KLK GELM PSKOSEKSEL GELM EVRELER VE PSKOSOSYAL GELM

KİŞİLİK GELİŞİMİ PSİKOSEKSÜEL GELİŞİM EVRELERİ VE PSİKOSOSYAL GELİŞİM KURAMI 1

NELER ÖĞRENECEĞİZ? Freud’un psikoseksüel gelişim dönemleri nelerdir? Kişilik gelişimine ilişkin farklı görüşler var mıdır? Ericson’un psikososyal gelişim kuramı nedir? Ericson’un kişilik gelişim dönemleri nelerdir? Freud ve Ericson’un görüşleri arasındaki benzerlik ve farklılıklar nelerdir? Kişilik gelişiminin eğitimsel doğurguları nelerdir? 2

KİŞİLİK GELİŞİMİ PSİKOSEKSÜEL GELİŞİM EVRELERİ Freud kişilik gelişimini birbirini izleyen beş dönemde incelemişir. 1. ORAL DÖNEM (0 -1 Yaş) Dünyayı algılama, kendini ifade etme ve gereksinimlerini karşılaması ağız ve çevresiyle ilgilidir. Tanıma bölgesi ağız olduğu için oral dönem denmiştir. Anne çok önemlidir. Çünkü çocuğun temel gereksinimlerinin karşılanması gerekir. Çocuğun gereksinimleri karşılanırsa temel güven oluşur. Yoksa güvensizlik başlar.

KİŞİLİK GELİŞİMİ 2. ANAL DÖNEM (1 -3 Yaş) Bu dönemde ise çocuk anüs ve çevresi ile doyum sağlamaktadır. Freud’a göre bu dönemde çocuk dışkı çıkarmaktan ve onu kontrol altına almaktan zevk duyar. Çünkü edilgenlikten bağımsızlığı ilk eylemidir. Bu dönemde tuvalet eğitimi önem kazanır. Barışçı bir yol izlenmelidir. Dönemin olumsuz geçirilmesi katı görüşlülük, aşırı düzenlilik, inatçılık vs. neden olurken, iyi geçirilmesi kararlılık, girişimcilik ve işbirliği ile sonuçlanır.

KİŞİLİK GELİŞİMİ 3. FALLİK DÖNEM (3 -5 Yaş) Cinsiyet rolünü yavaş kazanmaya başlar. Çocuğun zevk kaynağı cinsel organlarıdır. Freud’a göre bu dönemde erkekler Oedipus, kız çocuklar ise Elektra karmaşası yaşarlar. Bu karmaşaların giderilmesi için çocuğun aynı cinsten ebeveyninin rolünü içselleştirmesi gerekir. Çocuk ahlaki standartları kazanmaya başlamaktadır.

KİŞİLİK GELİŞİMİ 4. GİZİL (LATENT) DÖNEM (6 -Ergenlik) Cinsiyetine ilişkin toplumsal rolünü pekiştirir. Anne ve babası dışında öğretmenleri ve diğer yetişkinlerle de özdeşim kurar. İlgisi sosyal ve entelektüel beceriler edinmeye kayar. Bu dönemi başarı ile geçiren çocuklar özerklik duygusu geliştirir. Başarısız geçirilirse kimlik karmaşası ve aşağılık duygusu yaşanır.

KİŞİLİK GELİŞİMİ 5. GENİTAL DÖNEM (Ergenlik-Yetişkinlik) Daha önceki evreler başarı ile atlatılmışsa bireyin kişiliğinin yetişkin kişiliğine doğru gelişmesi kolaylaşır. Bireyin cinsel ilgi odağı ailesi dışındaki diğer bir kişidir. Gencin başarılı bir kimlik geliştirebilmesi için çok önemli bir dönemdir. Ergenlik yılları yaşamın fırtınalı dönemleridir. Bu dönem iyi atlatılırsa tutarlı bir yetişkin kimliği kazanılır, kötü geçirilirse kimlik karmaşası ortaya çıkar.

KİŞİLİK GELİŞİMİ PSİKOSEKSÜEL KURAMIN EĞİTİMSEL DOĞURGULARI Erken çocukluk yıllarında ana-baba-çocuk ilişkileri oldukça önemlidir. Çocuğun ilk iki yılında fiziksel ve sevgi ihtiyaçlarının karşılanması önemlidir. Özellikle beş yaşına kadar okul öncesi öğretmenleri ve ana babalar tarafından, hoş görülü, izin verici ve baskıcı olmayan bir eğitim yaklaşımı benimsenmelidir. Çocuğun cinsellikle ilgili soruları doğal karşılanmalı ve uygun şekilde cevaplanmalıdır.

KİŞİLİK GELİŞİMİ PSİKOSEKSÜEL KURAMIN ELEŞTİRİLEN YANLARI Sadece orta sınıf aileyi dikkate alması Gözlemlerini sadece bir kültür bölgesinde yapması İnsan doğasını genelde kötü olarak kabul etmesi Davranışların oluşumunda sosyal ve kültürel olguları dikkate almaması

KİŞİLİK GELİŞİMİ ERIKSON’UN PSİKOSOSYAL GELİŞİM KURAMI Freud’un öğrencisidir. Bazı yönlerden Freud’u eleştirmiştir. Psikososyal gelişim kuramını ortaya atmıştır. Kişiliğin oluşumunda biyolojik etmenler yanında toplumsal etmenlerin de önemli olduğunu vurgulamıştır. Davranışların şekillenmesinde içinde yaşanılan kültürde önemlidir.

KİŞİLİK GELİŞİMİ ERIKSON’UN PSİKOSOSYAL GELİŞİM KURAMI Genel olarak psikanalitik kuramı benimsemiş, ancak bazı noktalardan eleştirmiştir. Freud’dan farklı olarak yetişkinlik ve yaşlılık dönemlerini de ele almıştır. İnsan gelişiminde kültürel, sosyal ve çevresel etkenlerin önemini vurgulamış. Freud’un kişilik gelişimi konusundaki determinist yaklaşımına karşı çıkmış.

KİŞİLİK GELİŞİMİ ERIKSON’UN TEMEL DÜŞÜNCELERİ: Her insanın temel ihtiyaçları aynıdır. Benlik ya da egonun gelişimi temel ihtiyaçların karşılanmasıyla olur. Psikososyal gelişim dönemler halinde gerçekleşir. Her dönem gelişim için bir kriz veya psikososyal problemle nitelenir. Farklı dönemler bireyin güdülenmesinde farklılıklar oluşturur.

KİŞİLİK GELİŞİMİ ERIKSON’UN TEMEL DÜŞÜNCELERİ: İnsan gelişimini 8 döneme ayırır. Her dönemde aşılması gereken psikososyal krizler vardır. Bir dönem kendinden sonrakileri etkiler. Aşılamayan krizler gelişimi geriletebilir. Çok yaygın kabul görmüştür, ancak bir o kadar da eleştirilmiştir. En önemli eleştiri kişisel ve öznel yorumlara dayalı olmasıdır.

KİŞİLİK GELİŞİMİ ERIKSON’UN DÜŞÜNCELERİNE ELEŞTRİLER: Bazı kadın araştırmacılar erkeklere göre geliştirildiğini söylemişlerdir. Bir dönemden diğer döneme nasıl geçildiği açık değildir. Kimlik bunalımı bütün bireylere genellenemez.

PSİKOSOSYAL GELİŞİM DÖNEMLERİ 1. TEMEL GÜVENE KARŞI GÜVENSİZLİK 0 -16 aylar arasını kapsar. Bebekler etraflarındaki dünyanın güvenilirliğini değerlendirirler. Güven, başkalarının güvenilir ve tutarlı olduğunu bilme duygusudur. Temel ihtiyaçların karşılanması önem kazanır. Annenin ve babanın çocukta oluşturduğu intiba önemlidir. Güven oluşmazsa, ileride çekingen, kendine güvensiz kişiler olabilirler.

PSİKOSOSYAL GELİŞİM DÖNEMLERİ 2. ÖZERKLİĞE KARŞI KUŞKU VE UTANÇ 18 ay-3 yaş arası dönemi kapsar. Kendine güven duygusu ve kendi işini yapma önemli İşleri kendi başına yapma isteği belirir. Amaç yönelimli davranışlar ve sözel iletişim Kendi başına başarma güdüsü gelişir. Tuvalet eğitimi önem kazanır. Barışçı olunmalıdır. Cezalandırıcı ve utandırıcı tutumlar kuşku ve utanç duygularını geliştirir. Aşırı koruyuculuk ve cezalandırıcılık iyi değildir.

PSİKOSOSYAL GELİŞİM DÖNEMLERİ 3. GİRİŞKENLİĞE KARŞI SUÇLULUK 3 -6 yaş arası dönemi kapsar. Kendisinin ve çevresindekilerin rollerini kavrar. Yakın ilişkiler kurmaya çalışır. Cinsellikle ilgili merakını gidermeye çalışır. Motor beceriler geliştiği için sosyal ilişkiler gelişir. Merakı tatmin etmek için faaliyetlerde bulunurlar. Başarısız olurlarsa suçluluk duygusu geliştirirler. Engelleyici bir tutum içinde olmamak gerekir. Cesaretlendirme, başarı güdüsünü güçlendirme ve hatalara karşı anlayış gösterme önemlidir.

PSİKOSOSYAL GELİŞİM DÖNEMLERİ 4. ÇALIŞKANLIĞA KARŞI AŞAĞILIK DUYGUSU 6 -12 yaş arası dönemi kapsar. İlköğretim çağı olduğundan öğretmen tutumları da önemli. Başarılı olmak için çalışır ve takdir ve kabul edilmeyi bekler. Kabul edilmezse değersiz olduğuna inanır ve aşağılık duygusu geliştirir. Aşağılık duygusu çevreyle iletişimini olumsuz yönde etkiler. İlkokul öğretmenleri çok önemlidir. Çocukların yeteneklerinin ortaya çıkarılması ve desteklenmesi gerekir. Çalışkanlığı destekleyici bir tutum izlemek gerekir.

PSİKOSOSYAL GELİŞİM DÖNEMLERİ 5. KİMLİK KAZANMAYA KARŞI ROL KARMAŞASI 12 -18 yaş arası dönemi kapsar. Hormonlara bağlı olarak vücutta önemli değişikler olur. Ergenlik dönemini kapsar. Çocuk rollerinin yetişkin rollerine dönüşmesi beklenir. Birçok sorun ve krizin yaşandığı bir dönemdir. Bu dönem iyi geçirilmezse kimlik bunalımı ortaya çıkabilir. Ben kimim? Sorusuna cevap arandığı dönemdir. Kendini bulabilmek için ana baba etkisinden kurtulmaya çalışmakta ve onlarla çatışma eğilimindedir.

PSİKOSOSYAL GELİŞİM DÖNEMLERİ 5. KİMLİK KAZANMAYA KARŞI ROL KARMAŞASI Başkalarının kimliğine müracaat eder ve özdeşim kurar. Sorumluluk almaktan kaçarak çocuk gibi davranabilir veya taklit yoluyla beklenenin üzerinde davranışlar gösterebilir. Meslek seçimi, karşı cinse duyulan ilgi gibi konular öne çıkar. Bağımsız ve yeterli kişilik geliştirilmezse kimlik karmaşası ortaya çıkar. Ergenlik egosantrizmi ortaya çıkabilir. Kimlik bunalımı oluşunca kimlik aramaya ara verilebilir. Buna psikososyal moratoryum denir.

PSİKOSOSYAL GELİŞİM DÖNEMLERİ 6. YAKINLIĞA KARŞI UZAKLIK Kimlik kazanılmıştır. Çevresindekilerle yakın ilişkiler kurmaya ve sorumluluk almaya başlar. Duygusal yapıdaki değişiklikler yerini durağanlığa bırakır. Eş seçimi önem kazanır. Gerçek sevgiye ve paylaşmaya dayalı bir evlilik yapma isteği doğar Kişiliğine uygun mesleği seçme önemlidir. Yakın arkadaşlık, eş seçimi ve meslek seçimi konusunda başarısız olanlarda yalnızlık duygusu oluşur.

PSİKOSOSYAL GELİŞİM DÖNEMLERİ 7. ÜRETKENLİĞE KARŞI DURGUNLUK Orta yaşları kapsar. Yaratıcılık, neslini devam ettirme ve fikir üretme önem kazanır. Kişi ailesine karşı olduğu gibi topluma karşıda sorumluluklarını yerine getirmek ister. Üreticilikten yoksun kişiler yalnızlaşırlar. Yalıtılmışlık hissi oluşabilir. Üretken olmamak durgunluğa ve kişiliğin yoksullaşmasına yol açar.

PSİKOSOSYAL GELİŞİM DÖNEMLERİ 8. BENLİK BÜTÜNLÜĞÜNE KARŞI UMUTSUZLUK Yaşlılık dönemini kapsar. Birey hayatının muhasebesini yapar. İyi ve üretken olduğu kanısına varırsa benlik bütünlüğüne ulaşır. Verimsiz bir hayat geçirenler ölüm korkusu yaşar.

Erickson’un psikososyal gelişim dönemleri Kriz dönemleri İlk yaş İyi geçirilirse Kötü geçirilirse Güven-Güvensizlik Ümit Gelecek korkusu İsteklilik Konrolsuzluk duygusu Girişimci faaliyet Cezalandırılmaktan korkma Beceri ve aletlerle uğraşma Yetersizlik ve aşağılık duygusu Kimlik karmaşası -rolünü arama Sadakat Kimliğini karıştırma Erken yetişkinlik Sevgi İkinci yaş Otonomi, Utanç - Şüphe 3 -5 yaşları Girişimcilik - Suçluluk 6 yaş- erinlik Çalışkanlık-Aşağılık duygu Ergenlik Yakınlık -Yalıtılmışlık Orta yaşlar Üreticilik - Verimsizlik Yaşlılık Benlik bütünlüğü-Umutsuzluk Kaçınma Özen Düşkünlük, can sıkıntısı Bilgelik Yaşamaktan iğrenme

Freud ve Erikson’un bir arada değerlendirilmesi Erikson Freud Temel Güven – Güvensizlik (anne çok önemli) Oral Özerklik – Utanç, kuşku (tuvalet eğitimi, müsrif-tutucu) Anal Girişimcilik – suçluluk (3 -7 yaş) (meraklı, keşif, soru), kompleksler Fallik Çalışkanlık – aşağılık duygusu (başarı, rekabet) örtülür, unutulur) Latent (cinsellik Kimlik kazanma- rol karmaşası (ben kimim? bunalım), (haz almaya yönelik cinsellik) Genital Yakınlık – yalıtılmışlık (iş ve eş bulma, toplum adamı) Üreticilik – Verimsizlik (eve ve işe yerleşir, işte yükselir, çocuk yetiştirir) Benlik bütünlüğü – umutsuzluk (emeklilik, hayatı değerlendirme) 25

FREUD ERIKSON Psikoseksüel Psikososyal Kalıtım Çevre Ergenlik çağına kadar Ömürboyu id Ego Determinist Anti-determinist FREUD VE ERİKSON’UN KARŞILAŞTIRILMASI 26