DNA VE GENETK KOD DNA ve Genetik Kod

DNA VE GENETİK KOD

DNA ve Genetik Kod �Kromozom: Çekirdek içinde genetik bilgileri taşıyan yapıdır. Genetik hastalığı olmayan bir insanda 46 (23 çift) kromozom bulunur.

DNA ve Genetik Kod KROMOZOM �Canlıların kromozom sayılarını incelediğimizde canlılar ve kromozom sayıları hakkında bazı yorumlar yapabiliriz. CANLILAR KROMOZOM SAYILARI İnsan 46 Moli balığı 46 Eğrelti otu 500 Kedi 38 Soğan 16

DNA ve Genetik Kod �YORUM 1: Kromozom sayısı ile canlının gelişmişliği arasında bir ilişki yoktur. �YORUM 2: Farklı tür canlıların kromozom sayısı aynı olabilir. �YORUM 3: Aynı tür canlıların tüm bireylerinde kromozom sayısı aynıdır.

DNA ve Genetik Kod � DNA: Hücrenin yönetici molekülüdür. Çift sarmal yapısı vardır.

DNA ve Genetik Kod DNA ZİNCİRİ �DNA 2 zincirden (iplik) oluşmuştur. �Bu zincirler sarmal bir yapıya sahiptir. �Hücre bölünmesinden önce DNA kendisini kopyalar. �DNA’nın yapısı James Watson ve Francis Crick adlı bilim insanları çalıştığı için DNA’nın bu sarmal yapısına Watson-Crick modeli de denir.

DNA ve Genetik Kod DNA’NIN KENDİNİ EŞLEMESİ �Hücre bölünmeden önce oluşacak yeni hücrelere kalıtım maddesinin aktarılması için DNA molekülü kendini eşleyerek(kopyalayarak) miktarını iki katına çıkarır. Bu şekilde birbirinin aynısı iki DNA oluşur.

DNA ve Genetik Kod DNA Molekülünün Kendini Kopyalama Basamakları � 1. Çekirdekteki DNA molekülünün ikili sarmal zinciri bir fermuar gibi ikiye ayrılır. � 2. Sitoplazma içerisinde serbest halde gezen nükleotidler çekirdeğin içine girmeye başlar. � 3. Açılan zincirlerin karşısına uygun nükleotidler gelerek birbirini tamamlar. � 4. Sonuçta birbirinin tıpa tıp aynısı iki DNA molekülü oluşur.

DNA ve Genetik Kod �DNA molekülü kendini kopyalarken bazen yanlış eşlenir. Bu yanlış eşlenmeye Mutasyon denir. �Bu hata tek bir zincirde olursa DNA kendini düzeltebilir (onarabilir. ) �Fakat karşılıklı iki zincirde de hata olduysa bu hata düzeltilemez.

DNA ve Genetik Kod �Gen: kalıtsal özellikleri taşıyan özel bölgelerdir. �DNA zinciri üzerinde yazılı olan her bir özelliğimizden bir gen sorumludur. Bu şekilde DNA zinciri üzerinde binlerce gen bölgeleri yer almaktadır.

DNA ve Genetik Kod �Nükleotid: DNA’nın en küçük yapı birimidir. �Organik baz, beş karbonlu şeker ve fosfattan oluşur. �Yapısında bulunan organik baza göre isim alır.

DNA ve Genetik Kod �Nükleotidin yapısındaki şeker Deoksiriboz şekeri olduğu için D harfi ile gösterilir. �Organik bazlar 4 çeşittir. Bunlar Adenin (A), Timin (T), Guanin (G) ve Sitozin (S)’dir.

DNA ve Genetik Kod �Bir DNA molekülünün karşılıklı zincirlerinde her zaman Adenin(A) nükleotidi Timin(T) nükleotidi ile, Guanin nükleotidi ise Sitozin nükleotidi ile eşlenir. A=T G=S

DNA ve Genetik Kod �Her nükleotidin yapısında bir tane Fosfat olacağı için Nükleotid sayısı Fosfat sayısına eşit olur. �Her nükleotidin yapısında bir tane Şeker olacağı için Nükleotid sayısı Şeker sayısına eşit olur. �Her nükleotidin yapısında bir tane Baz olacağı için Nükleotid sayısı toplam Baz sayısına eşit olur. Nükleotid sayısı = Fosfat sayısı = Şeker sayısı = Toplam Organik Baz sayısı (A+T+G+S)

DNA ve Genetik Kod �Yapıların karmaşıktan basite ya da büyükten küçüğe sıralanışı;

Kalıtım �Kalıtım: Kalıtsal özelliklerin nesilden nesile aktarılmasını inceleyen bilim dalıdır. �Kalıtımla ilgili ilk çalışmaları Gregor Mendel adlı bilim insanı yapmıştır. �Mendel çalışmalarında bezelye bitkisini kullanarak ana bezelyedeki özelliklerin yavru bezelyelere nasıl aktarıldığını olasılık hesaplarıyla ortaya koymuştur.

Kalıtım Mendel çalışmalarında neden bezelye kullandı? � 1. Bezelye bitkisi hızlı ve kolay yetişir � 2. Yıl içerisinde birkaç kez ürün verir � 3. Üzerinde çalışma yapılacak bir çok özelliği vardır(tohum şekli, tohum rengi, çiçek rengi vs). � 4. Kendi kendini dölleyebilir.

Kalıtım

Kalıtım �Genler, kalıtsal özelliklerimizi belirleyen en küçük kalıtım birimleridir. �Kalıtım biliminde genler büyük ve küçük genlerle ifade edilir. (A, a, B, b, - D, d, K, k vb. ) �Her bir özelliğimiz için anne ve babamızdan birer gen aldığımız için genetik yapımız ÇİFT HARLERLE ifade edilir. (Aa, AA, aa, DD, Dd, Kk, kk , vb. )

Kalıtım �GENOTİP: Kalıtsal özelliklerimizi belirleyen harflerle gösterilen gen yapımız. (Dd, KK, Ss, ss) �Örneğin kahverengi göz rengine sahip olan bir kişinin genotipi KK ve Kk şeklinde gösterilebilir.

Kalıtım �FENOTİP: Kalıtsal özelliklerimizi belirleyen genlerin dış görünüşe olan yansımasıdır. �Örneğin mavi göz, kahverengi göz, kıvırcık saç, esmer ten genlerimizin dış ortamdaki görünür halidir.

Kalıtım �BASKIN GEN: Dış görünüşte(fenotipte) kendi özelliğini göstermek isteyen genlere baskın gen denir. Baskın genler büyük harflerle yazılır. (A, K, S, D gibi) �ÇEKİNİK GEN: Baskın genin yanında kendi özelliğini gösteremeyen genlere çekinik gen denir. Genlerden her ikisi çekinik olursa o zaman beraber fenotipte(dış görünüşte) etkisini gösterebilirler.

Kalıtım �Örnek verecek olursak; bezelye tohumunda sarı renk geni yeşil renk genine baskın olduğu için aşağıdaki tohumların döllenmesi sonucu oluşan yeni oluşan tohumlarda yeşil renk geni (çekinik gen) kendini gösteremez.

Kalıtım Çekinik gen ne zaman fenotipte kendini gösterebilir? Başlangıçta döllenen tohumların genotipinde çekinik genler varsa çaprazlama sırasında bu iki çekinik gen bir araya gelerek fenotipte kendini gösterebilir.

Kalıtım

Kalıtım �SAF DÖL: Hem anneden hem de babadan aynı özellikteki genlerin bir araya gelmesi ile oluşan genlere saf döl denir. �Saf döller: AA, KK, SS, aa, kk, dd şeklinde gösterilebilir. Saf Döl

Kalıtım �MELEZ DÖL: Bir karakter bakımından anne ve babadan farklı özellikte genlerin bir araya gelmesi ile melez döl oluşur. Bu durumda baskın gen diğer geni bastırarak dış görünüşte kendi özelliğini ortaya açığa çıkarır. �Melez döller: Aa, Bb, Dd, Ss, Kk şeklinde gösterilebilir. Melez Döl

Kalıtım �Mendel bezelyeler üzerindeki karakterlerin yavru döllere aktarılma şeklini gösteren yönteme çaprazlama yöntemi denir. �Bu yöntem ile ana döllerdeki (anne, baba) genlerin ihtimaller dahilinde yavru döllere(çocuk) geçme durumları hesaplanabilir.

Kalıtım Bezelyelerdeki Karakterlerin Harflerle Gösterim Şekli Sarı tohum Mor çiçek Uzun gövde Düz tohum S M U D Yeşil tohum Beyaz çiçek Kısa gövde Buruşuk tohum s m u d

Kalıtım �İnsanlarda cinsiyet oluşumunu hesaplamak için de çaprazlama yöntemi kullanılır. � 46 kromozoma sahip bir insanın 44 kromozomu vücut kromozomu, 2 kromozomu ise eşey(cinsiyet) kromozomudur. �Erkekler için eşey kromozomu XY �Dişiler için eşey kromozomu XX ’dir.

Kalıtım �Bir anne ve babanın oluşacak çocuklarının cinsiyetini çaprazlama yöntemi ile hesaplarsak; % 50 ihtimalle erkek, % 50 ihtimalle kız olacaktır. UYARI: Bu hesaplamadan yola çıkarak 5 kız çocuğu olan bir ailenin 6. çocuğunun kız veya erkek olma ihtimali yine % 50 ‘dir diyebiliriz.

Kalıtım �Örnek - 1. Saf döl sarı tohumlu bir bezelye ile yeşil tohumlu bir bezelyenin çaprazlanmasıyla oluşan bezelyelerin genotip ve fenotipleri nasıl olur? (Sarı tohumlu olma baskın, yeşil tohumlu olma çekinik genle taşınır) Fenotip: %100 sarı tohumlu bezelyeler Genotip: %100 Ss

Kalıtım �Örnek - 2. Melez döl düzgün tohumlu bir bezelye ile buruşuk tohumlu bir bezelyenin çaprazlanmasından oluşan bireylerin fenotip ve genotipleri nasıl olur? (Düzgün tohumlu olma baskın gen ile, buruşuk tohumlu olma çekinik gen ile taşınır. ) Melez düz tohum Buruşuk tohum dd Dd Dd Dd dd dd Fenotip: %50 düzgün tohumlu, %50 buruşuk tohumlu Genotip: %50 Dd , %50 dd

Kalıtım �Örnek - 3. �Melez döl sarı renkli iki bezelyenin çaprazlaması sonucu oluşan bireylerin genotip ve fenotipleri nasıl olur? Fenotip: %75 sarı tohum, %25 yeşil tohum Genotip: %25 AA , %50 Aa, %25 aa

Kalıtım �Örnek - 4. �Saf döl düzgün tohumlu bir bezelye ile buruşuk tohumlu bezelyenin çaprazlanması sonucu oluşan bezelyelerin genotip ve fenotipleri nasıl olur? Fenotip: %100 düzgün tohum Genotip: %100 Ss

Kalıtım �Örnek - 5. �Saf döl uzun boylu bir baba ile kısa boylu bir annenin çaprazlanması sonucu oluşan bireylerin genotip ve fenotipi nasıldır? UU uu Fenotip: %100 uzun boylu bireyler Genotip: %100 Uu Uu Uu

Kalıtım �Örnek - 6. �Melez döl kahverengi gözlü bir baba ile mavi gözlü bir annenin çaprazlanması sonucu oluşan bireylerin genotip ve fenotipi nasıldır? Kk Kk kk kk Fenotip: %50 kahverengi gözlü, %50 mavi gözlü birey Genotip: %50 Kk, %50 kk

Ünite Bitti