NTE 2 DNA VE GENETK KOD 1 HAZIRLAYAN

ÜNİTE 2: DNA VE GENETİK KOD 1 HAZIRLAYAN: BENGİ YÜCEL

DNA VE GENETİK KOD 2 Hücrenin yönetim merkezi çekirdektir. Gelişmiş canlılarda kalıtımla ilgili yapılar çekirdekte bulunur.

DNA VE GENETİK KOD 3 DNA Canlıların birbirlerinden farklı olmalarının nedeni hücrelerinde bulunan DNA (deoksiribo nükleik asit) molekülüdür. DNA hücrenin yönetici molekülü olup, kalıtsal özellikleri taşır. Organik bir moleküldür.

DNA VE GENETİK KOD 4 Kromozom DNA’nın, hücre bölüneceği zaman proteinlere sarılıp, kısalıp kalınlaşmasıyla oluşan yapılardır. Kromozom= DNA + Protein

DNA VE GENETİK KOD 5 Kromozomların sayısı, şekli, büyüklüğü her canlı türünde farklıdır. Aynı türden olan sağlıklı canlıların kromozom sayıları aynıdır. Farklı bazı türlerin kromozom sayıları aynı olabilir. Örneğin moli balığı ile insanda 46 kromozom bulunur. Bu yüzden kromozom sayısı türleri ayırt etmede kullanılabilecek bir faktör değildir.

DNA VE GENETİK KOD 6 Kromozom sayısının gelişmişlikle alakası yoktur. Örneğin eğrelti otunun kromozom sayısı 500, insanın ise 46’dır. Eğrelti otu insandan daha gelişmiş bir canlı olabilir mi?

DNA VE GENETİK KOD 7 Görevleri bakımından kromozomlar ikiye ayrılır. Vücut Kromozomu: Vücut özelliklerini taşıyan kromozomlardır. Saç rengi, kan grubu, göz rengi gibi kalıtsal özellikler bulunur. İnsanda 46 kromozomun 44 tanesi vücut kromozomudur. 2. Cinsiyet (Eşey) Kromozomu: Cinsiyeti belirleyen kromozomlardır. İnsanda 2 tanedir. Bunlar X ve Y’dir. 46 1. Erkek: Dişi: Vücut kromozomu 44 44 Cinsiyet kromozomu XY XX

DNA VE GENETİK KOD 8 Gen Çok sayıda nükleotidin birleşmesiyle oluşur. Canlılardaki her kalıtsal özellik genler sayesinde ortaya çıkar ve her özellik için ayrı bir gen vardır. Bir DNA üzerinde binlerce gen vardır. Nükleotid DNA’nın en küçük yapı birimidir. Nükleotidlerin karşıya ve alta dizilmesiyle DNA oluşur.

DNA VE GENETİK KOD 9 Kromozom > DNA > Gen > Nükleotid

DNA VE GENETİK KOD 10 DNA’NIN YAPISI VE ÖZELLİKLERİ 1. Çift zincirli, sarmal bir yapıya sahiptir.

DNA VE GENETİK KOD 11 2. Bir nükleotidin yapısında; 1 tane fosfat 1 tane 5 karbonlu şeker (Deoksiriboz şekeri) 1 tane organik baz bulunur.

DNA VE GENETİK KOD 12 3. Nükleotidler, yapısında bulunan organik baza göre isimlendirilir. Örneğin, yapısında Adenin bazı varsa Adenin nükleotidi olarak isimlendirilir.

DNA VE GENETİK KOD 13

DNA VE GENETİK KOD 14 4. Karşılıklı zincirlerde A bazı ile T bazı, G bazı ile C bazı eşleşir. 5. Karşılıklı iki zincirdeki bazları birleştiren bağa hidrojen bağı denir. A ile T arasında 2, G ile C arasında ise 3 hidrojen bağı vardır.

DNA VE GENETİK KOD 15 6. Bir DNA molekülünde; Toplam nükleotid say. =Toplam organik baz say. =Toplam fosfat say. =Toplam şeker say. A=T G=C

DNA VE GENETİK KOD 16 7. DNA kendini eşleyebilir. 8. DNA, tek yumurta ikizleri hariç herkeste farklıdır. 9. DNA’nın diziliminin ve sayısının farklı olması çeşitliliğe sebep olur. 10. Hayatsal faaliyetleri kontrol eder. Hücre bölünmesi, protein sentezi, büyüme, enerji üretimi, sindirim gibi olayları denetler. 11. DNA, hücrenin yönetici molekülüdür. 12. Canlıya ait tüm kalıtsal bilgiyi taşır.

DNA VE GENETİK KOD 17 DNA’NIN KENDİNİ EŞLEMESİ Hücre bölünmesinin öncesinde kalıtsal bilgilerin hücreye aktarılması için DNA kendini eşler. Yani kopyalayarak 2 katına çıkarıyor. Bu sayede kalıtsal bilgiler yeni hücrelere aktarılmış oluyor. Zincirleri bir arada tutan hidrojen bağları teker kopar. 2. Zincirler bir fermuar gibi açılır. 3. Organik bazların karşısına sitoplazmadan uygun organik baz eşlenmesi yapılır. Böylece DNA’nın iki anlamlı ipliği meydana gelir. DNA kendini eşlemiş olur. 1.

DNA VE GENETİK KOD 18 DNA’nın tek zincirinde meydana gelen hatalar ve eksiklikler onarılabilir. DNA’nın çift zincirinde meydana gelen hatalar ve eksiklikler onarılamaz.

19

20

21

22

23

24

25

DNA VE GENETİK KOD 26 KALITIM Kalıtım: Anne ve babadaki kalıtsal özelliklerin yavrulara aktarılmasıdır. Genetik: Kalıtımı inceleyen bilim dalıdır. Karakter: Canlıların sahip oldukları her bir kalıtsal özelliktir. İnsanlarda saç rengi, göz rengi, kan grubu; bezelyelerde tohum rengi, tohum şekli, çiçek rengi karaktere örnektir.

DNA VE GENETİK KOD 27 Kalıtsal özellikler bir canlıdan başka bir canlıya kromozomlar ile aktarılır. Kromozomlarda bulunan genler, canlıların farklı özelliklerde olmasını sağlar. Kalıtsal özelliklerin yavrulara nasıl aktarıldığını araştırıp bulan ilk bilim insanı Gregor Mendel’dir. Mendel bu araştırmaları yaparken bezelye bitkisini kullanmıştır.

DNA VE GENETİK KOD 28 Mendel bezelye bitkisinin tohum rengi, tohum şekli, boyu, çiçek rengi gibi özelliklerini incelemiştir.

DNA VE GENETİK KOD 29 Mendel’in Çalışmalarında Bezelye Bitkisini Kullanmasının Sebepleri; 1. Kısa zamanda döl verebilmesi 2. Kolay yetiştirilebilmesi 3. Çeşitlerinin çok olması

DNA VE GENETİK KOD 30 Kalıtımla İlgili Kavramlar Alel: Bir karakterin oluşmasını sağlayan iki tane gen vardır. Biri anneden diğeri babadan gelen bu genlere alel adı verilir. Canlıdaki bu aleller aynı ya da farklı olabilir. Fenotip: Canlının dış görünüşüdür. İnsanda mavi göz rengi, sarı saç rengi; bezelyelerde sarı tohum rengi, beyaz çiçek rengi fenotipe örnektir. Genotip: Canlıda fenotipin oluşmasını sağlayan genetik özelliklerdir. Örneğin mor çiçekli bir bezelye bitkisinin genotipi MM ya da Mm olabilir. Beyaz çiçekli bezelye bitkisinin genotipi ise mm’dir.

DNA VE GENETİK KOD 31 Baskın (Dominant) Gen: Bir karakterin oluşumunda etkisini her zaman gösteren gendir. Baskın aleller büyük harfle gösterilir. Örneğin mor çiçek rengi aleli M, sarı tohum rengi aleli ise S ile gösterilebilir. Resesif (Çekinik) Gen: Baskın genin yanında özelliğini gösteremeyen gendir. Küçük harfle gösterilir. Örneğin beyaz çiçek rengi aleli m, yeşil tohum rengi aleli ise s ile gösterilebilir. Homozigot (Saf=Arı) Döl: Bir karakter için anne ve babadan aynı özelliklerin gelme durumudur. Örneğin saf mor renkli çiçek MM, saf beyaz renkli çiçek mm ile gösterilir. Heterozigot (Melez) Döl: Bir karakter için anne ve babadan farklı özelliklerin gelme durumudur. Örneğin melez mor renkli çiçek Mm ile gösterilir. Çekinik döller melez olamaz.

DNA VE GENETİK KOD 32 Bezelyelerde çiçek rengi Mor: A Beyaz: a Genotip Fenotip AA Homozigot (saf=arı) döl Mor Aa Heterozigot (melez) döl Mor aa Homozigot (saf=arı) döl Beyaz

DNA VE GENETİK KOD 33 ÇAPRAZLAMALAR Örnek 1: Homozigot düzgün tohumlu bir bezelye ile heterozigot düzgün tohumlu bir bezelyenin çaprazlanması sonucunda oluşacak bezelyelerin fenotip ve genotip oranları kaçtır? Düzgün tohum: A Buruşuk tohum: a AA x Aa AA, Aa, AA, Aa Fenotip: %100 Düzgün Genotip: %50 (1/2) Saf, %50 (1/2) Melez A AA AA a Aa Aa

DNA VE GENETİK KOD 34 Örnek 2: Homozigot buruşuk tohumlu bir bezelye ile heterozigot düzgün tohumlu bir bezelyenin çaprazlanması sonucunda oluşacak bezelyelerin fenotip ve genotip oranı kaçtır? Düzgün tohum: A Buruşuk tohum: a aa x Aa Aa, aa, Aa, aa Fenotip: %50 Buruşuk, %50 Düzgün Genotip: %50 Saf, %50 Melez a a A Aa Aa a aa aa

DNA VE GENETİK KOD 35 Örnek 3: Saf mor çiçekli bezelye ile beyaz çiçekli bezelyenin çaprazlanması sonucu oluşacak 1. kuşak ile 2. kuşak döllerin fenotip ve genotiplerini bulunuz. (Saf mor) x (Beyaz) MM x mm 1. Kuşak: Mm Fenotip: %100 mor 2. Kuşak: Genotip: %100 melez Mm x Mm MM, Mm, mm Fenotip: %75 mor, %25 beyaz Genotip: %25 saf mor, %50 melez, %25 beyaz

DNA VE GENETİK KOD 36 Örnek 4: Saf döl siyah kıllı fare ile kahverengi kıllı farenin çaprazlanması sonucu 1. ve 2. kuşakta oluşacak farelerin fenotip ve genotiplerini bulunuz. (Farelerde siyah kıl, kahverengi kıla baskındır. ) (Saf döl siyah kıllı fare) x (Kahverengi kıllı fare) SS x ss 1. Kuşak: Ss Fenotip: %100 siyah kıllı Genotip: %100 melez 2. Kuşak: Ss x Ss SS, Ss, ss Fenotip: %75 siyah kıllı fare, %25 kahverengi kıllı fare Genotip: %25 saf döl, %50 melez, %25 çekinik

DNA VE GENETİK KOD 37 İnsanda Cinsiyetin Belirlenmesi İnsanlarda çocuğun cinsiyetinin belirlenmesinde cinsiyet (eşey) kromozomları görev alır. 46 tane kromozomun 2 tanesi cinsiyet kromozomudur. Anne 44+XX 22+X Yumurta hücresi 44+XX KIZ Baba 44+XY 22+X 22+Y Yumurta hücresi Sperm hücresi 44+XY ERKEK 44+XX KIZ 44+XY ERKEK

DNA VE GENETİK KOD 38 Çocuğun cinsiyetini babadan gelen cinsiyet kromozomu belirler.

39

40

41

42

DNA VE GENETİK KOD 43 Akraba Evlilikleri � Aralarında kan bağı olan kişiler arasında yapılan evliliklere akraba evliliği � � denir. Ebeveynlerin kromozomlarında bulunan bazı hastalıklara ait genler çocuklara taşınabilir. Bu durumda oluşan hastalıklara kalıtsal hastalıklar denir. Renk körlüğü, hemofili, orak hücreli anemi kalıtsal hastalıklara örnektir. Kalıtsal hastalıkların çoğu çekinik alellerle taşınır. Çekinik iki alel bir aradaysa hasta birey oluşur. Akraba evliliklerinin yapıldığı ailelerde kalıtsal hastalıklar daha çok görülür. Bunun nedeni, yakın akrabaların genetik yapılarının birbirine benzemesidir. Akraba olan bireylerde bu tür hastalıkları taşıyan genler bir araya gelerek kalıtsal hastalıkların görülme sıklığını artırır.

DNA VE GENETİK KOD 44 MUTASYON � DNA molekülündeki nükleotit dizilimlerinde ve kromozomlarda meydana gelen değişikliklere mutasyon denir. � Mutasyon ile canlının gen yapısı değişir. � Mutasyonun pek çok sebebi olabilir. Bazı kimyasal maddelerin veya radyoaktif maddelerin etkisiyle mutasyon oluşabilir. � Mutasyonlar üreme hücrelerinde oluşursa nesilden nesile aktarılır, yani kalıtsaldır. Vücut hücrelerinde görülen mutasyonlar yavru hücrelere aktarılmadıkları için kalıtsal değildir.

DNA VE GENETİK KOD 45 Hemofili, renk körlüğü, albinoluk, orak hücreli anemi, altı parmaklılık, Van kedisinin gözlerinin farklı renkte olması, Down sendromu, kanser mutasyon sonucu oluşur.

DNA VE GENETİK KOD 46 Mutasyonların sonucu genel olarak zararlıdır. Fakat bazı durumlarda yararlı sonuçları olabilir. Örneğin meyvelerin daha büyük olması, çift kaslı olma, biyoçeşitliliğin artması olumlu sonuçlarıdır.

DNA VE GENETİK KOD 47 MODİFİKASYON � Canlıların fenotipinde (dış görünüşünde) çevre şartlarının etkisiyle meydana gelen ve kalıtsal olmayan değişikliklerdir. � Canlının genetik yapısında değişiklik meydana gelmez. � Canlının gen işleyişi değişir. � Kalıtsal değildir. � Sıcaklık, beslenme, ışık, nem gibi çevresel etmenler neden olabilir.

DNA VE GENETİK KOD 48 Modifikasyon Örnekleri 1. Çuha çiçeğinin 15 -25°C ortamda kırmızı çiçek açması, 25 -35°C ortamda ise beyaz çiçek açması

DNA VE GENETİK KOD 49 2. 3. 4. 5. 6. Yazın tenimizin bronzlaşması Sirke sineklerinin 16°C’de düz kanatlı, 25°C’de kıvrık kanatlı olması Arı sütü ile beslenen dişi arıdan kraliçe arı oluşurken, çiçek tozu (polen) ile beslenen dişi arıdan işçi arının oluşması Tek yumurta ikizlerinin farklı çevre koşullarında yaşadıklarında farklı fiziksel özelliklere sahip olması Himalaya tavşanının sırtına buz kalıbı bağladığımızda beyaz kılların yerine siyah kılların çıkması

DNA VE GENETİK KOD 50 MUTASYON MODİFİKASYON Genlerin yapısında meydana gelen değişimlerdir. Genlerin işleyişinde meydana gelen değişikliklerdir. Mutasyona neden olan etken ortadan kalkınca canlı eski haline dönemez. Modifikasyona neden olan etken ortadan kalkınca canlı eski haline dönebilir. Üreme hücrelerinde meydana gelen mutasyonlar kalıtsaldır. Hiçbiri kalıtsal değildir. Kimyasal ve radyoaktif maddeler neden olabilir. Sıcaklık, nem, ışık, beslenme gibi çevresel etmenler neden olabilir.

DNA VE GENETİK KOD 51 ADAPTASYON (ORTAMA UYUM) � Her canlı yaşadığı ortama uyum sağlayacak özelliklere sahiptir. � Canlıların yaşadığı ortamda yaşama ve üreme şansını artıran kalıtsal özellikler kazanmasına adaptasyon denir. � Canlılar; üreme, beslenme, barınma, avlanma, düşmanlarından korunma gibi yaşamsal faaliyetlerini gerçekleştirebilmek için adaptasyon gösterirler. � Adaptasyonlar kalıtsaldır, yavrulara aktarılır.

DNA VE GENETİK KOD 52 Adaptasyon Örnekleri 1. Bukalemunun bulunduğu ortama göre renk değiştirmesi avcılardan korunmasını sağlar.

DNA VE GENETİK KOD 53 2. Develerin çöl ortamına uyum sağlamak için hörgüçlerinde yağ depo etmeleri su ihtiyaçlarını karşılamalarını sağlar.

DNA VE GENETİK KOD 54 3. Kutup ayısının beyaz kürk rengine sahip olması kamufle olmasını sağlar. Tabanlarının geniş olması kara batmamasını sağlar. Vücudunda kalın bir yağ tabakasının olması soğuğa karşı dayanıklı olmasını sağlar.

DNA VE GENETİK KOD 55 4. Çöl ortamında yaşayan kaktüslerin su bulma konusunda problemleri vardır. Bu yüzden gövdelerinde su depoları vardır. Ayrıca yapraklarının diken şeklinde olması sayesinde de su kaybını (yani terlemeyi) önlemiş oluyorlar.

DNA VE GENETİK KOD 56 5. Etçil hayvanların köpek dişlerinin gelişmiş olması et yemelerini kolaylaştırır.

DNA VE GENETİK KOD 57 Aynı bölgede yaşayan farklı tür canlılar benzer adaptasyonlara sahiptir. Örneğin kutup tavşanı ile kutup ayısı kürk rengi, taban genişliği, yağ tabakası bakımından birbirlerine benzerler.

DNA VE GENETİK KOD 58 Farklı bölgelerde yaşayan aynı tür canlılar farklı adaptasyona sahiptir. Çöl tilkisi ve kutup tilkisi buna örnek olarak verilebilir. Çöl tilkisinin kulakları ve burnu büyük, kutup tilkisinin ise küçüktür. Bunun nedeni vücut sıcaklığını dengelemektir. Kutup tilkisinin küçük kulakları ve burnu sayesinde ısı kaybı azdır, çöl tilkisinin ise büyük kulakları ve burnu sayesinde ısı kaybı fazladır. Bu sayede her iki canlı da vücut sıcaklığının dengede kalmasını sağlar.

DNA VE GENETİK KOD 59 DOĞAL SEÇİLİM � Doğadaki yaşam şartlarına adaptasyon gösteren canlıların hayatta kalıp, gösteremeyenlerin ise yok olmasına doğal seçilim denir. � Çevreye en iyi uyum sağlayan ve güçlü olan canlılar hayatta kalırken, uyum sağlayamayanlar yok olurlar. � Hızlı koşabilen geyiklerin avcılarından kaçıp kurtulabilmesi, daha yavaş koşan geyiklerin ise avcılarından kaçamaması ve onlara av olması doğal seçilime örnektir.

DNA VE GENETİK KOD 60 VARYASYON � Ortama uyum sağlayabilen canlılarda, aynı tür içerisinde çeşitlilik görülür. Bu çeşitliliklere varyasyon denir. � Bazıları kalıtsaldır. � İnsanlarda saç ve göz renklerinin, saç şekillerinin farklı olması varyasyona örnektir.

61

62

63

64

DNA VE GENETİK KOD 65 BİYOTEKNOLOJİ Ø Genetik mühendisliği, DNA üzerinde yapılan değişikliklerle ilgilenir. Yani istenilen genlerin seçilmesi, çoğaltılması, farklı canlılara ait genlerin birleştirilmesi, bir genin bir canlıdan başka bir canlıya aktarılması genetik mühendisliğinin ilgi alanıdır. Ø Biyoteknoloji ise genetik mühendisliği çalışmaları sonucunda oluşan yapıdan, endüstri yolu ile ürünler elde edilmesidir. Ø Başka bir ifadeyle biyoteknoloji, genetik mühendisliği yöntemlerini araç olarak kullanan bir teknolojidir. Ø Örneğin insanda insülin hormonu üretimini sağlayan genin, bir bakteriye aktarılması genetik mühendisliğinin çalışma alanı iken genleri değiştirilmiş bakteriden insülin hormonunu üretmek biyoteknolojinin çalışma alanıdır.

DNA VE GENETİK KOD 66 Ø Günümüzde hızlı bir şekilde ilerleyen biyoteknoloji ve genetik mühendisliği, canlıların başta sağlık ve gıda olmak üzere pek çok problemini çözmüştür. Genlerde bulunan anormalliklerin düzeltilmesi için birçok genetik mühendisi çalışmalar yapmaktadır. Bu çalışmalarda öncelik, üreme hücrelerindeki zararlı ve hasarlı genlerin yeni nesillere aktarılmasının önlenmesidir. Ø Biyoteknoloji birçok bilimle ilişkilidir. Biyoloji, kimya, biyokimya, genetik mühendisliği ve kimya mühendisliği gibi bilimler örnek olarak verilebilir.

DNA VE GENETİK KOD 67 Ø Biyoteknoloji; klasik (geleneksel) biyoteknolojik yöntemler ve modern biyoteknolojik yöntemler olarak iki gruba ayrılabilir. Klasik biyoteknolojik yöntemler, insanların kendilerine yaptıkları geleneksel ıslah (ıslah: insanlar tarafından daha verimli bitki ve hayvan ırklarının elde edilmesidir) çalışmalarını kapsar. Sütten yoğurt veya peynir yapımı, üzümden sirke yapımı gibi olaylar ile hayvan ve bitki ıslahı gibi çalışmalar klasik biyoteknolojik yöntemlerdir. Modern biyoteknolojik yöntemler ise temel bilimler ve mühendislik ilkelerini canlılara uygulayarak kısa sürede istenilen özellikte ticari ürünler elde etmeyi kapsar.

DNA VE GENETİK KOD 68 Ø Biyoteknolojik yöntemler ile aşağıdaki ürünler elde edilebilir; – İnsülin ve büyüme hormonu – Aşılar – Antibiyotikler – Biyogaz – Temizlik malzemeleri – Pestisitler (böcekleri öldürmek için kullanılan ilaçlar)

DNA VE GENETİK KOD 69 GENETİK MÜHENDİSLİĞİ UYGULAMALARI Ø Gen aktarımı Ø Gen tedavisi Ø Klonlama Ø Aşılama Ø DNA parmak izi Ø Genetiği değiştirilmiş organizmalar (GDO) genetik mühendisliğinin yaptığı çalışmalar arasındadır.

DNA VE GENETİK KOD 70 Gen Aktarımı: DNA’nın bir bölümündeki genin başka bir canlıya aktarılmasıdır. Gen aktarımı yapılarak biyoteknolojik yöntemlerle bazı antibiyotikler veya hormonlar üretilebilmektedir. Gen aktarımı yöntemi ile bir gen, bir canlı türünden başka bir canlı türüne aktarıldığında, genin kontrol ettiği özellik aktarılan canlıda da ortaya çıkar. Örneğin insandaki insülin hormonu üreten geni alıp bir bakteriye aktardığımızda bakteri de insülin hormonunu üretmeye başlar. Bu sayede bol miktarda insülin hormonu üretilebilir.

DNA VE GENETİK KOD 71 Gen Tedavisi: Zararlı genleri etkisiz hale getirmek ve tedavi etmek amacı ile tedavi edici genlerin hastalara aktarılmasına gen tedavisi denir. Gen tedavisi uygulanırken çeşitli mikroorganizmalar kullanılabilmektedir. Bu tedavi yöntemi ile kanser gibi bazı hastalıklar ve kalıtsal hastalıkların olumsuz etkileri ortadan kaldırılabilmektedir. Klonlama: Seçilen bir canlının ya da bir özelliğin birçok kopyasının üretilmesine klonlama denir. Örneğin 1996 yılında, Dolly isimli bir koyun klonlanmıştır. Bir koyunun vücut hücrelerinden bir tanesinin çekirdeği özel yöntemler ile çıkarılıp yine başka bir koyundan elde edilmiş, çekirdeği çıkarılmış yumurta hücresine yerleştirilmiştir. Elde edilen bu yumurta hücresi de bir başka koyunun rahmine yerleştirilmiş ve sonuçta doğan kuzu, çekirdeği alınan (yani içinde genetik bilgi taşıyan) koyunun genetik ikizi olmuştur.

72

DNA VE GENETİK KOD 73 2003 yılının Şubat ayında Dolly hastalanıp öksürmeye başlamıştır. Hastalığı pulmoner adenomatoz denilen, bir virüsün neden olduğu bir akciğer iltihabıdır. Dolly bu hastalıktan dolayı 14 Şubat 2003’te ölmüştür.

DNA VE GENETİK KOD 74 Yardımcı Üreme Teknikleri: Çocuk sahibi olamayan birçok kişi gebelik şansını artırmak için yardımcı üreme tekniklerini kullanır. Klasik tüp bebek yöntemi, yumurtalıktan toplanan yumurtaların erkekten alınan spermler ile laboratuvar ortamında birleştirilmesi ile elde edilen embriyoların anne rahmine transfer edilmesi işlemidir. Ancak sperm hücreleri yumurta hücrelerini doğal olarak dölleyemediği zaman, özel bir aşı ile sperm hücresinin genetik bilgisinin yumurta hücresine aktarılmasına aşılama ya da mikro enjeksiyon yöntemi adı verilir. Aşılama ile embriyo oluşturma oranı artar. Aşılama genellikle, sperme ait yapıların bozukluğu, spermin hareketsizliği ya da yumurta zarının kalın olduğu durumlarda uygulanan bir yöntemdir.

DNA VE GENETİK KOD 75 DNA Parmak İzi: DNA parmak izi suçluların tespitinde kullanılan yaygın bir yöntemdir. Bu yöntemle olay yerinde bulunan kan, tükürük ve tırnak gibi canlı kalıntıları incelenerek suçlunun bulunması sağlanır. , Genetiği Değiştirilmiş Organizma (GDO): Bir canlıdaki seçilmiş genetik özelliklerin kopyalanarak bu özellikleri taşımayan başka bir canlıya aktarılması sonucu üretilen canlılara genetiği değiştirilmiş organizmalar (GDO) denir. Örneğin insülin üretme yeteneği olmayan bir bakteriye insülin hormonu üretiminden sorumlu gen aktarıldığında o bakteri genetiği değiştirilmiş organizma olur.

DNA VE GENETİK KOD 76

DNA VE GENETİK KOD 77 BİYOTEKNOLOJİNİN OLUMLU ETKİLERİ Besin miktarının artırılması ve içeriğinin zenginleştirilmesi: Açlık, özellikle az gelişmiş ülkelerde başta gelen halk sağlığı problemlerinden biridir. Besin içeriğini zenginleştirmeye yönelik çalışmalara, A vitamini yönünden zenginleştirilmiş pirinç üretimini örnek verebiliriz. Dünya üzerinde, okul öncesi dönemdeki 3 milyon kadar çocuğun A vitamini eksikliğinden kaynaklanan görme bozukluğu vardır. Her yıl bunların, 250 000 ile 500 000 kadarı görme yetisini kaybetmektedir. A vitamini yönünden zenginleştirilmiş GDO’lu pirinçler, diğer pirinçlerin önüne geçmiştir. Ayrıca bu teknoloji ile besin miktarının artırılmasına, genetik yapısı değiştirilerek et üretiminin arttırıldığı canlıları örnek olarak verebiliriz. Besinlerin alerjik özelliklerinin azaltılması: Besin alerjisinin görülme sıklığı yaklaşık olarak %2 -8 aralığındadır. Bu alerjik reaksiyonların büyük bir kısmına bazı besinler neden olmaktadır. Örneğin yer fıstığı, yumurta, inek sütü, soya, buğday, kabuklu deniz canlıları, balık, fındık, portakal, çilek, ekmek, badem vb. bu besinlerdendir. Bu besinlerin içindeki alerjik proteinlerin çıkarılması veya bu proteinlerin yapısının değiştirilmesi ile besinlerin alerjik özelliklerinin azaltılması hedeflenmektedir.

DNA VE GENETİK KOD 78 BİYOTEKNOLOJİNİN OLUMSUZ ETKİLERİ Artmış alerjik reaksiyon riski: Biyoteknolojik yöntemler ile üretilmiş besinler hakkında en önemli tartışma konularından biri de, alerjik reaksiyon riskinin artışıdır. Örneğin Brezilya fındığından alınan bir gen, soyaya aktarılmıştır. Brezilya fındığı, alerjik özelliği bilinen bir besin türüdür. Yapılan çalışmalar, aktarılan genin sentezlediği proteinin Brezilya fındığındaki alerjik proteinlerden biri olduğunu ortaya çıkarmıştır. Bunun üzerine alerjik özellikteki soyanın geliştirilmesine son verilmiştir. Bu analizler, bir türdeki alerjik proteinlerin başka türlere aktarılabildiğini göstermesi bakımından önemlidir. Antibiyotik direnç genleri: GDO’lu bitki üretiminde kullanılan genlerin doğaya yayılma ihtimali büyük bir tehlike olarak görülmektedir. Çünkü antibiyotik direnç genlerinin hastalık yapıcı mikroorganizmalara geçmesi durumunda, bu bakterilerin neden olduğu enfeksiyonların kontrol altına alınması zorlaşmaktadır.

79