralanma Kontrol ve Korunma- Güvenli Toplumlar Uluslararası Sağlık

Halk Sağlığı Temel Bilgiler (2) Toplum Beslenmesi Sağlık Ekonomisi Bulaşıcı hastalıklar Sağlık Eğitimi ve Sağlığı Bağışıklanma Sağlık Yönetimi Yaşlılık sorunları ve Bulaşıcı Olmayan Hastalıklar Sosyal Çalışma Geliştirme Tıp Ahlakı İnsan, Kadın ve Çocuk Hakları Toplum Ruh Sağlığı Ağız ve Diş Sağlığı Evde Bakım

Halk Sağlığı Temel Bilgiler (3) Çevre Sağlığı o Su kirliliği o Hava kirliliği-İklim değişikliği o Katı ve sıvı atıkların zararsız hale getirilmesi o Toprak ve Besin Kirliliği o Gürültü Kirliliği o Radyoaktif Kirlenme o Konutlar ve Kapalı Ortam Hava Kirliliği o Kamuya açık yerler o Sağlığa az ve çok zararlı olabilecek kuruluşlar o o o Ergonomi Kazalar Kentleşme Turizm Sosyo-kültürel çevre Bozulan çevrenin yeniden düzeltilmesi

HALK SAĞLIĞINI UZMANLIK TERCİHİ OLARAK YAZMAK İSTEYENLER? EKİBİMİZE HOŞ GELDİNİZ

İleri okumalar Fişek, N. (1991). Türkiye Cumhuriyeti Hükümetlerinde Sağlık Politikaları. Prof. Dr. Nusret Fişek’in Kitaplaşmamış Yazıları, Sağlık Yönetimi, Türk Tabipleri Birliği, Ankara Halk Sağlığı Temel Bilgiler Kitabında: Güler Ç, Akın L (Eds), Hacettepe Üniversitesi Hastaneleri Basımevi, Genişletilmiş II. Baskı, Ankara, 2012 Halk Sağlığı (Toplum Hekimliği), Prof. Dr. Rahmi Dirican, Prof. Dr. Nazan Bilgel, Uludağ Üniversitesi Basımevi, Bursa, 1993.

TEŞEKKÜRLER….