Gij zult niet doden geen mensen maar ook

‘Gij zult niet doden’, geen mensen maar ook geen dieren? Nascholing godsdienst Bisdom Gent (deel 2) Prof. dr. Johan De Tavernier Bisdom Gent Navorming (13. 10. 09) 1 4/12/2020

Nieuw protest tegen proeven op apen aan K. U. L. “Een dertigtal leden van de Anti Dierproeven Coalitie (ADC) heeft aan het UZ Gasthuisberg een nieuwe protestactie gehouden tegen het feit dat de K. U. Leuven apen gebruikt voor wetenschappelijke proeven. Het is al de zevende protestactie op enkele maanden tijd tegen deze dierproeven. Deze keer werd geprotesteerd vlakbij het labo waar de dierproeven uitgevoerd worden. ” Bisdom Gent Navorming (13. 10. 09) 2 4/12/2020

Ikea haalt dons van levende ganzenpluk uit collectie l l Uit Zweeds onderzoek blijkt dat Chinese donsleveranciers van Ikea de dieren levend plukken. De dekbedden en kussens van Ikea kunnen daardoor dons bevatten van ganzen die levend geplukt zijn. Wakker Dier had Ikea gevraagd maatregelen te nemen. Ikea erkent dat er sprake is van ‘dierenmishandeling’ en kondigt diverse maatregelen aan. Zo zet Ikea een nieuw traceersysteem op en worden handelspartners geweerd als niet uitgesloten kan worden dat het dons afkomstig is van levend geplukte dieren. Bisdom Gent Navorming (13. 10. 09) 3 4/12/2020

INLEIDING: dieren en hun morele status – Christelijke + moderne traditie = humanocentrisch: dieren krijgen geen directe ethische zorg (‘Gij zult niet doden’) l Dieren: enkel indirecte plichten (Thomas, Kant) – Recent is er de vraag om een nietinstrumentele visie op dieren te ontwikkelen waardoor we een directe plicht tov dieren zouden hebben (Singer, Regan) Bisdom Gent Navorming (13. 10. 09) 4 4/12/2020

INLEIDING: dieren en hun morele status (2) l INCONSISTENTE behandeling van verschillende species van dieren (willekeur? ) Landbouwdieren (“animal production”) l Proefdieren l Huisdieren/Pets l Schadelijke dieren l Circusdieren en zoodieren l Wilde dieren l Hulpdieren Bisdom Gent Navorming (13. 10. 09) l Exotische dieren l 5 4/12/2020

Bisdom Gent Navorming (13. 10. 09) 6 4/12/2020

Bisdom Gent Navorming (13. 10. 09) 7 4/12/2020

INLEIDING: dieren en hun morele status (3) l Casus: Proefdieren/labodieren – Het gebruik van proefdieren in biomedisch en gedragsonderzoek heeft geleid tot talrijke ontdekkingen die voor mensen van belang waren/zijn. – Waarom verzetten sommigen zich toch tegen het gebruik van laboratoriumdieren? l “We must acknowledge that animals have at times suffered serious harms” (B. Rollin The Unheeded Cry). Bisdom Gent Navorming (13. 10. 09) 8 4/12/2020

1. FILOSOFISCH-ETHISCH DEBAT l l Het debat over de morele status van dieren is ontstaan rond 1970 Traditionele ethiek = extreem humanocentrisch of antropocentrisch – dieren = ‘dingen/objecten’, ‘instrumenten’ (zoals sommige mensen in het verleden); geen intrinsieke waarde – illustr. : vlees eten, jacht, productie, stierengevechten, sport, volksvermaak, 9 dierentuinen, etc. Bisdom Gent Navorming (13. 10. 09) 4/12/2020

1. FILOSOFISCH-ETHISCH DEBAT (2) l In oppositie met antropocentrisme: zoocentrisme – Niet enkel mensen maar ook (sommige) dieren hebben intrinsieke waarde (ze worden lid van de ‘morele gemeenschap’) – Alle vormen van diergebruik worden sindsdien gecontesteerd: vogelvangst, transport van levend vee, onverdoofd castreren, hanengevechten, intensieve veeteelt, houderijsystemen, etc. Bisdom Gent Navorming (13. 10. 09) 10 4/12/2020

2. Van dierenbescherming naar dierenbevrijding l Traditionele dierenbeschermingsbewegingen (19 e E): zoveel mogelijk leed vermijden + ONnodig ‘maltreatment’ l l Leed indien mogelijk vermijden: dieren doen lijden of kwetsen, hun gezondheid schaden zonder proportionele reden, verwaarlozing, etc. Thomas (13 e E)/Kant (18 e E): antropocentrische motieven om leed/wreedheid te vermijden (humans act humanely, not like brutes!). Bisdom Gent Navorming (13. 10. 09) 11 4/12/2020

2. Van dierenbescherming naar dierenbevrijding (2) l Zoöcentrische kijk: dieren hebben een morele status l l R. Harrison, Animal Machines: the new factory farming industry (1964); R. Ryder Victims of Science (1975) P. Singer’s pathocentrisme - Animal Liberation (1975); T. Regan: Animal Rights (1974) – In vraagstelling van het menselijke chauvinisme: antropocentrisme = speciëcisme = racisme – Discussie over gewicht van traditionele ethische argumenten tvv superioriteit van mensen (f. i. Rationaliteit) Bisdom Gent Navorming (13. 10. 09) 12 4/12/2020

2. Van dierenbescherming naar dierenbevrijding (3) l l l J. Bentham (1789): elke entiteit “capable of feeling pain, distress, and forms of pleasure” (= sentiency) krijgt morele consideratie ‘Is it the faculty of reason, or, perhaps, the faculty of discourse? But a full-grown horse or dog is beyond comparison a more rational animal than an infant of a day or a week, or even a month old. But suppose the case were otherwise what would it avail? The question is not: can they talk nor can they reason but can they suffer? ’ ‘thou shall not kill’ : alle gevoelige wezens (met centraal zenuwstelsel) Bisdom Gent Navorming (13. 10. 09) 13 4/12/2020

2. Van dierenbescherming naar dierenbevrijding (4) l Utilitaristische of consequentialistische traditie (P. Singer) l l “When judging the moral quality of an act, one only takes into account the consequences on the interests of all participants” (‘sentient’ animals and/or humans) Niet enkel mensen maar ook dieren verdienen het vrij te zijn van negatieve ervaringen + positieve ervaringen te mogen beleven (equal consideration of like interests) (universaliseringseis) Bisdom Gent Navorming (13. 10. 09) 14 4/12/2020

2. Van dierenbescherming naar dierenbevrijding (5) – basis voor pathocentrisme = capaciteit tot lijden (cf. Ryder’s “painism”) l l We postuleren dat medemensen op basis van analogie op gelijkaardige wijze lijden als wij. Is dit ook waar voor dieren? – Westen: link tussen menselijk (zelf)bewustzijn en pijn/lijden – In zoocentrisch discours: the potential of some higher animals to suffer, might be greater than that of certain human beings (verschil tussen HP en NHP) – cf. argument van marginal cases (Singer) Bisdom Gent Navorming (13. 10. 09) 15 4/12/2020

2. Van dierenbescherming naar dierenbevrijding (6) – Donald Van. De. Veer: interspecific justice (5 fundamentele houdingen) – 1. Strong anthropocentrism/radical speciecism: dieren hebben geen intrinsieke waarde – 2. Extreme speciecism: toelaatbaar dat fundamentele belangen van dieren ondergeschikt zijn aan perifere belangen van mensen – 3. Interest sensitive speciecism: belangen van dieren zijn ondergeschikt aan menselijke belangen die proportioneel zijn of zwaarder wegen. Meer fundamentele belangen van dieren mogen niet opgeofferd worden aan perifere belangen van mensen. Bisdom Gent Navorming (13. 10. 09) 16 4/12/2020

2. Van dierenbescherming naar dierenbevrijding (7) – 4. Two factor egalitarianism • the interests of A are sacrificed to those of B if A lacks important psychic capacities that B possesses • fundamental interests of A are sacrificed in order to promote a serious interest of B if A possesses significantly less psychic possibilities • peripheral interests may be sacrificed to promote moral fundamental interests if A en B have psychic possibillities of equal character – 5. Species egalitarianism: perifere belangen zijn ondergeschikt aan meer fundamentele belangen. Bisdom Gent Navorming (13. 10. 09) 17 4/12/2020

2. Van dierenbescherming naar dierenbevrijding (8) – Evaluatie: l l l Pijn + sentiency: wat ivm niet-gevoelige levensvormen? Welke menselijke belangen zijn nog aanvaardbaar? Is vlees eten een perifeer of een fundamteel belang? Singer’s utilitarisme doet grote vragen rijzen ivm een ethiek van het menselijke leven. Bisdom Gent Navorming (13. 10. 09) 18 4/12/2020

2. Van dierenbescherming naar dierenbevrijding (9) l Deontologische traditie (T. Regan Animal Rights) – “When judging the moral quality of an act, one not only takes into account the impact of an act but also other aspects (f. i. Principle that living subjects have a right to life)” – Cf. Kant: enkel intrinsieke waarde als je behoort tot een species die capabel is tot ethische handelen (dignity = gebaseerd op autonomie) – Regan: ‘being a subject of a life’ = voldoende reden om intrinsieke waarde te hebben. Bisdom Gent Navorming (13. 10. 09) 19 4/12/2020

2. Van dierenbescherming naar dierenbevrijding (10) l l l T. Regan (The Case for Animal Rights): alle zoogdieren hebben inherente waarde omdat ze kunnen ervaren wat plezier, pijn, vreugde, identiteit en ‘memory’/geheugen is (= subject-ofa-life Zoogdieren hebben dezelfde rechten als menselijke morele patients/objecten: ook recht op niet kwetsen/plicht tot respect Net zoals het eten van mensen verkeerd is, zo zijn jacht, het plaatsen vallen, het kweken van dieren voor voedsel en het eten van vlees verkeerd. Bisdom Gent Navorming (13. 10. 09) 20 4/12/2020

2. Van dierenbescherming naar dierenbevrijding (11) l l Evaluatie: is het feit dat dieren geen moraliteit kennen (ze moorden desnoods elkaar uit) geen argument tvv het eten van vlees? Regan: het morele probleem is niet zozeer het eten van vlees, wel dat wij mensen zoveel mogelijk niet-noodzakelijk lijden, wreedheid, brutaliteit moeten vermijden. Bisdom Gent Navorming (13. 10. 09) 21 4/12/2020

3. Argumenten pro en contra speciëcisme (1) l l Pro: majeure verschillen tussen mensen en dieren: rationaliteit, autonomie, cultuur, ethisch gedrag, taal, toekomst inschatten, etc. Contra: tot op welke hoogte zijn deze karakteristieken exclusief menselijk? l Ethologisch argument: cf. Belgische wet van 1993: ‘…erkennen dat dieren pijn kunnen lijden en zich zaken kunnen herinneren’ Bisdom Gent Navorming (13. 10. 09) 22 4/12/2020

3. Argumenten pro en contra speciëcisme (2) l l Sommige hogere dieren = bewust van wat er gebeurt rond/met hen; soms beschikken ze over de mogelijkheid tot abstractie, herinnering, empathie, plezier (subject of a life) Filosofisch argument: bezit van meer mogelijkheden = meer waarde? (cf. parellel met human rights). Men mag niet discrimineren op basis van secundaire eigenschappen! Bisdom Gent Navorming (13. 10. 09) 23 4/12/2020

3. Argumenten pro en contra speciëcisme (3) l ‘Strong’ zoocentrists (Animal Rights): rat=dog=pig=child (PETA’s principle of equality) l in geval van proefdieren: rechtenbenadering = categorisch abolitionist – “Lab animals are not our tasters; we are not their kings. Because these animals are treated routinely, systematically as if their value were reducible to their usefulness to others, they are routinely, systematically treated with lack of respect, and thus are their rights routinely, systematically violated. This is just as true when they are used in trivial, duplicative, unnecessary or unwise research as it is when they are used in studies that hold out real promise for human benefits” (Regan). Bisdom Gent Navorming (13. 10. 09) 24 4/12/2020

3. Argumenten pro en contra speciëcisme (4) l ‘Moderate’ zoocentristen accepteren een proportionele afweging: – we moeten dieren zoveel mogelijk respecteren (pijn onder verdoving, minimum aantal dagen leed + dieren, etc. ) – Het opzet van de dierproef moet ‘proportioneel’ zijn tov het leed – We hebben de plicht om hun welzijn te maximaliseren en pijn zoveel mogelijk te reduceren. Bisdom Gent Navorming (13. 10. 09) 25 4/12/2020

4. Dierenwelzijn: van gezondheid naar integriteit? (5) l Broom, Wiepkema (klassieke visie): gezond zijn = enige conditie voor welzijn – Fysische en productieparameters (dood, ziekte, fysische problemen, voederconversie, vleesaangroei) – reproductie parameters – stress parameters (hartritme, temperatuur) – gestoord gedrag (frustratie, automutilatie) Bisdom Gent Navorming (13. 10. 09) 26 4/12/2020

4. Dierenwelzijn: van gezondheid naar integriteit? (6) l Dawkins, Duncan, Rollin: dierenwelzijn = fysisch + mental well-being – optimale productiviteit is NIET enige criterium voor welzijn – Voor alle gevoelige wezens geldt: pijn induceren = verkeerd (cf. Martelen/folteren) – illust. : preventie van dierspecifiek gedrag = verkeerd omdat dieren geen ‘normaal’ leven kunnen leiden (cf. principe van autonomie bij mensen). Bisdom Gent Navorming (13. 10. 09) 27 4/12/2020

4. Dierenwelzijn: van gezondheid naar integriteit? (7) l Brom/Stafleu: twee verschillende visies op dierenwelzijn (gezondheids- en ervaringsgebaseerde visie) – Welke ‘interests’ kunnen dieren hebben? Belangen gerelateerd aan gezondheid + ‘normaal’ leven + fysische integriteit – ‘Normal’ leven = expressie van dierspecifiek gedrag (= deel van de integriteit van dieren) l Mogen we gedomesticeerde dieren vergelijken met wilde voorouders? Bisdom Gent Navorming (13. 10. 09) 28 4/12/2020

4. Dierenwelzijn: van gezondheid naar integriteit? (8) – Mogen we biotechnologie inzetten om dierspecifieke eigenschappen te veranderen? – Belang van ethologie l Integriteit: mogen we het uiterlijk van dieren veranderen (ontbekken, ontstaarten, onthoornen? ) of hun fysieke integriteit schenden (castratie van biggen, zicht wegnemen bij kippen, ontvederen)? Bisdom Gent Navorming (13. 10. 09) 29 4/12/2020

Israëliërs fokken naakte kip TEL AVIV - Israëlische wetenschappers hebben een kip gefokt die zonder veren ter wereld komt. Het genetisch aangepaste dier zou minder vet hebben dan gewone kippen en minder vatbaar zijn voor hitte. Dat laatste is belangrijk in warme landen waar kippen minder rap tot wasdom komen dan in landen met een koeler klimaat, aldus de onderzoeksleider. Uiteraard hoeven de kippen ook niet meer te worden geplukt. Bisdom Gent Navorming (13. 10. 09) 30 4/12/2020

5. Casus: proefdieren en NEEN-TENZIJ afweging (1) l GEMATIGDE ANTROPOCENTRISCHE POSITIE: – Belangen van dieren zijn ondergeschikt aan menselijke belangen – Eisen van zorgzaamheid respecteren; zoveel mogelijk bruutheid/kwelling en onnodig lijden vermijden – YES-UNLESS-POLICY Bisdom Gent Navorming (13. 10. 09) 31 4/12/2020

5. Casus: proefdieren en NEEN-TENZIJ afweging (2) l GEMATIGDE ANTROPOCENTRISCHZOOCENTRISCHE POSITIE: – interests van dieren zijn ondergeschikt aan gelijke of meer fundamentele belangen van mensen – NO-UNLESS-POLICY/NEEN-TENZIJ: bewijslast ligt bij experimenteerders – toelatingsprocedure = gebaseerd op morele principes en kosten-baten-analyse Bisdom Gent Navorming (13. 10. 09) 32 4/12/2020

5. Casus: proefdieren en NEEN-TENZIJ afweging (3) l Hoe ver kunnen we gaan in dierexperimenten? Banner Committee (1995): – Harms of a certain degree or kind ought under no circumstances to be inflicted on an animal – Any harm to an animal, even if not absolutely impermissible, none the less requires justification and must be outweighed by the good, which is realistically sought in so treating it – Any harm that is justified by the second principle ought, however, to be minimized as far as it is reasonably possible. Bisdom Gent Navorming (13. 10. 09) 33 4/12/2020

5. Casus: proefdieren en NEEN-TENZIJ afweging (4) l Farm Animals Welfare Council Report (1998) over animal cloning stelt voor om de volgende praktijken te verbieden: – If they inflict very severe or lasting pain – If they involve an unacceptable violation of the integrity of a living being – If they are associated with the mixing of kinds of animals to the extent that is unacceptable – If they generate living beings whose sentience has been reduced to the extent that they may be considered to be mere instruments or artefacts. Bisdom Gent Navorming (13. 10. 09) 34 4/12/2020

5. Casus: proefdieren en NEEN-TENZIJ afweging (5) l l ETHISCHE MATRIX: Welke principes zijn van belang in een neen-tenzij beleid? l l l principle of beneficence/weldoen (bv zoveel mogelijk positieve ervaringen) principle of non-maleficence/geen-kwaad-doen (bv zoveel mogelijk lijden/pijn vermijden) principle of respect for animal specific characteristics (integriteit respecteren) Bisdom Gent Navorming (13. 10. 09) 35 4/12/2020

5. Casus: proefdieren en NEEN-TENZIJ afweging (6) l Ethische matrix in gematigd antropocentrisch-zoöcentrische positie: – Dierproef is ethisch bediscussieerbaar IN ZOVERRE ALS dieren lijden; zonder proportionele reden is het niet geoorloofd om dieren te laten lijden. – Belangen van dieren zijn in bepaalde omstandigheden minder belangrijk dan gelijke of meer fundamentele belangen van mensen Bisdom Gent Navorming (13. 10. 09) 36 4/12/2020

5. Casus: proefdieren en NEEN-TENZIJ afweging (7) l Dierproeven zijn enkel aanvaardbaar als het positieve effect opweegt tegen het ongemak voor de gebruikte dieren – wat is het belang van een dierproef (doel van proefopzet, relevantie, etc. )? Is doel proportioneel? Menselijke gezondheid, dierlijke gezondheid, fundamentele kennisverwerving, om welke ziekte gaat het (hoge/lage sterftegraad, etc. ) l Wat is relevantie van deze specifieke test (alternatieven, innovatie, verwacht resultaat, etc. )? Bisdom Gent Navorming (13. 10. 09) l 37 4/12/2020

5. Casus: proefdieren en NEEN-TENZIJ afweging (8) – Welke graad van ongemak bij proefdieren wordt er veroorzaakt door de dierproef (in combinatie met graad van psychische capaciteit van individueel dier) Ongemak: zie gezondheid- en ervaringgebaseerde definitie van dierenwelzijn l Hoeveel dieren worden er gebruikt? l Wat is duur van de test/ongemak? l Hoevele pijn wordt er geïnduceerd? Wordt er verdoving gebruikt? l Wat gebeurt er met het dier na het experiment? Bisdom Gent Navorming (13. 10. 09) l 38 4/12/2020

6. Een theologie van de dieren? (1) l Rights theory of Andrew Linzey: gekant tegen Thomas/Descartes (‘animals lack what humans have - reason, a soul and correspondingly rights’) l l l God heeft rechten in de schepping (‘theos’-rights) “Spirit-filled breathing creatures of flesh and blood = subjects of inherent value to God” Dieren kunnen een objectieve morele claim maken, die niet minder is dan “the claim of God upon human beings” Bisdom Gent Navorming (13. 10. 09) 39 4/12/2020

6. Een theologie van de dieren? (2) l l God heeft dezelfde voorkeur voor dieren als voor mensen De betekenis van de incarnatie ligt in het Woord dat Vlees geworden is (flesh) Alleen schepselen van vlees en bloed kunnen beschouwd worden als subject van het verbond en verlossing Mensen zijn geroepen om de goddelijke generositeit te beoefenen door voor de zwakkeren te zorgen (dieren = zoals kidneren) – (Antropocentrische) generositeit vervolledigt de taal van 40 de rechten. Bisdom Gent Navorming (13. 10. 09) 4/12/2020

6. Een theologie van de dieren? (3) l Stephen Clark: “non-vegetarians are committing the vice of gluttony” (gulzigheid) l l Onze eerste plicht = “to be loyal to those with whom we have bonds of affection and familiarity” “Our duty is to admire and to sustain the world in beauty, and not to impose on others pains and penalties that we could not bear ourselves (…) We ought to live by those laws that an ideal observer or Creator-God would make for the world: to respect the integrity of every creature, and not to seize more for ourselves …” 41 Bisdom Gent Navorming (13. 10. 09) 4/12/2020

6. Een theologie van de dieren? (4) – Aquinas = vaak gezien als ‘bête noir’ door dierenbevrijders l ‘humane’ treatment/behandeling – Kinderen zullen ‘verlost’ worden, dieren niet – Maar niet alle ideeën van Aquinas zijn irrelevant vanuit een dier’bevrijdende’ positie – Aquinas geloofde in ‘Great chain of being’ • ‘The lowest in the higher genus touches the highest of the lower species’ (Aristoteles)(= concept van graduele successie) A. : ‘wanneer mensen zondigen, dan verwijderen ze zich van de kern van wat mens-zijn inhoudt, nl. menselijke waardigheid’ (niet zo vreemd aan evolutionaire positie) Bisdom Gent Navorming (13. 10. 09) 4/12/2020

6. Een theologie van de dieren? (5) – A. geloofde dat we onszelf beter zouden begrijpen als we kijken naar zij die evolutionair het dichtst bij ons staan: • Planten hebben vegetatieve ziel (“natural appetite”) • Dieren hebben vegetatieve + sensitieve ziel (“sensitive appetite” = antwoord op een ‘perceived good’ omdat dieren onderscheiden tussen wat gewenst is en wat niet (bv “a sense of touch, inner emotions: concupiscible and irascible appetite; estimative sense > instinct”) • Mensen hebben vegetatieve + sensitieve + rationele ziel (innerlijke emoties worden getemperd door de rede)(A. erkent dat sommige dieren ook “cognitive powers” kunnen hebben; het verschil met mensen is vooral een kwestie van gradatie). 43 Bisdom Gent Navorming (13. 10. 09) 4/12/2020

6. Een theologie van de dieren? (6) l “A range of behaviours have been found in apes, from violence to sexual promiscuity to peace making, interpreted by sociobiologists as in some sense normative for human behaviour, and animal rights campaigners as indicative of the closeness between animals and humans, namely that they are really ‘like us’. I suggest that the inclusion of animals in the moral community of humans is not so much with reference to the specific behaviour of animals as being ‘moral’, like humans, even though they may act in ways that are in some sense precursors of human morality, but rather it is the choice of humans to welcome those unlike as well as like ourselves as those to whom we have specific responsibilities and with whom we share a common life” (C. Deane-Drummond) Bisdom Gent Navorming (13. 10. 09) 4/12/2020

6. Een theologie van de dieren? (7) – Daarom denken sommigen dat dieren als fellow creatures sharing in the eternal law and the goodness of God ons respect verdienen (alles wat geschapen is, is fundamenteel goed; er is een spoor van God te vinden in alles wat leeft, maar zeker bij wezens van vlees en bloed. l Prudentieel optreden? l Zijn niet-vegetariërs vraatzuchtig en dus ondeugdzaam? – Dieren verdienen ons respect + behandeld te worden met compassie. Misschien niet prudent om vegetarisme te beschouwen als dé christelijke praxis maar reductie van vleesverbruik 45 lijkt me aangewezen. Bisdom Gent Navorming (13. 10. 09) 4/12/2020

EVA geselecteerd voor Standaard Solidariteitsprijs l l De Standaard geeft elk jaar aan 24 organisaties een gratis pagina publiciteit. Zoals vorig jaar werd de inzending van EVA beloond. Vandaag, 28 juli, verscheen ze in de krant. De tekst op de advertentie, onder de kop "Ons eten eet haar eten op", luidt als volgt: "Dat er honger is in de wereld weet u. Maar wist u ook dat minder eten een deel van de oplossing is? Minder vlees eten, bedoelen we. Wereldwijd komt er dan een deel van de landbouwgrond vrij die nu voor 76% ingepalmd is door veeteelt. Er blijft ook meer over van de graanproductie, want nu gaat 44% naar veevoeder. Kortom, als we minder vlees eten, blijven er meer middelen over om de wereldbevolking te voeden. Een dag vegetarisch eten is al een goed begin. Maak van donderdag Veggiedag. Daar wordt iedereen beter van. “ 46 4/12/2020

6. Een theologie van de dieren? (9) l Wisdom, charity and temperance l “…once understood in the context of evolutionary categories, the Chain of Being instead affirms the continuity of human life with all life forms: we are an integral part of the whole complex chain of creation. In so far as the Chain of Being infers superiority, this needs to be rejected on the basis of temperance. For temperance also includes the idea of selfrestraint governed by reason. Unlike other animals, we do have the ability to choose how we are to live, we have the power to deliberate at an abstract level in a way that is not possible for other animals. This power need not lead us to a sense of pride or superiority; instead, we should have a humble estimation of our place in the wider community of the earth” (C. Deane-Drummond) Bisdom Gent Navorming (13. 10. 09) 47 4/12/2020

7. Case study: LEGKIPPEN (1) Bisdom Gent Navorming (13. 10. 09) 48 4/12/2020

Attitudes of Consumers Towards the Welfare of Farmed Animals Fieldwork: February - March, 2005 Publication: June, 2005 Presentation by EOS Gallup Europe www. eosgallupeurope. com E EU UR RO OB BA AR RO OM ME ET TE ER R Special Eurobarometer 229 / Wave 63. 2 Bisdom Gent Navorming (13. 10. 09) This document does not represent the point of view of the European Commission. The interpretations and opinions contained in it are solely those of the authors. 49 4/12/2020

Attitudes of Consumers Towards the Welfare of Farmed Animals 1. The Welfare of Farmed Animals 1. 3 Species to be protected as a priority Country Results Sweden 73% The Netherlands 66% Germany 65% Belgium 62% Denmark 58% Finland 58% Luxembourg 53% Slovenia 53% Czech Republic 52% Greece 49% Austria 49% Ireland 46% United Kingdom 46% EU 25 44% France 42% Slovakia 38% Italy 33% Cyprus 33% Hungary 33% Latvia 31% Portugal 30% Malta 30% Poland 27% Estonia 26% Spain 23% Lithuania 20% Question: 5. 1. In your opinion, from the following list, for which three farm animals should the current level of welfare/protection be improved the most? (MAX. 3 ANSWERS) Answers: Laying hens, kept for egg production Map Legend 61% - 100% 51% - 60% 41% - 50% 31% - 40% 0% - 30% E EU UR RO OB BA AR RO OM ME ET TE ER R 4/12/2020 Results Map: EU 25 Bisdom Gent Navorming (13. 10. 09) 50

Attitudes of Consumers Towards the Welfare of Farmed Animals 1. The Welfare of Farmed Animals 1. 2 Opinion on the protection of farmed animals Country Results Malta 68% Cyprus 55% Estonia 55% Slovenia 55% Lithuania 52% Question: 8. 1. In general, how would you rate the welfare/protection of the following farmed animals? Option: Laying hens (producing eggs) Answers: Total "Good" Poland 50% Spain 45% Italy 42% Luxembourg 39% Finland 39% Portugal 38% Hungary 38% 51% - 100% Slovakia 38% 41% - 50% Greece 34% 31% - 40% EU 25 33% 21% - 30% Latvia 33% 0% - 20% Ireland 32% United Kingdom 29% Sweden 27% Belgium 26% Austria 25% Czech Republic 24% France 23% Germany 22% Denmark 20% The Netherlands 20% Map Legend E EU UR RO OB BA AR RO OM ME ET TE ER R 4/12/2020 Results Map: EU 25 Bisdom Gent Navorming (13. 10. 09) 51

7. Case study: LEGKIPPEN (5) l Overzicht huisvestingssysteem legkippen l l l 4/12/2020 Batterij systeem Free range Enriched cage/Verrijkte kooi Volière (Organic farms) Bisdom Gent Navorming (13. 10. 09) 52

Housing system for laying hens I (6) Batterij: Niet langer toegelaten om nieuwe te bouwen sedert 01/01/2003 Zal verboden worden in EU na 01/01/2012 l Voordelen: hygiëne & controle voorspelbaarheid l 4/12/2020 Nadelen: sterke beperking van natuurlijk gedrag van kippen Bisdom Gent Navorming (13. 10. 09) 53

Housing system for laying hens II (7) l Free range: vrij in en uit – Voordeel: veel meer natuurlijk gedrag – Nadelen: meer kannibalisme, Salmonella, … l Organisch: verschil in management 4/12/2020 Bisdom Gent Navorming (13. 10. 09) 54

Housing system for laying hens III (8) Alternatief – Enriched cages/Verrijkte kooien: meer plaats + extra faciliteiten (legnest, slaapstok en scharrelmateriaal) – Volière: aviaries or percheries, different floors Maar verrijkte kooi is voor sommige onaanvaardbaar omdat het onvoldoende garantie biedt voor het vertonen van natuurlijk gedrag en aanleiding kan geven tot slecht stalklimaat + kannibalisme Bisdom Gent Navorming (13. 10. 09) 55 4/12/2020

7. Case study: LEGKIPPEN (9) Verrijkte kooi Volière Bisdom Gent Navorming (13. 10. 09) 56 4/12/2020

7. Case study: LEGKIPPEN (10) l Observatie ivm toekomst – Groeiend belang van dierenwelzijn + wetgeving – Groeiende vraag in EU naar eieren die geproduceerd zijn in alternatieve systemen – Veel belang aan natuurlijke gedragsbehoeften Bisdom Gent Navorming (13. 10. 09) 57 4/12/2020

7. Case study: LEGKIPPEN (11) Rol van selectie ivm toekomst – Consument: goedkope melk en eieren, zacht vlees, geen gezondheidsrisico’s, etc. – Producent: minimale input + maximale output Selectie tracht tegemoet te komen aan al deze verwachtingen BUT: vaak negatief gecorreleerde respons bv via selectie meer robuuste hen Bisdom Gent Navorming (13. 10. 09) 58 4/12/2020

7. Case study: LEGKIPPEN (12) Europese Unie is geen eiland – wat zal gebeuren na 1 januari 2012? – WTO: animal welfare = “non-product related process and production method” – Zal dit leiden tot ongelijke competitie OF tot meer protectionistische marktbescherming? Bisdom Gent Navorming (13. 10. 09) 59 4/12/2020